CC BY
53
08 00 00 ИЛМ^ОИ ИКТИСОДИ 08 00 00 ЭКОНОМИЧЕСКИЕ НАУКИ 08 00 00 ECONOMY SCIENCES
08 00 01 ЭКОНОМИЧЕСКАЯ ТЕОРИЯ 08 00 01 ECONOMY THEORY
УДК 36.1/5 ББК 65.261.41-18
САМЩОИ АФЗАЛИЯТНОКИ ТАКМИЛИ СИЁСАТИ МУОСИРИ АНДОЗ ДАР ЦУМХУРИИ ТОЦИКИСТОН ДАР ДУРНАМОИ МИЁНАМУХДАТ
ПРИОРИТЕТНЫЕ НАПРАВЛЕНИЯ СОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ СОВРЕМЕННОЙ НАЛОГОВОЙ ПОЛИТИКИ В РЕСПУБЛИКЕ ТАДЖИКИСТАН В СРЕДНЕСРОЧНОЙ ПЕРСПЕКТИВЕ
PRIORITY STREAMLINES AIMED AT MODERN TAX POLICY IMPROVEMENT IN TAJIKISTAN REPUBLIC IN MIDDLE-TERM PERSPECTIVE
Салимова Му^айё Музаффаровна,
н.и.и., дотс, таулилгари ЦММ «Азия фарм» Х^акимов Фаррух Саидович,
сармутахассиси шуъбаи санциши андозуои Раёсати андоз дар вилояти Сугд (Тоцикистон, Хуцанд)
Салимова Мухайё Музаффаровна,
к.э.н., доцент, аналитик ООО «Азия фарм» Хакимов Фаррух Саидович,
гл. специалист отдела проверки налогов налогового управления Согдийской области (Таджикистан, Худжанд)
Salimova Muhayo Muzaffarovna,
candidate of economy sciences, Associate Professor, analyst of Assoe. Ltd «Asia Farm» Hakimova Farrukh Saidovich, chief-expert of tax inspection division of tax monitoring department of Sughd Viloyat (Tajikistan, Khujand) E-MAIL: [email protected]
Калидвожа^о: сиёсати андоз, механизми андоз, низоми андоз, афзалиятуои сиёсати андоз, цонунгузории андоз, гаронии андоз, бацияи царзи андоз, имтиёзуои андоз, ислоуоти андоз
Низоми андозбандии уар як давлат вобаста ба сохтори ицтисодиёт ва хусусиятуои он алоцамандии зич дошта, бо назардошти сатуи рушди ицтисодиёт ва мутобиц ба афзалиятуои муцарраршуда, инчунин тагйироти баамаломада дар
щтисодиёти кишвар, сиёсати молияи давлат барои даврауои гуногун бояд тагйир дода шавад.
Вобаста ба ин, самаранокии фаъолияти низоми андоз дар мутобщати он ба вазъи щтисодии кишвар, нацши муассири он дар пешбурди фаъолияти соуибкори ва сармоягузори, рушди щтисодии мамлакат зоуир мегардад. Дар шароити муосир ба масъалаи вусъат бахшидани нацши танзимотии сиёсати андоз таваццууи хоса зоуир карда мешавад. Дар мацола тагйироти цории цонунгузории андози цумуури ва дар ин раванд, арзёбии мавцеи Тоцикистон аз руи нишондиуандаи "андозбанди" барраси гардида, дар заминаи таулили мушкилиуои мавцуда дар цисмати андозбандии субъектуои хоцагидор самтуои афзалиятноки такмили минбаъдаи сиёсати муосири андози кишвар барои дурнамои миёнамуулат пешниуод гардидаанд.
Ключевые слова: налоговая политика, налоговый механизм, налоговая система, приоритеты налоговой политики, налоговое законодательство, налоговая нагрузка
Налоговая система не может эффективно функционировать длительное время в неизменном виде. Изменения в экономике страны и в финансовой политике государства требуют проведения соответствующих преобразований и в налоговой системе. Эффективность функционирования налоговой системы заключается в её адаптации к экономическому положению в стране, в благоприятном воздействии на её экономическое развитие. В силу этих причин в настоящее время уделяется пристальное внимание усилению регулирующей роли налоговой политики Республики Таджикистан в условиях влияния мирового финансового кризиса.
Рассмотрены некоторые текущие изменения в действующем налоговом законодательстве Республики Таджикистан, приведены оценки позиции страны по показателю "налогообложение", данные Всемирным банком, а также изложенные на основе анализа существующих трудностей в сфере налогообложения хозяйствующих субъектов. Предложены приоритетные направления дальнейшего совершенствования современной налоговой политики Республики Таджикистан в среднесрочной перспективе.
Key words: tax policy, tax mechanism, tax system, priorities of tax policy, tax legislation, tax burden,
Tax system can"t function effectively for a long time in an unchangeable mode. Alternations in economy of the country and in financial policy of the state require corresponding transformations in tax system. The effectiveness offunctioning of tax system lies in its adaption to economic plight of the country targeted at favourable sway over its economic development. Currently, due to these reasons intent attention is paid to strengthening a regulating role of tax policy of Tajikistan Republic under the conditions of world financial crisis affection.
