Научная статья на тему 'To the issue of effectiveness of tax privileges: analysis of modern practice'

To the issue of effectiveness of tax privileges: analysis of modern practice Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
132
18
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
НАЛОГООБЛОЖЕНИЕ / НАЛОГОВАЯ ПОЛИТИКА / НАЛОГОВЫЕ ЛЬГОТЫ / НАЛОГОВЫЙ МЕХАНИЗМ / НАЛОГОВОЕ ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВО / ОЦЕНКА ЭФФЕКТИВНОСТИ / НАЛОГОВОЕ РЕГУЛИРОВАНИЕ / TAXATION / TAX POLICY / TAX PRIVILEGES / TAX MECHANISM / TAX LEGISLATION / ASSESSMENT OF EFFECTIVENESS / TAX REGULATION

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Салимова Мухайё Музафаровна

Рассмотрены некоторые текущие изменения действующего налогового законодательства Республики Таджикистан в плане предоставления налоговых льгот и преференций. Приведена действующая практика оценки эффективности предоставленных налоговых льгот. Отмечено, что в современных условиях система налоговых льгот и преференций, выступая в роли действенного экономического регулятора, должна отвечать определенным требованиям, при невыполнении которых функционирование данной системы становится нецелесообразным. Указано, что с целью обеспечения сбалансированности и устойчивости государственного бюджета налоговые льготы и преференции должны оцениваться с позиции “цель результат ”, что означает анализ взаимосвязи налоговых поступлений и выпадающих доходов с экономическими и социальными показателями. На основе анализа существующей методики оценки эффективности налоговых льгот предложены приоритетные направления дальнейшего совершенствования современной методики оценки эффективности налоговых льгот и преференций в Республике Таджикистан в среднесрочной перспективе.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The article dwells on certain current changes of the tax legislation functioning in Tajikistan Republic in the plane of granting tax privileges and preferences. The functioning practice of assessment of effectiveness in regard to given tax privileges is adduced. It is underscored that under contemporary conditions the system of tax privileges and preferences acting in the role of effective economic regulator should respond to certain requirements; if not fulfilled the functioning of the system in question becomes non-expedient. It is indicated that in order to ensure balance and stability of state budget tax privileges and preferences must be assessed from “aim result”position, it means that mutualties between tax entries and revenues with economic and social indices should be analyzed. Designing on the premise of the analysis of the existing methods of assessment related to the effectiveness of tax privileges, the author of the article proposes priority directions of a further improvement of modern methods of the assessment in question in Tajikistan Republic in average term perspective.

Текст научной работы на тему «To the issue of effectiveness of tax privileges: analysis of modern practice»

08 00 00 ИЛМ^ОИ ИКТИСОДЙ 08 00 00 ЭКОНОМИЧЕСКИЕ НАУКИ 08 00 00 ECONOMY SCIENCES

08 00 01 ЭКОНОМИЧЕСКАЯ ТЕОРИЯ 08 00 01 ECONOMIC THEORY

УДК 36.1/5 ББК 65.261.414

ОИДБА МАСОИЛИ САМАРАНОКИИ ИМТИЁЗ^ОИ АНДОЗ: ТАХ^ЛИЛИ ТА ЧРИБАИ

МУОСИР

К ВОПРОСУ ОБ ЭФФЕКТИВНОСТИ НАЛОГОВЫХ ЛЬГОТ: АНАЛИЗ СОВРЕМЕННОЙ

ПРАКТИКИ

Салимова Му^айё Музафаровна,

н. и. и, дотсент, мудири кафедраи андоз ва андозбандии ДДХ,БСТ (Худжанд, Таджикистан)

Салимова Мухайё Музафаровна,

к.э.н., доцент, заведующий кафедрой налогов и налогообложения ТГУПБП (Таджикистан, Худжанд)

TO THE ISSUE OF Salimova Mukhayo Muzafarovna, EFFECTIVENESS OF TAX candidate of economics sciences, Associate PRIVILEGES: ANALYSIS OF Professor, head of the department of taxes and MODERN PRACTICE taxation under the Tajik State University of Law,

Business and Politics (Tajikistan, Khujand) E-MAIL: smuhoye-79@mail.ru

Калидвожа^о: андозбандй, сиёсати андоз, имтиёзи андоз, механизми андоз, цонунгузории андоз, арзёбии самарабахшй, танзими андоз

Дар мацола баъзе тагйироти цории цонунгузории амалкунандаи Чумуурии Тоцикистон дар самти пешниуоди имтиёзуо ва сабукиуои андоз мавриди барраси царор гирифтааст. Амалияи арзёбии самарабахшии имтиёзуои андоз дар Чумуурии Тоцикистон тавсиф шудааст. Зикр гардидааст, ки дар шароити муосир низоми имтиёз ва уавасмандгардонии андози ба сифати танзимгари муассири ицтисоди бояд цавобгуи талаботи муайян бошад, вагарна амалиёти низоми мазкур бемацсад ва бенатица мегардад.Таъкид шудааст, ки бо мацсади таъмини мувозинат ва устувории буцети давлати имтиёзуои андоз бояд аз мавцеи "уадаф - натица" арзёби карда шаванд, ки тауцици бауамалоцамандии воридоти андозию даромади талафотиро аз як тараф, ва нишондиуандауои ицтисодию ицтимоиро аз тарафи дигар пешбини менамояд. Дар асоси таулили методикаи мавцудаи арзёбии самарабахшии имтиёзуои андоз самтуои

афзалиятноки такмили минбаъдаи усулуои муосири арзёбии самарабахшии имтиёз^о ва сабукиуои андоз дар Чумуурии Тоцикистон дар дурнамои миёнамуддат пешниуод шудааст.

Ключевые слова: налогообложение, налоговая политика, налоговые льготы, налоговый механизм, налоговое законодательство, оценка эффективности, налоговое регулирование

Рассмотрены некоторые текущие изменения действующего налогового законодательства Республики Таджикистан в плане предоставления налоговых льгот и преференций. Приведена действующая практика оценки эффективности предоставленных налоговых льгот. Отмечено, что в современных условиях система налоговых льгот и преференций, выступая в роли действенного экономического регулятора, должна отвечать определенным требованиям, при невыполнении которых функционирование данной системы становится нецелесообразным.Указано, что с целью обеспечения сбалансированности и устойчивости государственного бюджета налоговые льготы и преференции должны оцениваться с позиции "цель - результат ", что означает анализ взаимосвязи налоговых поступлений и выпадающих доходов с экономическими и социальными показателями. На основе анализа существующей методики оценки эффективности налоговых льгот предложены приоритетные направления дальнейшего совершенствования современной методики оценки эффективности налоговых льгот и преференций в РеспубликеТаджикистан в среднесрочной перспективе.

