Научная статья на тему 'Роль XVI сессии Верховного Совета Республики Таджикистан в установлении мира между таджиками'

Роль XVI сессии Верховного Совета Республики Таджикистан в установлении мира между таджиками Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
844
81
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ХVІ СЕССИЯ ВЕРХОВНОГО СОВЕТА РЕСПУБЛИКИ ТАДЖИКИСТАН / THE XVI-TH SESSION OF TAJIKISTAN REPUBLIC SUPREME COUNCIL / МЕЖТАДЖИКСКОЕ ПРИМИРЕНИЕ / INTER-TAJIK RECONCIALIATION / МИРОТВОРЧЕСКИЙ ПРОЦЕСС / PEACE-MAKING PROCESS / НОРМАТИВНО-ПРАВОВЫЕ АКТЫ / УСТАНОВЛЕНИЕ ПОДЛИННОГО МИРА / ESTABLISHMENT OF GENUINE PEACE / ДЕНЬ МИРА И НАЦИОНАЛЬНОГО СОГЛАСИЯ / DAY OF PEACE AND NATIONAL CONCORDANCE / NORMATIVE LAW INSTRUMENTS

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Тоатов Хабилулло Саидович

В статье на основе многочисленных источников, опросных материалов, большого количества опубликованных трудов, материалов периодический печати осуществлён комплексный анализ некоторых вопросов ХУІ сессии Верховного Совета Республики Таджикистана, особенно нормативно-правовых актов, направленных на достижение мира и национального согласия народов Таджикистана, на защиту прав и свобод граждан, на сохранение и укрепление государственной независимости Республики Таджикистан.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The Role of the XVI-th Session of Tajikistan Supreme Council in Establishment of Peace between Tajiks

Designing on the premise of numerous sources, questionnaire materials, great number of published works, periodical press, the author effectuated a complex analysis of certain issues concerned with the XVI-th Khujand session of the Supreme Council of Tajikistan Republic. Normative law instruments aimed at attainment of peace and national concordance of the peoples of Tajikistan, advocacy of human rights, people's freedom, preservation and strengthening of the state independence of Tajikistan Republic are looked upon as the problems of the first priority.

Текст научной работы на тему «Роль XVI сессии Верховного Совета Республики Таджикистан в установлении мира между таджиками»

Тоатов Х,.С. Иацши ичлосияи XVI Шурои Олии Цумхурии Точикистон дар тахкими сулхи точикон

Тоатов абибулло Саидович,

номзади илм^ои таърих, дотсенти ДД^БСТ

НАКШИ ИЧЛОСИЯИ XVI ШУРОИ ОЛИИ ЧУМ^УРИИ ТОЧИКИСТОН ДАР ТАХКИМИ СУЛХИ ТОЧИКОН

Ичлосияи XVI Ш^ои Олии Чyмяypии Точикистон даp саяифаяои таъpихи навини точик яамчун pамзи ичлосияи начотбахшy саpнавишт-соз воpид гаpдидааст. Он аз лияози мояияти худ ба Эъломияи истик;ло-лияти Точикистон баpобаpаpзиш аст. Агаp эъломия давлатеpо ба номи Точикистони сох,ибистик;лол эълон дошта бошад, пас Ичлосияи XVI Шypои Олй даp Xyчандшаяp яамин давлатpо аз фаношавй нигоя дошт ва миллати точикpо аз гиpдоби но6удй беpyн кашид.

Бо таъбиpи Пpезиденти кишваp Чаноби Олй Эмомалй Раямон «Ичлосияи ХУ1 Шypои Олй бо так;озои таъpих на таняо тифли даp гаявоpа бyдаи истик;лолиятpо начот дод, балки так;диpи ояндаи ypо мyайян сохт ва Точикистони соx,ибистик;лолpо ба суи чомеаи мyтамаддин ва аpзишяои волои башаpй яидоят намуд» (1,48).

