CC BY
45
УДК 9(с53) М.Б.МУ^АММАДИЗОДА
ББК 63,3 (2 т)
КУШИШХРИ СОЗМОНИ МИЛАЛИ МУТТА^ИД БАРОИ ТАЪМИНИ СУЩ ВА РИЗОИЯТИ МИЛЛИ ДАР ТОЧИКИСТОН
Созмони Милали Муттахид бонуфузтарин ташкилоти байналмилалй ба дисоб рафта, яке аз самтдои асосии фаъолияти он таъмини сулду субот ва амният дар тамоми чадон аст. Чумдурии Точикистон 2-юми марти соли 1992 дар Ичлосияи 46-уми Ассамблеяи генералй узви СММ гардид (1, 100).
Мутаассифона, дар ибтидои солдои 90-уми асри ХХ дар Точикистон дизбу созмондои сиёсие пайдо шуда буданд, ки вазъияти мамлакатро ноором месохтанд. Точикистон баъди пошхурии Иттидоди Шуравй барои мустакилона идоракунии давлат аз аксар имконият ва захирадои моддиву техникй бенасиб монд. Ин долат ба он оварда расонд, ки чумдурии тозаистиклол ба чанги шадрвандй дучор гардад. Х,укумати навтаъсиси Точикистон кувваи кофие надошт, ки бар зидди мухолифини мусаллад мубориза барад.
Нахустин кушишдо барои расидан ба сулд дар Точикистон дануз дар огози муковиматдои сиёсй ва чанги дохилй аз тарафи худи точикон сурат гирифта буд. Вале мулокоту муколамадои байни точикон, оши оштихурдандо ва созишнома имзокардандо, аз чумла дар шадрдои Душанбе (14-уми феврали соли 1990,22-юми апрели соли 1992 ва 7-уми майи соли 1992), Хоруг(26-уми июли соли 1992), фурудгоди ^ургонтеппа (20-уми июни соли 1992) натичадои дилход надоданд(4,254 ).
Дар вазъияти дамонвакта дар ду тараф-дам дукумати конститутсионй ва дам мухолифини точик ба якдигар боварй надоштанд. Аз дамин сабаб созишномадои имзошуда бенатича монданд. Дар чунин як вазъи душвори сиёсй дукумати фалачгардидаи Точикистон дар тан хой наметавонист вазъиятро ором намояд. Барои ба эътидол овардани вазъ дар Точикистон кумаки созмондои байналмилалй ва кишвардои алодида хеле зарур буд. Аз дамин сабаб, ба хотири бехтар намудани вазъи сиёсии кишвари тозаистиклол ичрокунандаи вазифаи Президенти чумдурй А.Искандаров аз СММ ходиш намуд, ки барои Точикистон кумаки худро дарег надорад (1,101).
Нобовари ва гаразу душмании байнидамдигарии тарафдо ба он оварда расонд,ки СММ бо чалби кишвардои алодида дамчун миёнрав дар музокироти байни дукумати конститутсионй ва Иттидоди нерудои мухолифи точик иштирок намояд.Дар далли ин масъала шахсан Дабири кулли СММ Бутрос Голй таваччуд зохир намуда буд.
Баъди гузашти мудлати начандон тулонй санаи 29-уми октябри соли 1992 Дабири кулли СММ Бутрос Голй оид ба эътидол овардани вазъ дар Точикистон карор кабул намуда буд.
Дар асоси карори Дабири кулли СММ Раиси Шурои амнияти СММ дамаи созмони байналмилалй ва кишвардои алодидаро даъват намуд, ки барои бартараф намудани низодои дохилии Точикистон дарчи зудтар кумак расонанд. Инчунин дар мурочиатнома дар бораи даъвати дамаи тарафдои даргир,ба замин гузоштани силод,катъ кардани амалиёти дарбй ва огози муколамаи сиёсй сухан гуфта мешавад. Раиси Шурои амнияти СММ оид ба вазъи номуътадили Точикистон издори нигаронй намуда, тарафдоро барои катъ кардани амалиёти дарбй даъват намуд. Аз родбарони дизбдои сиёсй, Х,укумати Чумдурии Точикистон, Макомоти докимияти мадаллй ходиш намуд, ки барои пурра ба эътидол овардани вазъ дар Точикистон бо Шурои амнияти СММ дамкорй намоянд (1, 101 ). Вазъи сиёсии Чумдурии Точикистон руз аз руз бадтар мегардид. Дар кисми чанубии мамлакат шароити сиёсй хеле ноором буд. Бо максади ба эътидол овардани вазъи баамаломада Ичлосияи XVI-уми Шурои Олии Чумдурии Точикистонро дар ^асри Арбоби вилояти Ленинобод (доло Сугд ) даъват карда шуд. Дар Ичлосияи мазкур (аз 16-уми ноябр то 2-юми декабри соли 1992) масъалаи сулд ба миён гузошта шуд ва Эмомалй Радмонов Раиси Шурои Олии Чумдурии Точикистон интихоб гардид. Дар ин Ичлосия карор карда шуд, ки аз созмондои байналмилалй ва кишвардои алодида барои ба эътидол овардани вазъи мамлакат ёрй талаб намоянд. Санаи 19-уми ноябр Мурочиатномаи вакилони Ичлосия ба давлатдои аъзои ИДМ фиристода шуд. Рузи дигар 20-уми ноябр Мурочиатномаи Раиси Шурои Олй Эмомалй Радмон ба Дабири кулли СММ фиристода шуд.
