Научная статья на тему 'ТОК КЎЧАТЛАРИНИ ЯШИЛ ҚАЛАМЧАЛАРИДАН КЎПАЙТИРИШДА СУНЪИЙ СУБСТРАТЛАРНИ ҚЎЛЛАШ'

ТОК КЎЧАТЛАРИНИ ЯШИЛ ҚАЛАМЧАЛАРИДАН КЎПАЙТИРИШДА СУНЪИЙ СУБСТРАТЛАРНИ ҚЎЛЛАШ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

110
47
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Қаламча / ўсимлик / илдиз / сув-ҳаво / микроорганизм / сунъий субстратлар / нав / қум / торф / тахта қириндиси / перлит / керамзит / озуқа моддалари / намлик / азот / фосфор / калий / Кишмиш черный / Тайфи розовый / хўраки / cuttings / plant / root / water-air / microorganism / artificial substrates / cultivar / sand / peat / sawdust / perlite / expanded clay / nutrients / moisture / nitrogen / phosphorus / potassium / raisins / food

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Мохира Зоировна Жуманова, Камолитдин Садриддинович Султонов, Обиджон Одинамахмадович Сатторов

Узумнинг кишмишбоп Кишмиш Ботир, Кишмиш Согдиана, Кишмиш черный навларининг яшил қаламчаларидан кўпайтиришда сунъий субстратларни қўллаш ѐритилган. Тадқиқотда субстратлардан ўзаро 1:1, 1:2 ва 1:3 нисбатдаги комбинацияларидан фойдаланилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

APPLICATION OF ARTIFICIAL SUBSTRATES FOR PROPERTY OF VINE PLANTS FROM GREEN BRANCHES

The use of artificial substrates in the propagation of green cuttings of grapes raisins Kishmish Botir, Kishmish Sogdiana, Kishmish cherny. The study used combinations of 1: 1, 1: 2, and 1: 3 ratios from the substrates

Текст научной работы на тему «ТОК КЎЧАТЛАРИНИ ЯШИЛ ҚАЛАМЧАЛАРИДАН КЎПАЙТИРИШДА СУНЪИЙ СУБСТРАТЛАРНИ ҚЎЛЛАШ»

ТОК КУЧАТЛАРИНИ ЯШИЛ КАЛАМЧАЛАРИДАН КУПАЙТИРИШДА СУНЪИЙ СУБСТРАТЛАРНИ КУЛЛАШ

Мохира Зоировна Жуманова

Тошкент давлат аграр университети

Камолитдин Садриддинович Султонов

Тошкент давлат аграр университети

Обиджон Одинамахмадович Сатторов

Тошкент давлат аграр университети

АННОТАЦИЯ

Узумнинг кишмишбоп Кишмиш Ботир, Кишмиш Согдиана, Кишмиш черный навларининг яшил каламчаларидан купайтиришда сунъий субстратларни куллаш ёритилган. Тадкикотда субстратлардан узаро 1:1, 1:2 ва 1:3 нисбатдаги комбинацияларидан фойдаланилган.

Калит сузлар: Каламча, усимлик, илдиз, сув-хдво, микроорганизм, сунъий субстратлар, нав, кум, торф, тахта кириндиси, перлит, керамзит, озука моддалари, намлик, азот, фосфор, калий, Кишмиш черный, Тайфи розовый, хураки.

APPLICATION OF ARTIFICIAL SUBSTRATES FOR PROPERTY OF VINE

PLANTS FROM GREEN BRANCHES

ABSTRACT

The use of artificial substrates in the propagation of green cuttings of grapes raisins Kishmish Botir, Kishmish Sogdiana, Kishmish cherny. The study used combinations of 1: 1, 1: 2, and 1: 3 ratios from the substrates.

Keywords: cuttings, plant, root, water-air, microorganism, artificial substrates, cultivar, sand, peat, sawdust, perlite, expanded clay, nutrients, moisture, nitrogen, phosphorus, potassium, raisins, food.

КИРИШ

Табиий шароитларда усимликлар оналик субстанция - тупрокда ривожланади, у муайян механик таркибга, физик ва сув-хдво хоссаларига,

маълум микдордаги озука моддаларига ва ушбу табиий субстанцияда уйгунлашган холда яшовчи микроорганизмларнинг эндемик оламига эга хисобланади.

