CC BY
8RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV O'QITISHNING PSIXOLOGIK-
PEDAGOGIK JIHATLARI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2023-yil 2-iyun
TIL SOFLIGINI SAQLAB QOLISHDA MUAMMOLAR VA UNING AYRIM
YECHIMLARI Sa'diyev Soli Tolibovich
Navoiy davlat pedagogika institute Tasviriy san'at va muhandislik grafikasi v/b dotsenti
https://doi.org/10.5281/zenodo.7991789
Annatatsiya. Bu maqolada, bugungi kun talabidan kelib chiqib, ta'limdagi o'zgarishlarini ko'zi ochiq odam albatta buni ko'radi. Bugungi globallashuv davrida har bir xalq, har qaysi mustaqil davlat o'z milliy manfaatlarini ta'minlash, bu borada avvalo o'z madaniyatini, azaliy qadriyatlarini, ona tilini asrab-avaylash va rivojlantirish masalasiga ustuvor ahamiyat qaratishi tabiiydir.
Kalit so'zlar: Globallashuv davri, milliy manfaatlar, ona tilini asrab-avaylash, gazeta-jurnallar, idora-tashkilotlardagi rasmiy hujjatlar, shevada gapirish, chet el so'zlarini chala-yarim talaffuz qilish, doktorlik dissertatsiyasi, ona tili o'zbek tilini umuman bilmaydigan "ziyolilar", boshqaruv idoralari, jahon mezonlariga bo'ylashish.
Bugungi globallashuv davrida har bir xalq, har qaysi mustaqil davlat o'z milliy manfaatlarini ta'minlash, bu borada avvalo o'z madaniyatini, azaliy qadriyatlarini, ona tilini asrab-avaylash va rivojlantirish masalasiga ustuvor ahamiyat qaratishi tabiiydir. Lekin tilimiz sofligini saqlash borasida hali qiladigan ishlarimiz ko'p.
Eng avvalo, lotin yozuviga asoslangan o'zbek alifbosiga to'laligicha o'tganimiz yo'q, gazeta-jurnallarda, idora-tashkilotlardagi rasmiy hujjatlarda hanuzgacha krill alifbosidan foydalanib kelinayotgani achinarli hol. Bundan tashqari televideniya orqali efirga uzatilayotgan turli xil ko'rsatuvlarda jurnalistlar tomonidan shevada gapirish yoki chet el so'zlarini chala-yarim talaffuz qilish hollari hanuzgacha uchrab turibdi. Bu kabi muammolar kinofilmlarda, radio eshittirishlarda ham uchraydi.
Yana bir muammo: oliy ma'lumotli, hatto nomzodlik, balki doktorlik dissertatsiyasini himoya qilgan ziyolilarning ba'zilari o'z ona tilida to'rt qator matnni yoza olmaydilar. Otasi o'zbek, onasi o'zbek, o'zi ham o'zbek, lekin ruscha savod chiqargan, kamiga ingliz tilini mukammal o'rgangan-u, lekin o'z ona tili o'zbek tilini umuman bilmaydigan "ziyolilar"ga rahmingiz keladi. Mayli chet tilini o'rgansin, lekin o'z tilini ham hurmat qilishi kerak. Ba'zan boshqaruv idoralarida mas'ul lavozimda ishlayotgan xodimlar ham o'z tilida yozishlari qiyinligini aytishadi. Ayrim hujjatlarga nazar tashlasangiz, u avval rus tilida yozilgani, so'ng davlat tiliga tarjima qilingani ko'rinib turadi.
Tilimiz sofligini saqlash unga to'g'ri kelgan-kelmagan so'zlarni tiqishtirishga yo'l qo'ymaslikni anglatadi. Lekin ayrim ijodkorlar o'ziga xos yo'l tutish, ba'zan jahon mezonlariga bo'ylashish deb hisoblab, o'zbekcha so'z yoniga inglizcha yoki boshqa tilga mansub so'zlarni sun'iy yopishtirishga harakat qilishmoqda. "Yoshlar" telekanalidagi "KameRadar", "Start up club ko'rsatuvlarini o'z tilimizda nomlasa bo'lmaydimi? Axir bu ko'rsatuvlar o'zbek tomoshabinlariga mo'ljallangan-ku? Shuningdek, "Milliy" TV kanalida "MTV showkids", "TV-Sale", "M-news", "Voydod, karaoke", "Qo'zg'olonshou" kabi ko'rsatuvlar nomini o'z tilimizdagi jozibali so'zlar bilan nomlashning iloji yo'qmikan? Axir yoshlarimiz hayotdagi axborotni ham, ma'naviy boylikni ham, asosan, televideniye orqali olishadi-ku?! Bunday sun'iy nomlar nafaqat tilimizni, balki dilimizni ham buzadi.
RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV O'QITISHNING PSIXOLOGIK-
PEDAGOGIK JIHATLARI RESPUBLIKAILMIY-AMALIY ANJUMANI 2023-yil 2-iyun
Har bir fuqaro-talaba va o'qituvchi, ziyoli va ishchi, xizmatchi va olim rasmiy hujjatlami to'g'ri va xatosiz yozishi Qonunning 7-moddasida aks etgan: "Davlat tili rasmiy amal qiladigan doiralarda o'zbek adabiy tilining ilmiy qoidalari va normalariga rioya etiladi". Demak, har bir shaxs savodxon bo'lishi bilan birga ilmiy atama va terminlarni ishlatishda qonun moddalariga qat'iy rioya qilishi lozim.
O'zbek tili dunyodagi qadimiy va boy tillardan biridir. Uning sofligi, purma'noligi, ta'sirchanligi, go'zalligi, boyligiga o'z hissamizni qo'shishimiz zarur. Xalqimizning o'z tiliga, eliga bo'lgan cheksiz muhabbati, ijodkorlik qudrati til masalalariga milliylik nuqtayi nazari bilan yondashishda namoyon bo'ladi. Hazrati Navoiyning "Tilga ixtiyorsiz — elga e'tiborsiz" degan hikmati necha asr o'tsa ham o'zining ma'no-mohiyatini yo'qotgani yo'q. Aksincha, tarixiy jarayonlar bu hikmatning naqadar haqqoniyligini isbotlab bergan.1
Omma ko'radigan, xossatan shahar va qishloqlarimizdagi, ko'chalarimizdagi reklama panolarimiz, televideniya, internet tarmoqlaridagi, gazeta jurnallarimizdagi "O'zbek lotin alifbosi" da yozilmadimi, unga amal qilinmadimi, ularni qonunlarda ko'rsatilgan ma'muriy hattoki jinoiy javobgarlikka tortishgacha olib borilmas ekan, tilimiz xor bo'lib oyog' osti bo'lishga davom etaveradi.
Yana bir og'riqli tomoni shundaki: O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining "Oliy ta'lim muassasalariga o'qishga qabul qilishda milliy hamda xalqaro baholash tizimlari sertifikatlarini tadbiq qilish chora-tadbirlari to'g'risida" 2019-yil 13-maydagi 395-son qaroriga muvofiq, test sinovlari (kasbiy (ijodiy) imtihon) majmuasida chet tili (ingliz, nemis, fransuz, ispan, turk, arab, fors, dari, hind, urdu, koreys, uyg'ur, italyan, yapon tillari) (keying o'rinlarda chet tili deb ataladi) birinchi (asosiy) fan sifatida kiritilgan bakalavriat ta'lim yo'nalishlarida hujjat topshirgan, TOEFL, IELTS, CEFR, SAT General, SAT Subject va hakazo xalqaro sertifatga ega bo'lgan abiturentlarga ushbu fandan imtihonlarsiz belgilangan maksimal ball beriladi.
O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2021-yil 19-maydagi 312-son "Xorijiy tillarni o'rganishni ommalashtirishni samarali tashkil etish chora-tadbirlari to'g'risida"gi qaroriga muvofiq, O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi, Xorijiy tillarni o'rganishni ommalashtirish agentligi va Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Ta'lim sifatini nazorat qilish davlat inspeksiyasi qaror qiladi:
1. Quyidagilar:
Xorijiy tillarni bilish darajasini baholovchi xalqaro tan olingan sertifikatlar ro'yxati 1-ilovaga muvofiq;
Xorijiy tillarni bilish darajasini belgilovchi milliy va xalqaro tan olingan sertifikatlar o'rtasidagi muvofiqlik darajasi 2-ilovaga muvofiq tasdiqlansin.
Ammo afsuslar bo'lsinki "ona tili va adabiyot", "nutq madaniyatimiz".... vaho kazo tilimizga bog'liq bo'lgan qanaqa yondoshuvlar bo'ladigan bo'lsa, buni mutaxasis olimlarimiz yaxshi bilishadi, mana shularni o'zlashtirmay, mukammal bilmay turib, o'zga tillarni o'rganish maqsadga muvofiq bo'lmalmaydi. Dinimiz ham buni no o'rin deb biladi.
