CC BY
25№5 (41) 2015 ж. Цазакртан Республикасы Зацнама институтыныц жаршысы
Хамзина Назгул Амантайцызы,
ЦР Зацнама институты Лингвистика орталыгынъщ НЦА жэне халыщаралыщ шарттар жобаларына гылыми лингвистикалъщ сараптама секторыныц ага гылыми щызметкерг
Т1Л - ¥ЛТЫМЫЗДЬЩ Т1РЕГ1
Каза^ тшне мемлекетпк тш мэртебес егемендiгiмiздi алган жылдары а^ берiлдi. Алайда тэуелсiздiгiмiздi алгалы мемлекеттiк тiлiмiздi тиiстi децгешнде дамыту бойынша бiз ^олдан келетiн барлыщ мYмкiндiктi пайдалана алдыщ па, мэселе осында жатыр.
Когамда тiл толыщ келемде ж^мыс жасауына ^ол жетюзу Yшiн ец алдымен о^ытып Yйрету мiндетiн шешiп алуымыз керек. Эйткеш о^ыту iсiн балаба^шадан, мектептерден, жогары о^у орындарынан бастау керектiгi барлыгымызга белгiлi. Тиiсiнше барлыщ жетiстiктерiмiз бен о^ытудагы а^ауларды дэл осы кездерден ^арастыруымыз керек емес пе? Шындыгына келсек дYниеге келген бала бас^а тiлде сейлеп, ата-анасы алдагы мэселеге мэн бермесе ол баланыц болашакта ^аза^ тiлiнде сейлеп кетуi эрине ^иынга согады. Эйткенi бiрiншi кезекте ата-анасынан берiлген iргетасты б^зу ежелден оцайга со^пас мэселе болган. Сондыщтан отбасылыщ тэрбиеге ерекше мэн бергенiмiз жен.
Берiлген ма^алада ^аза^ тш проблемасыныц ^огамымызда орын алуы сез болады.
Елбасымыз «Каза^стан-2050» Стратегиясы ^алыптас^ан мемлекеттщ жаца саяси багыты» атты Казахстан хал^ына жолдауында мемлекеттiк тшге ^атысты бiраз мэселелердi кетердi. Атап айщанда,
«Каза^ тiлi жаппай ^олданыс тiлiне айналып, шын мэнiндегi мемлекетпк тiл мэртебесiне кетерiлгенде, бiз елiмiздi КАЗАК МЕМЛЕКЕТ1 деп атайтын боламыз.» [2] дейдi. Шынымен де мемлекетпк тiлiмiздщ ^олданыс тiлi жэне ^¥жат тiлi деген екi функциясы бар ма екен деп ^аласыц. Рас, ^олданыс тiлi ^огам ^ажет етенн тiл, ^¥жат тiлi ертецп архивте шац басатын езектiлiгi темен пл. Кiмнiц жаны ашиды б^л юте? Эзшщ шагын отбасында билiгi беркшен аспайтын азамат па, елдi аузына ^аращан Елбасы ма? ТерткYл дYниеге данагейлiгiмен танылган Ел кешбасшысыныц адуынды сездерi кiмнiц жYрегiн тебiрентпедi десецшь Бэрi тYсiнедi, бэрi бiледi, алайда юке кешкенде жYрiсiмiз ^лудыц журюшен баяулап кетедi. 2025 жылдыц ауылы алыс емес, мемлекеттiк тiлде сейлейтш болады деп кездеген 95 пайыз халыщтыц жYрiсi мынау.
«Тшге деген кез^арас, шындап келгенде, елге деген кез^арас екенi даусыз. Сондыщтан оган бей-жай ^арамайыщ.» деп халыщты жаппай тiлдiц бесiгiн тербетуге ша^ырады Н^рага. Ана тiлiмiзге ^атысты жYректi жарып шывдан сездi эр^айсымыз-а^ тYсiнемiз-ау. Бiра^ iс жYзiне келгенде «^азiр емес» дегендей орыс тiлiнде ой жецш жеткiзiлетiндей сайрай женелемiз.
