Some problems of trade sphere in Tajikistan Republic Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

УДК 339.3 ББК 65.422.21

БАЪЗЕ МУАММОХ,ОИ РУШДИ СОХАИ САВДО ДАР ЦУМХУРИИ ТОЦИКИСТОН

НЕКОТОРЫЕ ПРОБЛЕМЫ СФЕРЫ ТОРГОВЛИ В РЕСПУБЛИКЕ ТАДЖИКИСТАН

%амроев Бахтиёр Абдунабиевич,

муаллими калони кафедраи тицорат ва Хуцуци Донишкадаи ицтисод ва савдои ДДТТ (Тоцикистон, Хуцанд)

Хамроев Бахтиёр Абдунабиевич,

старший преподаватель кафедры коммерции и права Института экономики и торговли ТГУК (Таджикистан, Худжанд)

SOME PROBLEMS OF Hamroyev Bakhtiyor Abdunabiyevich, senior TRADE SPHERE IN TAJIKISTAN lecturer of the department of commerce and

REPUBLIC law under the Institute of Economy and Trade attached to the Tajik State University of Commerce (Tajikistan, Khujand) E-MAIL: [email protected]

Калидвожа^о: фаъолияти сохибкорй, фаъолияти тицоратй, корхонахои тицоратй, корхонахои савдои чакана, гардиши чаканаи мол, сохаи тицорат, самаранокии фаъолияти тицоратй, фаъолияти хоцагидорй

Дар мацола баъзе муаммохои рушди сохаи савдо дар Ч,ум%урии Тоцикистон, аз цумла масъалаи ташкили фаъолияти тицоратй тахлил карда шудаанд. Муаллиф омилхои ба сатхи ташкили фаъолияти тицоратй таъсиркунанда, аз цумла, ицтисодй, ицтимой, хуцуциро баррасй кардааст. Ба масъалахои дарацаи цонеъгардонии талаботи ахолй ва баланд бардоштани сифати хизматрасонй диццати махсус дода шудааст. Дар мацола тахлили гардиши чаканаи мол дар давраи солхои 2010-2015 сурат гирифтааст. Барои баландбардории самаранокии фаъолияти тицоратй дар корхонахои савдои чакана муаллиф мацмуи усулхои маркетингро пешниход менамояд, ки омузиши вазъи бозор, ташаккули номгуи молии корхона, аз цумла, тахлили фаъолияти корхона оид ба фуруши молро дар бар мегирад. Тамсилаи ташкили фаъолияти тицоратии корхонахои савдои чакана мавриди тахлил царор гирифтааст.

Ключевые слова: предпринимательская деятельность, коммерческие предприятия, розничные торговые предриятия, розничный товарооборот, сфера торговли, эффетивность коммерческой деятельности, обслуживание

Рассматриваются некоторые проблемы сферы торговли в Республике Таджикистан, в частности проблемы организации коммерческой деятельности. Анализируются факторы, влияющие на уровень организации коммерческой деятельности, в том числе экономические, социальные, правовые. Существенное значение придается уровню удовлетворения потребностей населения и повышению качества обслуживания.

Приводится анализ розничного товарооборота за период 2010 - 2015 гг. Предлагается комплексный маркетинговый подход к повышению эффективности коммерческой деятельности на предприятиях розничной торговли, который включает в себя изучение конъюнктуры рынка, формирование ассортимента на предприятии, а также анализ деятельности, связанной с продажей товаров. Приводится анализ модели организации коммерческой деятельности на предприятиях розничной торговли.

Key words: entrepreneurship activity, commercial enterprises, retail trade outfits, retail trade circulation, trade sphere, effectiveness of commercial activity, service

The article dwells on certain trade problems in Tajikistan Republic, in particular, those ones of organization of commercial activity. The author analyzes the factors affecting the standard of commercial activity organization, economic, social, legal ones inclusive. Essential importance is attached to the standard of catering population's needs and service quality elevation. The analysis of retail trade circulation for the period of2010 - 2015 is adduced. Complex marketing approach towards commercial activity effectiveness is proposed for being applied at retail trade enterprises, it includes market conjuncture studies, assortment formation at an outfit, analysis of the activity beset with goods sale. The author adduces a model of commercial activity organization at retail trade enterprises.

Ташаккул ва рушди босуботи муносибатх,ои бозории хочагидорй дар Ч,умх,урии Точикистон зарурати инкишоф ва баланд бардоштани самаранокии сохдх,ои гуногуни иктисодиёти муосир, аз чумла, тичорати молх,ои истеъмолиро такозо менамояд.

Яке аз сохдх,ои аз нигохд ичтимой мухдм ва намуди махсуси фаъолияти сохдб-корй тичорат ба х,исоб меравад. Мафхуми «тичорат» аз руи таркиб ва амалигардо-нии он васеътар мебошад.

Дар маохизи иктисодй тичоратро хдмчун як намуди сохдбкории савдой маъни-дод мекунанд, ки дар асоси хдма гуна иктисодиёти бозории мутамаддин гузошта шудааст.

Профессор Шершеневич Г.Ф. чунин мешуморад, ки савдо ин фаъолиятест, ки бо максади миёнаравй байни истех,солгар ва истеъмолгар хднгоми муомилоти неъматх,ои иктисодй ба амал бароварда мешавад. Вазифаи он аз бурда расонидани неъматх,о ба чойи муайян ва дар вакти муайян иборат аст (5, с.335).

^онуни Ч,умх,урии Точикистон «Дар бораи савдо ва хизматрасонии маишй» мафхуми савдоро чунин мукаррар намудааст: «...фаъолияти шахсони хукукй ва сох,ибкорони инфиродй оид ба муносибат^ои хариду фуруши молх,ои истех,сол-гардида, коркард ё харидшуда, инчунин ичрои кору хизматрасонии маишй вобаста ба фуруши мах,сулот» (1).

