Научная статья на тему 'ТОШКЕНТ ЕПАРХИЯСИГА БОШЧИЛИК ҚИЛГАН РУҲОНИЙЛАР ФАОЛИЯТИ ТАҲЛИЛИ'

ТОШКЕНТ ЕПАРХИЯСИГА БОШЧИЛИК ҚИЛГАН РУҲОНИЙЛАР ФАОЛИЯТИ ТАҲЛИЛИ Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
54
12
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
дин / христиан дини / католик / провослав / черков / епархия / руҳоний. / religion / Christian religion / Catholic / provoslav / church / diocese / priest.

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — D. Mukarramov

Мақолада христиан динининг Туркистон ўлкасига кириб келишининг қисқача тарихи, ушбу дин вакилларининг Чор Россияси томонидан ўлканинг босиб олинганидан кейинги ҳаёти, диний ташкилотлари фаолияти, хусусан Тошкент епархияси ва унга бошчилик қилган руҳонийлар фаолиятининг таҳлил қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ANALYSIS OF THE ACTIVITIES OF PRIESTS HEADED BY THE TASHKENT DIOCESE

The article analyzes the brief history of the penetration of the Christian religion into the Turkestan territory, the life of representatives of this religion after the occupation of the territory by Tsarist Russia, the activities of religious organizations, in particular the Tashkent diocese and the activities of the clergy headed by it.

Текст научной работы на тему «ТОШКЕНТ ЕПАРХИЯСИГА БОШЧИЛИК ҚИЛГАН РУҲОНИЙЛАР ФАОЛИЯТИ ТАҲЛИЛИ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

ТОШКЕНТ ЕПАРХИЯСИГА БОШЧИЛИК ЦИЛГАН РУ^ОНИЙЛАР ФАОЛИЯТИ

ТА^ЛИЛИ Мукаррамов Дилшод ^осимович

Фаргона давлат университети магистранти https://doi.org/10.5281/zenodo.7233698

Аннотация. Мацолада христиан динининг Туркистон улкасига кириб келишининг цисцача тарихи, ушбу дин вакилларининг Чор Россияси томонидан улканинг босиб олинганидан кейинги %аёти, диний ташкилотлари фаолияти, хусусан Тошкент епархияси ва унга бошчилик цилган рууонийлар фаолиятининг та^лил цилинган.

Калит сузлар: дин, христиан дини, католик, провослав, черков, епархия, ру^оний. АНАЛИЗ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ ВОЗГЛАВЛЯЕМОГО СВЯЩЕННИКОВ

ТАШКЕНТСКОЙ ЕПАРХИИ

Аннотация. В статье анализируется краткая история проникновения христианской религии на Туркестанский край, жизнь представителей этой религии после оккупации территории царской Россией, деятельность религиозных организаций, в частности Ташкентской епархии и деятельность возглавляемого ею духовенства.

Ключевые слова: религия, христианская религия, католик, провослав, церковь, епархия, священник.

ANALYSIS OF THE ACTIVITIES OF PRIESTS HEADED BY THE TASHKENT

DIOCESE

Abstract. The article analyzes the brief history of the penetration of the Christian religion into the Turkestan territory, the life of representatives of this religion after the occupation of the territory by Tsarist Russia, the activities of religious organizations, in particular the Tashkent diocese and the activities of the clergy headed by it.

Keywords: religion, Christian religion, Catholic, provoslav, church, diocese, priest.

КИРИШ

Халкаро мутахассисларнинг хисоб-китобларига кура, дунё ахолисининг 83 фоизи фикр, виждон ва дин эркинлигини каттик чеклашмокда. Дин, эътикод ёки куфрга асосланган таъкиблар, репрессиялар ва камситишлар куплаб мамлакатларда кунлик хакикатдир.

Х,озирги кунда жахонда, маълум бир давлат худудида бир дин вакиллари яхлит купчиликни ташкил килсалар хам, бошка турли дин ва таълимот вакиллари хам биргаликда истикомат киладилар. Ушбу вазиятда давлатнинг олдига куйилган асосий максади - бу турли миллат вакиллари, динлар ва таълимотларга эътикод килувчиларнинг узаро тинч-тотув, инок, бахамжихат булиб истикомат килишлари ва бор куч ва шижоатларини ватан тараккиётига эришиш йулида бирлаштириш - устувор вазифа сифатида урнатилган.

