CC BY
9
08 00 05 ЭКОНОМИКА И УПРАВЛЕНИЕ НАРОДНЫМ ХОЗЯЙСТВОМ (РЕГИОНАЛЬНАЯ ЭКОНОМИКА)
08 00 05 ECONOMICS AND MANAGEMENT WITH NATIONAL ECONOMY
(REGIONAL ECONOMY)
УДК 339.1 ББК 65.291.3-21
РОЩОИ БAЛAНД БAРДОШТAНИ СAМAРAНОKИИ ФAЪОЛИЯТИ МAРKЕТИНГИИ ЖРХОШ^ОИ ВИЛОЯТИ СУFД
ПУТИ ПОВЫШЕНИЯ ЭФФЕ^ИВНОСТИ МAРKЕТИНГОВОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ ПРОМЫШЛЕННЫХ ПРЕДПРИЯТИЙ СОГДИЙСКОЙ
ОБЛAСТИ
Бойматов Алицон Азизович, д.и.и., профессори ДД^БСТ; Шарифзода Муъмин Машокир, ректори ДД^БСТ, д.и. и., профессори кафедраи маркетинг-агробизнес; (Тоцикистон, Хуцанд)
Бойматов Алиджон Азизович, д.э.н., профессор ТГУПБП; Шарифзода Мумин Машокир, ректор ТГУПБП, д.э.н., профессор кафедры маркетинга-агробизнеса (Таджикистан, Худжанд)
THE WAYS OF ELEVATION OF MARKETING ACTIVITY EFFECTIVENESS RELATED TO INDUSTRIAL ENTERPRISES OF SUGHD VILOYAT
Boymatov Alidjon Azizovich, Dr. of Economics, Professor of the TSULBP; Sharifzoda Mumin Mashokir, Rector of the TSULBP, Dr. of Economics, Professor of the department of marketing-agrobusiness (Tajikistan, Khujand) E-MAIL: alijon45@mail.ru
Калидвожа^о: зарурати ташкили маркетинг, назарияи бозории менецмент, хадамоти маркетинги, вазъи бозор, рацобати ширкатуои ватани, саноати хуроквори, арзёбии талабот
Дар мацола назария ва амалияи маркетинг - яке аз омилуои асосии инкишофи низо-ми бозории ицтисодиёт барраси мешавад. Дар он таърифи маркетинг ва шаруи он, зарурат ва сабабуои ба маркетинг машгул шудани корхонаю ташкилотуои соуибкори, мууайё сохтани шароит барои гузаронидани фаъолияти маркетингии ширкатуои ватани соуаи саноати озуца ва муайян намудани маусулноки ва босамарии ощо, ташкили хадамоти маркетинги ва нацши онуо дар раванди ба даст овардани комёби дар доираи истеусолу тицорати молуо дар бозоруои рацобатии мамлакат таулил ёфтаанд. Муайян карда шудааст, ки Тоцикистон дар маруилаи дуюми инкишофи маркетинг - рацобати нархи царор дорад. Аз ин ру, ширкатуои ватани бояд уамаи усулуои рацобати нархиро омузанд ва мауз дар ин цода устувори ва истодагари зоуир намоянд.
Ключевые слова: маркетинговая деятельность, необходимость организации маркетинга, служба маркетинга, состояние рынка, конкурентоспособность, отечественные фирмы, продовольственная промышленность, оценка спроса
Отражены теория и практика маркетинга как основы развития рыночной экономической системы. Определяется понятие "маркетинг" и даются коментарии к нему, названы причины необходимости занятия маркетингом на предприятиях и в организациях предпринимателей, создания благоприятных условий для осуществления маркетинговой деятельности в производственных фирмах пищевой промышленности. Определяется их продуктивность и эффективность, проанализирован процесс создания служб маркетинга и показана их роль в достижении фирмой успеха в производстве и торговле товарами на конкурентных рынках страны. Определяется, что Таджикистан находится на втором этапе формирования маркетинговой системы - на этапе ценовой конкуренции. Отечественным предпринимательским структурам предлагается изучить приёмы ценовой борьбы, противостоять экспансии импортных товаров и проявить в этом устойчивость и выдержку.