Key-words: taxation, tax policy, tax privileges, tax mechanism, tax legislation, assessment of effectiveness, tax regulation The article dwells on certain current changes of the tax legislation functioning in Tajikistan Republic in the plane of granting tax privileges and preferences. The functioning practice of assessment of effectiveness in regard to given tax privileges is adduced. It is underscored that under contemporary conditions the system of tax privileges and preferences acting in the role of effective economic regulator should respond to certain requirements; if not fulfilled the functioning of the system in question becomes non-expedient. It is indicated that in order to ensure balance and stability of state budget tax privileges and preferences must be assessed from "aim - result"position, it means that mutualties between tax entries and revenues with economic and social indices should be analyzed. Designing on the premise of the analysis of the existing methods of assessment related to the effectiveness of tax privileges, the author of the article proposes priority directions of a further improvement of modern methods of the assessment in question in Tajikistan Republic in average term perspective.

Дар шароити муосир андоз диссаи асосии кисми даромади бучетиро таъмин менамояд. Дар баробари вазифаи фискалй механизми андоз чидати таъсироти икти-содии давлат ба истедсолот, сохтор ва динамикаи он, вазъи прогресси илмй - техникй истифода карда мешавад.

Яке аз унсурдои датмии дар як андоз, ки дорои хусусияти истисной мебошад, мукаррар намудани имтиёзи андоз аст. Аз як чониб, имтиёзи андоз фишанги бозории танзими иктисодиёт мебошад, ки тавассути он масъаладои ичтимоию иктисодй дал карда мешаванд. Аз чониби дигар, имтиёзи андоз принсипи адолатнокиро вайрон

мекунад: низоми имтиёзноки як андозсупоранда гаронии иловагй ба содибкорони дигар меорад.

Х,амзамон, аз як тараф, имтиёзи андоз низоми андозро нисбат ба гуруддои алоди-даи содибкорон босамар намуда, аз тарафи дигар, технологияи ситонидани андозро мураккаб мегардонад (назорати риояи конунгузории андоз мураккаб мегардад) (3, 106).

Кайд кардан зарур аст, ки вобаста ба хусусияти конунгузории миллии андоз ба сифати усулдои танзими андоз давасмандгардонии андозй васеъ ба род монда шуда, миёни воситадои давасмандгардонии андозии рушди иктисодй асосан имтиёзи андоз, сабукидои андозй, низомдои махсус ва имтиёзноки андозбандй ба кор бурда меша-ванд (1,20).

Бинобар дамин, чидати тавсифи киёсии аломатдои хоси имтиёзи андоз, сабуки-дои андозй, низоми махсуси андозбандй ва низоми имтиёзноки андозбандй мафдум-дои мазкурро аник менамоем:

- имтиёздои андоз - афзалиятдои тибки конунгузории андоз ба гуруддои алодидаи андозсупорандагон пешнидодшаванда мебошад, ки имконияти напардохтан ё кисман пардохтани андозро дар низоми анъанавии андозбандй пешбинй менамояд.

- сабукидои андозй - афзалиятдое, ки бо камшавии маблаги уддадории андоз вобаста набуда, ба гуруддои алодидаи андозсупорандагон тибки конунгузорй дар доираи низоми умумй ё махсуси андозбандй пешнидод карда мешавад, аз чумла батаъхиргузории мудлати пардохти андоз ва пардохтдои чории он ба давраи нисбатан дароз.

- низомдои махсуси андозбандй - тартиби махсуси дисоб ва пардохти андоздо, ё иваз намудани кисми чунин андоздо бо пардохти андози ягона, ки тибки конунгузории чории андоз нисбат ба гуруддои алодидаи андозсупорандагон татбик карда мешавад.

- низомдои имтиёзноки андозбандй - тартиби имтиёзноки андозбандиест, ки додани афзалиятдои иловагии андозиро тарики озодкунй аз пардохти андоздои муайян пешбинй менамояд (дар минтакадои озоди иктисодй, созишномадо аз руи таксими мадсулот).

Низоми имтиёздо ва давасмандгардонии андозй ба сифати накши танзимгари муассири иктисодй баромад намуда, бояд чавобгуи талаботи муайян бошад, дар акси дол дадафмандии фаъолияти низоми мазкур аз байн меравад. Бо максади таъмини мувозинати дарозмуддат ва устувори низоми бучетии Чумдурии Точикистон имтиёздо ва давасмандгардонии андозй бояд аз мавкеи "максад" - "натича" арзёбй карда шаванд.

Арзёбии самарабахшии имтиёздои андоз ба маънои маддуд тадлили натичадои бадастомада (воридоти андозй) ва захирадои харчшударо пешбинй менамояд. Ба маънои васеъ арзёбии самарабахшии имтиёздои андозй тадлили алокаи мутакобилаи воридоти андозй, талафоти даромадии бучет, аз як тараф, ва нишондидандадои икти-содй (дачми истедсолот, досилнокии меднат) ва ичтимой (даромади адолй, таъмин бу-дани адолй бо манзил, сифати хизматрасонии тиббй) аз тарафи дигар дар назар дорад.

Конунгузории андози Чумдурии Точикистонро дар мардалаи муосир арзёбй намуда, метавон кайд намуд, ки низоми имтиёз ва давасмандкунидои андоз ба як кисми талаботи чойдошта чавобгу мебошад:

- MaKcagu MyKappap HaMygaHH x,aBacMaHgrapgoHHH aHgo3H a3 caHagx,ou KoHyHry3opuu aHgo3 MycTaKHMaH öapHaMeoag;

- ap3eöuu caMapaöaxmHH HMTue3H aHgo3 HOMyHTa3aM Meöomag.

flap mapouru x,o3upa gap H,yMx,ypuH To^hkhctoh ycy^H aroHau ap3eöuu caMapaöaxmHH HMTue3H aHgo3 By^yg Hagopag. flap caTxu gaB^aTH ^Hx,aTH ap3eöuu caMapaöaxmHH HMTue3 to x,aHy3 ^uggaH KopöapH Kapga HaMemaBag. EuHoöap ^aMHH, nyp3yp HaMygaHH ycy^H MatMy.™ ap3eöuu caMapaöaxmHH HMTue3H aHgo3 Ba TapTuöu nemHHx,ogu MaMyMoTH 3apypH öa MaKoMoTH gax^gopu gaB^aTH öapou nyHHH ap3eöH nemHHx,og Kapga MemaBag.