Узбекистон миллий конунчилик тизими мамлакатда яшовчи барча 16 дин вакиллари учун тенг шароит яратмокда. Конституция виждон ва эътикод эркинлигини кафолатлайди, тегишли конунчилик базаси барча фукароларнинг диний эхтиёжларини кондириш учун шароит яратади, миллий ёки диний мансублигидан катъи назар, фукароларнинг хукуклари ва манфаатларини таъминлайди ва шу асосда камситишларга карши самарали курашади.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

Узбекистан худудида христианлик дини учоклари анча илгари пайдо булган булса-да, ушбу диннинг православ окими кириб келиши 150 йиллик тарихга эга. Хусусан, XIX аср урталарида Туркистон худудининг бир кисми Россия империяси томонидан босиб олиниши ерсиз ва кашшок ахолининг шимол томондан кучирилиши билан бир даврда содир булди[1].

Рус православ черковининг Тошкентдаги Успенский кафедрал собори - Тошкент ёки Узбекистон епархияси 1871 йил бахорда Верный (Олма-Ота) шахрида Туркистон пархияси тарзида ташкил топган. (12. Исмоилов УД., 2020) Собик Иттифок даврида епархия ходимлари таъкиб остига олинган, бошкарув большевиклар кулига утган. Иккинчи жахон уруши йилларида бева аёллар ташрифи учун фаолият юритган. XX асрнинг 50 - йилларидан бошлаб эса яна таъкиб кучайган. Мустакиллик йилларида диний эркинлик берилган. 2011 йилнинг 27 июлидан янги ташкил этилган Урта Осиё митрополия улкаси таркибига киритилган. Тошкент епархияси рахбари митрополия улкасига бошчилик килади. Митрополия улкасига тааллукли ишлар, хамда литургик ибодатлар вактида Урта Осиё митрополити деб номланади.

Тошкент шахридаги Успенский кафедрал соборида, XIX асрнинг бошларида пархияга архиепископ Дмитрий (Абашидзе) томонидан олиб келинган, Биби Марьямнинг Ивер иконасининг Афон мукаддас тогида чизилган нусхаси сакланади.

ТАДЦЩОТ МАТЕРИАЛЛАРИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Макола умум кабул килинган тарихий услублар - тарихийлик, киёсий - мантикий тахлил, кетма-кетлик, холислик тамойиллари асосида ёритилган булиб, унда дунё ахолисининг диний карашлари ва дунёда турли дин, миллат вакиллари уртасидаги содир булаётган зиддиятлар, хамда турли сабабларга кура юртимизга келиб колган ва шу ерда колиб, яшаб фаолият юритаётган узга миллат ва дин вакилларига давлатимиз томонидан яратилаётган шарт-шароитлар, Узбекистон халкининг багрикенглиги, тинч-тотувлиги, тинчликсеварлиги, хукуматимиз томонидан бу борада олиб борилаётган окилона сиёсатнинг мамлакатнинг ижтимоий - сиёсий, маънавий хаётида юксак натижаларга эришаётганлиги курсатиб утилган.

ТАДЦЩОТ НАТИЖАЛАРИ

1897 йилдан 1911 йилгача, яъни 14-15 йил давомида улкадаги христиан дини вакилларининг сони 128% га, яхудийлар сони 127% га, улка ахолисининг 95% ни ташкил этган мусулмонлар сони табиий усиш хисобига 19,4% га купайган. Шуни алохида кайд этиш лозимки, христианларнинг православ мазхабига мансуб вакилларининг сони 128% га, католик мазхабига мансуб ахоли эса 41% га купайган[2].

Бу даврда улкада кенг таркала бошлаган номусулмон диний конфессиялардан бири - христиан дини булиб, бу энг аввало, улкада христиан дини вакиллари хукмронлигининг урнатилиши ва куплаб рус ахолисининг кучиб келиши билан боглик эди. Христиан дини хукумат томонидан мухофаза остига олинган ягона дин эди. Хукумат улкада узи учун кучли таянчни юзага келтириш, христиан динини кенгайтириш ва мустахкамлаш максадида куплаб рус ахолисини кучириб келиш сиёсатини амалга оширади. Улкага кучиб келиш учун христианларнинг факат православ мазхабига мансуб вакиллари учун рухсат берилган булиб, улар учун куплаб имтиёзлар яратилган.