Key words: marketing activity, necessity of marketing organization, marketing service, market state, competitiveness capacity, home firms, food stuffs industry, assessment of demand.
The article dwells on theory and practice of marketing as a basis for development in regard to market economy system. The authors define the notion "marketing" and give comments to it, they call the reasons accounting for the necessity of studying marketing at enterprises and organizations of entrepreneurs, creating favourable conditions for effectuation of marketing activity at productive firms dealing with food stuffs industry. Productivity and effectiveness are determined, concurrently the process of creation of marketing services is analyzed, the authors show their role in achievement of success by the firms reflected in manufacturing and sale of goods at a competitive market of the country. It is asserted that Tajikistan is the second phase of marketing system formation - that one of price competition. The authors suggest that home entrepreneurial frameworks should study the devices ofprice struggle, withstand an expansion of imported goods and display steadiness and endurance in this matter.
Дар давраи гузариш ба системаи иктисоди бозорй, ки имруз дар Чумдурии Точикистон мардилаи ташаккул ва рушди он чараён дорад, таваччуд ба маркетинг бемайлон меафзояд. Инкишофи босуръати бозор ва муносибатдои бозаргонй дар охири асри XX ва аввали асри XXI дар гуруди мамлакатдои рубатараккй заминаи устуворе барои густариши маркетинг фародам овард. Дар натича маркетинг ба кисми мудимми таркибии илм ва амалияи низоми бозорй, ба яке аз фишангдои асосии он табдил ёфт. Аз ин лидоз, ба аник намудани таърифи маркетинг диккати асосй медиданд.
Аз нуктаи назарияи классикй, маркетингро дамчун фаъолияти субъектдои муносибатдои бозаргонй дар бозор муайян менамоянд. Таърифи дозиразамони маркетингро олими амрикой, узви ассотсиатсияи маркетингии ИМА, профессори университети Шимолу Еарб Филипп Котлер тадия кардааст. Тибки назарияи у, маркетинг яке аз шаклдои фаъолияти инсонй буда, тавассути мубодила ба конеъ
HaMygaHH эx,raё^у Taia6u MapgyM paBOHa Kapga MemaBag (1, c.17).
Hcthioxh Ma3Kyp, 6a $HKpu mo, mapxy Ta^cupu gaKHKTappo TaKO3O gopag. nem a3 xaMa, MapKeTHHr hh maKjiH ^atoiuara rypyxu ogaMOHe acT, kh oug 6a moj Ba 6o3op Taxaccycu Maxcyc gopaHg Ba MexHaTH ohxo xaM 6a mupKaT Ba xaM 6a ^aMtuaT ^ougaoBap acT.
Eoag Kang Kapg, kh MapKeTHHr 6a TatHHHH Taia6oT Ba TaKO3OH xapugop capyKop gopag Ba a3 hh iuxo3, xaMau эx,тнё^н Taia6ropoHpo 6a эtтн6op rupu^Ta, TamKHiH ucrexcoiOT Ba TaxBHiu Moipo 6a ma6aKaxou caBgo TatMHH Meco3ag. flap HaB6aTH xyg, mupKaT 6apou MyBO^HK, rapgugaH 6a Taia6u MapKeTHHr catnro Kymum MeHaMoag.
flap HaTH^a 6o Bocurau aMaiñ KapgaHH nopa6uHHxoH Mymaxxacu MapKeTHHrñ gap goupau ryHoryHH ucrexcoiOT, 6axycyc gap MyoMHiOTH moi, mupKaT $ouga 6a gacT MeoBapag.
Taxiuiy caH^umu MaTOiu6 gap hh 3aMHHa Mopo 6a hh xyioca MeoBapag, kh MapKeTHHr - cuëcaTH Koprox 6apou gapë^TH $ouga TaBaccyTH OMy3umy oaHga6uHHH TaKO3O Ba ugopau OKHiOHau oh 6yga, gap HaTH^a ucretMoirap a3 ucTetMoiu moi, xu3MaT ë xapugaHH HH3H gurap KaHoaTMaHg MemaBag.