Ta^^H^H caHagu Metepuu MaKoMoTH KoHyHry3op Ba H^pouau x,okhmhath gaB^aTH ryBox,H Megux,ag, kh oug öa Ta^m^H caMapaöaxmHH TaTöuKH HMTue3H aHgo3 Kopx,ou MyaHaH aH^oM goga MemaBag. flap öapoöapu hh, TaxKHKH Mymaxxacu KoHyHry3opuu ^opuH aHgo3 HumoH Megux,ag, kh ap3eöuu caMapaöaxmHH HMTue3H aHgo3 xycycuara goHMH Hagopag.

HMTHe3gH^HH aHgo3 aKe a3 MexaHH3Mx,ou Myx,HMH cuecaTH aHgo3HH gaB^aT öyga, x,aga$x,ou h^thmoh, HKTucogH Ba cuecupo gopag. BoöacTa öa hh, 3hmhh ap3eöuu caMapaöaxmHH HMTue3H aHgo3 ce caMTH acocupo ^ygo MeHaMoaHg:

1. Ap3eöuH caMapaöaxmHH öy^eTH;

2. Ap3eöuH caMapaöaxmHH HKTucogH;

3. Ap3eöuH caMapaöaxmHH h^thmoh.

CaMapaöaxmHH öy^eTH Tatcupu nemHHx,ogu HMTue3H aHgo3po öa x,a^MH gapoMag Ba xapo^o™ öy^era gaB^aTH (a^3oumH BopugoTH aHgo3H öa Maö^aru MyTaHocuöu xapo^o™ aHgo3HH öy^eT) ap3eöH HaMyga, HumoHguxaHgau Ma3Kyp öo pox,H Kuecu gapoMagu Ta^a^oTHH öy^eT a3 x,hcoöh nemHHx,ogu HMTue3oT Ba a$3oumu BopugoTH aHgo3H gap HaTH^au TaTöuKH oh MyaHaH Kapga MemaBag:

BAt — BAt — 1

Kc6 =-—-+1

HAt

kh gap hh ^o

Kcö - кoэ$$нcнeнтн caMapaöaxmHH öy^eTH

BAt - x,a^MH BopugoTH aHgo3H öa öy^eT gap gaBpau ap3eöumaBaHga

BAt - ^a^MH BopugoTH aHgo3H öa öy^eT gap gaBpau nemHHa

HAt - ^a^MH HMrae3x,oH aHgo3H gap gaBpau ap3eöH nemHHx,ogmaBaHga.

flap HaBöaTH xyg, caMapaöaxmHH HKTucogH - hh ap3eöuu guHaMHKau HumoH-gux,aHgax,oH Mo^uaBH - HKTucoguH ^atomara xo^arugopuu aHgo3cynopaHga (a$3oumu ^a^MH ucTe^co^oT, a^3oumu gapoMag, ucTe^co^u Ma^cy^oTH paKoöaTna3up Ba HHHoBaTcuoHH) Meöomag, kh HucöaT öa ohx,o HMTue3H aHgo3 nemHHx,og Kapga mygaacT.

CaMapaöaxmHH h^thmoh caTxu hoh^ rapgugaHH caMapau a3 ,mx,o3H h^thmoh a^aMHaTHoKpo ap3eöH MeHaMoag, kh gap TarHHpeöHH cu^aT Ba x,a^MH xH3MaTpacoHHx,ou nemHH^ogmaBaHga gap HaTH^au a3 ^ohhöh aHgo3cynopaHga aMa^H HaMygaHH hh3omh Tagöup^ou öapou öa^aHg öapgomTaHH caTxu 3HHgaruu MapgyM (Tatcucu ^oh H^oBaruu KopH, x,aBacMaHgrapgoHHH pymgu cox,hökophh xypg, gacTrupuu HKTucoguH ax,o.™) HurapoHHgamyga H^oga Merapgag (7,46).

nemHH^ogu HMTHe3^ou aHgo3 öa Maö^arry3opuH ranpuMycTaKUMH aHgo3cynopaH-garoH a3 ^hcoöh öy^eT, öa Koxumu BopugoTH aHgo3H oBapga MepacoHag. Arap HMTue3H aHgo3 ^oh HaMegomT, moag x,a.raH Macta^a^ou h^thmoh - HKTucogH TaBaccyTH

даромади иловагии бучет имконпазир мегардид. Аз ин ру, имтиёзи андоз хаммонанди харочоти бучетй буда, онро метавон хамчун харочоти андозй муайян намуд.

Арзёбии харочоти андозй - масъалаи мушкил ва серпахлу буда, он дар назарияи чахонии андозй масъалаи бахсбарангез махсуб меёбад. Мафхуми имтиёз то хануз пурра муайян нагардида, тафсири нодурусти имтиёзи андоз метавонад ба хатохо дар раванди арзёбии харочоти андозии бучети давлатй оварда расонад ва самти нодурусти сиёсати андозро ба миён орад.

Тачрибаи байналмилалй собит месозад, ки кишвархои тараккикарда чихати харчи бештар хавасмандгардонии фаъолияти сармоягузориву сохибкорй харочоти дар натичаи пешбинии имтиёз бамиёномадаро тадричан афзун менамоянд, бо шарте, ки татбики ин имтиёз тарики пардохтхои гайримустаким ба бучети давлатй таъсири мусбат расонида бошад. Омузиши тачрибаи чахонии татбики имтиёзи андоз намудхои зерини харочоти андозии давлатиро пешбинй менамояд:

• талафоти фискалй дар натичаи наситонидани андозхое, ки дар акси хол бояд пардохт мешуданд, ба миён омада, аз даст додани даромадро ифода менамояд;

• ба даст овардани фоида аз чониби ширкатхое, ки вокеан ба фаъолияти каммахсул машгул буда, аз имтиёзи мавчуда бархурдор гардидаанд (7,47);

• канорагирй аз пардохти андоз тарики интиколи фоида аз вохиди алохидаи корхонае, ки аз имтиёз бархурдор намебошад, ба филиали хамин корхона, ки имтиёз ба он пахн мешавад (8, 39);

• харочоти расмиёти маъмурй, ки мушкилии расмиёти пешниходи имтиёз ва мониторинги минбаъдаи онхоро дар назар дорад.