Бундан ташкари жуда куп рус харбий кушинлари, амалдорларнинг оилалари хам жойлаштирилган булиб, бу холатлар улкада христиан дини вакиллари сонининг кескин

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

купайишига олиб келди. Мамлакатда уз хукмронлигини урнатган Россия империясида христианликнинг православ мазхаби хукмрон булгани туфайли хам уларнинг диний эътикодлари учун тегишли шароитлар яратиб берилди. Туркистонга 1865 йилда рус кушинлари кириб келиши биланок илк православ рухонийлари пайдо булди. Шахарда рус харбийлари учун вактинчалик ибодат уйлари ташкил этилади. Дастлабки йилларда православ жамоалари Оренбург ва Томск епархиялари таркибида булади. Рус ахолиси купайиб бориши билан мунтазам фаолият курсатувчи ибодатхона ва рухонийларга эхтиёж кучайиб, 1871 йилда Тошкент ва Туркистон Епархияси ташкил этилади. Лекин генерал-губернатор К.П.Кауфман Тошкентда кафедра очилишига розилик бермагани туфайли Епархия Верний (хозирги Олма-ота) шахрида ташкил этилади. Православ черковлари деярли барча йирик шахарларда ташкил этилади. Чунки барча йирик шахарлар вилоят ва уезд марказлари булиб, уларда жуда куп рус ахолиси - амалдорлар, харбийлар, саноатчилар, савдогарлар, темир йул хизматчилари яшардилар. Йирик шахарларнинг барчасида рус ахолиси учун "янги шахарлар" ташкил этилган булиб, бу ерларда улар учун барча шарт-шароитлар - театр, парк, дорихона, касалхона ва албатта, черковлар ташкил этилган. Тошкентда 16 та православ ибодатхоналари ташкил этилган эди. 1873 йилда Тошкент якинида православ аёллар учун илк монастир хам ташкил этилади.

Христиан динининг православ мазхаби давлат химояси остида булгани туфайли унинг кенгайиши ва мустахкамланиши учун маблаг ва имкониятлар етарли эди. Улкага кучиб келаётган руслар асосан православлар булгани учун бу жамоа йил сайин купайиб борди ва улар сони эса 1897 йилда 197.420 киши булган булса, 1911 йилга келиб, 451.415 кишига етади, яъни карийб 2 баробарга купаяди[2].

1916 йилдан бошлаб, «Туркистон епархияси хабарлари» («Туркестанские епархиальные ведомости») номли ойлик журнал чикарила бошланди. Улкада православлар мавкеини мустахкамлаш ва улар учун ибодатхоналар куриш ва купайтириш, жамоаларни руйхатга олишда бу ерда хизмат килган епископлар Александр ва Дмитрий (Абашидзе)нинг роли катта булган. 1909 йилда христиан дини уламоларининг Туркистон съезди хам булиб утади. 1916 йилга келиб, епархия кафедраси Верний шахридан Тошкентга кучирилади.

Туркистонда христиан динининг православ окимига мансуб кишилар билан бир каторда лютеран ва католиклар хам бор эди. Католиклар сони 1897 йилда 5.579 киши булган булса, 1911 йилда 7.876 кишига етди[2]. Гарчи, харбийларнинг диний эътикодлари учун шароитлар килиб берилган булса-да, католиклар уз ибодатхоналарига бир неча йил кейин эришадилар. Тошкентдаги католиклар 1875 йилда римкатоликлар митрополитига мурожаат килиб, узлари учун капеллан жунатишни сурашади. Лекин бунга улар факат 1883 йилда эришадилар. Уша йили Тошкентга Минскдан Каноник Фердинант келиши муносабати билан илк капелляция очилади. Аммо, капеллан Минскка кайтиб кетиши билан ибодатхона ёпилиб, биноси сотиб юборилади. XIX аср охирида католиклар евангел-лютеранларнинг ибодатхоналари (кирх)да ибодат кила бошлайдилар. Уларнинг уз ибодатхоналарига эга булиш хакида хукуматга килган мурожаатлари турли бахоналар билан рад этиб келинган.