flap 3aMOHH Myocup Ba3tu 6o3op Ba MyxuTH oh Te3 Tarnup Meë6ag, xaM3aMOH omhixoh o6teKTHBue, aMcoiu nacTpaBHH ucTexcoiOT Ba HHKumo^H cycTH ^ypymu moi Tatcup MepacoHaHg, ap3umu MOixo Bo6acTa 6a HHë3MaHg0 Ba pa^Topu xapugop gurap MemaBag, paKo6aT gap 6at3e coxaxou ucrexcoiOT aB^ Merupag Ba hh xaMa Ma^6yp Meco3ag, kh mupKaTxou BaTaHñ Hopa6uHHxou MapKeTHHrupo gap BaKTH 3apypñ Ba 6o Macpa^u HiOBarñ 6a pox MOHaHg.
Taxiuiu ^atoiHATH KopxoHaxou caHoaTHH bhioat HumoH Meguxag, kh xoiaTxou gap 6o3opu moixoh ucTetMOiHH xaiK nangomyga aKcapuaTH MapgyMpo 6apou 6a MapKeTHHr Mamryi mygaH Bogop MeHaMoag.
^KyM, KaM mygaHH ^a^MH ^ypymu moi pox6apuaTH mupKaTpo Bogop Meco3ag, kh ca6a6xou nyHHH nacTpaBupo MyanaH HaMyga, nopaxou 3apypupo 6apou 6o3gomTaH Ba, cunac a$3oum 6axmugaHH ^ypymu moi 6a pox, MOHaHg. MacaiaH, 6a xa^MH ^ypymu MaxcyiOTH mupuH mupKaTH «KoHKop» gap coixou aBBaiu Tatcucë6uam TaMoroiu 6oiopaBHH 6ocyptaT xoc 6yg, 3epo oh BaKT hh mupKaT gap TaHxoñ ^atoiuaT Me6ypg. Ta6uucT, kh gap 6o3op MaxcyiOTH HaB guKKaTH xapugopoHpo ^ai6 HaMyg Ba xarro 6a gurap MHHTaKaxo, aiaixycyc 6a flymaH6e MaxcyiOT hhthkoi goga Memyg. Baie Tatcucë6uH gurap mupKaTxo, 6a MOHaHgu "Oafeu Pacyi", "MoiOHHaa pagocTb", HHHyHHH Ta^xH3OHHgaHH KOM6uHaTH mupu maxpu flymaH6e 6o TexHHKau xo3upa3aMOH 6a nyp3yp rapgugaHH gapa^au paKo6aT gap 6o3opu MaxcyiOTH mupñ 6ouc rapgug Ba xa^MH ^ypymu MaxcyiOTH mupuu mupKaTH «KoHKop» Koxum ë^T. Pox6apuaTH Koprox hh xoipo 6a эtтн6op rupu^Ta, 6a TamKHiH myt6au MapKeTHHr HKgoM HaMyg Ba cuicu-iau Hopa6uHHxopo oug 6a 6aiaHg 6apgomTaHH cu^aTH MaxcyiOTam nacT KapgaHH HapxH ohxo 6a BocuTau peKiaMa aHgemag. flap HaTH^au capu BaKT ry3apoHugaHH Hopa6uHHxoH MapKeTHHrñ, xa^MH ^ypymu MaxcyiOTH mupuu mupKaTH «KoHKop» 6a caTxu ^ougaoBapñ pacug.
flyByM, cycTHH a$3OHmu ^ypymu moi KopxoHaxou caHoaTHH BHioaTpo Ma^6yp Meco3ag, kh 6apou MaxcyiOTH xyg 6o3opxou HaB ë6aHg. OgaTaH TagKHKOTH 6o3opupo 6a yxgau myt6a Ba ë na^yxumroxxou himhh MapKeTHHrñ Mery3opaHg, Baie nyHHH coxTopxo gap BHioaT aMai HaMeKyHaHg. A3 hh iuxo3, 6at3e mupKaTxou caHoaTH, 6a MOHaHgu
"Файзи Расул" бахшхояшро оиди маркетинги фуруши мол на танхо дар шахру нохияхои вилояти Сугд, балки дар аксари минтакахои Тоцикистон ташкил дода, масохати цугрофии бозори фуруши махсулоти худро васеъ намуданд.