Xulosa qilib aytganda, biz o'zligimizni, tilimizni asramasak, kelajak avlodimizga nima yetkazamiz? Buzuq mafkuramiz bilan faxrlanib yuramizmi? Ma'naviyati yuksak xalqni
1 Nazokat Sherboyeva, Xorazm viloyati, Yangibozor tumanidagi 30-son maktabning ona tili va adabiyot fani o'qituvchisi.
RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV O'QITISHNING PSIXOLOGIK-
PEDAGOGIK JIHATLARI RESPUBLIKAILMIY-AMALIY ANJUMANI 2023-yil 2-iyun
shakllantirmoqchi bo'lsak, qanchalik vaqli kirishsak tilimizni himoha qilishga, shunchalik natija yaxshilanadi va kelajak avlod bizdan rozi bo'ladi.
Bu borada Vazirlar Mahkamasining ijobiy natijalarini kutib qolamiz. Tilimizni bekami-ko'st bo'lishini xoxlasak, boshqa xalqaro xorijiy tan olingan tillar qatoridan joy olishi uchun, yaqin o'n yillik kelajak dasturlarini ishlab chiqishimiz va dastur asosida tizimli ishlarni yo'lga qo'yishimiz juda ham zarur. Ta'lim tizimidagi tub burilishlar bu albatta uzoq vaqt talab qiladigan jarayon hisoblanadi.
O'zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Davlat va Jamiyat qurilishi akademiyasi faoliyatini tubdan isloh qilish vaqti keldi. Har bir rahbar xodim uchun, Milliy tilimizdan "O'zbek lotin alifbosi" da tilimizni qay darajada bilishligi Sertifikatiga ega bo'lmay turib, uni rahbar deb tan olmaslik talabi qoyilishi, maqsadga muvofiq bo'ladi. Bu bilan biz islohotni yuqori turuvchi organlardan boshlasak, quyi organlar, ishchi xizmatchilar bu borada xayrixoh bo'lishlari tayin.
REFERENCES
1. С.Т.Саъдиев З.С.Очилов XLIII Международная научно-практическая конфренция "Международное научное обозрение проблем и перспектив соврименной науки и образования". "По тему Факторы, влияющие на качество музыкального образования". 2018 г 25-26 Март (Америка Бостон). nttps://creativecommns.org/licenses/bu-sa/4.0/deed.en
2. С.Т.Саъдиев ACADEMICIA An International Multidisciplinary Research Journal "Тасвирлашнинг асосий конун - коидалари" Vol. 11, Issue 5, May 2021 saarjiournal@gmail.com
3. С.Т.Саъдиев "Урта асрлар шарк миниатюра мактабларининг методлари" «Science and innovation» халкаро илмий журнали (ISSN: 2181-3337) 2022-йил 2-сони. http://scientists.uz/view.php.id=178 http://scientists.uz/uploads/202202/061.pdf
4. С.Т.Саъдиев «Science and innovation» халкаро илмий журнали N EDUCATIONAL ACTIVITIES "Халк амалий санъатида ёгоч уймакорлиги-нинг узига хос ахдмияти" (ISSN: 2181-3523) 2022-yil 5-сони. https://t.me/science innovations
5. Sa'diyev S. T, Muzropova G. M. SCIENCE AND INNOVATION INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 2 ISSUE 2 FEBRUARY 2023 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337 | SCIENTISTS.UZ "EXPRESSION OF REALITY IN MODERN UZBEK FINE ART" https://doi.org/10.5281/zenodo.7643877
6. Sa'diyev S. T, Sultonov Bahodir. SCIENCE AND INNOVATION INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 2 ISSUE 3 MARCH 2023 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 21813337 | SCIENTISTS.UZ "THE IMPORTANCE OF APPLIED ART WORKS IN EDUCATION OF SOCIAL COMPETENCE IN PRIMARY CLASS STUDENTS OUTSIDE THE CLASSROOM EDUCATION" https://doi.org/10.5281/zenodo.7698852
7. Nazokat Sherboyeva, Xorazm viloyati, Yangibozor tumanidagi 30-son maktabning ona tili va adabiyot fani o'qituvchisi.
8. www.tdpu.uz
9. www.pedagog.uz
10. www.Ziyonet.uz
11. Ibragimov, X., & Sh, A. (2008). Pedagogika nazariyasi (darslik). T.: Fan va texnologiya, 288.
RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV O'QITISHNING PSIXOLOGIK-
PEDAGOGIK JIHATLARI RESPUBLIKAILMIY-AMALIY ANJUMANI 2023-yil 2-iyun
12. Ибраимов, Х. И. (2018). Креативность как одна из характеристик личности будущего педагога. Наука, образование и культура, (3 (27)), 44-46.