Империя хукуматининг католик окимига нисбатан сикиштирув сиёсати туфайли католиклар ХХ аср бошига кадар уз ибодатхоналарига эга була олмади. 1902 йилда Туркистон улкасида рим-католик черковлари учун курат штати ажратилиб, бу лавозимга

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

Юстинас Бонавентура Пранайтис тайинланади ва шу даврдан бошлаб, рим-католик черковига асос солинади. Лекин унга ибодатни лотин тилида олиб бориш шарти куйилади. Чунки католиклар ичида сургун килинган поляклар куп булиб, империя хукумати уларнинг мулокоти ва бирлашувидан жуда хавотирда эди. Черковда ибодатдан ташкари католиклар орасида чукинтириш хамда тугилиш, никох, улим холатларини кайд этиш ишлари олиб борилади.

1905 йилда хукумат Туркистон кушинларидаги рим-католиклар ва евангеллютеранларга 1 йилда 3 марта православ ибодатхоналарида маълум кунларда ибодат килишга рухсат беради. Баъзи вилоятларда католиклар учун ибодат уйлари ташкил этила бошланади. 1905 йилда Скобелев ва ^изил-Арват шахарларида часовня курилади. Лекин Тошкент шахрида католиклар учун костел куриш масаласи хукумат томонидан "христиан динининг икки окими бир-биридан фарк килиши туфайли уларнинг ибодатхоналари хам бир-биридан узок булиши керак", деган бахона билан рад этилади.

1914-1915 йилларга келиб, Туркистонга Биринчи жахон урушида Россия томонидан асир олинган Австрия, Польша ва Венгрия фукаролари жунатилади. Пранайтис хукуматга мурожаат килиб, уларни курилишга жалб этишга рухсат сурайди. Асирлар ичида малакали архитекторлар, хайкалтарош ва курилиш мутахассислари куп булиб, улар костел лойихасини кайта ишлаб чикишади ва курилиш ишлари бошланади. Костел 25 метр баландликда курилади. Пранайтис уни худди Санкт-Петербургдаги костел каби махобатли булишини хохларди. Пранайтиснинг улими туфайли костел курилиши охиригача етмай колади. Католикларнинг империя хукумати томонидан сикувга олишига карамай, улар уз эътикодларини саклаб колиш учун хамма имкониятларни ишга солади ва бунда курат Пранайтиснинг роли катта булади. Хукумат католикларга доим гашлик билан караб келади. 1910 йилда католик курати Пранайтисни православ мазхабидаги кишини католикка огдириб олганликда айблаб, уни судга беради. Маълум булишича, Пранайтис католик вакили билан православ вакили булган эркак ва аёлни никохлаган. Улкадаги католиклар сони православларникига нисбатан анча кам булса-да, турли омиллар таъсирида купайиб борди. 1897 йилда уларнинг сони 5.579 киши булган булса, 1911 йилда 7.876 кишига етади[2].

Бу даврда Тошкентда яхудийлар хам йил сайин купайиб боради. Россия империяси XIX аср уртасида Урта Осиё хонликлари билан савдо алокалари олиб боришда Бухоро яхудийларига катта имкониятлар яратиб, уларга империя худудида урнашиб, савдо ярмаркаларда савдо килиш хукукларини беради. Бу эса яхудийларнинг Урта Осиёнинг Россия билан алокасида фаол иштирок этишига имкон беради. Бундай имкониятлар туфайли яхудийлар Россия империясига катта хайрихохлик билан караб, улкани босиб олишини ижобий кутиб олишади ва баъзи холатларда хатто, ёрдам хам беришади.

Империя хукумати яхудийларнинг бу хизматидан унумли фойдаланади ва улкани эгаллаб олгач, Туркистон худудида уларга катта имкониятлар яратади. Бухоро яхудийлари савдо гильдияларига аъзо булиш оркали империя фукаролигини кабул килиш хукукига эга булишади, солик тизимидаги илгариги чеклашлардан озод булишади. Бундай имтиёзлар туфайли Тошкентга Бухоро амирлигидан куплаб яхудийлар кучиб келади. 1897 йилда уларнинг сони 11.444 киши булган булса, 1911 йилга келиб, 25.974 кишига етади[2]. МУ^ОКАМА

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

Туркистоннинг илк даврдаги православ черкови эътикодлиларининг сонини аниклаш мушкул. Чунки худудда илк бора ахолини руйхатга олиш ишлари 1897 йилдагина амалга оширилгани буни асослайди.

