Научная статья на тему 'Тошкент педиатрия тиббиёт институти талабаларида физика фанига бўлган қизиқишнинг бармоқ нақшлари билан боғланиши (ўспирин ўғил болалар мисолида)'

Тошкент педиатрия тиббиёт институти талабаларида физика фанига бўлган қизиқишнинг бармоқ нақшлари билан боғланиши (ўспирин ўғил болалар мисолида) Текст научной статьи по специальности «Психологические науки»

CC BY
102
45
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
дерматоглифика / физикага қизиқиш / наслийлик / бармоқ нақши / ульнар тугун / дерматоглифика / интерес к физике / наследственность / узор пальца / ульнарная петля

Аннотация научной статьи по психологическим наукам, автор научной работы — Акбарова Санобар Нарзиқуловна

Тошкент педиатрия тиббиёт институти ўғил бола талабаларининг физика фанига бўлган қизиқиши А.Е.Голомштокнинг «Қизиқишлар харитаси» ёрдамида ўрганилди. Шу билан бирга респондентларнинг дерматоглифик белгилари таҳлил қилинди. Ўспирин ўғил болаларнинг физикага бўлган қизиқиши билан бармоқлардаги ульнар тугун ўртасида муайян боғланиш мавжудлиги қайд этилди. Ўғил болаларда физикага бўлган қизиқишнинг наслий асосга эгалиги исботланди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

СВЯЗЬ ИНТЕРЕСА К ФИЗИКЕ С УЗОРАМИ НА ПАЛЬЦАХ У СТУДЕНТОВ ТАШКЕНТСКОГО ПЕДИАТРИЧЕСКОГО МЕДИЦИНСКОГО ИНСТИТУТА (НА ПРИМЕРЕ ЮНОШЕЙ)

Используя «Карту интересов» А.Е.Голомштока был изучен интерес к физике студентов мужского пола Ташкентского педиатрического медицинского института. Также была изучена дерматоглифика респондентов. Была выявлена связь между интересом к физике у мальчиков и узорами на пальцах, таких как ульнарная петля. Доказано, что интерес к физике имеет наследственную основу.

Текст научной работы на тему «Тошкент педиатрия тиббиёт институти талабаларида физика фанига бўлган қизиқишнинг бармоқ нақшлари билан боғланиши (ўспирин ўғил болалар мисолида)»

Акбарова Санобар Нарзик,уловна,

Тошкент педиатрия тиббиёт институти «Чет тиллар, педагогика ва психология» кафедраси укитувчиси, психология фанлари номзоди

ТОШКЕНТ ПЕДИАТРИЯ ТИББИЁТ ИНСТИТУТИ ТАЛАБАЛАРИДА ФИЗИКА ФАНИГА БУЛГАН КИЗИКИШНИНГ БАРМОК, НАКШЛАРИ БИЛАН БОШНИШИ (УСПИРИН УГИЛ БОЛАЛАР МИСОЛИДА)1

АКБАРОВА С.Н. ТОШКЕНТ ПЕДИАТРИЯ ТИББИЁТ ИНСТИТУТИ ТАЛАБАЛАРИДА ФИЗИКА ФАНИГА БУЛГАН КИЗИКИШНИНГ БАРМОК, НАКШЛАРИ БИЛАН БО¥ЛАНИШИ (УСПИРИН У¥ИЛ БОЛАЛАР МИСОЛИДА)

Тошкент педиатрия тиббиёт институти уFил бола талабаларининг физика фанига булган кизикиши А.Е.Голомштокнинг «Кизикишлар харитаси» ёрдамида урганилди. Шу билан бирга респондентларнинг дерматоглифик белгилари тахлил килинди. Успирин уFил болаларнинг физикага булган кизикиши билан бармоклардаги ульнар тугун уртасида муайян боFланиш мав-жудлиги кайд этилди. УFил болаларда физикага булган кизикишнинг наслий асосга эгалиги исботланди.

Таянч суз ва тушунчалар: дерматоглифика, физикага кизикиш, наслийлик, бармок накши, ульнар тугун.