Чунин ранг гирифтани авзои сиёсии мамлакат ва то рафт афзудани шумораи курбониён дар минтакахои дар зери оташи чанг карордошта ва руз то руз афзудани шумораи гурезагон ба
давлатхои дуру наздики минтака таваччухи намояндагони СММ ва шахсан Дабири кулли ин созмонро ба он чалб месохт, ки доир ба пешгирии чунин холати хатарафзо чорачуй намоянд.
Дар хуччат «Оид ба вазъият дар Точикистон», ки дар чаласаи 3131-уми Шурои амнияти СММ дида баромада шуд,дар он дар бораи курбонии зиёди одамон ва хатари парокандашавии давлат сухан гуфта мешавад.
Баъди омузиши такрории вазъияти Точикистон ва дигар давлатхои Осиёи Марказй 23-юми декабри соли 1992 карор кабул карда шуд,ки намояндагони СММ ба Точикистон фиристода мешаванд,ки,хайати нозирон дар масъалахои сиёсй, харбй ва иктисодй иборат буданд. Намояндагони СММ ба ичрои вазифаи худ аз 21 январи соли 1993 огоз мекунанд (1,101).
Дар иштирок ва сахми СММ гуфтан чоиз аст, ки Ичлосияи ХУ1-уми Шурои Олии Чумхурии Точикистон накши калидиро бозид. Чунки дар он ичлосияи такдирсози миллати точик масъалаи талаб кардани кумак аз созмонхои байналмилалй ва кишвархои алохида ба миён гузошта шуда буд. Баъди Мурочиатномаи Раиси Шурои Олии Ч,умхурии Точикистон Эмомалй Радмон СММ ба вазъи сиёсии чумхурй таваччуди махсус зодир намуда, ба ин кишвар аз дар чидат дасти ёрй дароз мекард.Дар кори омода намудани заминаи сулду оштй дар байни точикон эътироф бояд кард,ки накши СММ багоят бузург аст. Тавре ки маълум аст,иштироки ин созмони байналмилалй дар раванди сулди точикон дануз моди сентябри соли 1992, яъне дамагй пас аз чор моди огози чанг дар Точикистон сар шуда, 21-уми январи соли 1993 миссияи нозирони СММ дар Точикистон ба фаъолият огоз намуда буд. Баъди шиносой ба вазъи Точикистон намояндагони СММ хатари чанги точиконро ба инобат гирифта чунин карор карданд, ки тарафхо бояд ба гуфтушуниди сиёсй огоз намоянд. Доир ба ин масъала 26-уми апрели соли 1993 Дабири кулли СММ карор баровард,ки бо максади ба музокира овардани чонибхои мусаллах ба Точикистон намояндаи махсуси худро мефиристад. Аз хамон руз баъди карори Дабири кулли СММ шахрванди Ирок сафир Исмат Киттани-намояндаи махсуси Дабири кулли СММ дар Точикистон таъин гардид (1,102;4,256 ). Исмат Киттани аз санаи 14-уми майи соли 1993 ба Точикистон омада, фаъолияти худро огоз намуд. Максади у расондани кумак ба халки точик дар бобати амалй сохтани амалиёти оташбас ва катъи амалиёти чангй, дамчунин ба ин максаддо истифода бурдани тадбирдои СММ ба дисоб мерафт. Намояндаи махсуси Дабири кулли СММ Исмат Киттани баъди ба Душанбе омадан бо Раиси Шурои Олии мамлакат Эмомалй Радмон, инчунин бо вазири кордои хоричй Рашид Олимов ва бо муовини аввали Раиси Шурои Олии кишвар Абдумачид Достиев мулокотдои судманд анчом дод. Дар рафти мулокотдо у аз вазъи сиёсии мамлакат бохабар гардид ва инчунин оид ба ваколатдои худ дар Точикистон маълумот дод. Хдмчунин дамроди Исмат Киттани ёрдамчии у дар масъаладои сиёсй котибон ва мутахассисони алока омада буданд.Баъди ба Точикистон омадани намояндаи махсуси Дабири кулли СММ Исмат Киттани дар даллу фасли масъаладои мавчудаи кишвар дигаргунидои назаррас ба вучуд омаданд.
