Научная статья на тему 'ТОШКЕНТ ШАХАР СУВ ҲАВЗАЛАРИДА ИХТИОЛОГИК ТАДҚИҚОТЛАР'

ТОШКЕНТ ШАХАР СУВ ҲАВЗАЛАРИДА ИХТИОЛОГИК ТАДҚИҚОТЛАР Текст научной статьи по специальности «Биологические науки»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
Бўзсув / Анхор / балиқ / зоопланктон / бентос / стенобионт / гидрофауна / Карплар оиласи / Кумуш товонбалиқ / Оқ амур / Оқ дўнгпешона

Аннотация научной статьи по биологическим наукам, автор научной работы — Хайруллаев Миррахмат Патхулла Ўғли

Мақолада Тошкент шахридан оқиб ўтадиган Бузсув каналининг ўнг тармоғи Анхор каналидаги овланиш аҳамиятидаги балиқлардан: Carassius gibelio, Cyprinus carpio, Schizothorax eurystomus, Silurus glanis, каби турлар каналнинг барча худудларида учради. “хашаки” балиқлардан эса Noemacheilus stolichkais, Noemacheilus kuschakewitschi, Gambusia affinis, Alburnus oblongus, Gobio lepidolaemus турларини аниқлашга эришдик. Зообентос организмлардан; кунликлар (Ephemeroptera), ниначилар (Odonata), икки қанотлиларнинг (Diptera) вакиллари учради. Қисқичбақасимонлардан: Cyclops vicinus, Eudiaptomus graciloides учрашлиги қайд қилинди. Kоловраткалардан: Asplanchna sieboldi планктоннинг етакчи организмлари эканлигини кўрсатди. Тошкекнт сув хавзаларида тарқалгагн балиқлар.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по биологическим наукам , автор научной работы — Хайруллаев Миррахмат Патхулла Ўғли

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ТОШКЕНТ ШАХАР СУВ ҲАВЗАЛАРИДА ИХТИОЛОГИК ТАДҚИҚОТЛАР»

ТОШКЕНТ ШАХАР СУВ ^АВЗАЛАРИДА ИХТИОЛ ОГИК

ТАДЦЩОТЛАР

Хайруллаев Миррахмат Патхулла ^ли

Тошкент давлат аграр университети таянч докторанти https://doi.org/10.5281/zenodo.11477265

Аннотация. Мацолада Тошкент шахридан оциб утадиган Бузсув каналининг унг тармоги Анхор каналидаги овланиш а^амиятидаги балицлардан: Carassiusgibelio, Cyprinus carpio, Schizothorax eurystomus, Silurus glanis, каби турлар каналнинг барча худудларида учради. "хашаки " балицлардан эса Noemacheilus stolichkais, Noemacheilus kuschakewitschi, Gambusia affinis, Alburnus oblongus, Gobio lepidolaemus турларини аницлашга эришдик. Зообентос организмлардан; кунликлар (Ephemeroptera), ниначилар (Odonata), икки цанотлиларнинг (Diptera) вакиллари учради. К,исцичбацасимонлардан: Cyclops vicinus, Eudiaptomus graciloides учрашлиги цайд цилинди. Коловраткалардан: Asplanchna sieboldi планктоннинг етакчи организмлари эканлигини курсатди. Тошкекнт сув хавзаларида тарцалгагн балицлар.

Калит сузлар: Бузсув, Анхор, балиц,зоопланктон, бентос, стенобионт, гидрофауна, Карплар оиласи, Кумуш товонбалиц, Оц амур, Оц дунгпешона.

Кириш. Дастлаб республикамиз сув хавзаларига баликларни иклимлаштириш ишлари билан утган асрнинг 60 йилларида узбек олимларидан Комилов, Ледяева, Степанова, Нуриев каби мутахассислар шугулланишган. Узбекистон сув хавзаларига кушни худудлардан кириб колган баликлар ёки тасодифан келиб колган баликлар фаунани бойитган[1,2,3]

Узбекистон сув хавзаларига Москва вилоятидан товобалик, Узок Шаркдан усимликхур баликлар, Урол дарёсидан ок сла, окча, Иссиккулдан Иссиккул гулбалиги, пеляд баликлари муваффакятли иклимлаштирилди. Натажада иклимлаштирилган баликлар эвазига республикамиз худудидаги балик турларининг сони ортди ва шунга боглик холда балик махсулотлари етказишнинг салмоги ошди[4,5]. Овлаш ахамиятига эга булган бундай баликлар иклимлаштирилар экан, унинг озука базасини яратиш масаласи хам жиддий булиб колди. Бирок иклимлаштириш фойда беради деган фикрга бормаслик керак. Чунки олиб келинаётган баликнинг биологиясини пухта билмогимиз зарур хамда олиб келинаётган баликлар билан биргаликда бошка бир "хашаки" баликларнинг келиб колишига йул куймаслигимиз даркор.