АКБАРОВА С.Н. СВЯЗЬ ИНТЕРЕСА К ФИЗИКЕ С УЗОРАМИ НА ПАЛЬЦАХ У СТУДЕНТОВ ТАШКЕНТСКОГО ПЕДИАТРИЧЕСКОГО МЕДИЦИНСКОГО ИНСТИТУТА (НА ПРИМЕРЕ ЮНОШЕЙ)

Используя «Карту интересов» А.Е.Голомштока был изучен интерес к физике студентов мужского пола Ташкентского педиатрического медицинского института. Также была изучена дерматоглифика респондентов. Была выявлена связь между интересом к физике у мальчиков и узорами на пальцах, таких как ульнарная петля. Доказано, что интерес к физике имеет наследственную основу.

Ключевые слова и понятия: дерматоглифика, интерес к физике, наследственность, узор пальца, ульнарная петля.

AKBAROVA S.N. CONNECTION BETWEEN INTEREST TO PHYSICS AND PATTERNS ON FINGERS AMONG STUDENT OF TASHKENT PEDIATRIC MEDICAL INSTITUTE (ON THE EXAMPLE OF YOUNG MALE)

We studied interest to physics of male students of Tashkent Pediatric Medical institute implementing A.E.Golomshtok' «Map of interests». Also dermatoglyphics of respondents was analyzed. It was identified the connection between interest to physics and finger patterns as ulnar loop. It was proved that interest to physics has heredity base.

Keywords: dermatoglyphics, interest to physics, hereditary, finger pattern, ulnar loop.

1 Макола мухокама тарикасида чоп этилмокда (тахр.).

Кириш

Шахсни касбга йуллаш жараёнида кизикиш, лаёкат ва кобилиятларнинг урни них,оятда мух,имдир.

Кизикиш деганда, биз шахснинг бирон муайян фаолият билан шугулланишга булган х,аваси, интилишини тушунамиз. Яъни кизи-киш лаёкатнинг бевосита бир куринишидир. Купгина хулк-атвор генетикларининг фикрига кура, кизикиш ва лаёкатлар генларнинг жуда катта назорати остида булади1. Кизикишнинг келиб чикиши ва шаклланишида наслий ва ижтимоий омилларнинг таъсири кай дара-жада булишини урганиш мух,имдир. Айникса табиий ва аник фанларга булган кизикиш ва лаёкатларнинг наслий жих,атларини урганиш йули билан уларни гудаклик чоFиданок аник-лаш имкониятини яратиш мумкин.

Физика фанининг барча фанлар ичида узига хос устунлиги мавжуддир. Мазкур сох,а вакилларининг муваффакиятли фаолият олиб боришлари натижасида инсоннинг табиий офатлардан х,имояланиши, кундалик х,аётни енгиллаштириш, жамиятни ривожлантириш ва х,атто коинотни забт этишга эришилмокда. Физика фани нафакат физиклар, балки бошка мутахассисликлар учун х,ам зарур фан х,исоб-ланади. Масалан, Узбекистон Республикаси СоFликни Саклаш вазирлигининг «Олинган таълим даражаси ва СоFликни Саклаш вазир-лиги муассасаларида уриндошлик лавозим-ларига оид тиббиёт (шифокорлик) ва фармацевтика мутахассисликлари ва лавозимлари номенклатурасини тасдиклаш»га оид 170-буйругида акс этган куйидаги йуналишларда физика фани мух,им х,исобланади:

Клиник радиология (5А510114)

1.13.01. Рентгенология;

1.13.02. Ультратовушли ташхис;

1.13.03. Компьютер томографияси;

1.13.04. Магнит-резонансли томография;

1.13.05. Интервенцион радиология;

1.13.16. Ядро тиббиёти;

1.13.07. Нур терапияси2.

Шунинг учун х,ам физика фани тиббиёт олийгох,лари, жумладан, Тошкент педиатрия

1 Goldhaber D. The Nature-Nurture Debates: Bridging the Gap. Cambridge University Press. 2012, P.124.

2 www.minzdrav.uz/documentation/detail.php?Id=20765

тиббиёт институтида х,ам барча факультет-ларнинг 1-курслари дарс жадвалига киритил-гандир.

Тиббиёт сох,асининг клиник радиология мутахассислигига потенциал кадрларни аник,-лашда талабаларнинг физика фанига булган кизикиш ва лаёкатларини урганиш жуда мух,им х,исобланади.

Шу билан бирга физика фанига булган кизикишнинг наслий томонларини х,ам урга-ниш зарурдир.