Кушишдои пайгиронаи СММ дар роди далли мусолидатомези казияи Точикистон кишвардои дамсоя ва минтакаро водор намуд, ки дар ин раванд садми фаъолтаре бигиранд.Чунончи,22 -юми январи соли 1993 дар шадри Минск сарони Иттидоди Давлатдои Мустакил карореро дар бораи ба эътидол овардани вазъ дар марздои Чумдурии Точикистон ва Афгонистон кабул намуданд.28-уми июли дамон сол Фармони Президенти Федератсияи Русия Б.Н Елтсин дар бораи танзими вазъ дар сардади Точикистону Афгонистон баромад. Пас аз ду рузи он, яъне 30-юми июл мулокоти хосаи Е.М.Примаков сардори вакти Хадамоти иктишофи хоричии Федератсияи Русия бо родбари оппозитсияи точик Сайид Абдуллои Нурй дар Кобул ва 31 -уми июл бо макомоти расмии Чумдурии Исломии Эрон дар Тедрон баргузор гардид (8, 256). Бояд тазаккур дод,ки СММ дар таъмини сулди точикон макоми асосиро содиб буд ва аз руздои аввали ба фаъолият шуруъ намудани он мардуми точик умед бар он доштанд, ки ин созмони бонуфузи байналмилалй барои ба эътидол овардани вазъ дар Точикистон дамаи чорадои заруриро меандешад.
Барои мусоидат намудан ба далли осоиштаи мунокишаи точикон СММ расман 23-юми декабри соли 1992 эълон кард, ки нозирони хешро мефиристад. Дар тули фаъолияти Х,айати нозирони СММ дар Точикистон (21-уми январи соли 1993-15-уми майи соли 2000) намояндагони такрибан 30 кишвари дунё дар раванди сулди точикон садм гирифтанд (9, 205).
Дар кори омода намудани заминаи сулди точикон таъкид бояд кард, ки садми намояндагони махсуси Дабири кулли СММ ва родбарони дайати нозирони СММ дарТочикистон хеле калон аст. Аз руздои аввали ба фаъолият огоз намудани ин созмон дар раванди сулди точикон якчанд намояндаи маъруфи ин созмон Исмат Киттани (Ирок), Ливиу Бота(Руминия), Дарко Шилович (Югославия),Рамиро Пирис-Баллон (Уругвай), Герд Дитрих Меррем (Олмон), Ян Кубиш (Словакия), Иво Петров ва Владимир Сотиров (Булгория) дар гуфтушуниддои точикон иштирок карда, барои ба даст овардани сулд ва ризоияти миллй дар Точикистон садми худро гузоштанд (6,
88). Дар таъмини бехатарии мардум ва расидан ба сулху оштй макоми намояндагии СММ дар точикистон хеле назаррас аст ва он бо рохбарии намаяндаи махсуси Дабири кулли ин созмон Ливиу Бога дар Точикистон фаъолияг мебурд. Хамчунин хайаги Намояндагии доимии СММ дар Точикистон аз 45 мушохидони харбй иборат буд,ки бо сардории Хасан Аббаза фаъолият мебурданд. Аз ин шумораи мушохидон 18 нафарашон мушохидони байналмилалй ва 26 нафари онхо мушохидони минтакавию махаллй буданд (8, 88;14,59).
Вазифаи онхо аз он иборат буд,ки холати сиёсиву харбиро дар Точикистон назорат намуда оиди ин масъала ба Дабири кулли СММ хисобот пешниход намоянд.
Хамчунин дар Точикистон гурухи мушохидони СММ амал мекард, ки бо миёнравии ин гурух намояндагихои Раёсати комиссариати олии корхои гурезахо, Ташкилоти умумичахонии тандурустй, ЮНИСЕФ, Барномаи умумичахонии озука, намояндагони умури тараккиёти СММ, Бонки байналхалкии тармиму тараккиёт амал мекарданд.
СММ барои баркарор сохтани сулх дар Точикистон бисёр корро ба сомон расонидааст. Бояд гуфт, ки махз тавассути миёнравии СММ миёни Хукумати конститутсионй ва Иттиходи нерухои мухолифи точик гуфтушунид ба миён омад.Ливиу Бота-намояндаи махсуси Дабири кулли СММ дар Точикистон дар чавоб ба саволхои вокеанигорони рузномаи "Чумхурият"доир ба кору фаъолияти СММ аз чумла,чунин гуфта буд: «Хайати намояндагии мо бо ташаббуси Дабири кулли СММ ташкил шудааст. Дабири кулл 24-уми декабри соли 1992 дар Шурои амният вобаста ба вазъияти Точикистон ахбор дода буд. Ч,аноби Дабири кулл хамчунин дар бораи он,ки тасмим гирифтааст,ба ин мамлакат хайати мушохидагаронро бифиристад, ба Шурои амният маълумот дод. Сипас ду хайат ба Точикистон чихати омузиш ва расонидани кумак барои чустучуи роххои мавчудаи муътадил гардонидани вазъият фиристода шуд. Бар илова карор шуд,ки барои назорати бевоситаи вазъияти ин мамлакат муайян намудани мавкеи тарафхои манфиатдор дар мавзухои гуногуни ихтилофот, хамчунин барои дастгирии кушишу талоши давлатхои минтака бахри таъмини сулх хайати мушохидагарони СММ дар Точикистон таъсис дода шавад. Ин хайат хамчунин вазифадор аст, барои аз тарафи чомеаи чахонй зудтар расонидани кумаки башардустона мусоидат намояд. Хайати мо хамчунин риояву эхтироми хукуки башарро дар Точикистон назорат мекунад. Дар вазъияти Точикистон, ки чанги дохилй хануз пурра хотима наёфтааст ва дар шароити холати фавкулодда ин масъала низ вучуд дорад. Мардум риояи хукуки инсонро такозо намуда тавонанд ва талаб кунанд,то хукукхояшон эхтиром гарданд, бояд пеш аз хама хаминро донанд,ки чй хукукхо доранд.Ба хамин хотир мо бахри ташвику таргиби масоили марбут ба хукуки инсон як катор корро амалй гардонда истодаем. Аввалин икдоми мо ба ошно сохтани мардум ба Эъломияи хукуки башар равона шуда буд (3). Аз гуфтахои намояндаи махсуси Дабири кулли СММ Ливиу Бота чунин бармеояд, ки ин созмон дар хамаи самтхо фаъолият нишон дода,мекушид, харчи зудтар пеши рохи хунрезихоро дар Точикистон бигирад.