A number of current changes in regard to acting tax legislation of Tajikistan Republic are considered; assessments of the country's position according to the index «Taxation» given by the Universal bank are adduced. The author expounds the theme explored designing on the premise of an analysis of existing difficulties in the sphere of taxation of economy subjects as well. Priority streamlines aimed at further improvement of modern tax policy in Tajikistan Republic in middle-term perspective are proposed.
Низоми андозбандй чузъи асосии низоми умумии муносибатхои иктисодй ва танзимкyнандаи кавии равандхои иктисодй махсуб меёбад. Самарабахшии фаъолияти низоми андоз тавассути хамохангсозии мутавозини хамаи вазифахои он (фискалй, назоратй ва танзимотй) бо назардошти манфиатхои давлат ва андозсупорандагон таъмин карда мешавад. Вобаста ба ин, халли муаммои таъсири хдвасмандкунандаи низоми андозбандй ба фаъолияти иктисодии субъектхои хочагидор, вусъат бахшидани рушди истехсолот ва дар мачмуъ, рушди устувори иктисоди кишвар дар шароити муосир яке аз масъалахои аввалиндарачаи сиёсати андози давлат бокй мемонад.
Маълум аст, ки тахкими имконоти бучети давлат ва мутаносибан таъмини пойдории давлат, рушди устувори иктисоди миллй ба рушди фаъолияти сохдбкорй ва самаранокии фаъолияти низоми андоз алокамандии зич дорад. Низоми андоз бояд аз як чониб эхтиёчоти давлат ва чамъиятро ба захирахои молия конеъ кунад, аз чониби дигар сохибкоронро барои чустучуй ва дарёфти роххои самараноки фаъолияташон хавасманд намояд. Сиёсати самарабахши андоз яке аз афзалиятхои мухими фаъолияти давлат буда, тавассути он давлат тадбирхоро оид ба бехтар намудани фазои сармоягузорй дар мамлакат, баланд бардоштани ракобатпазирй ва самаранокии фаъолияти сохибкорй амалй мегардонад.
Муаммохои ташаккул ва амалй намудани сиёсати самарабахши андоз дар шароити вазъи ноустувори молиявй - иктисодй ахдмияти хоссаро ба худ касб менамояд. Дар чунин шароит чихати дастгирии фаъолияти сохибкорй давлатро зарур аст, ки гаронии андозро ба корхонахо аз хисоби кам намудани харочоти онхо сабук намояд (1, с. 3).
Тачрибаи кишвархои чахон собит намудааст, ки дар хар як мамлакат низоми андозбандй дар раванди бемайлони такмилёбй карор дошта, ба шароитхои иктисодй ва ичтимоии рушд таъсир расонида, ба онхо мутобик мегардад. Бинобар ин, дар шароити муосир сиёсати андози давлат унсури мухими иктисоди бозорй ва асоси ташаккули низоми андоз махсуб ёфта, коркарди он дар радифи афзалиятхои асосии давлат мавкеи махсусро ишгол менамояд ва мутобик ба тагйирёбии ин афзалиятхо дар такомули доимй карор дорад.
Дар тули 18 соли охир се маротиба дар тахрири нав кабул гардида, мавриди амал карор ёфтани Кодекси андоз, зиёда аз 19 маротиба ба конунгузории андоз ворид шудани тагйироту иловахо гуфтахои болоро собит месозад. Дар ин раванд, конунгузории андози чумхурй чихати идомаи тадбирхои дастгирии рушди сохибкорй бо рохи хавасмандгардонй ва пешниходи имтиёзхои андоз пайваста такмил меёбад. Чунончй, дар соли 2016 ба Кодекси андози Ч,умхурии Точикистон ва ^онуни Ч,умхурии Точикистон «Дар бораи бучети давлатии Ч,умхурии Точикистон барои соли 2016» чихати такмили тартиби пешниход ва татбики имтиёзхои андоз тагйирот ворид карда шуданд. Аз чумла, бо максади «дастгирй ва химояи истехсолкунан-дагони ватанй, таквияти иктидори содиротй, бахусус, фарохам овардани шароити мусоид барои рушди сохибкорй ^онуни Ч,умхурии Точикистон «Дар бораи ворид намудани тагйиру иловахо ба ^онуни Ч,умхурии Точикистон «Дар бораи бучети давлатии Ч,умхурии Точикистон барои соли 2016», аз 9 июни соли 2016, тахти 1321 кабул гардида, андоз аз фуруши нахи пахта бекор, барои фуруши махсулоти аз гандум коркардшуда меъёри 10-фоизаи андоз аз арзиши иловашуда ва барои
KopxoHaxou coxtmohh, Myaccucaxou Tat.mMH Ba KopxoHaxou xypoKH yMyM Metepu nacTKapgamygau (5 - $oH3au) aHgo3 a3 ap3umu raoBamyga MyKappap Kapga myg (6).