Тадкиотлар Тошкент шахар сув артерияларидаги баликлар ва сув экотизимидаги барча гидробионтларни урганишга багишланган. Чунки кейинги йиллари антропоген таъсирлар натижасида ифлосланиб кетганлиги сабабли ундаги барча гидробионтларга уз таъсирини утказган.

Адабиётлар тахлилига кура Тошкент шахри каналлари баликларини урганиш буйича олиб борилган илмий тадкикотлар тулигича амалга оширилмаган ва ихтиофаунанинг замонавий холатини, баликларнинг тур таркиби, таксимланиши, мофологик хусусиятларини узида акс эттирмайди.Шахар ихтиофаунасининг хозирги холатини, баликларнинг тур

таркиби, таксимланиши, мофологик хусусиятларини урганиш, шунингдек иктисодий ахамиятга эга булган хамда ноёб ва йуколиб кетиш хавфи

остидаги балик турларини хатловдан утказиш, мониторингини олиб бориш, балик ресурсларидан баркарор фойдаланиш йулларини ишлаб чикиб амалиётга тадбик этиш мух,им илмий ва амалий ахдмият касб этади.

Тошкент шахридан окиб утадиган асоий каналлардан бири Анхор каналидир. Бу канал Бузсув каналининг унг тармоги х,исобланади. Бузсувдан сув олиб, бошланиш нуктаси Узбекистон Республикаси Миллий банки ёнидаги Япон боги ёнидан бошланади. У Тошкент шахри жанубидаги Занги ота туманига етгач, бошка каналларга туташиб кетади ва сугориш системасига сингиб кетади. Анх,ор каналининг таги ва икки ён томонлари бетонлаштирилган, Чукурлиги 3 метр ва айрим жойларда, яъни бетонлаштирилмаган кисми шахдрдан ташкарида 5 метрни ташкил этади. Эни 3 ва айрим жойларда 5 метрни ташкил этади. Каналнинг узунлиги 25-30 км.

Сувнинг тиниклиги о;им буйлаб ва фасллар алмашганда узгариб туради. Сувнинг тиниклиги хам асосан бош кисми, албатта Бузсув каналининг тиниклигига боглик. Анх,ор канали сувининг тиниклиги бош кисмида 0,8 дан 0,5 м ни, этак кисмида 0,5 дан 0,4 м ни ташкил килиши мумкин. Бахор ойларида оким буйлаб, айрим ёмгирли кунларда 0,4 ва 0,2 м га тушиши мумкин. Ёз ойларида хам 0,5 дан 0,4 м булиши, куз ва киш ойларида сув бирозтиникрок булиши мумкин. Канал сувининг ранги йил давомида узгариб туради. Бах,ор ойларида жигарранг, ёз ойларида хам айрим кунлари шундай булиши мумкин, баъзан оч сарик, мош рангда булиши мумкин. Куз ва киш ойларида кум-кук ёки баъзи кунлар оч жигар рангда булади. Харорати Бузсув канали сувининг хдроратига боглик. Йилнинг иссик ойларида, яъни бах,ор, ёз, куз ойларида сувнинг харорати 19°, 24°, 15°С булиши мумкин. Йилнинг совук ойларида, яъни кишда сув хдрорати 7° гача пасайиши мумкин. ^иш ойларида канал суви музламайди. Оким тезлиги хам бошланиш кисмида Бузсув каналининг оким тезлиги кабидир, 1м/сек, каналнинг этак кисмида бу тезлик камаяди ва 0,5 м/сек га тушиб колади. Бу ерда майда арикчаларга булиниб, сугориш тизимига тармокланиб кетади.

Зоопланктон организмларни Жеди тури ёрдамида окимга карши ушлаб турилиб сузиб олиш усули кулланилди ва 4% формалин ёрдамида фиксацияланди[8].