Хусусиятхои татбик намудани имтиёзоти андоз ва дигар тадбирхои хавасмандгардонии андозиро баррасй намуда, метавон чунин принсипхои асосии андозбандии имтиёзнокро муайян намуд:

• "Принсипи хадафмандии иктисодй" - бояд хадафмандии иктисодии намуди фаъолияте муайян карда шавад, ки тавассути имтиёзи андоз хавасманд гардонида мешавад;

• "Принсипи равиши хадафманд" - аник муайян кардани хадафхои нихоии пешниходи имтиёзи андоз, сабукихои андозй ва низоми имтиёзноки андозбандй дар хамбастагй бо самтхои афзалиятноки рушди иктисодй аз принсипхои мухими ташаккули низоми имтиёзи андоз ба хисоб меравад;

• "Принсипи шаффофияти меъёрхои мукаррар намудани имтиёзи андоз": меъёрхои пешниходи имтиёзи андоз бояд конунан мукаррар карда шаванд, зеро бидуни он раванди бекор кардан ва мукаррар намудани имтиёзи андоз танхо ба судбардории гурухи махдуд табдил меёбад. Дар баробари ин, дар замони муосир фаъолияти макомоти давлатй ва таксимоти неъматхои чамъиятй, аз чумла тавассути имтиёзи андоз шаффофиятро такозо менамояд;

• "Принсипи самаранокии иктисодй ва бучетй": хавасмандгардонии андозй бояд ба баланд бардоштани самарабахшии истехсолот, афзоиши даромади бучет равона карда шавад;

• "Принсипи манфиатнокй": татбики воситахои хавасмандгардонии андозй набояд ба давлат, манфиатхои корпоративй ва шахсй зарар расонад.

Имтиёзи андоз асосан хусусияти хавасмандгардониро (дар шакли кисман ё пурра

озод намудан аз андоз) дошта, маблагхои аз хисоби татбики имтиёз озодшуда ва дар ихтиёрдоштаро сохибкорон метавонанд чихати тахкими иктидори истехсолии фаъолият, таъсиси чойхои иловагии корй ва дар мачмуъ тавсеаи фаъолияти сохибкорй истифода баранд.

Тибки маълумоти расмии Кумитаи давлатии сармоягузорй ва идораи амволи давлатии Чумхурии Точикистон дар солхои 2015-2017 имтиёзоти пешбинишуда барои рушди фаъолияти сохибкориву сармоягузорй аз 71 номгуъ иборат буда, баъди ворид гардидани тагйиру иловахо ба кодексхои андоз ва гумрук дар соли 2018 фехристи мазкур 97 номгуро дар бар мегирад. Х,амин тарик, чихати дастгирии сохибкорону сармоягузорон дар чумхурй 97 номгуи имтиёзоти андозиву гумрукй, ки фарогири сохахои мухталифи иктисодиёт мебошанд, пешбинй гардида, 41 номгуй (42,2%) имтиёзхои гумрукй, 39 номгуй (40,2%) имтиёзоти андозй, 17 номгуй (17,5%) имтиёзхои молиявй ва грантхои аслии давлатиро ташкил менамоянд (9).

Тибки тахлили Корпоратсияи байналмилалии молиявй соли 2017 дар Точикистон дар конунгузории чумхурй 97 намуди хавасмандгардонй муайян шудааст, ки аз он 80 намуд (82,5%) ба имтиёзи фискалй (андозию гумрукй) ва 17 намуд (17,5%) ба имтиёзи гайрифискалй таалук доранд.

Х,иссаи назарраси имтиёзи андозию гумрукй тибки арзёбихои пешакй зиёда аз 30% воридоти вокеии даромади андозии бучетро ташкил менамояд (6,23). Имтиёзи андоз сабаби ба бучет ворид нагардидани маблагхои калони андоз мегардад, додани имтиёзи инфиродй нобаробарии субъектхои сохибкориро дар самти андозбандй ба вучуд меорад. Бинобар ин зарур аст, ки чунин имтиёз пас аз омузиши хаматарафа мукаррар карда, асосхои мукаррар шудани имтиёзи андоз мунтазам мавриди тахлил карор гиранд.

Соли 2017 91,2 фоизи даромади бучети давлатиро пардохтхои андозй ташкил доданд. Аз сабаби чорй кардани имтиёзот ба хазинаи давлат 2,8 млрд. сомонй ё 19 фоиз ворид нагардидааст, ки мувофики максад хисобида намешавад (6, 22).

Таносуби даромади талафотии бучети давлатй дар натичаи амали имтиёзоти мазкур нисбат ба хачми умумии воридоти андозй дар давраи солхои 2015 - 2017 аз 29 фоиз зиёд намебошад:

Цадвали 1. Таносуби даромад^ои талафоти дар натицаи татбици имтиёз^о, _солхои 2015 - 2017

Нишондихандахо Солхо

2015 2016 2017

Воридоти андозхо, млн.сомонй 7960,5 8439,1 9575,4

Маблаги умумии имтиёзхои андозии пешниход шуда/харочоти андозии бучет, млн.сомонй 2100,0 2200,0 2800,1

Вазни киёсии имтиёзоти андоз/харочоти андозй дар хачми умумии воридоти андозй 26,4 26,1 29,2

Сарчашма: маълумоти омории Кумитаи андози Чумуурии Тоцикистон.