Олдинги тадкикотларимизда дерматоглифика ёрдамида шахс характер хусусиятлари-нинг наслийлиги муаммоларини ёритганмиз. Шу боис мазкур тадкикотимизда х,ам «агар физикага булган кизикишнинг наслий асоси мавжуд булса, у албатта дерматоглификада акс этиши керак», деган илмий фаразни илгари сурдик.

Мазкур маколада айнан шу муаммони ёритишга каратилган шахсий ташаббус тари-касида олиб борилган илмий тадкикотнинг муайян бармок накшларига оид натижала-рини ёритамиз.

Тадцицот объекти. Тадкикотимиз 20142015 укув йилида Тошкент педиатрия тиббиёт институтида олиб борилди. Унда 1-курс уFил бола талабалари иштирок этишди. Улар 1825 ёшдаги 212 нафар узбек миллатига мансуб успиринлардан иборат булди.

Тадцицот предмети физика фанига кизикиш ва дерматоглификадир.

Тадцицот методлари.

Психологик методика сифатида А.Е.Голомштокнинг «Кизикишлар

харитаси»нинг3,4 мослаштирилган ва Республика ташхис марказида кенг кулланадиган варианти кулланилди. Мазкур тест 29 йуна-лишдаги фан ва сох,аларга (биология, кимё, тиббиёт, физика, спорт ва х,оказо) булган кизикишларни урганишга каратилгандир. Тестнинг йурикномаси куйидагича акс этган.

3 Карелин А. Большая энциклопедия психологических тестов. Монография. - М.: «ЭКСМО», 2005. -С. 232.

4 Голомшток А.Е. Выбор профессии и воспитание личности школьника: (Воспитательная концепция профессиональной ориентации). - М.: «Педагогика», 1979.

Йурицнома

«Сизни устувор кизикишларингизни аник-лаш учун сизга саволлар берилган. Х,ар бир саволни яхшилаб уйлаб куриб аник жавоб беришга царакат килинг. Агар саволда акс этган фаолият сизга жудаям ёкса, жавоб варакасида шу ракамли катакка 2 та плюс белгисини (+ +) куйинг. Агар шунчаки ёкса битта плюс (+) куйинг. Бирон фикр билдира олмасангиз ноль (0) куйинг. Агар берилган фаолият ёкмаса битта минус (-) ва жудаям ёкмаса 2 та минус (-) куйинг. Х,амма саволга жавоб беринг. Саволлар раками билан жавоб-лар раками бир хил булиши, яъни адашиб кетмасликка диккат билан эътибор беринг. Вакт чегараланмаган. Саволлар варакасига ручка, калам билан ёзманг, уни авайланг.

^уйидагилар билан шугулланишни истар-мидингиз, сизга ёкадими, хоцлармидингиз?»

Ушбу методиканинг 6-устуни физикага бул-ган к,изик,ишларни аник,лашга хизмат к,илади. Тест ичидаги куйидаги саволлар айнан физика фанига оид:

- физика буйича кашфиётлар ва буюк физик олимлар х,ак,идаги илмий-оммабоп маълумотларни ук,иш;

- «Кизик,арли физика» каби китобларни ук,иш;

- физикадан тажрибалар утказиш;

- физика тугарагида шуFулланиш ёки физика буйича кушимча машFулотларга бориш;

- физика олимпиадасида к,атнашиш;

- физикага оид к,ийин масалаларни ечиш.

Респондентлар дерматоглификаси компьютер технологияси, жумладан сканер ёрдамида тасвирга тушириш усулида олинди ва Т.Д.Гладкова1 усулида тахлил к,илинди.

Хозирги кунда бирон психологик хусусият-нинг наслий томонини урганишда энг кулай восита сифатида дерматоглифика усулини эътироф этиш мумкин2, 3.

Дерматоглифика («derma» - тери, «glyphe» - уйиб нак,ш туширмок,) кулдаги

1 Гладкова Т.Д. Кожные узоры кисти и стопы обезьян и человека. - М.: «Наука», 1966. -С. 151.

2 Акбарова С.Н. Шахс характерининг конституционал-психологик жихатлари. Диссертация, психология фан. номзод. - Тошкент, УзМУ, 2007. 125-бет.

3 Акбарова С.Н. Дерматоглифический анализ психологических явлений. Вестник Таджикского технического университета, № 1(25), 2014. 142-144.