Дар кадамхои аввалин СММ сабабхои асосии низои дохилии Точикистонро омухта, муносибати худро бо макомоти олии давлатй хуб ба рох монд. Дар аввал фаъолияти СММ дар самти ба эътидол овардани вазъ дар Точикистон бисёр дуру дароз тул кашид. Чунки масъалахои асосие,ки намояндахои ин созмон эътибори махсус медоданд, якчанд самтро дар бар мегирифт. Вазифаи асосии намояндагони ин созмон аз он иборат буд, ки онхо дар баробари кумакхои худ инчунин кумаку дастгирии дигар созмонхову давлатхои алохидаро ба танзим медароварданд.
М.Горяев-Котиби ичроия ва мушовири доимии хамаи фиристодагони махсуси Дабири кулли СММ дар музокироти сулхи точикон дар як чамъомади илмие, ки ба «Сабабхои раванди сулх дар Точикистон» (21-22 июли соли 2001) бахшида шуда буд,эътироф кард, ки«СММ якуним солро барои ба музокира ва сулх розй кунонидани тарафхои даргири точик сарф намуд» (10,76).
Ч,ониби Иттиходи нерухои мухолифини точик баъди якчанд машварат дар мамлакатхои Афгонистону Покистон ва охирон маротиба дар пойтахти Чумхурии Исломии Эрон шахри Техрон баъди вохурй бо муовини аввали вазири корхои хоричии Федератсияи Русия А. Адамишин 6-уми декабри соли 1993, рузи дигар 7-уми декабри соли 1993 расман санади "Пешниходхо барои халли мусолихатомези низои харбию сиёсй дар Чумхурии Точикистон"-ро кабул намуданд. Ч,ониби хукумат бошанд, тасмими нихоии иштирок дар музокироти точикон оид ба оштии миллиро танхо мохи марти соли 1994 гирифта буданд.
Бо миёнравии СММ барои ба эътидол овардани вазъ дар Точикистон 8 даври гуфтушунид миёни Хукумати конститутсионй ва Иттиходи нерухои мухолифини точик баргузор гардидааст, ки ин вокеан чиддй будани эътибори СММ-ро ба вазъи хамонвактаи кишвар нишон медихад.
Раванди музокироти сулхи точикон яке аз сахифахои махсус дар таърихи сиёсати дохилй ва хоричии Точикистон ба хисоб меравад. Гуфтушунидхои миёни точикон байни хайатхои Хукумати Чумхурии Точикистон ва Иттиходи мухолифини точик тахти сарпарастии СММ сурат
гирифтанд. Дар ин раванди мураккаб намояндаи махсуси Дабири кулли СММ оид ба Точикистон хизматхои миёнравй мерасонд,инчунин бо хохиши чонибхои алокаманд дар чаласахо раисй мекард (4, 10). Дар давоми фаъолияти СММ то 5-уми апрели соли 1994 намояндагони ин созмон ба он ноил гардиданд, ки тарафхоро бо музокирот розй намоянд. Бо миёнравии СММ музокироти байни точикон аз санаи 5 -уми апрели соли 1994 огоз гардида,то санаи 27-уми июни соли 1997 давом карда буд. Дар давоми якчанд музокироти миёни точикон, ки масъалахои мухими давлатй дар он дида баромада мешуд ва он масъалахо такдири ояндаи миллати точикро хал мекард. Дар рафти он музокиротхо бо миёнравии СММ миёни Хукумати Конститутсионй ва Иттиходи нерухои мухолифини кишвар якчанд протоколхои мухим ба имзо расида буданд. Аз чумла;
-Протокол дар бораи принсипхои асосии баркарор кардани сулх ва ризояти миллй дар Чумхурии Точикистон аз 17 -уми августи соли 1995.