Таза ^аза^ша сейлесец, эрине мэдениеттiлiктiц белгiсi тайга тацба бас^андай сезiледi. Жас ^рпа^тыц да ^аза^ тiлiне деген кез^арасы жасанды болмаса деймiн. Эйткеш осы кYндерi ^аза^ тiлi мен агылшын тiлi сайыс^а тYCкендей.
Ресми к¥жаттарымыз орыс тiлiнде дайындалып, мемлекетпк тшге аударылып жатыр деп мэселе кетерш жYргенде, халыщ агылшын тш проблемасын тауып алгандай. Yш т^гырлы тiл дамыган елге тэн. Агылшын тшн Yйрену ешуа^ытта ана тшн Yйренуге кедергi болмауы тиiс. Элемнщ алпауыт елдерiмен терезесi тец дэрежедеп мемлекетiмiздiц азаматтары орыс тiлi мен агылшын тшн еркш мецгерген болып, мемлекеттiк тiлдi бiлмеуi дамыган елге тэн емес сипат болып саналар едь Елбасыныц Yш т^гырлы тш тYсiнiгiн ортага салуы тегiннен тегш емес. Хал^ымыздыц тiл Yйренуге икемдшп мен асыл тектiлiгiн ескере отырып, болашавда арт^ан Yмiтiнiц керiнiсi. Б^л мемлекеттiк тiлдi ысырып ^ойып агылшын тшн гана игеру керек деген сез емес.
Алты айда агылшын тшн Yйренiп алатын азамаща ез тшн мецгеру сонша неге ^иынга согады екен? Себебше Yцiлiп керешк. Агылшын тiлiн бiлетiн, орыс тшнде еркiн ойын жеткiзе алатын адамга ж^мыс^а орналасу кезiнде басымдыщ бершедь Шетелге iссапарFа шыгуына мYмкiндiгi
Из практики законотворчества на государственном языке
жогары. Ал орыс тшн бшмейтш тек ^аза^ жэне агылшын тшн бiлетiн адамды екiншi орынга ^ояды. Б^л вкiнiшке орай ^огамымыздагы орын алган шындьщ. Осындай ^ажеттшктен туындаган талап т^рганда азаматтарымыз шет тшш оп-оцай мецгерш кетедi. Ал дэл осындай талап пен ^ажеттшк мемлекетпк тiлге болса ше?
Ата-ана баладан не талап етсе, соны игерш, вз квшiн тYзейдi, хальщ ^огам ненi талап етсе, сол багытты ^станады. Туган тiлiмiздi жатсынуымызга ^огам iшiндегi бвтен ^штщ ьщпалы ма екен деп ойлайсыц. Хальщтыц жаппай мемлекетпк тiлде свйлемеуi кiм Yшiн угымды екен сонда?
Шагын мекеменщ iшiнде екi ^ызметкер мемлекеттiк тшде ^¥жат дайындандар десе ешкiм ^ла^ аспас, басшы айтса мемлекеттiк тшде жазуга барынша тырысып багады. Мемлекетпк тiлге о^ыту курсына вз ^л^ымен барушылар аз болар немесе барамын деушiлер мYлде шьщпас, басшы талап етсе бэрi бiр ауыздан ^атысар. Мiне, б^л ^ажеттшктен туындагандьщтан ащарылатын iс. Кажеттшк квп жагдайда талаптан туындайды. Ал Елбасы «¥лттьщ мYДдеге ^ызмет ету Yшiн эркiм взгеш емес, алдымен взiн ^амшылауы тшс» [3] дейдi.