Сеюм, тагйири арзиш дар такозои харидорй ва ё дигаргун шудани одати ахолй дар истеъмоли мол хам ширкатро водор месозад, ки ба фаъолияти маркетингй машгул шавад. Масалан, афзоиши хацми махсулоти гуштй ва гуногун гардидани номгуи махсулот, алалхусус хушсифатии хасиб ва дигар махсулоти тайёр ба масрафи гушт таъсир расонд. Агар сухан дар бораи нушобахо равад, дар бозор, афзоиши хацми истеъмоли пепсию арсикола, лимонаду чой ба кам шудани истеъмоли чойи урфй сабаб мегардад. Чунин тамоюлхои дар инкишофи такозо ва пешниходоти молхои алохида ё кам шудани истеъмоли онхо цой дошта, ширкатхоро водор месозад, ки ба пуркувват намудани тадбирхои маркетингй диккат диханд.
Чорум, шиддат ёфтани ракобат дар сохахои гуногуни истехсол ва тицорати мол ба тез-тез тагйир ёфтани вазъи бозори мол сабаб мешавад ва ин хол аз ширкат такозо дорад, ки чорахои маркетингиро пайгирй намояд. Шиддат ёфтани ракобат дар бозори оби нушиданй баъд аз таъсиси як катор коргохи ватанй ва муштарак мисоли равшани ин чорацуй аст. Махз дар хамин шароит ширкатхо бояд сиёсаташонро оид ба нарх ва сифати мол окилона пайгирй кунанд ва сатхи чорабинихои маркетингиро мукаммал ва сифати онро боло бардоранд, ки дар ин сурат дастрасй ба комёбии харчи бештаре имконпазир хохад буд.
Тахлил нишон медихад, ки ба бештари бозорхои Чумхурии Тоцикистон ва, алалхусус, дар вилояти Сугд, дарацаи баланди ракобат хос аст ва дарки ин нукта дар рохи мушохидаи доимй аз болои амали ракибон ва коркарди стратегияи аз по наафтидан зарур мебошад.
Дар айни хол мо бояд ба маслихати Ф. Котлер - маркетологи машхури цахон -диккати аввалиндараца дихем. "Кишвархои ИДМ, аз цумла Тоцикистон, дар мархилаи дуюми инкишофи маркетинг - дар мархилаи ракобати нархй карор доранд. Аз ин ру, ширкатхои ватанй бояд хамаи воситахои муковимати нархиро омузанд ва онхоро ба инобат гиранд. Ногуфта намонад, ки ин на танхо ба ракобати дохилй, балки ба бозори цахонй низ дахл дорад. Ширкатхои Шумо метавонанд, махз дар цанбаи нарх ракобати сахт нишон диханд" (2, с. 17-25). Аз тахлили гуфтахои мазкур хулоса бармеояд, ки агар дар мархилаи якуми инкишофи маркетинг ширкат ба бехтарсозии сифату хусусиятхои махсулот ва ухдадорихо вобаста ба таксимоти он диккати асосй дихад, дар мархилаи дуюм аллакай ба муайян кардани сиёсати нархгузорй таваццух зохир мекунад. Ширкатхои мо метавонанд, бомуваффакият ракобат кунанд ва махсулотро бо нарххои аз хама паст пешкаш намоянд. Ба он рукни асосй такя кардан зарур аст, ки нарх ягона унсури даромадноки маркетинг-микс мебошад, унсурхои дигари он хароцоти ширкатро зиёд мекунанд. Бинобар ин, ба хатохои нисбатан пахншуда дар амалияи маркетинг рох надода, нархро чунон гузоштан зарур аст, ки он харидорро конеъ кунад ва аз хама асосй - ба арзиши махсулот мувофик бошад.
Дар хотир дошта бошем, ки нарх бузургии тагйирёбанда аст. Хдмеша пайгири вазъияти бозор буда, ба хохиши баланд кардани нарх дода нашавем, вагарна ширкат метавонад, муштариёни худро аз даст дихад. Аз ин лихоз, беасос баланд кардани нарх
боиси аз даст додани мизочон мегардад, баргардонидани ондо - кори душвор ва задматталаб аст.