папилляр чизикларни урганувчи илмий йуна-лиш4.

Тиббиётда наслий касалликлар, жумладан, даун, канд диабети, шизофрения, наркомания, алкоголизм, бронхиал астма ва бошкалар дерматоглифика билан боFланганлиги аникланган, яъни мазкур касалликларга наслий мойиллик инсон кафти ва бармокларидаги чизикларда акс этиши мумкинлиги аникланган5,6.

Бундан ташкари, Россия олимлари томони-дан криминалистика сохасига «психологик дерматоглифика» термини киритилган7. Бунда жиноятни очишда ёки жиноятчи шахсини урганишда дерматоглифика ёрдамида шахс-нинг гиёхвандлик, ичкиликбозлик ёки суи-цидга мойиллиги урганилиши назарда тути-лади.

Шу билан бирга Россияда дерматоглифика ёрдамида «генетик тест» деб номланувчи хусусий хизмат йулга куйилган, унда инсон-нинг бармок накшлари асосида темпера-менти, спортга оид кобилиятлари, турли сохаларга доир мойиллиги, наслий касалликларга мойиллиги куриб чикилади.

Жумладан, спорт сохаларига булган туFма лаёкатлар хам дерматоглификада акс этиши россиялик ва украиналик олимлар томонидан исботланган8. Хозирги кунда республикамизда хам Узбекистондаги иктидорли спортчиларни саралаш ишларини такомиллаштиришда дер-матоглифик маркердан фойдаланишга каратилган, Узбекистон Республикаси Инно-вацион ривожланиш вазирлиги томонидан руйхатдан утказилган «Дерматоглификага асосланган генетик белгилар буйича истик-болли спортчиларни танлов методларини такомиллаштириш» мавзусидаги 2018-2020 йилларга мулжалланган П-201709299-сон

4 Залетаева Т.А. Дерматоглифика как метод исследования в медицинской генетике. - М.: ЦОЛИУВ, 1975. -С. 3.

5 Великорецкая М.Д. Значение дерматоглифики в клинической практики. // Педиатрия. М.: «Медицина», 1986. № 6. -С. 38-43.

6 Гусева И.С. и др. Особенности папиллярного узора у мужчин, больных хроническим алкоголизмом. // Журнал невропотологии и психиатрии им. Корсакова С.С. - М.: «Медгиз», 1981, том LXXXI, № 2,1. -С. 85-89.

7 Яровенко В.В., Бадиков К.Н. К вопросу о психологической дерматоглифики. // «Вопросы права и политики». М., 2013, № 6. -С. 351-364.

8 Акбарова С.Н. Спортга оид кобилиятларни аниклашда дерматоглификадан фойдаланиш. // «Мактаб ва хаёт» журнали, 2015, №3 (111). -8-10-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 10

1-расм. Бармок накшлари.

А

¡SK-S-'-*

Ж:-

Ш'Ш

sm f

Д

А - ёй накши; Б - ульнар тугун (унг кулда акс этиши); В - радиал тугун (унг кулда акс этиши); Г - спираль накши; Д - мураккаб накш (кушалок тугун).

Б

В

Г

фундаментал грант тадкикотлари олиб борил-мокда.

Мазкур тадкикотларнинг илк натижалари «Актуальные проблемы и перспективы спортивной медицины» мавзусидаги халкаро илмий-амалий конференцияда макола муал-лифи томонидан мухокамага тадким этилган1.

Шуни айтиш жоизки, криминалистика, тиб-биёт сохаси мутахассисларига етарли дара-жада таниш булган дерматоглифика тушун-часи кенг оммавий тарзда олиб каралганда янги тушунча хисобланади.

Дерматоглифик белгиларнинг турли олим-лар томонидан таснифи келтирилган. Бармок накшлари турлари буйича хам турли муал-

1 Акбарова С.Н. Республика спорт тиббиёти илмий-амалий маркази катта илмий ходими, психология фанлари номзоди. Тошкент шахри, Узбекистон. «Фут-болистлар бармок накшлари дерматоглифик курсат-кичлари» номли тезис. // Халкаро олимпия кумитаси, Узбекистон Республикаси Жисмоний тарбия ва спорт вазирлиги, Узбекистон Республикаси Олимпия кумитаси хузуридаги Республика спорт тиббиёти илмий-амалий маркази томонидан ташкил этилган «Актуальные проблемы и перспективы спортивной медицины» мавзусидаги халкаро илмий-амалий конференция материаллари.