Мектептегi жагдайдыц орны бвлек. Балам ^аза^ тiлiнде бшм алсын болашагына керек ^ой деп баласын ^аза^ сыныбына беретiн ата-ана баласыныц Yзiлiсте орысша свйлеп взгелердi елiктететiнiнен хабардар ма екен? Бiрде балам «Анашым эркiм вз тшнде свйлеуi тиiс деп едщ гой, бiздiц сыныптагы Зере, Алина, Малика неге орыс тшнде свйлейдi?» дегеш бар. Жауап беруге ^иналдым. Себебi Кецес дэуiрiнде орысша тэрбиеленiп сол тiлдi мецгерген дей алмаймын, жуырда, ягни 2007 жылы гана туылган балалар гой. «Каза^ тiлiн мецгеру Yшiн сен сия^ты ^аза^ тшн жа^сы мецгерген балалардыц ортасына жiберiп отыр, сондьщтан сендер оларды Yйретулерiц керек» дедiм.
«Эзге тiлдiц бэрш бiл, вз тiлiндi к¥рметте» деп Кддыр Мырзалиев айщандай вз тшн женк мецгерiп еш циналмастан ойын цаза^ша ортага салып т^рса цандай жарасымды! Алайда хал^ымыздыц вз ана тшш женк мецгерместен взге тiлдi аз уа^ытта игеруi ^аза^ тшне деген нем^¥райлыльщты бiлдiретiнi свзсiз. Заман талабы сондай, квшке iлесiп жYPуiмiз керек деген осы ма? Оны айтудыц не ^ажеи бар, елiм деген эр азаматтыц жYрегiнде ана тшне деген бвлек орын болса, квтерш жYрген мэселемiздiц шешiмi оцай табылар ма едi.
Квпшiлiктiц тал^ысына тYсiп, элi орнын таппай келе жащан тiл туралы жYрекжарды ойымызды Елбасыныц мына свзiмiне тYЙiндегендi жвн деп санаймын. Саналы азамат взi тал^ылай жатар:
<^з ^аза^ тшн жацгыртуды жYргiзуге тиiспiз. Тiлдi заманга сай YЙлестiрiп, терминология мэселесiнен консенсус iздеу керек. Сонымен ^атар, эбден орнывдан хальщаральщ жэне шет тшнен енген свздердi ^аза^ тiлiне аудару мэселесш бiржола шешу ^ажет.» [4] Н.Э. Назарбаев.
ПайдаланылFан эдебиеттер Ti3iMi
1. «Каза^стан-2050» Стратегиясы ^алыптас^ан мемлекеттщ жаца саяси багыты. Казахстан Республикасыныц Президентi - елбасы Н.Э. Назарбаевтыц Казахстан хал^ына Жолдауы, Астана 2012 жылгы 14 желто^сан.
2. http://adilet.zan.kz/rus/docs/K1200002050/compare
3. http://adilet.zan.kz/rus/docs/K1200002050/compare
4. http://adilet.zan.kz/rus/docs/K1200002050/compare
Бершген мацалада цазац тм проблемасыныц цогамымызда орын алуы свз болады.
Ty^u свздер: цогам, агылшын тт, мемлекеттж ты.
В данной статье затронута тема о роли казахского языка в нашем обществе.
Ключевые слова: общество, английский язык, государственный язык.
This article considers the role of kazakh language in our society.
Keywords: society, english language, the official language.
№5 (41) 2015 ж Цазакртан Республикасы Зацнама институтыныц жаршысы
НазгYл Амантайцызы Хамзина,
КР Зацнама институты Лингвистика орталыгыныц НКА жэне хальщаральщ шарттар жобаларына гылыми лингвистикалыщ сараптама секторыныц ага гылыми ^ызметкерi
ТЫ - ултымыздыц тiрегi
Хамзина Назгуль Амантаевна,
старший научный сотрудник сектора научно-лингвистической экспертизы проектов НПА и международных договоров Института законодательства РК
Язык - опора нации
Khamzina Nazgul Amantaevna,
senior researcher of sector of research linguistic expertise of drafts of laws and regulations and international agreements of the Institute of Legislation of the Republic of Kazakhstan
Language - the support of the nation
6