Хавфе мавчуд аст, ки истеъмолгарон аз вазъияту дастоварди феълии хештан каноатмандй досил накарда, ба чониби ракибон, аз чумла ба молдои воридотй руй меоваранд. Барои бартараф намудани чунин хавф ширкатдои ватанй бояд фаъолияти маркетингиро авч дода, чорабинидоро тавассути тартиб ва амалигардонии барномаи самаранок ташкил намоянд. Аз ин лидоз, модияти мафдуми "фаъолияти маркетингй"-ро дамчун раванди коркарди мол, тадкикот, ташкили алока, таксимот, нархгузорй, васеъ ба род мондани хадамоти хизматрасонй ва кордои дигари марбут ба интиколи мол аз истедсол то ба истеъмол аник намудан лозим аст.
Бо максади самаранок гузаронидани фаъолияти маркетингй дар ширкатдои истедсолии вилояти Сугд хадамоти маркетингй ташкил ёфтаанд.
Цадвали 1. Шyмораu хадамоти маркетингии ^ корхонауои саноатии вилояти Сyгд
2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2018 ба дисоби % нисбат ба соли 2011
Шумораи корхонадо-адад 253 288 324 566 698 604 597 633 250,2
Шумораи хадамоти маркетингй - адад 62 71 77 98 113 105 100 109 175,8
Вазни киёсии ондо - % 24,5 24,2 23,7 17,3 16,3 17,3 16,9 17,1 --
Шумораи корхонадои саноати озyка - адад 82 94 110 200 273 191 179 182 222,1
Шумораи хадамоти маркетингй - адад 38 40 45 79 97 71 71 64 168,4
Ба дисоби % 46,3 43,3 41,2 39,4 35,6 37,3 36,1 34,5 --
Цадвал дар асоси маълyмотyоu омори солонаи вилояти Сyгд тартиб дода шyдааст.
Тахлили ракамхо нишон медихад, ки шумораи корхонахои саноатии дар доираи истехсолот амалкунанда дар соли 2018 назар ба соли 2011 дуним баробар афзуда бошад, шумораи хадамоти маркетингии онхо кариб 1,8 маротиба зиёд гардид. Аз ин ру, вазни киёсии корхонахои саноатие, ки дар онхо хадамоти маркетингй дар ин давра таъсис ёфтаанд, аз 24,5% то 17,1 кохиш ёфт. Дар саноати озука ба ташкили хадамоти маркетингй ахамият медиханд ва аз ин лихоз, дар ин соха вазни киёсии корхонахои хадамоти маркетингидошта ба 34,5% расидааст.
Бояд кайд кард, ки аксарияти хадамоти маркетингии ширкатхои саноати озука аз як мутахассис иборат аст, ки у тамоми вазифахои чории маркетингиро ичро менамояд. Хадамоти мазкур ба тартиб додани барномахои маркетингии дарозмуддат ва коркарди стратегияхои амалиёт дар бозорхои ракобатии молхо ва хизматрасонихои тичорати диккати кофй намедиханд.
Омузиши бозор бо максади дарёфт намудани имкониятхои истехсол ва тичорати молхои воридотивазкунанда яке аз вазифахои хадамоти маркетингии ширкатхо дар
замони муосир мебошад. Сухан дар бораи он меравад, ки кадом номгуи чунин молхоро ширкат имконияти истехсол дорад, дарачаи сифатнокй ва нархи онро асоснок намуда, ба рохбарият тавсия дихад.
Баъзан маркетингро назарияи бозории менечмент номида, хадафхои онро аник менамоянд. Максади асосии менечменти ширкат на истехсоли мол ва зиёд намудани он бо хар рох, балки «истехсол» ва «такрористехсоли» мол мебошад. Менечмент хамчун илму амали идоракунй бояд на танхо дар самти пешниходи арзиши истеъмолй, каноатмандй аз истеъмоли мол, балки дар бораи бозгашти истеъмолгар бо такозои худ ба бозор андеша намояд. Х,амеша дар мадди назар доштани максади тичорат-чалбу нигахдории истеъмолгар- вазифаи мухимтарини менечмент ва маркетинг аст. Ширкатхои рушдкунанда ба истеъмолгарон такя менамоянд ва борхо ба онхо хамчун харидорони доимии моли худ мурочиат мекунанд. Аз ин лихоз, рисолати асосии маркетинг чалби диккати истеъмолгарон ба моли ширкат буда, тавассути пойдор намудани муносибати байнихамдигарии дарозмуддат дар мавриди конеъ гардонидани талабот ва бо таъмини фоидаи муайян ба даст оварда мешавад.