Тадкикотчи Сыряпкина православ черковининг мазкур худудда вужудга келиш ва ривожланиш тарихи 3 (уч) боскичга булинишини таъкидлаб утади, жумладан:

• Чор Россияси хукмронлиги даври;

• Совет хокимияти даври;

• Мустакиллик даври [2];

Биринчи боскич. Туркистон улкасида православ черковлари XIX асрнинг 40 йилларидан фаолият курсата бошлаган. Минтакага рус армияси билан бирга полк рухонийлари хам кириб келган. Х,арбийлар ва улка бошкарув идоралари ходимлари билан бир каторда Россиянинг марказий минтакаларидан камбагал, ерсиз чорикорлар кучириб келиниши хисобига улкадаги православ христианларининг сони ортиб борди.

Ана шу жараёнларнинг таъсири натижасида Урта Осиёда муким православ черковлари хам курила бошлади. Уларнинг биринчиси 1847 йил Сирдарё вилоятидаги Раим истехкомида курилди. Шундан сунг Тошкент (1865), Жиззах (1866), Авлиё ота (1866), Жулек ва Мерке (1866), Туркистон (1866), Уратепа (1867), Чиноз (1868), Чимкент (1868) православ жамоалари ташкил килиниб, уларда доимий харбий рухонийлар фаолият олиб борди. Сунгра Зарафшон округига карашли Самарканд ва Каттакургонда хам жамоалар шаклланди[3]. 1871 йилда Россия императорининг фармонига биноан Рус православ черковининг Тошкент ва Туркистон епархияси ташкил этилган. Унинг маркази этиб Верний (хозирги Олмаота) шахри танланган. 1916 йилнинг охирларига келиб епархия маркази Тошкентга кучирилган[3]. Черковлар сони Узбекистонда нисбатан куп экани эътиборга молик саналади. Бу XIX асрнинг иккинчи ярми XX аср бошларида Россия империясининг жанубий чеккалари, яъни Туркистоннинг ривожланиши билан боглик.

Бу хронологик даврда давлат Туркистон генерал хукуматида православ динининг таркалишини куллаб-кувватлади. Православлик кучиб келган ахолининг маънавий ва ахлокий эхтиёжларини таъминлади. Россия православ дехконларини Туркистонга кучиришни максадли равишда рагбатлантирди. Шу максадга мувофик, Туркистон маъмурияти XIX аср охири XX аср бошларида православ ахолининг диний эхтиёжларини кондиришга тулик хисса кушишга интилди. Барча янги келган православлар автоматик равишда рус православ черковининг гамхурлигига топширилди. 1871 йилда Туркистон ва Тошкент епархияси тузилди. Ибодат уйлари дастлаб ахоли пунктларида ташкил этилган, иктисодий вазият яхшилангани сабабли, жамоат черков курилиши учун пул олган. Баъзан ибодатхона кушни кишлоклардан келганларни хам кабул килган. Туркистон шахарларида секин-аста йирик соборлар пайдо булди. Давлат православликни куллаб-кувватлаган, чунки Туркистон босиб олингандан то Узбекистонда совет хокимияти урнатилгунга кадар православлик руслар учун минтаканинг туб ахолисидан ажратиб турувчи мухим идентификация мезони булган.

Империя томонидан эгалланган худудда православликни ёйишдан асосий максад кучириб келтирилган рус ахолисини йигиб, уларни хурофот ва иллатлардан химоя киладиган ва ёш авлод учун маълумот манбаи сифатида куллашдан иборат булган. Кучириш бошкармаси кошидаги махсус топшириклар буйича масъул ходим Н.Гавриловнинг вилоятда черковлар курилиши тугрисидаги маърузасида диннинг улкада

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

таркалиши империянинг чексизлик сари интилишини ифодаловчи восита сифатида талкин этилади. Тадкикотчи Атажанова томонидан олиб борилган тадкикотда кучирилган ахоли орасида миссионерлар мавжуд экани кайд этилган[4].

Бу даврда асосий рус-православ черковлари очилган худудлар сифатида Тошкент ва Фаргона водийсини алохида курсатиб утиш мумкин. Кейинчалик эгалланган худудлар сонининг усиб бориши натижасида Самарканд ва Бухоро сингари йирик шахарларда хам эътикод килувчи жамоалар ва черковлар очилди.