Ракамхо шаходат медиханд, ки тибки маълумоти Кумитаи андоз хангоми татбики имтиёзоти андоз нисбат ба сохахои мухталифи иктисодиёт маблагхои озодшуда, аз чумла аз хисоби андози даромад, андози арзиши илова, андози истифодабарандагони роххои автомобилгард ва андози низоми содакардашуда дар

соли 2015 - 2,1 млрд.сомонй, соли 2016 - 2,2 млрд.сомонй ва соли 2017 - 2,8 млрд. сомонй ташкил намyда, дар мачмуъ маблаги аз дисоби имтиёзи андоз озодшyда дар ин давра ба 7,1 млрд.сомонй баробар мебошад. Коэффисиенти самарабахшии бучетй дар соли 2017 ба 0,4, соли 2016 - 0,2 ва соли 2015 - 0,4 баробар аст, ки оид ба нокифоягии (сатди пасти) самарабахшии бучетии имтиёздои андозро шадодат медидад.

Бино ба маълумоти омории макомоти андоз солдои 2015 - 2017 дар мачмуъ нисбат ба 714 сyбъекти содибкорй имтиёздои андоз татбик гардида, тандо 1,1 фоизи сyбъектдоро ташкил медидад. Тадлили сохтори маблаги аз дисоби имтиёз озодшyда аз руи содадо дар ин давра нишон медидад, ки маблагдои озодшyда дар содаи истихрочи захирадои табий 871,3 млн. сомонй, бонкдорй - 725,5 млн.сомонй, саноат -362,6 млн.сомонй, дилердо ва Фуруши чипта - 261,3 млн.сомонй, савдо - 169,2 млн.сомонй, хизматрасонй - 131,1 млн.сомонй, наклиёт - 107,4 млн.сомонй ва дигар содадо 171,3 млн. сомониро ташкил медидад.

Дар ин долат, бо дарназардошти сенарияи рушди индустриаливу инноватсио-нии кишвар тибки Стратегияи миллии рушди Чумдурии Точикистон барои давраи то соли 2030 зарур аст, ки нисбат ба содадое, ки иктидори руйпушкунии харочотро мустакилона доранд, номгуи имтиёздо кодиш дода, нисбат ба корхонадои саноатй ё навтаъсис, ки дар таъмини мадсулоти воридотивазкунанда накши калидй доранд, таваччуди хоса зодир карда шавад. Чуноне ки аз чадвали 1 бармеояд, маблаги имтиёз барои содадои мухталифи иктисодиёт дар давраи солдои 2015 - 2017 тамоюли ноустувор дошта, аз тагйирёбии сиёсат дар самти пешбинй намудани имтиёз нисбат ба ин содадо шадодат медидад.

Х,амзамон кайд кардан чоиз аст, ки баробари зиёд шудани манбаи андоз маблаги имтиёз низ ба ин содадо ба истиснои содаи бонкдорй тамоюли афзоиш дошта, дар долати камшавии манбаи андоз маблаги имтиёз низ кодиш ёфтааст. Илова ба ин, аз руи тадкикоти ширкатдои байналмилалй мавкеи далкунандаро дар дачми имтиёзоти пешнидодшуда имтиёздои андози арзиши илова (зиёда аз 95% аз маблаги умумии имтиёз) ишгол менамояд. Х,иссаи бокимондаи имтиёзи андоз аз арзиши илова дар макомоти гумрук (воридотй - 2,2 фоиз), инчунин андоз аз фоида (1,1 фоиз) ва бочи гумрукй (0,6 фоиз) ташкил медиданд (4,18).

Аз ракамдои чадвал аён аст, ки дар давраи солдои 2015 - 2017 манбаи андозиро асосан содадои истихроч, саноат, сохтмон, хизматрасонй, бонкдорй, наклиёт, миёнаравй ва фуруши чиптадо ташкил намуда, мутаносибан кисмати зиёди маблагдои аз дисоби имтиёз озодшуда мадз ба содадои мазкур рост меояд. Х,амин тарик, аз 714 корхонаи имтиёздор корхонадои сохтмонй - 195 адад, содаи хизматрасонй - 143 адад, содаи савдо - 117 адад, ташкилоти молиявй - 22 адад, содаи истихроч -17 адад, саноатй -11 адад ва дигар содадо - 209 адад ва дар мачмуъ маблаги умумии имтиёздои ин корхонадо соли 2017 2,8 млрд. сомониро ташкил медидад. Ин нишондиданда нисбат ба маблаги имтиёзи соли 2016 0,6 ва нисбат ба соли 2015 0,7 млрд. сомонй зиёд мебошад.

Цадвали 2. Та^лили сохтори соуавии маблаги имтиёз^ои андози дар Чумуурии

Тоцикистон, солуои 2015 - 2017 (млн. сомони)

Содадо Солдо Шумораи корхонадо и аз имтиёз истифодан амуда

2015 2016 2017

Манбаи андоз Маблаги имтиёз Манбаи андоз Маблаги имтиёз Манбаи андоз Маблаги имтиёз

Корхонадои давлатй 194,6 35,0 41,8 7,58 45,9 8,3 23

Корхонадои саноатй 480,5 82,2 1613,9 208,6 2415,3 362,6 11

Корхонадои сохтмонй 344,5 31,3 812,1 119,8 1904,3 92,6 195

Корхонадои истихроч 1872,7 336,6 3327,6 598,1 4841,4 871,3 17

Савдо 638,1 114,8 806,9 142,1 956,6 169,2 117

Хизматрасо нй 1101,2 197,0 510,1 86,8 775,1 131,1 143

Кишоварзй 0,9 0,16 13,9 2,23 26,9 4,86 11

Бонкдо 6128,1 1098,7 3809,2 682,6 4046,3 725,5 22

Ташкилоти амонатии карзии хурд 382,3 68,6 219,9 39,2 336,0 60,45 46

Ширкатдои мобилй 25,5 3,7 4,9 0,89 5,42 0,97 5

Дилердо ва фуруши чипта 395,0 71,5 1268,6 228,3 1451,9 261,3 9

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Маснуоти заргарй 2,17 0,39 2,2 0,39 3,67 0,66 2

Наклиёт 596,4 107,3 645,6 116,1 596,7 107,4 3

Хамагй 12164,7 2148,0 13119,6 2240,2 17431,0 2801,1 714

Дар натичаи арзёбии самарабахшии имтиёзот имтиёзи андози фоидаро дар мачмуъ аз лидози ичтимоию иктисодй метавон самарабахш эътироф намуд, зеро он барои вусъат бахшидани истедсолоти воридотивазкунанда, истедсоли мадсулоти ватанй, рушди фаъолияти инноватсионй ва чалби сармоягузорй равона гардидааст. Дар соли 2017 дар минтакадои озоди иктисодии "Сугд" ва "Дангара" мутаносибан ба маблаги 78 ва 18 миллион сомонй мадсулот истедсол шудааст. Ба туфайли ба род мондани дамкории мутакобилан судманд бо сармоягузорону содибкорони хоричй дар панч соли охир ба иктисодиёт беш аз 5 млрд.долл. сармоягузории хоричй, аз чумла кариб 2 млрд. долл. сармояи мустаким чалб шудааст (2,1).