Аз гуфтахои боло ва дар асоси тахлили фаъолияти ширкатхои саноатии вилояти Сугд метавон ба хулосахои зерин расид:
Якум, дар рохи ба комёбии истехсолию тичоратй расидан ширкатхои саноатй бояд ахамияти аввалиндарачаро ба маркетинг диханд ва тавассути ташкил додани хадамоти маркетингии босалохият ва бо кадрхои баландихтисос таъмин намудани онхо имконияту масъулияти чалб ва нигахдории истеъмолгарро дар бозори молхои ширкат таъмин намоянд;
Дуюм, таъиноти маркетинг на дар он аст, ки бо роххои гуногун сафи истеъмол-гарони моли ширкатро афзун намояд. Дар корхонаю ташкилотхои сохибкорй ба сифати нишондихандаи самарабахшии фаъолияти маркетингй - дарачаи конеъгар-донии такозои харидор ва фоидаро истифода мебаранд ва дар доираи гайритичоратй - дарбаргирии васеи талаботи ахолй ва каноатмандии мизочонро аз хидматрасонй ба назар мегиранд.
Сеюм, хакикат чунин аст, ки чалби истеъмолгарони нав назар ба нигах доштани мизочони мавчуда гаронтар меафтад (3,с 14). Инро ширкатхои ватанй дар фаъолияти худ хис намуда истоданд. Аз ин лихоз, ширкатхои такякунанда ба маркетинг зарурати ташкили муносибат бо истеъмолгаронро бехтар ва афзал мешуморанд ва дар асоси таъмини дарачаи баланди каноатмандии онхо ва бо рохи пешкаш намудани арзишхои иловагй истеъмолгарони навро чалб менамоянд.
Мохияти фаъолияти маркетингии корхонахои саноати хурокворй дар он аст, ки тавассути истехсол ва каноатмандии истеъмолгарон аз хариду истифодабарии молхо ва хидматхо, ширкатхо фоида гирифта, ба хадафхои худ мерасанд. Ин гояи анъанавй аст, ки дар асоси фахмиши маркетинг дар мархилаи ибтидоии ташаккули низоми бозаргонй карор дорад, аммо дар он чанбаи заминавии фаъолияти истехсолй ва тичоратии ширкат, яъне ракобат инъикос намеёбад. Аз ин ру, барои муваффак шудан ба комёбй ширкат бояд на танхо талаботи муштариёни худро конеъ кунад, балки онро нисбат ба ракибони худ бехтар ичро намояд. Сухан дар бораи махсулнокй ва самарабахшии фаъолияти маркетингй меравад, фахмидани тавофути байни онхо самти дигари маркетингро чун фалсафаи пешбурди тичорат (яъне, чй гуна ин корро
аз ракибон бехтар ичро кардан мумкин аст) нишон медихад. Аз ин лихоз, барои расидан ба комёбй танхо конеъ гардонидани талаботи мизочон тавассути истехсолу тичорати он ва дар вакти зарурй ва ба чои лозимй бурда расонидани мол ва бо хидматхои иловагй нокифоя аст (4,с. 39). Ин корро назар ба ракибон бехтар ичро кардан лозим меояд.
Мохияти мафхуми «махсулнокии фаъолияти маркетингй» дар он ифода меёбад, ки ширкат таваччухи асосии худро ба харочот равона мекунад, яъне мутобики консепсияи маркетингй «чй тавре ки лозим аст» махсулот ё хизматрасониро сарфа-корона истехсол мекунад ва мафхуми «самаранокии фаъолияти маркетингй» бо он ифода мешавад, ки ширкат диккати асосиро ба истеъмолкунанда, барои пурра конеъ кардани эхтиёчоти у мувофики консепсияи маркетингии «он чизе, ки зарур аст» медихад. Истифодаи назарияи мазкур ба муайян кардани аломатхои хоси махсулнокй ва самарабахшии фаъолияти маркетингй дар ширкатхои саноатии вилояти Сугд имкон дод.