Иккинчи боскич Совет давлати давридаги православлик. Мазкур давлат вужудга келиши билан гоявий дохийлар К.Маркс ва Ф.Энгельс томонидан динга булган муносабат эталон сифатида татбик этилиб, 1920-1930 йилларда атеизмни узининг шиорларидан бири деб эълон килган Совет давлати шароитида православ рухонийлари янги кийинчиликларга дуч келишди. 1939 йил кузига кадар СССР сиёсий рахбарияти НКВДнинг фаол ёрдами билан православ черковини бутунлай йук килиш вазифасини уз олдига максад килиб куйди. 1939 йилга келиб рухонийларнинг аксарияти хамда епископларнинг катта кисми жисмонан йук килинган ёки камокда эди. Бунинг асосий сабаби кизил инкилоб даврида черковнинг эгаллаган позициясида эди, яъни черков фукаролар уруши даврида кизил армияга карши кучларни куллаб-кувватлади (контреволюцияни куллади).

Черковга нисбатан юритилган сиёсат 1943 йилга келибгина юмшаганини куриш мумкин. Черков ва унинг хизматчилари орасида реновацион ажралиш, черковлар, соборларни эса вайрон килиш ва православлар сонининг кискариши бу даврга хос хусусиятлар хисобланади. Буларнинг барчаси православ эътикодидаги одамлар сонини сезиларли даражада камайтирди, якшанба ва бошка православ байрамлари эътикодлилар учун мукаддаслик тимсоли сифатидаги маъносини камайтирди. Инкилобдан олдинги даврда йирик православ соборлари булган шахарларда совет рахбарияти черковлар очилишига кисман рухсат берган. Масалан, 1946 йилда Фаргонада Польша черкови биносида православ ибодатхонаси очилган. Тошкент вилояти ва бошка худудларда саноатлашув жараёни натижасида пайдо булган совет шахарларида эътикодий тушунчалар жуда суст таркалган ва кисман черковлар мавжуд булмаган. Бу эса уз навбатида совет идеологияси рухида тарбияланган жамиятнинг диндан анча узоклашганини яна бир бор исботлайди.

Учинчи боскич. СССР парчаланиши натижасида иттифок таркибидаги республикалар миллий рухдаги алохида давлат кура бошлади. Айнан мазкур даврда черков ва унинг фаолиятини ташкил этишда силжиш руй берганини куриш мумкин. Бунинг асосий сабаби, мустакил давлатлар, хусусан, Узбекистон Республикасида диний эркинлик масаласи конституциявий асосга эга булгани (18,31-моддалар) билан изохланади.

Давлат атеизм сиёсатини рад этиши ортидан турли диний ташкилотлар, шу жумладан, Рус православ черкови (Москва Патриархияси) жамоаларининг кескин купайишига ва шунга мос равишда илгари ёпилган черковларнинг оммавий очилишига, янгиларининг пайдо булишига олиб келди. Узбекистонда йирик ахоли пунктларининг энг мос иншоотларини ибодатхоналарга мослаштириш амалиёти фаол жорий этила бошланди. Мустакиллик йилларида диний сохадаги ижобий сиёсат олиб борилишига карамасдан православ черковлари сони асосан шахарларда очилди, кишлок ва чекка худудларда янги черковлар вужудга келмади[5].

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

Бу иктисодий жихатдан кудратли саналган Россия Федерациясининг олиб борган янги демографик сиёсати натижасида Иттифок республикаларида яшовчи этник русларнинг ортга кайтиши билан изохланади. Жумладан, сунгги ахолини руйхатга олиш олиб борилган 1989 йилда этник руслар (бошка славян халклари, греклар билан бирга) умумий ахоли сонига нисбатан тахминан 5,5 фоиздан куп кисмини ташкил этган, мазкур фоиз курсаткичи 2013 йилга келиб тахминан 3 фоиз атрофида булган[6].