EaMaBpug acT Kang KyHeM, kh TarnupoTH Ha3appac th6kh ^oHyHH HyMxypuu To^hkhctoh «,0,ap 6opau Bopug HaMygaHH TarnupoTy raoBaxo 6a KogeKcu aHgo3H HyMxypuu To^hkhctoh» a3 14 Hoa6pu co^h 2016, №1367 6a KogeKcu aHgo3H HyMxypuu To^hkhctoh xaM Bopug Kapga myg, kh a3 oro3H co^h 2017 MaBpugu aMa^ Kapop rupu^T. Th6kh ^oHyHH HoM6ypga, xaggu aKa^^u gapoMagu yMyMH 6apou 6aKaHgrupH 6a ch^th aHgo3 a3 ap3umu H^oBamyga a3 500 xa3op comohh to 1,0 m^h. comohh 3ueg Kapga myg, kh nyHHH Tag6up gap gaBpau 6yxpoHH aKe a3 poxxou gacTrupuu cox,h6kophh xypg 6a xuco6 MepaBag (4, m.1, 6.19).
Bopug rapgugaHH TarnupoT 6a MyKappapoTH Moggaxou 71 Ba 157 KogeKcu aHgo3H HyMxypuu To^hkhctoh Bo6acTa 6a Tarnup gogaHH TapTu6u nymoHHgaHH yxgagopuxou aHgo3HH aHgo3cynopaHgaroH, atHe gap HaB6aTH aBBa^ nymoHHgaHH yxgagopuxou aHgo3 oug 6a Ma6^aru aHgo3xou xuco6myga (u^oBarn xuco6myga), 6atg $oh3x,oh xuco6myga Ba gap oxup ^apuMaxou xuco6myga Ba xopu^ mygaHH кoэ$$нcнeнтн 1,1 xaHroMH Xhco6h napgoxTH ^opuu MoxoHau (ceMoxa) aHgo3H $ouga aHgo36aHguu cy6teKTxou cox,H6Kopupo cogaTap Ba rapoHHH aHgo3po 6apou ohxo Huc6aTaH KaMTap MeHaMoag (4, m. 1, 6.17). HmyHHH, th6kh TarnupoTy H^oBax,ou 6a KogeKcu aHgo3H HyMxypuu To^hkhctoh Bopugrapguga Metepu 3 - KapaTau napgoxTH aHgo3xo a3 ucTH^oga-6apaHgaroHH capBaTxou 3epu3aMHHH xaHroMH ucTH^ogau capBaTxou 3epu3aMHHH 6e 6acTaHH Kapopgog 6apou xaMau gaBpau nyHHH $ato.maT 6a Metepu 2 - KapaT nacT Kapga myg (4, m.1, 6.30).
X,aM3aMoH, 6o MaKcagu capMoa 6apou gacTrupuu 6ohkx,o Ba
rapgoHHgaHH 6o3opu Kora3x,ou KHMaTHoK th6kh ^oHyHH HyMxypuu To^hkhctoh «^ap 6opau Bopug HaMygaHH raoBa 6a KogeKcu aHgo3H HyMxypuu To^hkhctoh» a3 23.11.2015, №1245 6a hh3omx,oh HMTue3HoKH aHgo36aHguu KogeKcu aHgo3 6o6h HaB (472) «Xycycunm^ou aHdo36aHduu cy6beKm%ou 6o3opu Koea3%ou ^UMamHOK» H^oBa rapgug, kh MyBo^HKH oh umTupoKgopoHH Kac6n a3 napgoxTH aHgo3 a3 $ouga Ba aHgo3 a3 ap3umu H^oBamyga Ba capMoary3opoH a3 napgoxTH aHgo3 a3 gapoMag a3 a^3oumu Kora3xou KHMaTHoK Ba aHgo3 a3 cygu caxMHaxo 6a Myx^aTH 5 co^ o3og Kapga MemaBaHg (2, c.225).
^ap HaTH^au TaT6uKH hc^o^oth 6oMapoM gap caMTH 6exrap HaMygaHH $a3ou capMoary3opn Ba cox,h6koph HyMxypuu To^hkhctoh gap x,hco6oth "nem6ypgu cox,h6koph" - h Eohkh H,ax,oHH 6apou co^h 2016 6opu ceroM x,aMHyH MaM^aKaTH 6ex,TapuHH uc^ox,oTrapu ^ax,oH эtтнpo$ rapguga, x,aMHyH HumoHH эtтнpo$н hc^ox,oth Ha3appac oug 6a 6exrap HaMygaHH mapouTH nem6ypgu co^h6koph ^yM^ypuu To^hkhctoh 6aHHH 189 KumBapu ^ax,oH 6o fflax,ogaTHoMau 6ex,TapuH MaM^aKaTH HoroxoTrap a3 ^ohh6h Eohkh ^a^oHH ca3oBop rapgoHHga myg. A3 ^yM^a, napgoxT^ou aHgo3H a3 31 6a 28 agag hxthcop Kapga myga, a3 1 uro^H co^H 2015 th6kh Moggau 51 KogeKcu aHgo3 hh3omh э^eктpoннн nemHHxogu эt^oмнaxoн aHgo3 gap pe^au oH-^aHH Ba napgoxTH aHgo3xo TaBaccyTH EA^ "AMoHaT6oHK" ^opn rapgug, kh oh Ka6^ a3 xaMa, 6a KaM rapgoHgaHH BaKTe, kh ^uxaTH puoau KoHyHry3opuu aHgo3 cap$ Kapga MemaBaHg, paBoHa Kapga mygaacT.