Инак, ба даст даровардани максад аз хисоби назар ба ракибон бехтар конеъ намудани талаботи мизочон, инчунин фахри истеъмолкунанда аз истифодаи мол ва хизматрасони то ва баъд аз фуруши мол асоси маркетингй, ки ба дарачаи инкишофи иктисоди бозории муосир мувофикбударо ташкил медихад.
Ширкатхои ватанй танхо дар сурати фарохам овардани се шароити зерини бозорй чунин тарзи фаъолияти маркетингиро дар амал чорй карда метавонанд:
• Мухайё намудани мухити маркетингии дохилаю беруна, ки дар он фаъолияти ширкат устувор гардида, ба даст овардани максади бо дарачаи баланд конеъ гардонидани талаботи ахолй ва субъектхои хочагидор амалй мегардад;
• Танхо дар сурати якчоя намудани чидду чахди хамаи сохторхои истехсолй, тичоратй, молиявй, тадкикотию лоихакашй, мухандисй ва гайра, ки аз тарафи шуъ-баи маркетинг хамохангсозии фаъолияти онхо сурат мегирад, каноатмандии истеъ-молгар хосил мешавад. Аз ин лихоз, маркетинг масъулияти яке аз шуъбахо набуда, балки фалсафаи пешрафти тичорат - фаъолияти хамачонибаи ширкат ба хисоб меравад.
• Бо максади муттахид кардани чидду чахди хамаи сохторхо ширкат боварии комил дошта бошад, ки максад танхо бо рохи каноатмандии истеъмолгар ба даст меояд.
Бояд кайд кард, ки фахмиши фарки байни махсулнокй ва босамарии маркетинг ба тарафи дигари масъала - фалсафаи фаъолияти сохибкорй ва ё фалсафаи бизнес равшанй меандозад.
Махсули фаъолияти маркетингй тавассути мукоисаи харочот барои истехсоли мол ва фуруши он муайян мегардад. Ширкати сермахсул молро сарфакорона истехсол карда, аз руи тарзи «хамин тавр зарур аст» фаъолият мебарад. Дар шароити бозор ширкат агар махсулоти ба талаби истеъмолгар номувофик истехсол намояд, зиён мекашад.
Бештари ширкатхо тарзи «чй зарур»-ро, ки ба консепсияи самарабахшии фаъолияти маркетингй мувофик аст, пеш гирифтаанд. Мукоисаи ин ду консепсия дар накшаи зерин сурат гирифтааст:
Цадвали 2. Маусулноки ва самараи фаъолияти маркетингии ширкатхои саноатии
вилояти Сугд
Камсамар Босамар
Каммадсул • Тичоратро бо тезй тарк мекунад -15,4% * Тичоратро нигод медорад -51,3%
Бомадсул • Тичоратро одиста тарк мекунад - 23,6% • Тичорат инкишоф меёбад - 9,7%
Х) Натицаи пурсиши 50 ширкати хурду миёнаи саноати хуроквори-сана - дуюм
нимсолаи 2017
Аз ин накша хулосадои зерин бармеоянд:
а) амалиёти ширкат каммадсул буда, дарачаи харочот баланд мебошад ва корхонадои камсамар, ки мадсулоти ба талаби харидор номувофикро истедсол мекунанд. Чунин ширкатдо ба гузаронидани тадкикоти маркетинга адамият намедиданд ва натичаи ондоро барои асоснок намудани карордои идоракунй истифода намебаранд. Х,иссаи ондо аз шумораи корхонадои содаи саноати озукаворй 16,4% ташкил менамояд, дар ояндаи наздик фаъолияти чунин ширкатдо дар бозори озукаи вилоят катъ мегардад;
б) Ширкатдои истедсолии вилояти Сугд, ки бо харчи кам фаъолият мебаранд, аммо ба истедсоли мадсулоти ба талаби харидор номувофик сарукор доранд, тадричан аз тичорат мадрум мегарданд. Ба катори ондо ширкатдое, ки бомадсул фаъолият мебаранду мадсулоти стандарта истедсол менамоянд, дохил мешаванд. Х,иссаи ондо 23,6% аст ва ондо ба ракобати нархй тобовар буда, бо гузаштани вакт агар ба номгую сифати мол тайгирот ворид накунанд, одиста аз бизнес берун мегарданд;
в) Зиёда аз нисфи (51,3%) ширкатдои миёнаю хурд ба фаъолияти самараноки маркетинга машгул дастанд, ки дадафи боз дам афзоиш додани истедсоли молдо ва хизматдои баландсифат доранду ба талаби харидорон чавобгу мебошанд. Лекин ондо ба гуруди корхонадои каммадсул тааллук доранд, яъне ба харчи калони истедсолию тичоратй род дода, имконияти паст намудани нархи мол, алалхусус дамон номгуи молдоеро, ки аз хорича воридот мегарданд, надоранд. Ин ширкатдо фаъолияти босамар пеш мебаранд, мадсулоти ондо ба талаби харидор аз руи сифат ва нарх чавобгуй буда, ракобатпазир мебошанд.
