CC BY
3тиран тамырллр
Татар шаж;араларен ейрана башласац, киц ябалдашлы, куп ботаклы насел агачларыньщ теп каусасеннан теша-теша борынгы бабаларыбыз янына да ба-рып чыгабыз. Миллатебезга элек-электан иман Ъам магърифат нуры чачкан, ватаны-быз усешена зур елеш кертеп килган шун-дый борынгы насаплардан берсе — Фарук Габделхак улы Садыйков населе.
Исеме Татар энциклопедиясена керган Фарук ага—танылган партия Ъам совет эш-леклесе, заманында хезмат ияларе депутат-ларыныц Зай районы Советы Башкарма комитеты раисе, КПССныц Саба райкомы беренче секретаре, 1961-1978 елларда
I
КПСС Узак Комитетында ж;аваплы эшта (соигы бернича елны — партия Узак Комитеты инспекторы вазифасында), аннан сои алты елга якын партиянеи Татарстан елка комитеты секретаре булып эшлаган...
XIX гасырныи машЪур татар галиме, тарихчы, философ Ьам магърифатче ШиЪа-бетдин Марж;ани «Местафадел-ахбар фи ахвали Казан ва Болгар» (Казан Ъам Болгар турында файдаланылган хабарлар) исемле китабында (Казан, 1897 ел) Садыйковлар-ныи 6 буынын язып калдырган. Китапныи 205-206 битларенда мена мондый магъ-лумат бирелган: «Мелла Эхмэд бине Ихсан бине Гомэр Кадермэт бине Сэед бине Ирмэн
бине Исэнкол эл-Мэмсэви. Чыгышы белан Ташкичу кур-шесендаге Мамса исемле авылдан. Атасы мелла Ихсан бине Гомар Бере башы авылын-да* имам булып гомер итте Ьам шунда вафат булды. Анасы — мелла Шам-сетдин бине Хи-саметдин бине Габделхамид ас-Сабавый кы-зы — Салима-жан исемле ха-тын, мелла Да-
малетдиннец
сецлесе». ШиЪабетдин Маржани язганга Караганда, Эхмат Ихсан улы мелла Фазыл ва-фатыннан соц Мазар башы авылындагы таш мачетта имам-хатыйп Ъам медаррис булган. Ул Мачкара мадрасасенда белем алган Ъам бик яшьлай халфа булып эшли башлаган. Энеларе Мехаммади белан Бор-Ъанетдин, тагын бик куп муллалар аныц шакертларе булган. Эхматнец гомере кыс-ка була. Этисе Ихсан мулла 1821 елда ту-ган булса, улы Эхмат вафат булганда, ягъ-ни 1870 елда, аца нибары 49 яшь була.
Ихсан хазратнец хатыны Салимажан абыстай да атаклы муллалар населеннан. Бу насел турында да ШиЪабетдин Маржани жентекле язып калдырган: «Мелла Габдел-хэмид бине Динмвхэммэд бине Шыгай бине Мвхэммэд бине Акман бине Илкэй бине Ду-лащан бине Эйюб шэех бине Хуща шэех бине Юллык шэех эс-Сабавый. Саба хал-кыннан. Бу авыл даулат оешмаларында Мамат исемена байлап иска алынганлыктан, бу урынга башлап килеп урнашкан кеше Мамат бине Акман дип уйланыла. "Дула-жан хафиз гасырында руслар Казанны ба-сып алганнар", — дилар... Мелла Габделха-миднец Габделкарим, Габделгаффар, Габ-дессаттар, Эхмад, Сайфулла, Файзулла, Нигъматулла Ъам Хисаметдин исемле угыл-лары була. Мелла Сайфулла — Салавычта имам Ъам медаррис; мелла Файзулла—Са-
* Хазерге Балтач районындагы Бербаш авылы.
СВИДЕТЕЛЬСТВА. МЕМУАРЫ
баныц тау башындагы дуртенче мачетенда имам; Эхмад — жамигъ мачетта, а оныгы мелла Габделвали бине Габделкарим бине Габделхамид Сабаныц иске таш мачетенда имам була. Икенче оныгы - мелла Мехаммад Эмин бине Сайфулла бине Габделхамид Наласада имам Ъам медаррис булды. Со-цыннан хаж сафарена китеп, Мисырда ва-фат булып калды. Тагын бер оныгы — мел-ла Дамалетдин бине Шамсетдин бине Хисаметдин бине Габделхамид Сабаныц юга-рыгы, еченче мачетенда имам булды...**».
Ш. Маржани биреда телга алынган мул-лаларныц алдан куручан Ъам белемле ке-шелар булуын, кайсысыныц халык алдын-да югары даражале туралар исабенда йерте-луларен, китап язып, шакертлар укытып гомер итуен айта. Фарук Садыйковныц ати-се Габделхак ага жадитче, заманында ту-ган авылы Бербаш мадрасасенда алдынгы укыту ысулы кертер ечен тырышкан шахес булган.