МЕТОДОЛОГИЯ

Тупрокдан фаркли равишда, сунъий субстратлар кишлок хужалик хом ашёлари ёки табиий ресурсларни кайта ишлаш буйича инсон ишлаб чикариш фаолиятининг маълум иккиламчи махсулоти эканлиги билан ажралиб туради. Кучат ишлаб чикаришда улар куйидаги асосий талабларга жавоб бериши лозим: каттик, етарлича говакликка эга булиши, яхши аэрацияни таъминлаши, юкори даражада сув тутувчанликка эга булиши, таркибида етарли даражада озука моддалари булиши, замбуругли ва бактериал касалликлар инфекцияларидан хамда бегона утлар уругларидан холи булиши зарур.

Хрзирги кунда мевачилик амалиётида усимликларнинг яшил каламчаларини илдиз олдириш учун куйидаги хар хил субстратлардан фойдаланилади: кум, торф, тахта кириндиси, перлит, керамзит ва бошкалар.

НАТИЖАЛАР

Бизнинг тажрибаларимизда арзон ва республика вилоятларида осон топиладиган куйидаги сунъий субстратлар кулланилди: чиринди, йирик донадор дарё куми, тахта кириндиси ва шоли кепаги. [1].

Субстратлардан узаро 1:1, 1:2 и 1:3 нисбатдаги комбинацияларидан фойдаланиш буйича рекогносция тажрибаларимиз дарё кумининг асосий компонент сифатидаги афзаллигини аниклаш имконини берди. Шу боис тадкикотларимизнинг ушбу булимида сунъий субстратларнинг кум билан булган кулай нисбатидан фойдаланилди. Ушбу субстратлардан фойдаланган холда усимликларнинг озикланиш шароитлари буйича тажрибалар утказилди.

Каламчаларда ризогенезнинг ривожланишини кузатиш шуни курсатдики, ток усимлиги каламчаларида каллуснинг хосил булиши ва кушимча илдизларнинг шаклланиши деярли бир муддатда, яъни ушбу каламчаларни субстратларга утказилгандан кейин 18-20 кун утгач кузатила бошланди. [2].

Илдиз тизимининг шаклланиши шоли кепаги ва чириндининг 1:3, тахта кириндиси ва чириндининг 1:2 хамда кум ва чириндининг 1:3 нисбатдаги аралашмасидан иборат сунъий субстратларга утказилган каламчаларда энг жадал кечди (1-жадвал).

1-жадвал

Ток яшил каламчаларининг илдиз олувчанлиги ва илдиз тизимининг ривожланишига кулланилган субстрат турларининг таъсири

Субстрат турлари ^аламчалар-нинг илдиз олувчанлиги, % Илдизининг шохланиш тартиби Бир усимликдаги биринчи тартиб идизлар Бир усимлик илдиз тизими ^ажми, 3 см

микдори, дона узунлиги, см

Кишмиш черный нави

Дарё куми - назорат 82,3 ± 6,21 2,8 16,8 279,7 8,5

^ум + чиринди, 1:3 99,0 ± 3,42 3,5 24,3 391,2 14,8

^ум + тахта кириндиси, 1:2 96,8 ± 2,16 3,4 23,5 365,4 14,3

^ум + шоли кепаги, 1:3 94,2 ± 0,6 3,2 21,2 331,8 13,7

Кишмиш Б зотир нави

Дарё куми - назорат 79,4 ± 3,35 2,4 14,3 268,5 7,9

^ум + чиринди, 1:3 91,0 ± 2,22 3,1 21,2 375,1 14,1

^ум + тахта кириндиси, 1:2 89,7 ± 2,13 3,0 19,6 342,6 13,4

^ум + шоли кепаги, 1:3 85,8 ± 1,2 2,7 18,5 321,7 12,9

Кишмиш Согдиана нави

Дарё куми - назорат 79,9 ± 2,95 2,5 14,9 270,8 7,8

^ум + чиринди, 1:3 91,8 ± 3,10 3,0 21,8 378,3 13,1

^ум + тахта кириндиси, 1:2 90,3 ± 1,79 2,9 20,4 349,1 13,9

^ум + шоли кепаги, 1:3 84,9 ± 1,0 2,8 19,1 326,2 12,8

ЭКФ05 - - 0,4 1,0 0,4

Р% - - 2,2 0,6 3,5

Тажриба вариантларида илдиз тизимининг хам микдорий жихатдан, хам сифат жихатдан ривожланиши буйича яккол афзаллик кайд этилди. Уларда ривожланган илдиз тизимининг хажми назорат вариантидагига (кум) нисбатан Кишмиш черный навида 1,9-2,6 мартагача ортди.[3]

Илдиз тизимининг ривожланиш курсаткичлари шароббоп ва хураки навларда бирмунча пастрок курсаткичларда булди. Таъкидлаш жоизки, илдиз тизимининг хажми курсаткичлари буйича турли субстратларга боглик холдаги фаркда хам Кишмиш черный нави усимликларидаги каби фаркланиши сакланиб колди.