Ичлосияи XVI Шypои Олии Чyмяypии Точикистон ба фаpзанди баpyманди халк;и точик Эмомалй Раямон ваколати pоябаpй ба чомеаи Точикистонpо дод, яамзамон ба души y вазифаи мypаккаб, вале мукдд-даси бунёди давлати вок;еан сояибистик;лол ва демокpатиpо вогузошт. Эмомалй Раямон ба сифати саpмеъмоpе баpгyзида шуд, ки мебоист на факдт имоpати аз чанг вайpоншyдаи давлати точиконpо таpмим кунад, балки сохтмони онpо баp пояяои yстyвоpy кдвии сифатан нав баpпо намояд. Даp Ичлосияи XVI Шypои Олии Чумя^ии Точикистон Раиси тозаинтихоби кишваp Эмомалй Раямон мак;сад ва яадафи асосии хyдpо чунин баён каpда буд: «Ба хотиpи истик;pоpи суляи пойдоp ва бозгашти яамаи фиpоpиён ба Ватан ман тайёp яастам, ки чонамpо к^бон созам» (1,32).

Баъдтаp y ин андешаи хyдpо так;вият бахшида таъкид намуд: «Азму иpодаи мо даp pояи баpпо каpдани давлати демокpатии яукукбунёд комилан кдтъист. Хдочанд ки натичаяои дилхояи он на ба тавpи очил, балки бо гузашти вак;т падид меояд, даp баpобаpи ин суляу субот баpоямон мyяимтаpин аpзиш яисоб меёбад» (1,35).

Раиси Шурои Олии Ч,умдурии Точикистон бо максади ба эътидол овардани вазъи сиёсй бо кабул намудани Мурочиатнома ба сарварони гуруддои мусаллад рочеъ ба имзои созишномаи оид ба истикрори сулд ва ягонагй, таъмини истиклолият икдоми нахустин гузошт.

Дар ин санади такдирсоз аз чумла издор шуда буд: «Бо максади таъмин намудани ягонагй ва муттадидии чумдурй Шуморо даъват менамоем, ки 25 ноябри соли 1992 дар соати 14 дар Ичлосияи Шурои Олии Х,укумати Точикистон иштирок намоед. Х,укумати Точикистон ба бехатарии Шумо кафолат медидад» (5, 42).

Ладзаи фаромушнопазир фаро расид. Сарварони тарафдои мукобил бо родбарии родбаладони худ Сангак Сафаров, Ч,умъа Буйдоков, Бури-хон Ч,обиров, Ёкуб Салимов ба ичлосияи парламент ба шадри Хучанд дозир шуданд. Дар таърихи 26 ноябр дар Ичлосия намояндагони кумон-донони дар ду гуруд, аввал дар алодидагй, пас дамрод дар Ичлосия иш-тирок намуданд.

Бо ташаббуси Раиси Шурои Олй «Мурочиатнома ба дамаи адзоби сиёсй, даракатдо ва созмондо ва меднаткашони чумдурй» (20 ноябри с.1992) ва Издороти Ичлосияи Шурои Олй кабул карда шуд. Муро-чиатнома дизбу созмондо ва дамаи мардумро ба сулду оромй, якдигар-фадмй даъват мекард. Фирориёнро барои баргаштан ба ватан, деда ва мадаллаи худ даъват намудан мазмун ва мундаричаи Издороти Шурои Олиро ташкил менамуд.

Раиси Шурои Олй Эмомалй Радмон сарварони тарафдои мукобилро ба иштирокчиёни ичлосия муаррифй намуда, аз чумла таъкид намуд: «Ин ичлосия такдирсоз аст, бояд донем, ки такдири ояндаи миллат, кишвар, ватан, давлат дар дасти мост. Аз ин лидоз, бояд худшинос шавем, хиради волои хешро бадри якпорчагии чумдурии азизамон истифода барем. Баъди ба чойдои худ рафтан ярокро ба замин гузорем, оромии мардумро таъмин намоем» (1,58).

26 ноябр сарварони гуруддои мухолифини силодбадаст дар назди намояндагони халк суханронй намуданд.

Сарвари чабдаи миллии Точикистон С. Сафаров дар суханронии хеш вазъи нодиядои ^умсангиру Панчро тасвир намуда, аз чумла чунин иброз намуд: «Таассуф мехурам, ки аз дар ду тараф одамони зиёде далок гардидаанд. Вале мо имруз ба шадри Хучанд омадаем, ки барои баркарор намудани сулд дар кишварамон дусни тафодум пайдо кунем. Такдири Точикистон, истиклолият ва якпорчагии каламрави он моро ба ташвиш андохтааст. Бовар дорам, ки мо муттадид гардида давлати демократй бунёд карда метавонем...» (4,127).