лифлар турли таснифларни келтиришади, шунга карамай уларда умумийлик мавжуд, факат уларнинг номланишида баъзан тафо-вутлар кузатилади. Биз куйидаги асосий бармок накшлари таснифини келтирамиз (1-расм.) Улар асосан ёй, ульнар тугун, радиал тугун, спираль накши ва мураккаб накш (кушалок тугун)лардан иборат.

Эмпирик материал ва олиб борилган жараёнлар

Психологик тест оркали олинган эмпирик материал билан дерматоглифик белги, яъни синалувчиларнинг кул бармокларидаги накшлар узаро солиштирилди. Бунинг учун «Психологик хусусиятнинг наслийлиги» конунияти2 асос килиб олинди. «Кизикишлар харитаси» оркали физикага булган кизикиш баллари хисобланди. Яъни 6-устундаги плюс-лар сонига караб балл берилди. Хар бир плюсга бир баллдан берилди. Бу балларни,

2 Акбарова С.Н. Шахс характерининг конституционал-психологик жихатлари. / Диссертация, психология фан. номзод. - Т.: УзМУ, 2007. -122-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 10

28

ТАЪЛИМ ПСИХОЛОГИЯСИ / ПЕДАГОГИЧЕСКАЯ ПСИХОЛОГИЯ

1-жадвал. Утил болаларда физикага булган к,изик,иш асосида тузилган туртта гуру^ларда унг ^ул 1-бармок, ва чап к,ул 4-бармовда ульнар тугун на^шининг учраши фоизи.

№ Дерматоглифик белги номи Гурухлар t

1 2 3 4

1 Унг кул 1-бармок, (Lu) 50,4% 33% 28,4% 26,9% 2,09**

2 Чап кул 4-бармок, (Lu) 37,45% 39,55% 45,6% 46,75% 0,83*

Синалувчи сони 83 58 46 25

Индекс * ишонч чегарасининг P<0,5 да, индекс ** P<0,1 да t нинг юк,орилигини билдиради.

яъни 0 дан 12 гача узгарувчи балларни олган респондентлар туртта гурухга ажратилди:

1-гурух: 0-1 балл олган уFил болалар (83 нафар);

2-гурух: 2-3 балл олган уFил болалар (58);

3-гурух: 4-6 балл олган уFил болалар (46);

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

4-гурух: 7-12 балл олганлар (25).

Мана шу турт гурухда дерматоглифик бел-гининг учраши частотаси солиштирилди. Бунда асосий эътибор дерматоглифик белги частотасининг физикага кизикиш даражаси усиб борувчи турт гурухда усиб бориши ёки камайиб боришига каратилди.

Валентлик ва ба^олаш

Дерматоглифик белги частотаси турт гурухда чизикли усиб бориши ва камайиб бориши кузатилган холатларда 1- ва 4-гурух-даги узгарувчиларнинг ишончлилиги даражаси (Р) Стьюдент критерийси (t) оркали аникланди. Бунинг учун куйидаги формула-дан фойдаланилди:

t =

Я-Ра

V

nx+N4

100-

N^N4

Ni*N4

бу ерда P - дерматоглифик белгининг учраши фоизи; N - текширилаётган гурухдаги сина-лувчилар сони; t - Стьюдент критерийси1.

Олинган натижалар

Угил болаларда физикага булган кизикиш даражаси ва бармок накшлари уртасида муайян боFланишлар кузатилди. Унг кул 1-бармокда ульнар тугун ва физикага кизикиш уртасида тескари пропорционал боFла-

ниш (Р<0,1) кузатилди (1-жадвал). Лекин ульнар тугун билан туFри пропорционал боFланиш (Р<0,5) чап кулнинг 4-бармоFида кузатилди (1-жадвал).