...ХХ гасырда илебезга килган афатлар ишле Садыйковлар гаиласен да читлатеп утми. Беек Ватан сугышына Мехаммад Са-дыйк бабайныц бетен ир балалары — алты улы (Габделхак, Габдулла, Габделахат, Габ-дессамат, Габделхай, Габделбар) кита. 0ч кыз баласы (Гелчира, Сажида, Ракыйга) тыл-да калып, кенне тенга ялгап, фронт ечен эш-лилар. Габделхак Ъам Габдуллага гына су-гыштан исан кайтырга насыйп була. Алар армиядан демобилизацияланеп, 1945 елныц ахырында Татарстанга, тыныч хезматка кайталар...
Фарук Габделхак улы Садыйковка ба-баларында булган Ъам ШиЪабетдин Мар-жани язып калдырган сыйфатлар хас дисам, Ьич та ялгышмамдыр. Фарук ага КПССныц Татарстан елка комитетында эшлаган ча-гында Сарманга да кила иде. Башка кайбер житакчелардан аермалы буларак, ул килса, кешеларнец халена кера, кицаш-табыш ита Ьам узе белан очрашкан Ъар кешенец куце-лен кутара. Кыскасы, бабалары кебек ук «дереслек тарафдары, инсафлы булуы белан зур шеЬрат казанды, гадел хекем йертуе, аек акылы, тыйнаклыгы белан аеры-лып торды».
Фарук Габделхак улы айтуенча, эшла-ган вакытларыннан исенда иц нык уелып калган вакыйгалардан берсе — 1981 елгы зур корылык. Ул елны республикабыз та-бигый афатнец узагенда иде. Татарстанныц
** Элеге Дамалетдин мулланыц сецлесе Салима-жан — такъдим ителган шажарадаге Ихсан мулланыц хатыны.
д
Ф. Г. Садыйковныц этисе Габделхак Мехэммэд Садыйк улы. 1945 ел. Ф. Г. Садыйковныц шэхси архивыннан.
Ф. Г. Садыйков ^эмэгате Наилэ Гыймади кызы Иэм уллары Фэрит Иэм Рэшит белэн. Мэскэу, 1964 ел. Ф. Г. Садыйковныц шэхси архивыннан.
бетен кечларе бу бала белан керашка жалеп ителде. Зур осталык белан оештырылган ки-ракле чаралар, промышленность предпри-ятиеларе Ьам учреждениеларе коллектив-ларыныц актив катнашында авыл хезмат-чаннаренец батырларча хезмате натижа-сенда республика халкы авыл хужалыгы продукциясе белан таэмин ителде, Татарстан авыл хужалыгы иса 1982 елны тиешле азерлек белан каршы алды. Халнец уцай якка узгаруена Мелиорация Ъам Авыл хужалы-гы министрлыклары хезматкарларе, республика галимнаре керткан елеш зур иде. 1981 ел чаралары киласе елда Татарстанда ул вакыттагы иц мул уцышны жыярга мемкинлек бирде.
Фарук ага жамагате Наила ханымны еш кына жылы суз белан телга ала. Ире кая гына эшласа да, Наила ханым Ьарвакыт янында булыр, акыллы кицаш бирер, булышыр, кы-енлыкларны да, шатлыкларны да уртакла-шыр. Быел аларныц берга булуларына 60
ел тулды. Наила ханым-ныц атисе Гыймади Хеснетдин улы Беек Ва-тан сугышында Ъалак була, анисе — Нагыйма Низами кызы 100 яшен ту-тырып, 2004 елда якты деньядан кита.
Садыйковларныц яшьрак буын вакилларена да гыйлемга омтылу, ац-белем таратырга тырышу, намуслы хезмат иту хас. Фарук аганыц олы улы Фарит — химия фаннаре кандидаты. Фарит афанде-нец улы Марат иса Казан даулат университетын та-мамлап, Нью-Иорктагы Колумбия университеты докторантурасын тамам-лый Ъам диссертация як-лап, философия докторы даражасен ала. Кызы Лилия Казан даулат медицина университетын тамамлаган. Хазер ул табиба булып эшли.
Фарук Габделхак улыныц икенче улы Рашит, Казандагы тезу оешмаларыныц бер-сенда техник-механик булып эшли. Кызла-ры Эльмира Ъам Гелнара, берсе Казан даулат технология университетын, икенче-се — Казан даулат техника университетын «бишле»га тамамлаган. Улы Илдар Казан даулат техника университетыныц еченче курсын тамамлаган.
Шуны да айтерга кирак, Фарук ага сец-лесе Сайяранец улы Раис Габделгани улы Самитов — республикабызда исеме таныл-ган инженер-тезуче, техника фаннаре док-торы.
...Шажара — гарапча «агач» диган суз. Табигатьтаге урман Ъаваны сафландыра, дилар. Шажаралар «урманы» иса, иманым камил, рухыбызны сафландыра. Шул ур-манныц тагын бер олуг агачы — Фарук Габ-делхак улы Садыйков шажарасе.
Дамир Гарифуллин,
Россия гуманитар фэннэр академиясенец шэрэфле академигы
РЕЗЮМЕ
Публикация Дамира Гарифуллина посвящена роду Садыковых — одному из старинных татарских родов Заказанья, давшему стране видных просветителей, ученых и государственных деятелей.
«