Дар асоси нишондоддои чадвали 2 аён аст, ки 45,4 фоизи харочоти андозии давлат ба бахши хусусй ва такрибан 20 фоиз ба корхонадои давлатй рост меояд. Харочоти андозй нисбат ба корхонадои давлатй дар асл харочоти холис мадсуб намеёбад, зеро дар як фоидаи аз чониби ин корхонадо бадастомада ба давлат

баргардонида мешавад. Х,иссаи маблаги имтиёзи андозй нисбат ба мачмуи мадсулоти дохилй дар солдои 2015 - 2017 дар чадвали 3 инъикос карда шудааст:

Чадвали 3. Хиссаи имтиёзхои андозию гумрукй дар ММД, солхои 2015 - 2017

Нишондиданда Сол^о

2015 2016 2017

ММД, млрд. сомонй 48,4 54,4 61,1

Маблаги имтиёзи андоз, млн. сомонй 2,1 2,2 2,8

Диссаи маблаги имтиёздо нисбат ба ММД (фоиз) 4,3 4,0 4,5

Манбаъ: маълумоти расмии Кумитаи андози назди %укумати Чумхурии Тоцикистон ва Агентии омори назди Президенти Чумхурии Тоцикистон

Аз ракамдои чадвал бармеояд, ки баробари афзоиши ММД маблаги имтиёзи андоз низ мутаносибан зиёд гардида, таносуби ин нишондиданда тагйирпазир аст. Сарфи назар аз таносуби тагйирёбандаи ин нишондиданда мушодида кардан мумкин аст, ки диссаи маблагдои имтиёздо дар ММД тамоюли устувори афзоиш дорад.

Тибки маълумоти расмии макомоти гумрук дар ин давра дачми умумии молдои воридотии тадти имтиёзи гумрукй карор гирифта 2,0 млрд. долл. ИМА, аз чумла бо-чи гумрукй ва андози арзиши илова 365,4 млн. долл.ИМА - ро ташкил кардааст (10).

Тадлил собит менамояд, ки 52 фоизи имтиёзи гумрукй нисбат ба истедсол-кунандагони алюминийи аввалия ва сохтмони объектдои махсусан мудим татбик шудааст. Аз 41 номгуи шумораи умумии имтиёз тандо 15 номгуй нисбат ба субъектдои содибкорй ва сармоягузорй татбик гардида, номгуйи бокимонда аз чониби субъектдои содибкорй умуман истифода нашудааст. Дар сохтори мачмуи номгуи имтиёз 80 номгу ба имтиёздои дорои хусусияти фискалй ва 17 номгу ба имтиёзи гайрифискалй рост меояд.

Амалия нишон медидад, ки баъзе аз имтиёздои гайрифискалй, аз чумла пешбинии воситадои молиявй чидати дастгирии фаъолияти инноватсионй, пешнидоди субсидия (дастгирии молиявй) ба шахсони вокей ва дукукии машгули меднат дар содаи комплекси агросаноатй, пешбинии грантдои давлатй, субвенсия ва субсидиядо ба содаи саноат, озодкунй аз гирифтани ичозатнома дангоми амалй гардонидани фаъолияти сайёдии дохилй, чудо намудани субсидия ва карздои бефоиз ба субъектдои сайёдии дохилии истедсолкунандаи мадсулоти сайёдй васеъ истифода бурда намешаванд, гарчанде барои татбики ин имтиёз заминаи меъёрии дукукии муносиб фародам оварда шудааст. Бинобар чой надоштани пешбурди дисобот оид ба имтиёзи гайрифискалй нидоддои содавй дар бобати татбики ондо маълумоти мушаххас пешнидод намекунанд, ки ин ба раванди арзёбии самарабахшии ондо таъсири манфй мерасонад. Сарфи назар аз ин, дигар имтиёзи гайрифискалй, аз чумла додани ичозатнома, барасмиётдарории такрорй ва тамдиди мудлати амали он дар доираи конунгузории содавй бидуни дархости талаб намудани дуччатдои иловагй, пешнидоди карздои имтиёзноки давлатй ва маддуд намудани санчишдо (мораторий) дар амал самарабахш татбик шуда, сармоягузорон ва содибкорон ондоро мавриди истифода карор дода истодаанд.

Дар мачмуъ чолибият ва истифодаи бархе аз имтиёздои фискалй ва гайрифискалй бинобар душвор будани механизми татбики ондо ва огод набудани субъектдои хочагидор аз чунин имтиёз маддуд шудааст. Васеъ намудани номгуи

nyHHH HMTue3x,o, HHHyHHH gap goupau ohx,o 3ueg HaMygaHH Kap3x,ou HMTue3HoK Sapou ^atoiuaTH coxuSKopH, cogarapgoHHH pacMueTH MatMypH, TaTSuKH aMa^HH gacirupHH ^atoiuaTH HHHOBaTCHOHH, nemHHx,ogu xH3MaTpacoHHH MamBapaTH 6a MaKcag MyBO^HK MeSomag. flap rypyx,6aHgHH cox,aBHH HMTue3x,o xuccau SemTap 6a cox,au caHoaT - 31 pocT Meoag, kh a3 MaBKeH xoccaH HcTex,coioTH caHoaTH gap KHmBap ryBox,H Megux,ag.

flurap cox,ax,ou a$3aiHaTHoKH HKTucogH gap rypyx,6aHgHH Ma3Kyp MyTaHocuSaH nyHHH ^oMrup mygaacT: энepгeтнкa - 10, KHmoBap3H - 12, ucTH^ogau Katpu 3aMHH - 4, coxtmoh - 2, th6 - 7, caMex,H - 10, HHHoBaTcua, Saxmu Monua Ba gurap cox,ax,o 21 HoMryu HMTue3 (5,13).