Му^окама

1-жадвалдан куринадики, унг кулнинг 1-бармоFида ульнар тугуннинг учраши частотаси урганилаётган 4 та гурухда физикага булган кизикиш даражасининг усиб бориши билан чизикли равишда камайиб бормокда. Чап кулнинг 4-бармоFида эса аксинча чизикли равишда усиб бормокда. Шу уринда «Психологик хусусиятларнинг наслийлик конуниятини келтирамиз. Унга асосан, «Психологик хусусият намоён булиш даражаси усиб борувчи гурухларда дерматоглифик белгилар частотасининг уЙFун усиши ёки камайиши тенденцияси урганилаётган психологик хусусиятнинг наслий асосга эгали-гини исботлайди»2. Бизнинг тадкикотимизда хам айнан шундай тенденция кузатилди. Нафакат бармок накшларида, балки асосий DCBA чизикларнинг якунланиши, гипотенар ва тенар накшлари, бармокаро ёстикчалар, трирадиусларда хам шундай уЙFун усиб бориш ёки камайиб бориш кузатилди. «Психологик хусусиятнинг наслийлиги кону-нияти»га асосан физика фанига кизикиш хам наслий асосга эгадир. Ушбу кизикишнинг куп сонли дерматоглифик белгилар билан боFланганлиги унинг полиген характердаги

1 Урбах В.Ю. Математическая статистика для биологов и медиков. - М.: Акад. Наук СССР. 1963.

2 Kaur N. et al. Scientific aptitude and intelligence as correlates of performance of students in pre medical entrance test // International journal of research in education methodology. - 2013. - Т. 2. - №. 3. - С. 172.

наслий асоси борлигини курсатади, яъни физика фанига булган кизикиш куп сонли генларнинг турли даражадаги таъсири ости-далигини курсатади.

Олимлар хам илм-фанга булган лаёкатлар наслий ва ижтимоий омиллар таъсирида булишини айтишади1. Дархакикат физика фани табиий фанлар каторига кириб, у уз урнида соха мутахассисидан интеллектуал салохиятни талаб килади. Интеллект эса уз урнида генетик омиллар таъсирида булиши куп сонли тадкикотлар билан исботланган-дир. Жумладан, жуда обрули хисобланган Америка психологлари ассоциацияси х,исо-ботларига кура интеллект (Ю)нинг наслий-лиги болаларда 0,45 га тенг булса, бу кур-саткич усмирлик, успиринлик ва етуклик даврига келиб 0,85 гача усади2. Шу билан бирга шахс характер хусусиятларини урга-нишга баFишланган тадкикотларимизда хам УFил болаларда акклилик хусусияти ва бар-моклардаги ульнар тугун билан тескари про-порционал боFланиш кузатилган эди3. Бун-дан ташкари, биз томонимиздан усмирларда олиб борилган бошка тадкикотларимизда аник ва табиий фанларга булган кизикишлар интеллект даражаси билан юкори даражада корреляцияга эгалиги маълум булган эди. Ушбу келтирилган маълумотлар дархакикат физикага булган кизикишлар замирида генетик омилларнинг таъсири мавжудлигини янада чукуррок англашимизга ёрдам беради.

Олинган натижаларнинг амалий ахамияти хакида суз юритсак, айтиш мумкинки, ульнар тугуннинг кайси бармокда акс этишига караб у физикага булган кизикиш билан туFри ёки тескари пропорционал боFланиши

1 Aguiar, Sebastian (31 October 2014). «Intelligence: The History of Psychometrics». Instititute for Ethics and Emerging Technologies. Retrieved 9 November 2015.

2 Акбарова С.Н. Шахс характерининг конституционал-психологик жихатлари. / Диссертация, психология фан номзод. - Т.: УзМУ, 2007, -98-б.

3 Fleishman E.A. and Relly M.E. (1992). Handbook of

human abilities: Definitions, measurement, and job task requirements. Bethesda, MD: Management Research Institute. P.64.

фаркланиши мумкин экан. Яъни физикага кизикиши наслий жихатдан юкори даражада булган уFил болаларда ульнар тугун унг кулнинг 1-бармоFида акс этмаслиги, чап кулнинг 4-бармоFида эса мавжуд булиши кутилиши мумкин экан. Албатта, ушбу маъ-лумотларнинг хозирги куриниши ташхис килиш учун етарли була олмайди. Бошка дерматоглифик белгиларнинг хам физикага кизикиш билан узаро алокаси хисобга оли-ниши зарур. Ташхис килиш учун эса физика сохасининг муваффакиятли етук мутахассис-ларида яна кушимча тадкикотлар олиб борилиши жоиздир.