Бентос организмларни тадкик килиш учун сув тагидаги лой ёки кумни драга ёки киргич ёрдамида кириб олиниб сув таги фаунаси йигилди. Бентос организмларни тез териб олиш учун кириб олинган лой ёки кум солинган идишни силкитилиб ош тузи эритмасига солинди, шунда сув юзига чувалчанглар, хашаротлар личинкалари, майда моллюскалар сузиб чикди. Бентосни сифат ва микдор йигиш усуллари мавжуд. Сифат усули асосан сачокларда, киргичларда (драга) йигилади. Жуда чукур сувлардан микдор намуналарни йигишда сув ости кум ва лойдаги организмларни йигадиган ускуна эса Петерсон дночерпателидан (сув ости кум ва лойдаги организмларни йигадиган ускуна) фойдаланилди. Организмларнинг тириклик давридаёк кайта ишланди ва формалин ёрдамида фиксияланди[8].

Фитопланктон намуналарини батометр ёрдамида олинди ва Люгол эритмаси ёрдамида ишлов бериб, формалин билан фиксияланди.

Баликларни асосан кармокларда овланди.

Йигилган ихтиологик ва гидробиологик намуналар ТошДАУ нинг Умумий зоотехния ва ветеренария кафедраси лабораториясида тах,лил килинди.

Бахор ва ёз ойларида овланиш ахдмиятидаги баликлардан: Carassius gibelio, Cyprinus carpio, Schizothorax eurystomus, Silurus glanis, каби турлар каналнинг барча худудларида учради. "хашаки" баликлардан эса Noemacheilus stolichkais, Noemacheilus kuschakewitschi

Gambusia affinis, Alburnus oblongus, Gobio lepidolaemus тyрларини аниклашга эришдик[5,6].

Тошкент шахридагиа A^^ каналининг тез окувчи ва кирFOк бyйларини узига хос бентофаyна, макон килган. олинган намуналарда зообентос организмлардан паст температурада яшовчи кунликлар (Ephemeroptera), ниначилар (Odonata), икки канотлиларнинг (Diptera) вакиллари учради. ^искичбакасимонлардан: Cyclops vicinus, Eudiaptomus graciloides учрашлиги кайд килинди. Коловраткалардан: Asplanchna sieboldi планктоннинг етакчи организмлари эканлигини курсатди. Aнхор каналининг кирFOк якинидан олинган гидробиологик намуналарда зоопланктон таркибида копеподлардан: Cyclops vicinus, Eudiaptomus graciloides турлари ва уларнинг копеподитлари ташкил этди.

Урганилган каналларнинг тез окувчи ва кирFOк бyйларини yзига хос организмлар гурухлари макон килган. Сув таги грунтларида эса булокчиларнинг личинкаларидан: Hydropsychiidae оиласи вакиллари учради.

Каналлардаги бентос организмлари асосини стенобионтлар ташкил килган. Бошка хашаротлар личинкалирига нисбатан булокчилар Уз ареалларини жуда секинлик билан кенгайтириб боришлиги аникланди. Бентосда учраган организмларни индикатор сифатда кулланиладиАйрим организмлар ифлосланган сувларда ривожланса, айримлари тоза сувларда купаяди. Каналлар гидрофаунасида кенг таркалган организмлардан булокчилар личинкалари етакчилик килишлиги маълум булди[7].

Тошкекнт сув xaвзaлaридa тaркaлгaгн 6a.inK.iap.

Хозирги кунда адабиёт ва узимизнинг тадкикотларимиз натижасидаТошкент шахри сув хавзаларида 7 та оилага тагишли 31 тур тур балик учрашлиги кайд килинди. Улар куйидагилар:

I.Лосослар оиласи - Salmonidae

1. Камалакранг гулбалик - Oncorhinhus mykiss

2. Севан гулбалети - Salmo ishchan

II. Карплар оиласи

3. Орол кизилкузи - Rutilus rutilus aralensis

4. Туркистон ок чебаги - Leuciscus squalisculus

5. Ок амур - Ctenopharyngodon idella

6. Учлаб - Opsariichthys uncirostris

7. Туркистон кумбалети - Gobio gobio lepidolaemus

8. Туркистон кумбалети - Gobio gobio lepidolaemus

9. Туркистон муйлабдори - Barbus capito conocephalus

10. Яйдок кукча - Diptychus dybowskii

11. ^орабалик - Schizothorax intermedius

12. Чизикли тезсузар - Alburnoides taeniatus

13. Тошкент юзасузари - Alburnoides oblongus

14. Шарк окчаси - Abramis brama orientalis

15. ^оракуз - Abramis sapa

16. ^ирракорин - Hemiculter leucisculus

17. ^илич балик - Pelecus cultratus

18. Кузли тахирбалик - Rhodeus ocellatus

19. Кумуш товонбалик - Carassius auratus gibelio

20. Сазан (зоFора балик) - Cyprinus carpio

21. Ок дунгпешана - Hypophthalmichthys molitrix

22. Чипор дунгпешана - Aristichthys nobilis III. Эшвойлар - Cobitidae

23. Догли губач - Noemacheilus strauchi

24. Тибет ялангбалиги - Noemacheilus stoliczkai

25. Кушакевич ялангбалиги - Noemacheilus kuschekewitschi

26. Орол тиканаги - Sabanejewia aurata aralensis Лаккалар оиласи - Siluridae

27. Лакка - Silurus glanis Linnaeus

Y. Пецилиялар оиласи - Poecilidae

28. Оддий гамбузия - Gambusia affinis (Baird et Girard YI. Илонбошбаликлар оиласи - Channidae

29. Амур илонбош балиги-Channa argus warpachowskii Berg YI. Олабугалар оиласи - Percidae

30. Ок сла - Stizostedion lucioperca

YII. Букабаликлар оиласи - Gobiidae

31. Амур букабалиги - Rhinogobius similis

Карплар оиласи - Cyprinidae. Кора балик - Schizothorax intermedins Mc Clelland. ^ора балик Урта Осиё ва шимолий Х,индистон дарёларида таркалган. Чучук сувда яшовчи бу балик Урта Осиёда Амударё ва Сирдарё манбаларида, купгина сув хавзаларида, жумладан, кул ва булокларда яшайди, тог кулларида хам учраб туради. Одатда суви совук, тоза ва тез окадиган хавзаларда хаёт кечиради. Бундан 60-70 йил мукаддам Тошкентнинг марказидан окиб утадиган Човли аригида жуда куп учраганлиги тугрисида маълумотлар мавжуд. Кейинчалик арик сувининг хаддан ташкари ифлосланиб кетиши натижасида йуколиб кетган.

^ора баликнинг ранги яшайдиган мухитига боглик. Лойка сувли дарёларда яшовчиларнинг оркаси оч кулранг, ён томонлари хира кумушранг. Тиник сувда яшайдиганларининг оркаси корамтир ёки бузранг, боши кукимтир, ёнлари эса саргиш булади. Огзи бошининг олдида урнашган, лаби калин, огзининг бурчакларида бир жуфтдан муйловлари бор. Елка канотининг биринчи шуъласи каттик ва учли, орка кирраси арра тишли. ^ора балик кундузи сув остидаги камарларга кириб ётади, тунда эса фаол хаёт кечиради. Умуман, бу балик пана ерларга яшириниб ётишни яхши куради. Тошлар ва котиб колган лойлар устига ёпишган усимлик ва жоинворларни шох модда билан копланган уткир киррали пастки жаги ёрдамида кириб олиб ейди. Чавоклари майда планктонлар, кискичбакалар билан овкатланади, катталари эса йирткичларча хаёт кечиради.

^ора балик 3-4 ёшида вояга етади, бутун ёз буйи урчийди. Март ва апрель ойларида, хатто сентябрда хам увилдириги тула етилган ургочиларини учратиш мумкин. Серпуштлиги ёшига боглик—каттароги 10 мингтача ва ундан хам купрок увилдириш ташлаши мумкин. Увилдиригини таги тошлик ёки кумлок, суви секин окадиган саёз ерларга куяди. Тухумдан янги чиккан чавоклари май ойидан то августгача учраб туради. Хийла секин усади, 20 ёшларда энг каттасининг буйи 0 сантиметргача келади, бундан йириги учрамаган.