^aM3aMoH, a3 1 aHBapu co^H 2015 nacT rapgugaHH Metepxou aHgo3 a3 ucTH^oga6apaHgaroHH poxxou aBToMo6u^rapg, aHgo3 a3 ^ouga Ba KaM KapgaHH xapo^oTH aHgo3cynopaHgaroH 6apou napgoxTH aHgo3 ^uxaTH 6o^opaBHH MaBKeu
кишвар мусоидат намуданд. Дар натичаи тадбирхои мазкур, баландшавии мавкеи кишвар аз руи нишондоди Мавкеи пеш, аз руи нишондихандаи "Андозбандй" дар баробари бехтаршавй аз руи якчанд нишондихандаи дигар, тибки бахогузории коршиносони Бонки Чдхонй, аз 53,98% дар соли 2016 то ба 55,34 % дар соли 2017 ба назар мерасад. Нишондоди Мавкеи пеш оид ба андозбандй дар соли 2017 -ум ба андозаи 15,71% бехтар гардида, Чумхурии Точикистон 53,79% -и тачрибаи чахониро аз худ намудааст (2, с.14).
Тибки хисоботи "Пешбурди сохибкорй" кохиши индикаторхои асосй -пардохтхои андозй, вакти барои ичрои ухдадории андоз сарфшаванда ва меъёри умумии андоз ба бехтар гаштани нишондодхои асосии рейтинги андозбандй мусоидат намуданд:
Чадвали 1. Цадвали муцоисавии индикаторхои асосии рейтинги "Андозбандй" -и Цумхурии Тоцикистон, мамлакатхои Аврупову Осиёи Марказй ва кишвархои Созмони _хамкории ицтисодй ва рушд (СХИР) дар соли 2017 _
Нишондщандах,ои «Андозбандй» Точикистон Аврупо ва Осиёи Марказй схир
Пардохтхои андозй (шумора дар як сол) 17.6 20.5 11.1
Соат (соат дар як сол) 258.0 232.7 176.6
Андоз аз фоида (%) 16.6 10.8 14.9
Андоз ва пардохтхо аз музди мехнат (%) 28.5 20.4 24.1
Гаронии умумии андоз (% аз фоида) 65.2 34.8 41.2
Сарчашма: маълумоти хисоботии Раёсати хамкорщои байналхалци ва андозбандии
Кумитаи андози назди Хукумати Цумхурии Тоцикистон.
Вакти барои пардохти андоз зарурй, аз чумла вакти барои омодагй, пешниходи хисобот ва амалй намудани пардохт аз руи андоз аз фоида, андоз аз арзиши иловашуда ва андози ичтимой 18 соат кохиш ёфта, ба чои 276 соати соли 2016 соли 2017 258 соатро ташкил кард. Меъёри умумии андоз 16,6% кам гардида, аз 81,8% дар соли 2016 дар соли 2017 65,2%-и фоидаи субъектхои хочагидорро ташкил кард (2, с.14).
Тахлили киёсии нишондодхои чадвал гувохй медихад, ки дар сатхи минтака шумораи пардохтхои андозй 20,5 пардохт, вакти барои риояи конунгузории андоз сарфшаванда 232,7 соат ва меъёри умумии андоз 34,8% - и фоидаи фаъолияти сохибкориро ташкил мекунад.
Бинобар ин, аз натичаи арзёбии хисоботи "Пешбурди сохибкорй" бармеояд, ки бо вучуди дастовардхои назаррас дар самти такмили пайвастаи сиёсати андоз мавкеи чумхурй аз руи нишондихандаи "Андозбандй" дар киёс бо кишвархои минтака начандон баланд буда, дар шароити таъсири бухрони чахонии молиявй идомаи
MaHTHKHH paBaHgu hcjoxothpo ^uxaTH 6exTap HaMygaHH $a3ou capMoary3opH Ba pymgu coxu6KopH 6axycyc TaKo3o MeHaMoag.
^ap hh paBaHg, a3 Huroxu mo, xaga^xou yMgau cuecaTH Myocupu aHgo3 6oag TatMHHH MyxHTH ycTyBopu aHgo3, nacT HaMygaHH rapoHHH aHgo3 gap mapouTH Tatcupu 6yxpoHH ^axoHHH MojuaBH Ba gacTrupuu coxu6KopH 6omag.