-Созишномаи Президенти Чумхурии Точикистон ва Рохбари Иттиходи мухолифини точик оид ба чамъбасти вохурии онхо дар Маскав аз 23-уми декабри соли 1996.
-Протокол дар бораи вазифа ва ваколатхои асосии Комиссияи оштии миллй 26-уми декабри соли 1996 аз тарафи Президент Эмомалй Рахмон ва Саид Абдуллои Нурй дар Маскав.
-Низомномаи Комиссияи оштии миллй 21-уми феврали соли 1997 аз тарафи Президент Эмомалй Рахмон ва Саид Абдуллои Нурй дар Машхад.
-Протоколи иловагй ба Протокол «Дар бораи вазифахо ва ваколатхои асосии Комиссияи оштии миллй» 21—уми феврали соли 1997 дар Машхад.
-Протокол оид ба масъалаи гурезахо 13-уми январи соли 1997 аз чониби хайатхо дар Техрон.
-Протоколи масъалахои низом й 8-уми марти соли 1997 аз чониби хайатхо дар Маскав.
-Пртотокол оид ба масъалахои сиёсй 18-уми майи соли 1999 аз тарафи Президент Эмомалй Рахмон ва Саид Абдуллои Нурй дар Бишкек (6,7;8,89;12,7;13,72).
Бояд тазаккур дод, ки барои имзои чунин созошномахои такдирсоз байни чонибхои ба хам мукобили точик СММ хамчун ташкилкунандаи вохурихои расмй ва гайрирасмй ба хисоб рафта, дар рафти музокирот амнияти онхоро таъмин месохт. Хамчунин бо даъвати СММ намояндагони бисёр давлатхо ба сифати кафилони музокирот иштирок мекарданд.
А.Сатторзода дар як маколаи илмии худ, ки ба омилдои дохилй ва хоричии сулди точикон бахшида шудааст,сабабдои асосии муваффакиятдои Созмони Милали Муттадидро барои ба мувофика овардани тарафдои даргири точик чунин арзёбй менамояд:«Сабаби аслии барори фаъолияти СММ дар Точикистон ба назари ман, дар он аст, ки талошдои сулдходона ва саривактии СММ ба манфиатдои миллии худи точикон ва кишвардои манфиатдори казияи Точикистон, пеш аз дама Русия ва Эрон созгор омад. Идомаи муковимати мусалладона на тандо ба манфиати тарафдои даргири точик набуд, балки ба манфиатдои геополитикии Русия, Эрон ва кишвардои минтака низ рост намеомад (10,257).
Дар ин бора Е.М.Примаков, ки бардак яке аз поягузорони асосии Музокироти сулди точикон ба шумор меравад,дар китобаш «Солдое, ки дар майдони сиёсати бузург будам» дар фасли чудогонае зери унвони «Роддои далли оштии точикон (аз Адмадшод то ба Нурй)»бо овардани далелдои муътамади мантикй таъкид намудааст, ки«Идомаи минбаъдаи вазъи номуътадил дар Точикистон дам барои Русия ва дам барои Эрон манфиат надошт ва ба чуз аз музокирот чораи дигаре набуд». Бино ба гуфтадои у Русия манфиатдор ба он буд, ки:
1.Амниятро дар сардадоти чанубй,ки дам барои Точикистон, дам барои худи Русия ва дам барои Иттидоди Давлатдои Мустакил муштарак медисобид, таъмин намояд;
2.Нуфузашро дар минтакаи Осиёи Марказй аз даст надидад;
3.Пеши роди густариши афкори чудоиталабй (сепаратизмро) бигирад.
Эрон манфиатдор ба он буд, ки:
1 .Нуфузи худро дар минтака дифз намояд. Эрон аз суст шудани мавкеаш дар Афгонистон баъд аз шикасти тарафдоронаш-чомеаи шиамаздабон нигаронй дошт;
2.Бо истифода аз фурсати муносиб робитаашро бо Русия тадким бахшад ва бо дамин аз тадримоти сиёсй дар микёси байналмилалй берун барояд;
3.Макоми Афгонистонро ба дайси як давлати мустакил ва якпорча нигод дорад. Тарафи Эронй бар он акида буд, ки каробати Оппозитсияи точик бо Иттидоди шимоли Афгонистон, бо родбарони точиктабори он Бурдониддини Раббонй ва Адмадшоди Масъуд, боиси ба бахшдои чудогона кисмат шудани Афгонистон мегардад (7,184-185;5,257-258 ).
Вокеан иштироки СММ дар раванди сулди точикон бисёр мудим буд ва мадз бо кумаку дастгирии ин созмони бонуфузи байналмилалй точикон ба мувофика расиданд.