Баликчиликда бу турнинг унчалик ахамияти йук. Лекин Саричелак кулида ва Помир сувларида куплаб овланади, чунки у ерларда бундан бошка овланадиган баликнинг узи йук. Аслида у гуштининг мазалилиги билан гулмохидан колишмайди, бинобарин, уни

куриклаш ва купайтириш керак. Куп замонлардан бери адоли сув давзаларини зулукдан тозалаш максадида бу баликни купайтириб келади. Х,озирда дам нуротадаги катта булокларда кора баликлар гала булиб яшаётганини куриш мумкин. Адоли уларни мудофаза килиб тургани учун булок суви дам тоза, зулук каби зарарли жониворлар йук. Наманган вилоятидаги Баликкулда яшовчи кора балик писта чака олади, у сув юзига ташланган пистани сув каърига олиб тушиб кета олади ва чакиб еб, пучогини чикариб юборади.

^ора баликнинг задарли эканини баликчилар азалдан билишади. Шунинг учун уи овкатга ишлатишда корин деворидаги кора парда ва увилдириги тозалаб олиб ташланар эди. Тадкикотларда маълум булишича, бу баликнинг факат увилдириги задарли экан. Тоза пиширилса ёки ковурилса, унинг задарли хусусияти йуколади, аммо дар кандай долатда эдтиёткорлик яхши.

Кумуш товонбалик Carassius auratus gibelio (Bloch). Кумуш товон балик карпсимон оиласининг бир тури. Европа ва Осиёда кенг таркалган. Урта Осиёда аввал факат Сирдарё мансабида куплаб учрарди. Х,озир Узбекистоннинг кул, сув омборлари, ховуз баликчилик дужаликлари каби давзаларда купаиб кетган. 1952 йиллари Зарафшон ва ^ашкадарё хавзаларида кумуш товонбалик учрамаган. Хозирги кунда Узбекистоннинг хамма сув хавзаларида учрайди.

Кумуш товонбаликни Тошкент ва Самарканд вилоятлари баликчилик хужаликларига 1951 йили Москва вилояти Савин баликчилик хужалигидан келтирилиб иклимлаштирилган. Куллар, довузлар, Амударё билан Сирдарёнинг куйи окимидаги суви окмайдиган ёки жуда секин окадиган эски узанларда яшайди. Савинск кумуш товон балиги (Москва областидан) 1952-1953 йилларда Каттакургон сув омборида иклимлаштирилди, дозирги вактда бу балик Зарафшон дарёсининг урта ва куйи кисмларида дам учрайди.

Х,ар кандай шароитга дам куникиб кетаверади. Уни таги тошлок ва суви тез окадиган дарёларда, таги балчик ёки лойка кулларда, шунингдек, кулмак сувларда учратиш мумкин, лекин кулларда купрок булади. Сув усимликлари мухити бу балик учун жуда кулай шароитдир. Кислороди кам сувларда дам яшашага мослашган. Оркаси кукимтир, корин томони кумуш рангда шунинг учун дам унга кумуш товон балик деб ном берилган.

Бошка баликлар далок буладиган даражадаги ёмон шароитда дам товон балик яшай олади. Бу балик дашаротларнинг личинкалари, курт-кумрска, чувалчанг, баъзан усимликлар билан озикланади.

Бу балик Зарафшон дарёсида апрел май ойларида тухум куяди. Республикамиз давзаларида асосан ургочи товон баликлар учрайди, уларнинг тухуми бошка карпсимон эркак баликлардан оталанади.

Иклимлаштирилган кумуш товон баликлар тезрок катта булиши билан махаллий товон баликлардан фаркланади.

Сазан баликдан фарки кумуш товонбаликларда муйаблари булмайди. Танасининг ён томонлари кумушсимон, баъзида кора булади. Ён чизигида 28-33 тангачалар мавжуд. Ойкулок устунчалари 46-56 та.

Кумуш товонбаликнинг урчиши узига хос. Ургочиси ташлаган увилдирикни шу тур баликнинг эркаги уруглантириши шарт эмас. Популяциясида купинча эркаги булмайди, булса дам 1 -2 учрайди. Факат баъзи давзалардагина эркаги билан ургочисининг сони бир бирига якин булади. Бундай бир жинслик популяцияда ургочисининг увилдиригини экологик томондан уларга якин булган бошка утр баликнинг эркаги уруглантиради. Кумуш товон баликни ургочисини, масалан, зогора балик (карп), шим, олтин товон балик

кабиларнинг эркаклари уруглантиради. Бу хил чатишувдан дунёга келган баликларни хаммаси ургочи булиб, она товон баликка ухшайди. Урчишда сперма (уруг) тухумни уруглантирмайди, балки унинг ривожланшига ёрдам беради холос. Бундай урчиш гипогенез, бошкача айтганда, ургочи тугилиш деб аталади. Баъзан товон балик билан зогора баликнинг хусусиятларига эга булган дурагай балик учраб колади, у зогора балик увилдиригининг товон балик уруги билан кушилишидан хосил булган дурагайдир.