13. Хонимкулова, М. Х. К., & Ибраимов, Х. И. (2018). Необходимость изучения иностранных языков: теория и практика. Вопросы науки и образования, (27 (39)), 8083.
14. Ibragimovich, I. K. (2020). Theoretical and methodological basis of quality control and evaluation of education in higher education system. International journal of discourse on innovation, integration and education, 1, 6-15.
15. Ибраимов, Х. И. (2019). Теоретические аспекты социально-психологической адаптации студентов-первокурсников к обучению в вузе. Вопросы науки и образования, (26 (75)), 12-16.
16. Ибраимов, Х. И. (2018). Коммуникативная компетентность как механизм профессионального саморазвития будущего педагога. Проблемы педагогики, (2 (34)), 7-10.
17. Ibragimov, X., & Abdullaeva, S. H. (2008). Theory of pedagogy. Science and Technology.
18. Ибрагимов, Х. И. (2020). Организация самостоятельной работы студентов в условиях цифровизации вузовского образования. Наука и образование сегодня, (7 (54)), 74-75.
19. Ibragimovich, X. I. (2021). O 'ZBEKISTON OLIY TA'LIM TIZIMIDA KREDIT-MODUL TEXNOLOGIYALARINI QO 'LLASHNING O 'ZIGA XOS
XUSUSIYATLARI. INTEGRATION OF SCIENCE, EDUCATION AND PRACTICE. SCIENTIFIC-METHODICAL JOURNAL, 209-214.
20. Ibragimov, X. I., Yo'ldoshev, U. A., & Bobomirzayev, X. (2009). " Pedagogik Psixologiya" O'quv qo'llanma. O'zbekiston faylasuflari milliy jamiyati nashiriyoti Toshkent.
21. Ибраимов, Х. И. (2019). Педагогические и психологические особенности обучения взрослых. Academy, (10 (49)), 39-41.
22. Атауллаев, Ф. Ф. У., & Ибраимов, Х. И. (2019). Понятие профессионально-коммуникативной компетентности будущих учителей в психолого-педагогических исследованиях. Вопросы науки и образования, (1 (42)), 70-74.
23. Ibragimovich, I. K. (2018). Intensive methods of teaching foreign languages at university. Вопросы науки и образования, (27 (39)), 78-80.
24. Ibragimovich, I. K., Kholboevna, I. F., Amrilloevich, I. A., & Rakhmonovich, U. S. (2021). PEDAGOGICAL ABILITIES OF A TEACHER, STRUCTURE AND
DEVELOPMENT. (48(12).
25. Ибрагимов, Х. И. (2021). ПЕДАГОГИКА И ВОСПИТАНИЕ. Экономика и социум, (1-1 (80)), 608-611.
26. Ibragimov, X. I., & Salimova, Z. K. (2021). Relevance of english language science and teaching structure. ASIAN JOURNAL OF MULTIDIMENSIONAL RESEARCH, 10(4), 883887.
27. Ibragimov, X. I., & Salimova, Z. K. (2021). Intensive in teaching english characteristics of application of methods. ACADEMICIA: An InternationalMultidisciplinary Research Journal, 11(4), 1588-1594.
28. Rahmanovich, O. A., Yusufovich, E. H., Dilshodqizi, S. S., Almasovna, S. A., & Ibragimovich, H. I. (2020). Linguistic features of compound words in english and Uzbek languages. European Journal of Molecular and Clinical Medicine, 7(2), 925-932.
29. Bahtiyorova, F. Н. USING FOLK LITERATURE IN THE PRIMARY ENGLISH AS A FOREIGN LANGUAGE CLASSROOMS.
RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV O'QITISHNING PSIXOLOGIK-
PEDAGOGIK JIHATLARI RESPUBLIKAILMIY-AMALIY ANJUMANI 2023-yil 2-iyun
30. Ибраимов, Х. И. (2018). НЕЙРОПЕДАГОГИКА КАК НОВОЕ ПРИКЛАДНОЕ НАПРАВЛЕНИЕ В ПЕДАГОГИКЕ. In INTERNATIONAL SCIENTIFIC REVIEW OF THE PROBLEMS OF PHILISOPHY, PSYCHOLOGY AND PEDAGOGY (pp. 6-10).
31. Ibragimovich, I. H., & Ghazzali, I. Increasing the Classical Activity of Future Teachers as a Pedagogical and Psychological Problem. JournaINX, 98-102.