Физикага булган кизикишни психологик тестлар оркали алохида урганиш мумкин. Лекин физикага булган «кобилият» тушун-часи хакида суз юритилганда, айтиш жоизки, бу ерда асосан билим, малака ва куникмалар назарда тутилади. Яъни физика фани доира-сида эгалланган билимлар ва уларни куллаш буйича орттирилган куникма ва малакалар назарда тутилади. Чунки психологик адаби-ётларда акс этган кобилият турлари руй-хатида «физикага булган кобилият» тушун-часи мавжуд эмас. Лекин физик булиш учун зарур булган кобилиятлар турлари кайд этилган4. Кейинги тадкикотларда мана шу кобилиятларнинг хам дерматоглифика билан боFланишини урганиш оркали физикага булган кизикиш, лаёкат ва кобилиятлар уртасидаги уЙFунликни аниклашга ёрдам бериши мумкин.

Физика фанига булган кизикишларнинг дерматоглифика билан узаро боFланишини урганишнинг яна бир амалий ахамияти шун-дан иборатки, тадкикотлар етарли даражада олиб борилгач келгусида компьютер техно-логиялари, жумладан дастурлаш тизимлари ёрдамида «дерматоглифика методи билан наслий кизикишларни ташхис килишнинг автоматлаштирилган тизими»ни яратиш

4 Дмитриев А.В. Автоматизированная система диагностики наследственных заболеваний по методу дерматоглифики. / Дисс. канд. технических наук. - Тверь, 2006.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 10

имкони мавжудлигидадир. Зеро, х,озирги кунда дерматоглифика методи билан наслий касалликларни ташхис килишнинг автомат-лашган тизимлари мавжуддир1.

Олинган натижалар келажакда нафакат клиник радиология мутахассислиги кадрла-рини тайёрлашда, балки физика фани мух,им х,исобланган барча сох,а мутахассисларининг наслий потенциалини аниклаш учун илмий асос була олади.

Хулоса

ТошПТИ талабаларида физика фанига булган кизикиш ва дерматоглифика урта-сида муайян боFланиш мавжуд. Турли дер-матоглифик белгилар физика фанига кизикиш даражаси билан турли даражадаги боF-ланишга эга. Жумладан, ушбу кизикиш унг кул 1-бармокдаги ульнар тугун билан Р<0,1 даражада, чап кул 4-бармокдаги ульнар тугун билан Р<0,5 даражада боFланган, яъни биринчиси иккинчисига нисбатан физикага кизикиш билан кучлирок боFланган. Шу билан бирга унг кул 1-бармокдаги ульнар тугун физикага кизикиш билан тескари про-порционал равишда, чап кул 4-бармокдаги ульнар тугун эса туFри пропорционал равишда боFлангандир.

Келтирилган маълумотлар ва «психологик хусусиятларнинг наслийлиги конунияти»га асосан айтиш мумкинки, уFил болаларда физикага булган кизикиш наслий асосга эга. Лекин наслий омилларнинг таъсири 100% эмас, яъни бу кизикишларнинг намоён булишида ташки мух,итнинг х,ам таъсири мавжуддир. Касбга йуллаш масалаларида келажакда ушбу маълумотларни инобатга олиш мух,имдир. Чунки наслий асоси булган х,ар кандай кизикишни ташки таъсир ёрда-

1 Итоговая работа на тему: «Подготовка преподавателя к учебному занятию». // http://www.2vg.ru/pedagogika/ podgotovka_prepodavatelya_k_uchebnomu.html

мида ривожлантириш ва кучайтириш анча енгилрок кечади.

Маколада келтирилган натижалар дерматоглифика ва инсоннинг турли сох,аларга булган кизикишлари уртасидаги боFланишни урганишга каратилган тадкикотнинг энг дастлабки натижаларидир. Кейинги боскичда худди шу методларни куллаган х,олда урта мактабларнинг юкори синф укувчилари ва УзМУнинг «Физика» факультети талабаларида х,ам тадкикот утказиш режалаштирил-ган. Айтиш жоизки, тадкикотимизнинг айни вактдаги натижалари илмий аник хулосалар келтириш учун х,озирча етарли эмас. Бу натижалар кейинги боскичдаги тадкикот-ларда х,ам такрорланиши кузатилган х,олда-гина муайян хулоса ва таклифлар келтири-лиши мумкин. Зеро илм доим кайта текши-риш оркали келтирилган исбот ва далилларга асосланади.