г) Кдриб 10% ширкатдои миёнаю хурди содаи саноати озукаворй ба фаъолияти пурсамар ва мадсулнокии маркетинга машгул дастанд. Ондо бо харочоти кам ва мадсулоти чавобгуй ба ниёзи истеъмолгарон аз руи нишондидандадои мукарраршуда истедсол мекунанд, тичорати чунин ширкатдо авч мегирад (5, с.16-17). Аз ин лидоз, дадафи ширкат ба шарофати назар ба ракибон бедтар конеъгардонии талаботи муштариён ва лаззатгирй аз истифодаи мол ва хизматдои он таъмин карда ба даст оварда мешавад, ки нуктадои мазкури асосдои назариявй ва амалиявии маркетинги муосирро ташкил медиданд.
Инак, даракати ширкатдои миёнаю хурди вилояти Сугд аз каммадсулй ба сермадсулй ва аз камсамарй ба самти дарачаи баланди самаранокй - мазмуни фаъо-лияти маркетингии ширкатро ташкил медидад ва чидати чуброни харочоти чораби-
них,ои маркетинги мусоидат мекунад.
Пайнавишт:
1. Котлер Ф. Маркетинг в третьем тысячелетии: как создать, завоевать и удержать рынок. - М.: «ООО Издательство АСТ», 2000. - 290 с.
2. Котлер Ф. Советы Филиппа Котлера маркетологам стран СНГ// Маркетинг. - М., 2002. -169 с.
3. Ламбен Жан-Жак. Менеджмент, ориентированный на рынок / Пер. с англ. под ред. Колчанова В.Б. - СПб.: Питер, 2004, - 821 с.
4. Байматов А.А. Маркетинговые стратегии управления национальными компаниями в кризисной ситуации. //Известия АН Республики Таджикистан. Серия общественных наук. -2012. -№ 3.- С.211-217.
5. Байматов А. А. Инновационный маркетинг: стратегия создания новой потребительской ценности // Вестник ТГУПБП. -2018 . - №1 (74). - С.13-20.
6. Омори солонаи вилояти Сугд, 2019. - 353 с.
Reference Literature:
1. Cotler F. Marketing in the third Millennium: how to Create, Gain and Retain the Market. -M. : RAST Printing-House Assoc. Ltd. 2000. - 290 pp.
2. Cotler F. Philippe Cotler's Advices to Marketologists of CIS Countries // Marketing. - M., 2002. -169 pp.
3. Lambin Jean Jaque. Management Oriented on Market // Translation from English under the editorship of Kolchanov V.B. - SPb. : Peter, 2004. - 821 pp.
4. Boymatov A.A. Marketing Strategies of Management with National Companies in a Crisis Situation // Tidings of Tajikistan Republic Academy of Sciences. Series of Social Sciences. 2012, #3.
5. Boymatov A.A. Innovational Marketing: Strategy of Creating New Consumer's Value // Bulletin of TSULBP. - 2018, #1(74). - pp. 13 - 20.
6. Statistical Collection of Sughd Viloyat. 2019. - 353 pp.