МУХ,ОКАМА

Кучатларда ер устки кисмининг ривожланиши уларда илдиз тизимининг умумий ривожланишига корреляцион богликликда булди. Кишмиш черный навида новдаларнинг усиши энг узун булиб (126,5 ва 109,9 см), уларнинг яхши шохланиши чириндининг кум билан 1:3 ва тахта кириндиси билан 1:2

нисбатдаги аралашмасидан иборат субстратларга утказилган каламчаларда кайд этилди. Ушбу тажриба варинти усимликларида умумий сатхи 1312,1 ва 1052,6 см2 булган барг аппарати шаклланди.

Кишмиш черный ва Кишмиш Согдиана навлари яшил каламчаларидан ривожланган кучатларнинг Кишмиш Ботир нави курсаткичларидан бирмунча юкорирок булганлигини ушбу нав туркумларининг биологик хусусияти билан тушунтирилади. Маълумки, узумнинг кишмишбоп ва хураки навлар усимликлари шароббоп навлар усимликларига нисбатан ер устки кисмининг усиш кучи ва барг билан копланиш даражасининг бирканча юкорилиги билан ажралиб туради. Шу боис уларда новдаларнинг узунлиги 56,7 дан 130,1 см гача ораликда узгарди (2-жадвал). [4]

Илдиз олгандан сунг ривожланаётган тажриба усимликлари субстратдан биринчи ой 10% азот, 5% фосфор ва калий; иккинчи ой -20% азот, 5% фосфор ва 10% калий; учинчи ой -25% азот, 15% фосфор ва калий; туртинчи ой -10% азот ва 5% дан калий хамда фосфор узлаштиради. Демак вегетация даврида кулланилган угитларнинг умумий микдорига нисбатан усимликлар томонидан 65% азот,40% фосфор ва 35% калий узлаштирилади. [5]

2-жадвал

Илдиз олган ток каламчаларини ер устки кисмининг ривожланишига

кулланилган субстрат турларининг таъсири

Субстрат Биринчи тартиб новдалар Новдалар-нинг умумий узунлиги, см Баргларнинг ассимиляция сат^и, см2

микдори, дона узунлиги, см

Кишмиш черный нави

Дарё куми - назорат 1,4 19,2 56,7 728,8

Кум + чиринди, 1:3 1,9 38,4 126,5 1312,1

Кум + тахта кириндиси, 1:2 1,6 31,2 109,9 1052,6

Кум + шоли кепаги, 1:3 1,5 29,6 87,1 989,5

Кишмиш Ботир нави

Дарё куми - назорат 1,1 18,1 52,1 721,4

Кум + чиринди, 1:3 1,8 36,5 118,7 1290,2

Кум + тахта кириндиси, 1:2 1,4 30,0 98,7 1041,7

Кум + шоли кепаги, 1:3 1,3 28,7 81,3 976,6

Кишмиш Согдиана нави

Дарё куми - назорат 1,3 20,2 60,2 800,1

Кум + чиринди, 1:3 2,1 39,4 130,1 1321,6

Кум + тахта кириндиси, 1:2 1,8 33,1 107,8 1102,6

^ум + шоли кепаги, 1:3 1,5 30,6 92,4 1003,4

ЭКФ05 0,3 0,5 0,8 0,7

Р% 3,7 1,8 0,9 0,1

ХУЛОСА

Усимликлар вегетацияси сунгида кучатлар ривожининг биометрик хдсоби шуни курсатдики, уларнинг карийб 86-91% микдори давлат стандарти талабларига мос булган курсаткичларда етилди.

REFERENCES

1. Мирзиёев Ш. ПФ-4947-сон. "Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича харакатлар стратегияси тугрисида". Президент Фармони. - Тошкент, 2017 йил 7 феврал.

2. Буриев Х.Ч., Енилеев Н.Ш. ва б. Мевали ва резавор мевали усимликлар билан тажрибалар утказишда хдсоблар ва фенологик кузатувлар методикаси. -Тошкент, 2014.

3. ГОСТ 1191-2009 (O'zDSt 1191-2009). Узум кучатлари ва вдамчалари. Умумий технкавий шартлар. - Тошкент, 2009.

4. Абраменко Н.М., Леманова Н.В., Цурхан И.Г. Вирусные болезни и методы получения безвирусного посадочного материала//Садоводство, виноградовство и виноделие Молдавии.- 1973.

5. Morel G., Martin C. Guerison de Dahlius attaints d'une maladie a virus. // C.R. Acad. Sci., 1952.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.