«Мо имруз - таъкид намуд сардори горди халкии шадри Душанбе Ч,.Буйдоков,- бояд аз айбдор кардани якдигар даст кашем, зеро ин кор

Тоатов Х,.С. Нацши щлосияи XVI Шурои Олии Цумхурии Точикистон дар таукими сулхи точикон

ба кушишдои баркарор намудани сулду осоиш халал мерасонад. Вакти мусолидаи миллй ва кабули карордои макбул фаро расидааст. Мо тандо бо дамин род адволи даддо дазор одамонро сабук карда метавонем, ки бо ин ё он сабаб ба чанги дохилй кашида шудаанд... (4,128).

Чдвонони Душанбе родбарони нави чумдуриро дастгирй мекунанд ва ондоро самимона пешвоз мегиранд. Ондо аз ман ходиш карданд, ки ба Шумо - намояндагони халк расонам, ки роди одани Душанберо дарчй зудтар аз мудосира баровардан зарур аст. Дар акси дол зиндагии мардум нидоят душвор мегардад. Навъдои заруртарини озука камчин шудаанд. Дамчунин гурезадоро дарчй зудтар ба мадалли зисти доимиашон баргардонида, ба ондо дар бобати муътадил гардонидани зиндагиашон кумак расонидан зарур аст. Мо дамагонро даъват мекунем, ки ба Дуку-мати нави Точикистон халал нарасонида, барои фаъолияти он ба хотири некуадволии мардум ва тадкими сулд дар Точикистон шароити мусоид мудайё созанд. Дар чунин руздои душвор гунадкоронро чустучу накар-да, бояд ба максади таъмини сулду осоиш ва бехатарии одамон кор кунем.... » (4,127).

Пас аз суханронии Раиси Шурои Олии Ч,умдурии Точикистон Эмо-малй Радмон дар дузури намояндагони халк ва сарварони гуруддои силодбадаст ичлосия ^онуни Ч,умдурии Точикистон «Дар бораи авфи умумй»-ро кабул намуд. Дар ин ладзаи фаромушнашавандаи таърихй тадти кафкубии адли толор дамаи намояндагони силодбадастон дам-дигарро ба огуш кашида, ба дамдигар даст дода издори дустй намуданд. Бо карори Раёсати Шурои Олии Ч,умдурии Точикистон 26 ноябри соли 1992 Рузи Сулд ва Дамраъйии халкдои кишвари зарнисорамон эълон гардид ( 3,367).

Ичлосия ^онуни Ч,умдурии Точикистонро «Дар бораи аз чавобга-рии чиной, интизомй ва маъмурй озод кардани шахсоне, ки дар давраи аз 27 март то 25 ноябри соли 1992 дар минтакадои мухолифат чиноят содир кардаанд» кабул кард.

Ичлосияи XVI Шурои Олй дамчун субъекти баробардукуки Итти-доди Давлатдои Мустакил будани Ч,умдурии Точикистонро ба инобат гирифта, дар вазъи фавкулодда, набудани артиши миллй бо максади димояи адолии осоишта ва объектдои даётан мудим аз амалдои террористй, харобкорй, баркарор намудани сулд ва тартиботи дукукй аз родбарони мамлакатдои ИДМ - иштирокчиёни мулокоти Алмаато (ноябри соли 1992) мурочиат намуда, ходиш кард, ки ба Точикистон нерудои маддуди сулдчуёнаро фиристонанд.

Дар моди декабри соли 1992 ичлосиядои Шурои Олии Узбекистан ва ^азокистон бо максади амалй гардонидани ходиши парлумони То-

чикистон дар бораи бо максади таъмини суля ва оромй ба Точикистон фиристодани теъдоди маядуди неруи яарбй карор ба тавсиб расониданд. Дар баробари дивизияи 201-уми ^увваяои мусаллаяи Русия кисмяои яарбие, ки ба чумяурй ворид карда мешаванд, кафили суляу оромиии мамлакат мегарданд.

Аз Ичлосияи XVI Шурои Олии Точикистон то имзо шудани Созиш-номаи умумии истикрори суля ва ризоияти миллй (27 июни соли 1997) Ч,умяурии Точикистон рояи нияоят вазнин ва пурпечутоби музокиротро тай намуд. Дар давоми кариб чор сол яашт давраи музокирот, 21 мулокоти расмй ва даяяо вохурияои гайрирасмй анчом дода шуд. Дар ин раванд яадафи асосй таъмини суляу оромй, ваядати миллй, яарчй зудтар ба ватан баргардонидани гурезаяо ва сарчамъ намудани миллат буд.