Тадкикотимизнинг якунида дерматоглифика асосида турли фанларга булган кизикиш, лаёкат ва кобилиятларни аник-лашга мулжалланган янги методика яратиш ва унга муаллифлик х,укуки (патент) олиш кутилмокда.

Тадкикотимизнинг узига хос томонларини х,исобга олган х,олда, киз болаларда х,ам физикага булган кизикиш ва дерматоглифика уртасидаги боFланишларни алох,ида урганиш лозим, чунки мазкур йуналишдаги тадкикотларда гендер фарклар кузатилади.

Мазкур тадкикотимизга параллел тарзда кейинги боскичда ривожланган давлатларда физика мутахассислиги учун зарур булган кобилиятларни аникловчи психометрик тестларни республикамиз ёшлари учун мос-лаштириш ва стандартлаштириш фаолиятини олиб бориш режалаштирилган. Бу эса республикамиздаги касбга йуллаш жараён-ларини жах,он тараккиёти даражасига етка-зишда катта ёрдам бериши кутилади.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 10

Адабиётлар руйхати:

1. Акбарова С.Н. Шахс характерининг конституционал-психологик жих,атлари. / Диссертация, психология фанлари номзоди, 2007.

2. Акбарова С.Н. Дерматоглифический анализ психологических явлений. // Вестник Таджикского технического университета, № 1(25), 2014.

Акбарова С.Н. Республика спорт тиббиёти илмий-амалий маркази катта илмий ходими, психология фанлари номзоди. Тошкент шах,ри, Узбекистон. «Футболистлар бармок, нак,шлари дерматоглифик курсаткичлари» номли тезис. // Халк,аро олимпия к,умитаси, Узбекистон Республикаси Жисмоний тарбия ва спорт вазирлиги, Узбекистон Республикаси Олимпия кумитаси х,узуридаги Республика спорт тиббиёти илмий-амалий маркази томонидан ташкил этилган «Актуальные проблемы и перспективы спортивной медицины» мавзусидаги халк,аро илмий-амалий конференция материал-лари.

3. Акбарова С.Н. Спортга оид к,обилиятларни аник,лашда дерматоглификадан фой-даланиш. // «Мактаб ва х,аёт», 2015, 3 (111)-сон.

4. Акбарова С.Н. Шахс характерининг ташки белгилари (монография) - Т.: «Fan va ta'lim poligram», 2015.

5. Гладкова Т.Д. Кожные узоры кисти и стопы обезьян и человека. - М.: «Наука», 1966.

6. Дмитриев А.В. Автоматизированная система диагностики наследственных заболеваний по методу дерматоглифика. / Дис. канд. технических наук. - Тверь, 2006.

7. Карелин А. Большая энциклопедия психологических тестов (монография). - М.: «ЭКСМО», 2005.

8. Залетаева Т.А. Дерматоглифика как метод исследования в медицинской генетике. - М.: ЦОЛИУВ, 1975.

9. Великорецкая М.Д. Значение дерматоглифики в клинической практики. // Педиатрия. - М.: «Медицина», 1986, № 6.

10. Гусева И.С. и др. Особенности папиллярного узора у мужчин больных хроническим алкоголизмом. // Журнал невропотологии и психиатрии им. Корсакова С.С. - М.: «Медгиз», 1981, том LXXXI, № 2,1.

11. Яровенко В.В, Бадиков К.Н. К вопросу о психологической дерматоглифики. // «Вопросы права и политики», Москва, 2013, № 6.

12. Урбах В.Ю. Математическая статистика для биологов и медиков. - М.: Акад. наук СССР, 1963.

1. Goldhaber D. The Nature-Nurture Debates: Bridging the Gap. Cambridge University Press. 2012. 178 p.

2. Kaur N. et al. Scientific aptitude and intelligence as correlates of performance of students in pre medical entrance test // International journal of research in education methodology, 2013, № 3.

3. Aguiar Sebastian. Intelligence: The History of Psychometrics. Instititute for Ethics and Emerging Technologies. Retrieved 9 November 2015.

4. Fleishman E.A. and Relly M.E. Handbook of human abilities: Definitions, measurement, and job task requirements. Bethesda, MD: Management Research Institute.

5. www.minzdrav.uz/documentation/detail.php?Id=20765

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.