Товонбалик серпушт, 2-3 ёшлигининг тухумдонида 50 мингдан 100 мингтагача увилдирик булади. Ургочиси увилдиригини булиб-булиб, биринчиси апрел ойининг охирларида, иккинчисини май ойининг иккинчи ярмида ташлайди. Твонбалик билан зогора баликнинг увилдирик ташлайдиган ерлари ва муддати бир хил. Кумуш товонбалик тез усади. Умуман, унинг усиши яшайдиган еридаги овкат шароитига боглик. Чунончи, бир яшар чавогининг буйи емиш мул булган Каттакургон сув омборида 12 см, овкат кам булган Амударё этагида эса 6-6.5 см. Чавоклари, асосан, сувутлар ва кисман майда жониворлар билан овкатланади. Катталарининг емиши детрит, яъни сувда чириган усимлик колдиклари хамда улар билан аралашган холда майда кискичбака, кана каби жониворлардан иборат.

Кумуш товонбалик Узбекистонда табиий таркалган ерларида (Амударё ва Сирдарё этакларида) унчалик ахамиятга эга эмас. Лекин овкат ва жой танламаслиги, яъни экологик жихатдан пластик балик экани сабабли уни Урта Осиё пасттекисликларидаги хавзаларда купайтириш анча фойдалидир. Кумуш товонбалик аквариумда сакланадиган ранг-баранг ва ажойиб олтин баликларнинг насл бошиси булади. Минг йилларча мукаддам Хитой ва Японида узок йиллар давомида селекция этиш натижасида кумуш товон баликнинг комета, осмонкуз, телескоп, марваридча, сувкуз, олтин баликча, чачвондум, арслонбош каби бир канча хонакилаштирилган зотлари етиштирилган.

Ок амур - Ctenopharyngodon idella. Ок амур (Белый амур)— карпсимонлар оиласининг бир тури. Табиий таркалган жойлари Амур дарёси, унинг ирмоклари ва Хитойнинг чучук сувли дарёларидир.

Ок амур 1960—1961 йилларда Хитойдан келтирилиб, Амударёнинг сув хавзаларида иклимлаштирилган. Кейинчалик Амударёдан Аму—Бухоро канали оркали Тудакул сув омборига утган. Хоразм кулларида куплаб учрайди. Хозирги пайтда Амударё, Сирдарё, Зарафшон ва ^ашкадарёнинг сув хавзаларида кенг таркалган булишига карамасдан сони унчалик куп эмас. Амударё ва Сирдарённнг айрим кисмларида табиий купайиш холлари учрайди. Таллимаржон сув омборида улчамлари катта, узунлиги 67—87,3 см, огирлиги 6— 10 кг келадиган ок амурларни куплаб учратиш мумкин. Ок амур тез усувчи балик булиб, Сирдарё сув хавзаларида огирлиги 45 кг гача боради.

Ок амур ватанида 7—10 ёшда жинсий вояга етса, бизнинг шароитда иклимлашган баликлардаги, бу курсаткич асосан 4—5 ёшни ташкил килмокда. Абсолют серпуштлилиги 100 мингдан 900 минггача увилдирикни ташкил килади.

Ок амур асосан юкори сув усимликлари билан овкатланиб, канал ва коллекторларни сув утларидан тозалашда биомелиоратор ролини бажаради. Бундан ташкари яхши усиш суръатига хам эга. Шу сабабдан ок амурни баликчилик хужаликларида купайтириш катта натижалар бермокда.

Ок дунгпешона - Hypophthalmichthys molitrix. Чучук сув балиги. Асосан дарёларда яшайди, кишда сув остидаги камарларда тупланиб ётади. Буйи бир метрча, огирлиги 1 -20 килограмгача етади. Тангачалари майда, боши хумдек, огзи тепага караган, халкум тишлари

бир катор, ^орнида уткир киррали пуштаги бор. Танаси кумушранг, сузгичлари оч кулранг ёки саргиш.