CuecaTH caMapa6axmu aHgo3 gap mapouTH Myocupu 6yxpoHH HKTucogH 6oag nem a3 xaMa, 6a cojHMrapgoHHH uKTucogueTH KopxoHaxo - aHgo3cynopaHgaroH, MytTagujuu Ba3tH Mo^uaBHH ohxo, ^apoxaM oBapgaHH mapouT ^uxaTH pymg Ba TaxKHMH coxh6kophh xypgy MueHa, a3 ^yMja 6a Ha3ap rupu^TaHH Tagpu^aH nacT HaMygaHH rapoHHH aHgo3 6a coxh6kophh xypg, onTHMH3aTcuaH HMTHe3x,ou aHgo3 Ba TamaKKyju MyHocu6aTH Myc6aTH ^oMea 6a napgoxTH aHgo3 xaMHyH 6a yxgagopuu KoHcTHTyTcuoHHH xap aK maxpBaHg Ba ranpa MycougaT HaMoag. ^ap Ma^Myt, caMapaHoKH Ba "My^HgHoKHH" cuecaTH aHgo3H aMajumaBaHga gap xap aK MaMjaKaT a3 6ucep ^Hx,aT a3 caMapa6axmHH MatMypuKyHoHHH aHgo3 Bo6acTa acT, 3epo MatMypuKyHoHHH aHgo3 xaMoH ojaTecT, kh gap HuxoaTH Kop MyBa^aKuaT Ba e Ho6apopuu cuecaTH yMyMHH aHgo3po MyanaH Meco3ag. EuHo6ap hh, MatMypuKyHoHHH aHgo3po MeTaBoH xaMHyH ugopaKyHH paBaHgu Tatcupu MyTaKo6ujau cy6teKTxou MyHocu6aTxou aHgo3 6appacH Kapga, gap hh 3aMHHa TaxJHJH Ma3Kyp 6o MaKcagu MyanaH HaMygaHH caMTxou TaKMHju MHH6atgau cuecaTH Myocupu aHgo3 ry3apoHHga maBag:
^Ke a3 capnamMaxou MyxuMTapuHH BopugoTH gapoMagu 6y^eTH gaBjaT aHgo3 a3 ap3umu HjoBa 6a xuco6 MepaBag, kh gap cojh 2015 BopugoTH oh 3uega a3 4,9 Mjpg. comohhpo (46% BopugoTH aHgo3) TamKHj HaMygaacT (8). Ahhh 3aMoH, aHgo3 a3 ap3umu HjoBa a3 ^uxaTH paBaHgu MatMypuKyHoHHH oh aHgo3H xeje MypaKKa6 6yga, oMy3um Ba gap aMaj nyppa TaT6uK HaMygaHH xycycuaTxou oh xaM 6a aHgo3cynopaHgaroH, xaM 6a MaKoMoTH aHgo3 MymKHjuxou MyanaH nem Meopag. AHgo3 a3 ap3umu HjoBa gap KogeKcu aHgo3 xaMHyH aHgo3H ranpuMycTaKHM 6o Metepu 18% a3 ap3umu MyoMHjoTH aHgo36aHgumaBaHga MyKappap Kapga myga, 6a Hapxu moj, H^pou Kop Ba xu3MaTpacoHH 3aM mygaHH Ma6jaru oh 6ohch 6ajaHg rapgugaHH ap3umu Mojy MaxcyjoT Merapgag (2, c.145).
EuHo6ap hh, MymKHjHH acocH Bo6acTa 6a Metepu 6ajaHgu aHgo3 a3 ap3umu HjoBamyga gap ^yMxypuu To^hkhctoh 6yga, to 12% nacT HaMygaHH Metepu oh aKe a3 poxxou xajJH Mactaja 6a Ha3ap Mepacag. Eaxycyc, arap 6a Ha3ap rupeM, kh gap gaBjaTxou xaMcoa (^a3oKucToH, ^uprroucTOH) Metepu aHgo3 a3 ap3umu HjoBa to 12% nacT Kapga mygaacT. ^ap nyHHH xojaT BopugoTKyHaHgaroHH moj a3 gaBjaTxou 3HKprapguga Kymum 6a xap^ MeguxaHg, kh 6a To^hkhctoh BopugoTpo raHpupacMH (6a TaBpu kohok) aMajH co3aHg. X,aM3aMoH, a3 18% to 12% nacT mygaHH Metepu aHgo3 a3 ap3umu HjoBamyga 6a nacT mygaHH Hapxxou 6o3opuu mojxoh BopugoTH Ba 6exTap rapgoHHgaHH caTxu HeKyaxBojHH axojH MycougaT MeHaMoag.