EuHoSap nemHH^og HarapgugaHH MatiyMoTH nyppau cox,aB0 BoSacTa 6a HMTue3, kh Ta^KHKH poSuTau ca6a6y Hara^au SaMHH xapo^oT Ba $ougau gaBiaT a3 x,hco6h HMTue3po HMKoHna3up MerapgoHag, $ap3uau x,aggu aKcapu ^ohx,oh Kopue, kh MyBo^HKH aK Box,Hgu xapo^oT Sapou HMTue3 Tatcuc goga mygaaHg, nemHHx,og Kapga MemaBag.

flap coxTopu xapo^oTH aHgo3HH gaBiaT a3 x,hco6h aHgo3H $ouga (MaSiaru yMyMHH xapo^oT Sapou HMTue3 70 mih. comohh) cox,au coxtmoh - 36%, KHmoBap3H - 31%, Hac-co^H 11% Ba cox,ax,o 22 $ou3po TamKHj MeHaMoag. ThSkh Tax,iHiH KopnopaTcuau 6aM-HajiMuna^HH MoiuaBH 89 $oh3h xapo^ora 6o^H ryMpyKH Ba aHgo3H ap3umu HioBa x,aHro-mh BopugoT (a3 x,hco6h HMTue3x,o) 6a mupKaTxou cox,ax,ou HoMSypga pocT Meoag (5,15).

Coxtoph covaBini hmthc3^oh iiemoiiHiimyga, HOMryfi

ffuazpaMMau 2. rypyydaHduu UMmue3%o a3 pyu Oaxw^ou afaamnmwK

CaMapaSaxmHH HMTue3H aHgo3po gap a^3oumu xuccau cox,ax,ou Myx,HMH HKTucogueT gap coxTopu MMfl (caHoaT) MeTaBoH Mymoxuga HaMyg.

ThSkh MatiyMoTH pacMH gap coiu 2017 x,a^MH ucTe^coiu Max,cyioTH caHoaTH gap KHmBap 20 Mipg. comohhpo TamKHi goga, a3 coiu 2015 to 6a HMpy3 gap 3uega a3 820 KopxoHau ucTe^coiHH cox,ax,ou caHoaT, a3 ^yMia gap 80 KopxoHax,ou MymTapaK 20 x,a3op ^ohx,oh KopH Tatcuc e^Taacr. MHnyHHH, gap Hara^au TaTSuKH co3umHoMau capMoa-ry3opH, kh thSkh ohx,o 6a capMoary3opoH aK KaTop HMTue3x,o nemSuHH MemaBaHg, gap cox,ax,ou MyxTaiH^H HKTucogueT TaMoroiu pymg 6a Ha3ap Mepacag. A3 ^yMia, x,a^MH yMyMHH ucTe^coiH ceMeHT gap coiu 2017 6a 3,1 mih. ToHHa 6apo6ap acT, kh HucSaT 6a

соли 2016 1,2 млн.тонна афзудааст (4,12).

Дамзамон дар натичаи ворид намудани тагйиру иловадо ба кодексдои андозу гумрук 18 имтиёз асосан дар содадои тиб, кишоварзй, саноат, сайёдй пешбинй карда шуд. Аз чумла, дар соли 2017 чидати рушди минбаъдаи фаъолияти сайёдй, фародам овардани инфрасохтор ва бедтар намудани сифати хизматрасонй нисбат ба 24 ширкат аз 89 ширкати сайёдии дар кишвар фаъолияткунанда имтиёзи андози фоида пешбинй гардид.

Тадлилдо собит месозанд, ки барои 89 фоизи ширкатдои манфиатгир имтиёз вобаста ба бочи гумрукй ва андози арзиши илова аз воридот аз лидози иктисодй барои таъсис додани чойдои иловагии корй самарабахш намебошад, зеро бидуни имтиёз дам корхонадо иктидори таъсиси чойдои кориро доранд. Дар ин радиф, метавон кайд намуд, ки оид ба манфиатгирони 70 фоизи имтиёздои пешбинишуда маълумоти дакик мавчуд нест, ки ин долат арзёбии самарабахшии ондоро мушкил мегардонад (5, 19).

Сабаби номукаммалии тачрибаи чойдоштаи арзёбии самарабахшии имтиёзи андоз ба хусусияти фишангдои давасмандгардонии андозй иртибот дорад. Дар шароити муосир Кодекси андози Чумдурии Точикистон амалан дар самти истифодаи имтиёзи андоз уддадорй мукаррар намекунад, талаботи макомоти ичроияи докимияти давлатй дар бобати дадафмандии татбики он бошад, ба конун асоснок карда нашудааст.

Илова ба ин, камбудидои механизми мукаммали пешнидоди имтиёзи сармоягузорй садди роди чалби сармоягузории хоричй ба кишвар мегардад. Аз чумла, тибки Кодекси чории андоз имтиёзи андоз ба сармоягузороне мукаррар карда шудааст, ки сармоягузориро дар дачми муайяни маблагдои пулй амалй менамоянд. Дол он ки арзиш ва дороидои моддию гайримоддй дилход сармоя буда, сармоягузорй метавонад дар шакли гайрипулй, яъне тачдизот, техникаву технологияи муосир низ сурат гирад. Ин вазъият чалби сармоягузории хоричиро маддуд намуда, ба воридоти технологияи муосир монеа мегардад. Бинобар дамин, барои таъмини суботи низоми андоз, ба андешаи мо, зарур аст, ки ба конунгузории андоз уддадории андозсупоранда чидати пешнидоди маълумот оид ба маблаги имтиёзи андоз, инчунин натичадои истифодаи он (оид ба имтиёзи хусусияти сармоягузорй дошта) ба макомоти андоз ворид карда шавад. Тадлилдо собит месозад, ки айни дол аз чониби вазорату идорадо (ба истиснои макомоти гумрук) дисобот оид ба имтиёздои татбикшуда ба таври дахлдор пеш бурда намешавад.