Асосгузори сулду ваддати миллй- Пешвои миллат, Президенти мамлакат Эмомалй Радмон дар суханронии худ дар Ичлосияи 52-юми Ассамблеяи генералии СММ иштироки ин созмонро дар далли казияи Точикистон мудим шуморида,чунин нуктаро баён намудааст: «Ба акидаи мо чараёни яктарафа кардани низои точикон мисоли равшани истифодаи неруи азими СММ дар роди яктарафа кардани муковимати чиддии низомию сиёсии дохили мамлакати мушаххас мебошад (9, 202).Бояд таъкид намуд,ки СММ барои тамини сулх дар Точикистон ба муваффакияти калон ноил гардид. Имзо шудани Созишномаи умумии истикрори сулх ва ризоияти миллй дар шахри Маскави Федератсияи Русия миёни Президенти Чумхурии Точикистон Эмомалй Рахмон, Рохбари Иттиходи мухоифини точик Саид Абдуллои Нурй ва намояндаи махсуси Дабири кулли СММ Герд Дитрих Меррем обрую нуфузи СММ ро хамчун созмони сулхофар дар арсаи байналмилалй боз хам баланд бардошт.Дар вохурии Президенти кишвар Эмомалй Рахмон бо Дабири кулли СММ Кофе Анан, ки 1-уми октябри соли 1999 баргузор шуда буд, у натичахои сулхи точиконро на танхо барои мардуми точик инчунин барои СММ мухим шуморида кайд мекунад, ки «Дар Точикистон Созмони Милали Муттахид тачрибаи беназирро барои банизомдарории низо ба даст овард ва ин тачриба шоистаи омузиш аст» (1,105).
Х,амин тавр,СММ масъаладои мавчудаи Точикистонро саривакт дарк намуда,оид ба роддои далли он чорадои зарурй андешид. Мадз бо миёнравии СММ ва дигар созмони байналмилалй, кишвардои алодида барои ба эътидол овардани вазъ дар Точикистон садм гирифтанд. Дигар самти фаъолияти СММ аз он иборат буд,ки он мекушид вазъи сиёсии мамлакатро бо роди осоишта дал намояд ва ин икдоми СММ натичадои мусбат барои Хукумати конститутсионй ва Иттидоди нерудои мухолифи точик дошт. Мудимтар аз дама, оид ба вазъи сиёсии Точикистон Дабири кулли СММ таваччуди махсус зодир мекард. Кушишдои саривактии СММ ба он оварда расонд,ки тарафдои даргири точик роди гуфтушунидро пеш гиранд. Дар рафти музокирот миёни мухолифин ва тарафи хукумати навтаъсиси кишвар намояндагони СММ иштирок доштанд, ки онхо барои бехбудй ва халли масъалаи сиёсии Точикистон бо рохи осоишта кушиш мекарданд. Х,амин буд, ки нафакат бо ёрии давлатхои алохида, балки бо дастгирии хамачонибаи намояндагони махсуси Дабири кулли СММ дар хомуш кардани чанги шахрвандй ва халли низои сиёсии Точикистон кумак ва мусоидат намуданд. Аз чониби Дабири кулли СММ ва Шурои амнияти он оиди далли низои дохилии Точикистон карорхои махсус кабул шуда буданд. Дар баробари ин намояндагони махсуси ин созмон давлатхои Федератсияи Русия, Чумхурии Исломии Эрон, Чумхурии Исломии Афтоностон, Покистон, Узбекистон, Кдзокистон, Киртизистон ва дигард давлатхоро даъват карданд, ки барои халли сиёсии низои точикон кумак расонанд. Инчунин бо миёнравй ва ташаббуси бевоситаи СММ гуфтушунидхои миёни точикон отоз гардид ва баъди хашт даври гуфтушунид ва якчанд вохурихои расмии Президент Эмомалй Рахмон ва рохбари мухолифини точик Саид Абдуллои Нурй точикон ба мувофика расиданд. Нихоят дар натичаи захмату талошхои бевоситаи СММ 27-уми июни соли 1997 дар шахри Маскави Федератсияи Русия Созишномаи умумии истикрори сулх ва ризоияти миллй миёни точикон ба имзо расид, ки дар он ба тайр аз рохбарони чонибхо инчунин намояндаи СММ Герд Дитрих Меррем имзо гузошт. Тамоми чанбадо ва фаъолияти пурсамари СММ дар баркарорсозии сулду амният ва ризоияти миллй дар Точикистонро мо дар ин гузориш баррасй ва даллу фасл карда наметавонем. Аз ин лидоз, ин масъала тадкики густарда ва омузиши минбаъдаро такозо дорад.
ПАЙНАВИШТ:
1. Абдуллоев, И.ООН и межтаджикский конфликт:миротворческая миссия ООН в межтаджикском диалоге/ И.Абдуллоев//Номаи донишгод.Силсилаи илмхои чомеашиносй.-2013.-№ 1.-С.100-109.
2. Горяев,В.Роль стран наблюдателей и международных организаций в таджикском конфликте: подготовительная встреча уроки мирного процесса в Таджикистане/В.Горяев.-Душанбе,2001. -54 с.