A3 pyu MatjyMoTH MaKoMoTH ryMpyK 3uega a3 65 $oh3h BopugoTH moj a3 napgoxTH 6o^H ryMpyKH Ba 3uega a3 33 $oh3h BopugoTH moj a3 napgoxTH aHgo3 a3 ap3umu HjoBa o3og Me6omaHg (3, m. 345). A3 xaMHH jhxo3, 6a Ha3ap Mepacag, kh xa^MH Koxumu gapoMagu 6y^eTH gaBjaTpo a3 xhco6h 6a pacMueTH ryMpyKH gapoBapgaHH TaMoMH xa^MH mojxoh a3 xopu^H KumBap BopugmaBaHga nymoHHgaH HMKoHna3up acT.
Bo6acTa 6a nacT mygaHH Kyp6u actopu mhjjh xaHroMH aHgo36aHgH coxh6kopohh MueHaro KajoH 6a MymKHjuxou HjoBarH gynop mygaaHg, kh Ka6jaH to nyHHH aHgo3a
назаррас ва махсус набуданд. Ин мушкилй пеш аз хама ба манбаи андоз аз истифодабарандагони роххои автомобилгард ва андоз аз фоида тааллук дорад. Х,амзамон,тибки моддаи 252 Кодекси андоз аз 1 январи соли 2015 меъёри андоз аз истифодабарандагони роххои автомобилгард ба андозаи 50 фоиз паст карда шуда, тибки ^онуни Ч,умхурии Точикистон "Дар бораи ворид намудани тагйиру иловахо ба Кодекси андози Чумхурии Точикистон" аз 24.02.2017с., №1398 аз 1 январи соли 2018 пурра бекор карда мешавад (5). Бо назардошти он ки андози мазкур 33 фоизи гаронии субъектхои хочагидорро ташкил медихад, пурра бекор намудани он ба паст гардидани сатхи гаронии андоз мусоидат хохад намуд.
Ба сифати яке аз самтхои такмили сиёсати андоз дар дурнамои миёнамухлат паст намудани меъёри андози ичтимой баромад менамояд. Зеро, дар аксар холатхо норозигии сохибкорон вобаста ба баланд будани меъёри андози ичтимой ба назар мерасад. Тибки мукаррароти Кодекси андоз ба гуруххои алохидаи сохибкорон меъёри гуногуни андози мазкур мукаррар карда шудааст, аз чумла: барои корфармоён ба андозаи 25% аз маблаги фонди музди мехнат, барои сугурташудагон -1% аз маблаги музди мехнат, барои сохибкорони инфиродии дар асоси шаходатнома фаъолияткунанда - 1% аз даромади умумй, барои аъзои хочагихои дехконй бе таъсиси шахси хукукй - бо карори Хукумати чумхурй ба андозаи 10 сомонй. Дар баробари ин, бояд ба назар гирифт, ки бо сабабхои гуногун аз соли 2013 то инчониб ичроиши накшаи воридоти андози ичтимой таъмин карда намешавад.
Дар давлатхои пешрафта чихати паст намудани гаронии андози сохибкорон шаклу тартибхои гуногуни хифзи ичтимоии ахолй ва ситонидани андози ичтимой мукаррар карда шудааст. Аз чумла:
- меъёри андози ичтимой ба андозаи баробар аз хисоби корфармо ва корманд пардохт карда мешавад (масалан, 6% ва 6%, ё 12% ва 12%);
- меъёри андози ичтимой ба меъёри андози даромад илова карда мешавад (масалан, бар ивази меъёри 13% андози даромад меъёри 25% андози даромад мукаррар шуда, андози ичтимой бекор карда мешавад, хифзи ичтимоии кормандон аз хисоби бучети давлат маблаггузорй карда мешавад). Бинобар ин, зарур аст, ки чихати пешгирии саркашй аз пардохти андози ичтимой ва махдуд сохтани фаъолияти гайрирасмии шахсони кироякор зарурати паст намудани меъёри андози ичтимой бе кохиши даромади бучети давлат мавриди баррасй карор дода шавад.
Сатхи чамъоварии андозхо нишондихандаи асосии самаранокии фаъолияти низоми андоз буда, муайянкунандаи сатхи андозбандй пуёи бакияи карзи андози субъектхои хочагидор ба хисоб меравад. Дар ин замина, суръати назарраси афзоиши харсолаи бакияи карзи андоз яке аз омилхои мухими бесуботии иктисодй - ичтимой ба шумор рафта, дар шароити муосир муаммои чиддии махдудкунандаи хачми захирахои молиявии давлат бокй мемонад: расми 1.