Бугунги кунда Узбекистон худудида жойлашган черковлар сони 38 тани ташкил этади (1991 йилдан мазкур сон 34 тани ташкил этган, бу хам совет даврида олиб борилган сиёсат мустакиллик даврида олиб борилмаганлиги исботи саналади, зеро, ахоли сонига нисбатан рус ва узга славян халклари улуши камайган булишига карамасдан черковлар сони прогрессив куринишга эга), шу билан бирга, диний хизматчиларни етиштириб берувчи 1 та рус-православ семинарияси фаолият юритмокда. Узбекистон Респубиликаси Вазирлар Махкамаси хузуридаги Дин ишлари кумитаси конфессиялар ишлари кенгаши таркибига мазкур жамоа етакчиси вакил сифатида киритилган[7].

Православ черковларининг асосий кисми бадиий-тарихий кийматга эга булгани сабабли кучмас мулкнинг моддий-маданий мерос объектлари руйхатига киритилиб, давлат мухофазасига олинган. «Русский Мир» фонди томонидан 2017 йилда олиб борилган социологик тадкикотлар натижаси шуни курсатадаки, рус-православ черкови ва унга эътикод килувчиларнинг Узбекистонда диний эътикод килишида монелик йуклигини икки халк уртасидаги дустлик алокалари мустахкамлиги (71 фоиз респондент буни тасдиклаган) билан изохлаш мумкин. ХУЛОСА

Хуллас, XIX аср охири XX аср бошларида бу худудларда номусулмон конфессиялар купайиб, турли дин вакилларининг сони купайиб борди. Хукуматнинг уларга нисбатан нотенг сиёсати уларнинг уз диний эътикодларини амалга оширишда сунъий тусиклар яратса-да, узаро муносабатларида диний тукнашувлар содир булмади. Аксинча, асрлар давомида диний багрикенглик хислатларига эга булган Туркистон халклари бошка дин вакиллари билан тинч кушничилик муносабатларини олиб боришди, иктисодий ва ижтимоий сохаларда узаро хамкорликни йулга куйишди.

REFERENCES

1. Сиряпкина Ю.Н. Православная церков в Узбекистане во второй половине XIX -начале ХХИ века под влиянием политики центральной власти // Вестник Кемеровского государственного университета 2015 № 4 (64) Т. 1. С. 42.

2. Любимов П.П. Религии и вероисповедный состав Азиатской России. Петроград, 1914. С. 44-45

3. Ибрагимов Э.Ф. Узбекистонда христиан конфессиялари фаолияти ва уларнинг диний багрикенглик анъаналари шаклланишида тутган урни 24.00.01 — Диншунослик тарих фанлари номзоди илмий даражасини олиш учун такдим этилган диссертация автореферати. Тошкент - 2010. -Б. 15.

4. Атаджанова С. Э. Миссионерская деятельность Русской православной церкви в конце XIX - начале XX веков в Средней Азии // Бюллетень науки и практики. 2020. Т. 6. №3. С. 550-554.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

5. Стаценко С. Специфика современного конфессионального состояния православной диаспоры в Средней Азии // Вторие востоковедческие чтения памяти Н. П. Остроумова. Ташкент, 2010. С. 301 - 328.

6. Этнический атлас Узбекистана. Институт «Откритое общество», 2002.

7. https://lex.uz/docs/3685963?ONDATE=18.04.2018%2000

8. Siddikov, I. (2021). Traditions Of Philosophy, Fiqh And Philosophy In The Theological Views Of The Middle East. Interconf.

9. Siddikov, I. (2021). Epistemological Significance Of Medieval Culture Of Islamic Intellectual Activity. Interconf.

10. Bakhromovich, S. I. (2021). Views On The Role Of Science In Human And Society Life In Islamic Teaching. International Journal Of Philosophical Studies And Social Sciences, 1(3), 79-86.

11. Siddikov, I. (2021). Epistemological Significance Of Medieval Culture Of Islamic Intellectual Activity. Interconf.

12. Siddiqov, I. (2022). Dialectical And Synergetic Features Of The Development Of Theological And Epistemological Views In Medieval Eastern Islam.

13. Siddiqov, I. B. (2022). Mutual Synthesis Of Medieval Islam Gnoseology And Theology.

14. Siddiqov, I. B. (2018). Social And Philisophical Performance Of Making Youth's Intellectual Culture. European Science Review, (7-8), 296-298.

15. Bakhromovich, S. I. Social And Physical Performance Of Making Youth's Intellectual Culture. July-August, 289.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.