3. Додочон,Мунаввар.Созмони Милали Муттадид чонибдори сулду осоиш дар руи чадон аст/М.Додочон,Х,Дутбй//Чумдурият.-1993.-7-8 август.
4. Зарифй,Х,.20 соли истиклолият ва сиёсати хоричии Точикистон/Х,.Зарифй//Сиёсати хоричй.№ 1. -Душанбе,2011 .-С. 10.
5. Назарияи ваддат//Маърифати ичтимоии ваддати миллй: масъаладо, долат ва дурнамо.Ч,илди XV.Китоби 2.-Душанбе:Дониш,2012.-С.254-261.
6. Общее Соглашение об установлении мира и национального согласия в Таджикистане. -Душанбе: МНООН, 1997.-С.7.
7. Примаков,Е.Годы в большой политике/Е.Примаков.-М.,1999.-С.184-185.
8. Раджабов,С.А.Роль ООН в разрешении вооруженного конфликта в Таджикисгане/С.А.Раджабов//Московский журнал международного права.-2008.-№ 2.-С.-83-92.
9. Рахмонов,Э.Точ,икисгон: дад соли истиклолият, ваддати миллй ва бунёдкорй. Чилди дуюм /Э.Радмонов.-Душанбе:Ирфон,2001 .-512 с.
10.Сатторзода,А.0милдои дохилй ва хоричии сулди точикон/А.Сатторзода// Назарияи ваддат. Маърифаги ичтимоии ваддати миллй:масъаладо,долат ва дурнамо. Чилди 15.Китоби 2.-Душанбе:Дониш,2012.- С.254-261.
11.Саъдиев,Ш.Х,алли сиёсии низои дохилй ва тадкими сулд дар Точикистон/Ш.Саъдиев//Ваддат, давлат,президент.Чилди VI.-Душанбе:Деваштич, 2007.- С.203-207.
12.Созишномаи умумй:дар бораи баркарор кардани сулд ва ризояти миллй дар Точ,икистон.-Душанбе,1997.-С.7.
13.News about peace (Documents). Complied by ProFessors Abdunabi Sattorzodah and Ibrohim Usmon.Dushanbe:Oli Somon Prihting House,1998.-72 p.
14.United Nations Peass-Keeping.-New-York,1996.-Р.5.
REFERENCES:
1. Abdulloev, I.UNO and inter-Tajik Conflict: Peacemaking Mission of UNO in inter-Tajik/I. Abdulloev// Scientific notes. Series of Social Sciences,-# 1.2013.-P.100-109.
2. Goryaev, V.The Role of Observing Countries and International Organizations in Tajik Conflict: Preparatory Meeting of the Lessons of Peaceful Process in Tajikistan/V.Goryayev//-Dushanbe,2001.-54 p.
3. Dodojon,M.United Nations as a Supporter of Peace in the World/M.Dodojon//Qutbi Jumkhuriyat (Republic).1993,7-8 August.
4. Zarifi.H.20 years of Independence of Tajikistan and its Foreign Policy//Foreign Policy.-2011.-№ 1.-Р.10.
5. The Theory of Unity // Social Understanding of National Unity Theory, State and Prospects.-V.XV. Book 2.-Dushanbe:Knowledge,2012.-P.254-261.
6. General Agreement on an Establishment of Peace and National Accord in Tajikistan. - Dushanbe: MNOUN.- P.7.
7. Primakov, Ye.Years in Great Politics/Ye.Primakov//-M.,1999.-P.184-185.
8. Rajabov, S.A UNO's Role in Resolving Armed Conflict in Tajikistan/S.A.Radzhabov//Moscow Journal of International Law. -2008.-#-P.-83-92.
9. Rakhmonov, E.Tajikistan ten Years of Independence: National Unity and Creation. Vat 2. /E.Rahmonov//-Dushanbe: Cognition,2001 .-512.p.
10.Sattorzoda, A.Internal and External Factors of Tajik Peace/A.Sattorzoda//Theory of Unity of Social Awareness of National Unity Theory,State and Prospects.-V.XV.Book 2.-Dushanbe:Knowledge, 2012.-Р.2054-261.
11.Sadiev, Sh.Political Settlement of Internal Conflict and Peace-Building in Tajikistan/Sh.Sadiev// Unity,State,President.Volume 6,Dushanbe:Devashtich,2007.-P.203-207.
12.General Agreement on the Establishment of Peace and National Accord in Tajikistan.-Dushanbe.-
7р.
13.News about Peace (Documents). Complied by ProFessors Abdunabi Sattorzodah and Ibrohim Usmon.Dushanbe:Oli Somon publishing-house,1998.-72 p.
14.United Nations Peass-Keeping.-New-York,1996.-5 р.
Кушишхои Созмони Милали Муттахцд барои таъмини сулх, ва ризоияти миллй дар Тоцикистон
Вожахои калидй: Созмони Милали Муттауид, Тоцикистон, сул%, ризоияти миллй, вавдат, низоъуои дохилй.