Расми 1. Хацми бацияи царзи андоз дар солуои 2012 - 2016
Тибки маълумоти Кумитаи андози назди Хукумати Ч,умх,урии Точикистон хачми бакияи карзи андоз дар микёси чумхурй ба холати 1 январи соли 2017 дар мачмуъ
815.2 миллион сомониро ташкил дода, нисбат ба хамин давраи соли 2016 ба андозаи
112.3 миллион сомонй зиёд гардидааст (8). Афзоиши хачми бакияи карзи андоз дар ифодаи мутла; дар андозаи муайян бо сатхи таваррум низ марбут буда, баланд гардидани вазни киёсии он дар маблаги умумии воридоти андоз (11,5%) оид ба вайронкунии худуди имконпазири андозбандй шаходат медихад (7, с. 4). Зеро худуди нихоии андозбандй аз холати молиявии андозсупоранда вобаста буда, дар натичаи таъсири манфии омилхои беруна ба иктисодиёти чумхурй, аз чумла кохиш ёфтани воридот, кам шудани хачми истехсоли махсулот ва гардиши савдои чакана, ноустувор будани асъори миллй ва дигар омилхо, ки боиси кам гардидани даромаднокии субъектхои хочагидор ва заиф шудани имкониятхои молиявии онхо гардид, вазъи пардохтпазирии аксари корхонахо паст ва карзи андози онхо зиёд шудааст. Чадвали 2. Динамикаи воридоти андоз ва бацияи царзи андоз дар Чумуурии Тоцикистон,
Солхо
2011 2012 2013 2014 2015 2016
Воридоти андозхо ва дигар пардохтхои хатмй, млн. сомонй 3866,8 4882,0 5809,0 7110,4 7960,5 7053,0
Бакияи карзи андоз, млн. сомонй 531,7 640,8 882,7 584,6 652,3 815,2
Вазни киёсии бакияи карзи андоз, фоиз 13,7 13,1 15,2 8,2 8,2 11,5
Сарчашма: дар асоси маълумоти щсоботии Кумитаи андози назди Хукумати Цум^урии Тоцикистон %исоб карда шудааст.
Тахлил гувохй медихад, ки зиёда аз 40 фоизи бакияи карзи андоз ба корхонахои миёнаю калон ва дигар корхонахои вохиди давлатй рост меояд. Инчунин, ба зиёдшавии хачми бакияи карзи андоз дар соли 2015 дар хисобваракахои хочагихои пахтакор баркарор гардидани зиёда аз 75 млн. сомонй маблаги бакияи карзи онхо таъсир расонид, ки бо карори Хукумати Чумхурии Точикистон аз 2 декабри соли 2009, №666 "Дар бораи ба таъхир гузоштани мухлати пардохти карзхо аз руи андозхо, пардохти ичтимой, хизматрасонии кувваи барк ва об" мухлати пардохти карзхои мазкур ба таъхир гузошта буд. Пардохти карзхои мазкур аз соли 2015 огоз ёфт. Маблаги карзи андозхои баркароршуда ба зиммаи хочагихои хурди навтаъсис вобаста шуда аст, вале айни замон хочагихои хурди мазкур бо назардошти вазъияти мураккаби молиявй имкони пардохти ин карзхоро надоранд.
Бо дарназардошти он, ки танзими хачми бакияи карзи андоз дорои ахамияти калони макроиктисодй буда, тадричан паст намудани сатхи он сарчашмаи мухими гановати бучети давлат махсуб меёбад, чихати паст намудани сатхи гаронии мачмуии андози корхонахои миёнаю калон мавриди омузиши иловагй карор додани масъалаи беэътимод донистани карзхои андоз аз руи холатхои дар конунгузорй мукарраршуда дар асоси мукаррароти моддаи 78 Кодекси андоз, аз чумла хангоми гузаштани мухлати даъво ба максад мувофик аст (4, м.1, б. 12).
Тибки тахлилхои Корпоратсияи байналмилалии молиявй соли 2015 дар Точикистон дар конунгузории чумхурй 61 намуди хавасмандгардонй (имтиёзхо) муайян шудааст, ки аз он 52 намудаш (85 фоиз) ба имтиёзхои фискалй (андозию гумрукй) тааллук доранд. Хачми чунин имтиёзхои андозию гумрукй тибки арзёбихои пешакй зиёда аз 35% воридоти вокеии даромадхои андозии бучетро ташкил менамояд (2;3).
Мукаррар намудани имтиёзхои андоз сабаби ба бучет ворид нагардидани маблагхои калони андоз буда, инчунин додани имтиёзхои инфиродй нобаробарии субъектхои сохибкориро дар самти андозбандй ба вучуд меорад. Бинобар ин зарур аст, ки чунин имтиёзхо пас аз омузиши хаматарафа мукаррар карда, асосхои мукаррар шудани имтиёзхои андоз мунтазам мавриди тахлил карор гиранд.