Барои расидан ба ин максад мудим шуморида мешавад, ки аз чониби нидоддои содавй механизми татбики имтиёз коркард ва бадисобгирии самарабахшии ондо арзёбй шуда, дисоботи мушаххас ба дукумат пешнидод карда шавад. Амалй намудани усули арзёбии самарабахшии иктисодии имтиёздои андоз дар асоси мониторинги як катор нишондидандадо (афзоиши фонди музди меднат, таъсиси чойдои иловагии корй) ба максад мувофик ба назар мерасад. Аз ин лидоз, чидати коркарди механизми бадисобгирии имтиёз аз чониби нидоддои дахлдор ва минбаъд баланд бардоштани сифати арзёбии самарабахшии имтиёзоти пешнидодшаванда амалигардонии тадбирдои зеринро ба максад мувофик мешуморем:

1. Бо назардошти вазъи иктисодиёти кишвар ва дассосияти баланди он нисбат ба тагйироти омилдои беруна ва дохила номгуи имтиёздои андоз доимо мавриди тадлил ва баррасй карор гирифта, аз руи зарурат тагйир дода шавад;

2. Коркард ва дар амал чорй намудани усули ягонаи арзёбии самарабахшии имтиёзи андоз чидати тадлили тачрибаи татбики имтиёз оид ба андози фоида, андози арзиши илова ва андоз аз молу мулки гайриманкул, инчунин муайян намудани макоми ваколатдори давлатй дар самти натичагирии имтиёз ва арзёбии самарабахшии ондо;

3. Санаддои конунй, ки тиб^и ондо озодкунидои андозй амал менамоянд, бояд меъёрх,ои арзёбии самарабахшии бучетй ё иктисодии имтиёзи андози пешнидодшударо дар бар гиранд;

4. Дар раванди арзёбии самарабахшии имтиёзот зарур аст, ки дар заминаи тадлил нишондидандаи манбаи андоз гирифта шавад. Зарур аст, ки арзёбии харочот ва манфиат дангоми пешнидод кардани имтиёзи нави содавй бо асоснокнамоии таъсири мусбат ва манфии он ба иктисодиёт амалй карда шавад;

5. Сода гардонидани расмиёти пешнидоди имтиёзоти андоз, инчунин баланд бардоштани шаффофияти пешнидоди ондо;

6. Имтиёздои андозии дорои хусусияти сармоягузорй бояд аз лидози самаранокии сармоявии ондо арзёбй карда шавад, ки таъсири дачми маблаггузории капиталй ба фонддои асосии истедсолй ва диссаи воситадои худии раванди сармоягузориро дар давраи миёнамудлат нисбат ба афзоиши воридоти андозй ба инобат гирифта бошад;

7. Ч,идати таъмини самарабахшии иктисодии имтиёзоти андоз бояд афзоиши истедсолоти саноатй, ММД ва нишондидандадои ичтимоию иктисодии рушди мадалл ба назар гирифта шавад.

Пайнавишт:

1. Кодекси андози Цумуурии Тоцикистон (бо назардошти тагйиру иловахо ба санаи 01.01.2017). - Душанбе, 2017с. - 335 с.

2. Суханронии Асосгузори сулхи вахдати миллй - Пешвои миллат, Президенти Чумхурии Тоцикистон дар Форуми байналмилалии сохибкорй тахти унвони "Рушди сохибкориву сармоягузорй ва равандхои муосири ицтисодй". - Душанбе, 2018. -15 с.

3. Баландина А.С. Анализ теоретических аспектов налоговых льгот и налоговых преференций//Вестник Томского госуниверситета. Серия "Экономика". - Томск, 2011. - №4. - С. 105 - 110.

4. Вазъи ицтимоию ицтисодии Чумхурии Тоцикистон январ - декабр, солхои 2016 ва 2017. Нашрияи Агентии омори назди Президенти Чумхурии Тоцикистон. -Душанбе, 2018. -145 с.

5. Инвестиционные стимулы в Таджикистане. Проект методологической записки IFC- группы Всемирного Банка в Таджикистане. - Душанбе, 2018. - 35 с.

6. Х,исобот дар бораи натицаи фаъолияти мацомоти андоз дар соли 2017 ва вазифахо барои семохаи аввали 2018 ва даврахои минбаъда//Боцу хироц. Нашрияи Кумитаи андози Хукумати Чумхурии Тоцикистон. - Д, 2018. - №4 (1098). -16 с.

7. Налоговые льготы: анализ практики применения и методика оценки эффективности действия/Налоги и налогообложение. 2011. - №7. - С. 45 - 54. www.palata.nk.ru [Санаимуроциат 24.09.2018с.]

8. Пансков В. Г. О налоговом стимулировании модернизации российской экономики// Налоги и налогообложение. - М., 2010. -№12.- С. 8 - 14.

9. www.gki.tj. [ Санаи муроциат 5.10.2018]

10. www.customs.tj. [Санаи муроциат 8.10.2018]

Reference Literature:

1. TR Tax Code (with alterations and addenda introduced on 01. 01. 2017 being taken into account). - Dushanbe, 2017. - 335 pp.

2. The Speech of Founder of Peace and National Concord, Leader of Nation, TR President Emomali Rakhmon at the International Forum of Entrepreneurs under the Nomination "Development of Entrepreneurship and Investiture and Modern Economic Processes". -Dushanbe, 2018. - 15 pp.

3. Balandina A. S. Analysis of Theoretical Aspects of Tax Privileges and Preferences // Bulletin of Tomsk State University. Series "Economics". - Tomsk. 2011, N4. - pp. 105-110.

4. Social-Economic State of TR for the Period of January-December 2017-2018. Edited by Statistical Managerial Office under the Auspices of Tajikistan Republic President. -Dushanbe, 2018. - 145 pp.

5. Investiture Stimuli in Tajikistan. The Project of Methodological Note of IFC Group of the World Bank in Tajikistan. - Dushanbe, 2018. - 35 pp.

6. Report on the Result Relating to Tax Bodies Activities in 2017 and the Tasks for the first Quarter of 2018 and Subsequent Periods // "Bochu Khirodge" Newspaper ("Taxes"). Edition of Tax Committee under TR Government. - Dushanbe, 2018, N4 (1098). - 16pp.

7. Tax Privileges: Analysis of Applied Practice and Methods of Assessment of Action Effectiveness // Taxes and Taxation. 2011, N7. - pp. 45-54. www.palata.nk.ru .

8. (Date of request: 24. 09. 2018)

9. Panskov V. G. On Tax Stimulation of Russian Economy Modernization // Tax and Taxation. 2010, N12. - pp. 8-14

10. www.gki.tj._(Date of request: 5. 10. 2018)

11. www.customs.tj. (Date of request: 8. 10. 2018)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.