Мацола ба баррасии масъалаи нацши Созмони Миллали Муттауид дар таъмини сул^у амният ва ризоияти миллй дар Тоцикистон бахшида мешавад. Таъкид мешавад, ки баъди пароканда шудани Иттщоди Шуравй уамаи давлатхои аъзои он истицлолияти худро эълон карданд. Тоцикистон низ истицлолияти давлатии худро ба даст овард, вале вазъи сиёсии цумуурй баъди дастёбии он ба истицлолият ноором гашта хукумати щмонвацта аз уудаи идораи он набаромад. Аз ин лщоз барои ба эътидол овардани вазъи сиёсй дар Тоцикистон зарур буд, ки созмощо ва ташкилотуои байналмилалй дасти ёрй дароз намоянд. Цайд мегардад, ки СММ яке аз аввалищо шуда ба вазъи сиёсии Тоцикистон ащмияти хоса зоуир намуд ва комиссияуову намояндагони махсуси худро фиристод, то ки вазъи сиёсии Тоцикистонро муътадил гардонанд.
Диццати хоса бар он равона гардидааст, ки аз цониби Шурои Амнияти СММ ба уамаи созмонуои минтацавию байналмилали даъват ба амал оварда шуд, ки барои сулуу оромии Тоцикистон чорауои зарури андешанд. Муаллифи мацола ба хулоса мерасад, ки то имзо шудани Созишномаи умумии истицрори сул% ва ризоияти милли дар Тоцикистон СММ дар ин самт иштироки фаъол дошта, дар ин кор мацоми махсусро соуиб гардидааст.
Стремление Организации Объединенных Наций по делу обеспечения мира и национального согласия в Таджикистане
Ключевые слова: Организация Объединенных Наций, Таджикистан, мир, национальное согласие,
единство, внутренние конфликты. Статья посвящена исследованию вопроса о роли Организации Объединенных Наций в обеспечении и установлении мира, безопасности и национального согласия в Таджикистане. Подчеркивается, что после распада Советского Союза все страны,входящие в его состав, объявили о своей независимости. В том числе приобрел государственный суверенитет и Таджикистан, однако после этого политическая обстановка республики стала нестабильной и правительство того времени не справилось с управлением страны. Ввиду этого,для стабилизации политической обстановки в Таджикистане возникла необходимость в помощи международных организации и объединений.
Автор статьи отмечает, что ООН одним из первых обращает особое внимание на политическую обстановку в Таджикистане и присылает свои специальные комиссии и представителей с целью стабилизации и урегулирования политического состояния в республике.
На основе изучения и анализа материалов выявляется, что Совет Безопасности ООН призвал всех региональных и международных объединений и организаций к принятию необходимых мер, способствующих установлению мира и стабильности в Таджикистане.
Автор статьи приходит к выводу,что до самого момента подписания Всеобщего договора о мире и национальном согласии в Таджикистане активные действия ООН в этом направлении придали данной организации особый статус.
Attempts of the United Nations Organization Aimed at Providing Peace and National Compliance in Tajikistan
Key words: the United Nations Organization, peace, national compliance, unity, home conflict. The article dwells on the research of the issue dealing with the role of the United Nations Organization in provision and establishment of peace, security and national compliance in Tajikistan as well. It is emphasized that after the disintegration of the Soviet Union all counties which were included into the USSR announced about their independence, Tajikistan inclusive; it acquired national sovereignty too. However, after that the political atmosphere in the republic became unstable and the government of that period didn t managed with leading the country. In reference to it, in order to stabilize political surroundings in Tajikistan there sprang up a necessity in an aid of international organizations and associations.In his article the author underscores that UNO was one of the first organizations which paid particular attention to the political atmosphere in Tajikistan and sent its special commission and representatives in order to stabilize and regulate political state of the republic. Proceeding from the study and subsequent analysis of available materials the author reveals that UNO Security Council called all regional and international associations and organizations to adopt needed measures which would promote an establishment of peace and stability in Tajikistan.
The author of the article comes to the conclusion that before signing the Universal agreement on peace and national compliance in Tajikistan UNO taking active participation and actions targeted at the relevant streamline acquired special status in this case.
Маълумот дар бораи муаллиф:
Мухаммадизода Мехриддини Бокц, аспиранти кафедраи таърихи Ватани Донишгоци давлатии Хуцанд ба номи академик Б.Гафуров (Цумхурии Тоцикистон,ш.Хуцанд),E-mail:mukhamadizoda 90 @ mail. ru
Сведения об авторе:
Мухаммадизода Мехриддини Боки, аспирант кафедры Отечественной истории Худжандского государственного университета имени академика Б.Гафурова (Республика Таджикистан, г.Худжанд), E-mail: mukhamadizoda 90 @ mail. ru
Information about the author:
Mukhammadizoda Mekhriddini Boki, a Post-gradate of the Department of Native Histori andet Khujand State University after academician B.Gafurov(Tajikistan, Khujand),E-mail: mukhamadizoda 90 @ mail. ru