Хамин тарик, тадбирхои минбаъда дар самти такмили сиёсати муосири андоз самтхои зерин махсуб меёбад:
1. Мунтазам кам кардани шумораи пардохтхои андозй ва вакти барои амалигардонии ин пардохтхо зарурй;
2. Паст намудани гаронии мачмуии андоз барои субъектхои хочагидор аз хисоби паст намудани меъёрхои андози ичтимой, андоз аз арзиши илова ва бекор кардани андоз аз истифодабарандагони роххои автомобилгард;
3. Бо максади рох надодан ба зарари бучет ва нобаробарии субъектхои сохибкорй дар самти андозбандй мукаррар намудани имтиёзхои андоз дар асоси омузиши мунтазам ва тахлили хаматарафаи асосхои пешниход намудани онхо, инчунин бекор кардани имтиёзхои бесамар ва ба чои онхо мукаррар намудани имтиёзхои иловагй барои дастгирии сохибкории истехсолй, ки бо бо истехсоли махсулоти содиротй ва ивазкунандаи воридот машгул мебошанд;
4. Таквият бахшидани доир намудани чорабинихо чихати баланд бардоштани сатхи огохии сохибкорон аз ислохоти ин самт ва дар ин замина баланд бардоштани маърифати андозсупории онхо;
5. Кам кардани харочоти сохибкорони миёнаю калон вобаста ба тахия ва пешниходи эъломияхои андоз, инчунин пардохти андозхо аз хисоби харчи бештари гузариши онхо ба тартиби хисоботдихии андозии электронй ва таквият бахшидани ташкили "терминалхои" хизматрасонии макомоти андоз барои пешниходи эъло-мияхои электронй дар марказхои маъмурии махаллхо.
Самтхои пешниходгардидаи такмили минбаъдаи сиёсати андоз ба давлат имкон фарохам меоранд, ки на танхо захирахои иловагии молиявй чалб карда шаванд, балки ба фаъолнокии сохибкорй ва дар мачмуъ ба сатхи рушди иктисодй вусъат бахшад, ки самти афзалиятноки рушди кишвар дар шароити бухрони иктисодй махсуб меёбад.
Пайнавишт:
1. Беспалов М.В. Налоговая политика государства в условиях современного экономического кризиса //Налоги. -2009. -№5. -С. 2-5.
2. Кодекси андози Цумхурии Тоцикистон. Матни расмй - Душанбе, 2012. - 335с.
3. Кодекси гумруки Цумхурии Тоцикистон. Матни расмй - Душанбе, 2004. - 171с.
4. Цонуни Цумхурии Тоцикистон «Дар бораи ворид намудани тагйиру иловахо ба Кодекси андози Цумхурии Тоцикистон». - Душанбе, 2016, №1367.
5. Цонуни Цумхурии Тоцикистон ««Дар бораи ворид намудани тагйиру иловахо ба Кодекси андози Цумхурии Тоцикистон». - Душанбе, 2017, №1398
6. Цонуни Цумхурии Тоцикистон ««Дар бораи ворид намудани тагйиру иловахо ба Цонуни Цумхурии Тоцикистон "Дар бораи Буцети давлатии Цумхурии Тоцикистон барои соли 2016». - Душанбе, 2016, №1321.
7. Сидорова Н.И. Влияние налоговой реформы России на динамику основных отраслей экономики и развитие предпринимательства/Экономическая наука современной России. -2002. -№4. -С. 98-111.
8. Хисобот дар бораи натицаи фаъолияти мацомоти андоз дар соли 2016 ва вазифахо барои семохаи аввали соли 2017//Боцу хироц - нашрияи Кумитаи андози назди Хукумати Цумхурии Тоцикистон аз 19.01.2017, №3 (1047).
9. www.andoz.tj - сомонаи расмии Кумитаи андози назди Хукумати Цумхурии Тоцикистон. {Санаимуроциат: 18.02.2017}.
10. www. doingbusiness. org - сомонаи расмии Бонки Цахонй. {Санаи муроциат: 15.04.2017}.
Reference Literature:
1. Bespalov M. V. Tax Policy of State under the Conditions of Modern Economic Crisis// Taxes. 2009. - # 5. - pp. 2 - 5. (in Russian)
2. Tax Code of Tajikistan Republic. Official text. - Dushanbe, 2012. - 335 pp. (in Tajik)
3. Custom Code of Tajikistan Republic. Official text. - Dushanbe, 2004. - 171 pp. (in Tajik)
4. The Law of Tajikistan Republic «On Introduction of Alterations and Addenda into the Tax Code of Tajikistan Republic". - Dushanbe, 2016. - # 1367. (in Tajik)
5. The Law of Tajikistan Republic «On Introduction of Alterations and Addenda into the Tax Code of Tajikistan Republic". - Dushanbe, 2017. - # 1398. (in Tajik)
6. The Laws of Tajikistan Republic «On Introduction of Alterations and Addenda into the Tax Code of Tajikistan Republic, «On State Budget of Tajikistan Republic for 2016". - Dushanbe,
2016. - # 1321. (in Tajik)
7. Sidorova N.I. The Influence of Russia's Tax Reform upon Dynamics of Basic Branches of Economy and Entrepreneurship Development// Economy Science of Contemporary Russia. 2002. - #4. - pp. 98 - 111. (in Russian)
8. Report on the Results of Tax Activity for 2016 and Duties for the first three Months of 2017// Tax Committee Publication under Tajikistan Republic Government. [date of request: 18.02.
2017. - #3(1047). (in Tajik)
9. www.andoz.tj - Official Site of the Tax Committee under Tajikistan Republic Government. [date of request: 18.02.2017]. (in Tajik)
10. www. doingbusiness. org - Official Site of the World Bank. [date of request: 15.04.2017]. (in Tajik)