5-6 ёшида вояга етади, 500 мингтагача увилдирик ташлайди. Личинкаси дастлаб майда кискичбакасимонлар, кейинчалик майда сувутлари фитопланктон билан овкатланади. Умуман, ок дунгпешона усимликхур балик, Ёшлари катталаридан алодида яшайди. Эшкак ёки кайик моторининг товушини эшитганда сувдан иргиб чикиш одати бор.

Озикланиш хусусиятига кура, барча мавжудотлар автотроф ва гетеротрофларга ажратилади.

Ок дунгпешона балигининг чавокларини устириш ва озиклантириш усуллари хиом-хил. Озика етиштириш тажрибаларини 1882 йили Россияда Н.Д.Деп утказган булиб, унга "русча усул" деб ном берган. Кейинчалик бундай тажрибаларни бошка давлатларда хам олиб боришган. Бунда, дафнияларни етиштириб сунъий баликчилик хавзаларига ташлаб баликларнинг усиш суръатини тезлаштиришган. Хозирги кунда бундай объектларнинг сони 20 тадан ошиб кетган. Уларга: дафниялардан: Daphnia magna, D.pulex; моиналардан: Moina macrocopa, M. rectirostris; хидоруслардан: Сhydorus sphaericus; цериодафниялардан: Ceriodaphnia reticulata; жабраоёклилардан: Artemia salina ва Streptocephalus dorsalis; нематодалардан: Panogrellus rediviosus; хирономид личинкаларидан: Chironomus dorsalis; коловраткалардан: Brachionus calyciflorus хисобланади.

Ок дунгпешона. Дастлабки 2 дафта давомида личинкалар зоопланктон организмлари (коловраткалар, майда кискичбакалар ва бошк.) билан озикланадилар. Баликчилар фитопланктон билан озикланишга утадилар.

Амалий таклифлар сифатида мумкин булган амаллардан бири Тошкент вилояти сув омборларидан ^изил китобига киритилган Тошкент юзасузарини (ареали факат Тошкент вилояти билан чекланган) иклимлаштиришни таклиф килиш фойдали таклифлардн бири булар эди деб дисоблаймиз. Акс долда ушбу тор ареалли турларни йуколиб кетиши эдтимолдан доли эмас.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР

1. Салихов Т.В. Распротранение представителей рыб дальневосточного комплекса в бассейне рек Чирчик и Ахангаран // В.сб.: Биологические основы рыбного хозяйства республикСредней Азии и Казахстана. - Ташкент: Фергана, 1972. - С. 175-177.

2. Вундцеттель М.Ф. Ихтиофауна бассейна реки Сырдарьи. - Москва, 2006. - С. 127-128.

3. Камилов Г.К., Борисова А.Т. Малоценные и сорные виды рыб прудхозу Калган-Чирчик // Позвоночные животные Средней Азии. Изд. «Фан». -Ташкент, 1966 б. - С. 31-32.

4. Камилов Г.К. Рыбы водохранилищ Узбекистана. - Ташкент: Фан, 1973. - 220 с.

5. Мирабдуллаев И.М., Мирзаев У.Т., Кузметов А.Р., Кимсанов З.О. Узбекистон ва кушни дудудлар баликлари аниклагичи. Укув кулланма. Сано стандарт, - Тошкент, 2011. - 108 б.

6. Мирзаев У.Т., Куватов А.К. Аннотированный список рыб реки Чирчик // Зоологическая наука Узбекистана: современные проблемы и перспективы развития: Материалы республиканской научно-практической конференции. - Тошкент, 2020. - С. 184-188.

7. Кузметов А.Р., Мирабдуллаев И.М., Ибрагимов С.С., ^урбонова Ш.А. Ок;сок;ота дарёси умуртк;асизларни урганишга доир //Ботаника, биоэкология, усимликлар физологияси ва биокимёси муаммолари. Республика илмий-амалий анжумани. - Тошкент, 2011. -С. 66-67.

8. Салазкин А.А., Иванова В.А., Огородникова В.А. Методические рекомендации по сбору и обработке материалов при гидробиологических исследованиях на пресноводных водоемах. Зоопланктон и его продукция. - Ленинград: ГОСНИОРХ, 1984. - 24 с.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.