Инчунин баркарор кардани пояяои фалачшудаи яокимияти давлатй, таъмини фаъолияти макомоти маяаллй, яокимияти ичроия, судй, яифзи яукук, ташкили артиши миллй, кушуняои саряадй ва кабули рамзяои давлати сояибистиклол самтяои асосии фаъолияти давлат буданд.

Равандяои суляофарини точикон давраяои гуногунеро фаро мегирад. Ин равандяои музокирот, бо он ки дар зиндагии мардуми Точикистон тагйирот ворид намуданд, инчунин тагйироту иловаяои Сарконуни мамлакатро низ ногузир донистанд ва ин тагйирот бо иловаи аркони конуняои умумибашарй ыабул гардида ба пешнияоди КОМ ва дастгирии Президенти кишвар аз чониби мардум бо раъйдияии умумихалкй 26 сентябри соли 1999, мутобики иловаи тагйироти нав, ки ба он ворид гардидаанд, ба тасвиб расид.

Суляи бебозгашти точикон, кабл аз яама, дастоварди яамдилии мар-думи кишвар ва накши он, руидаи андешаву тафаккури амики роя-барияти давлати мо ва таквият бахшидани он дар андешаву тафаккури амики тамоми чонибдорони ин суля ва истикрори он дар арсаи сиёсии олам ба шумор меравад. Аз яамин сабаб дастовардяои нодири суляи мо буд, ки музокирот ва суляофарии мардуми моро имрузяо дар тамоми манотики чангзадаи олам яамчун намунаи мактаби суляофарй мавриди таякик ва истифода карор медияанд.

Калидвожа^о: Ицлосияи XVI Шурои Олии Чумуурии Тоцикистон , Созишномаи байни тоцикон, равандяои сулуофарин, санадуои меъё'рй-ууцуцй, барцарор намудани сулуи бардавом, рузи сулу ва ризоияти миллй

Пайнавишт:

1. Рахмон Э. Таджики в зеркале истории —Душанбе: Ирфон, 2002.

2. Верховный Совет РТ. Материалы XVI сессии ВС РТ//Ахбори Шурои Олй. -1992. -№ 21-23.

Тоатов Х,.С. Нацши щлосияи XVI Шурои Олии Цумхурии Точикистон дар таукими сулхи точикон

3. Хайдаров Г. Х. История таджикского народа ХХ век. -Худжанд: Ношир, 2002.

4. Абдулов К. Ицлосияи сарнавиштсоз. -Хуцанд: Ношир, 2002.

5. Гафаров У. Ицлосияи саодати миллат. - Хуцанд: Нури маърифат, 2002.

Тоатов Хабилулло Саидович,

кандидат исторических наук, доцент ТГУПБП

Роль ХVI сессии Верховного Совета Республики Таджикистан в установлении

мира между таджиками

Ключевые слова: ХУ1 сессия Верховного Совета Республики Таджикистан, межтаджикское примирение, миротворческий процесс, нормативно-правовые акты, установление подлинного мира, день мира и национального согласия

В статье на основе многочисленных источников, опросных материалов, большого количества опубликованных трудов, материалов периодический печати осуществлён комплексный анализ некоторых вопросов Х¥1 сессии Верховного Совета Республики Таджикистана, особенно нормативно-правовых актов, направленных на достижение мира и национального согласия народов Таджикистана, на защиту прав и свобод граждан, на сохранение и укрепление государственной независимости Республики Таджикистан.

Kh.S.Toatov

The Role of the XVI-th Session of Tajikistan Supreme Council in Establishment of

Peace between Tajiks

Key words: the XVI-th session of Tajikistan Republic Supreme Council, inter-Tajik reconcialiation, peace-making process, normative law instruments; establishment of genuine peace, day of peace and national concordance

Designing on the premise of numerous sources, questionnaire materials, great number of published works, periodical press, the author effectuated a complex analysis of certain issues concerned with the XVI-th Khujand session of the Supreme Council of Tajikistan Republic. Normative law instruments aimed at attainment of peace and national concordance of the peoples of Tajikistan, advocacy of human rights, people s freedom, preservation and strengthening of the state independence of Tajikistan Republic are looked upon as the problems of the first priority.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.