Дар натичаи фаъолияти самараноки корхона^ои тичоратй, амалй гардонидани шаклх,ои ташкилй ва усулх,ои фуруши молу пешних,оди васеи хизматрасоних,о, алокамандии доимй дар байни истех,солгарон ва истеъмолгарони молу хадамот таъмин мегардад, масъала^ои конеъ гардонидани талаботи ах,олй ва такмили хизматрасонй ба харидорон хдллу фасли хешро меёбанд.

Бояд кайд кард, ки ташаккул ва рушди минбаъдаи фаъолияти сохибкорй танхо дар холати мавчуд будани шароитхои муайяни иктисодй, хукукй, ичтимой, сиёсй, маданию ахлокй имконпазир мегардад.

Дар байни шароитхои иктисодй эхтиёчоту талабот ба молу хадамот, номгуи васеи молу хадамот, чои корй ва кобилияти харидории ахолй ахамияти аввалин-дарача доранд.

Шароитхои ичтимой бошанд, дастгирию гамхории давлат оид ба мухайё кардани дарачаи кифояи зиндагй, фарохам сохтани шароит барои мехнат, истирохат, тахсил ва гайраро дар бар мегиранд.

Бунёди шароитхои ташкилию хукукй ва волоияти конун барои ташаккули фаъолияти сохибкорй омили басо мухим мебошад.

Дар шароити муосир фаъолияти сохдбкорй дар Точикистон аз руи намуд ва шаклхои мухталиф амалй мегардад, ки заминаи иктисодии он гуногуншаклии моликият махсуб меёбад.

Имруз яке аз намудхои мухим ва то андозае сахмдори фаъолияти сохибкорй ва хамзамон сохаи махсуси иктисодиёти мамлакат тичорат ба шумор меравад. Дар шароити гузариш ба низоми бозории хочагидорй инкишофи хамачонибаи ин намуди фаъолият накш ва мавкеи назарраси иктисодию ичтимой дорад.

Аз руи таъиноти вазифавии худ, фаъолияти тичоратй бо конеъ намудани талаботи истеъмолгарон дар бозори молхои истеъмолй пайваст буда, ба он омилхои гуногун таъсир мерасонанд.

Дар мархилаи гузариш ба низоми хочагидории бозорй ахамияти фаъолияти тичоратй хамчун шакли мутараккии мубодилаи мол, ки алокахои зичро дар байни харидорону фурушандагон таъмин менамояд, беш аз пеш меафзояд. Бо ин рох, тичорат функсияи мухими фурушу расонидани молу хизматрасонихои корхонахои истехсолиро ба истеъмолгарон мунтазам ичро мекунад.

Максади асосии фаъолияти тичоратй таъмини хатталимкони талаботу эхтиёчи истеъмолгарон ба молу хадамот дар вакти барои харидорон мувофик, микдору номгуи зарурй, сифати баланди молхо ва пешниходи хизматрасонихои гуногун мебошад, ки асосан барои ба даст овардани фоида нигаронида шудааст.

Дар натичаи ноил шудан ба максади мазкур, тадричан сатхи зиндагии ахолй баланд мегардад ва корхонахои тичоратй баъди чуброни харочоти чорй, андозаи муайяни фоидаро барои рушди иктисодию ичтимоии худ ва албатта бо рохи супоридани андоз аз фоида ва пардохти намудхои дигари андозхои хатмй барои сахм гузоштан ба бучети давлатй, ба даст меоранд.

Х,амин тавр, тичорат фаъолияти махсуси сохибкорй дар рохи ба истеъмолгарони нихой расонидани неъматхои моддии дар истехсолот бадастомада тавассути хариду фуруши онхо бо иштироки бевосита ва фаъоли пул, бо максади конеъ гардонидани талаботи пардохтпазири харидорон ва ба даст овардани фоида мебошад. Бо ибораи дигар, тичорат дар байни истехсолот ва истеъмолгарони молу хадамот накши мухими миёнаравиро ичро менамояд ва ба хардуи ин зинаи иктисодиёт хизмати хеле зарур ва судманд мерасонад. Бинобар ин, тичоратро дар давраи иктисоди бозорй яке аз намудхои хеле намоёни сохаи хизматрасонй хам мехисобанд, ки ин мантикан дуруст аст.

Дар чараёни ичрои вазифахои асосии худ корхонахои тицоратй вазъи бозори маводи истеъмолиро ба таври доимй меомузанд, дар асоси тадкикоти маркетингй молхои барои истеъмолгарон заруриро дарёфт ва ба фуруш тайёр мекунанд, ба тахвилгарони мол ва харидорони бевоситаи он оид ба расонидани хизматхои наклиётй, машваратй, иттилоотй, рекламавй ва гайра мусоидат мекунанд.

Дар Ч,умх,урии Точикистон сохаи савдо ру ба инкишоф нихода истодааст, зеро иктисодиёти мамлакати мо аз бухрони иктисодй рахой ёфта, акнун фаъолияти намудхои савдо ва сохибкорй дар чумхурй босуръат ташаккул ёфта истодааст.

Дар замони муосир хамасола шаклхои нави савдо ба вучуд меояд, ки аз шаклхои мавчуд фаъолтаранд. Аз ин ру, ракобат байни ширкатхои тичоратй хеле баланд гашта, мухити ракобатпазирй корхонахои савдои чаканаро водор месозад, ки ба таври чиддй ва доимй ба таъмини ракобатпазирии он машгул шаванд. Онхо мустакилияти хукукй ва хочагидорй доранд ва фаъолияташон барои ба даст овардани фоида ва халли масоили ичтимой дар чомеа нигаронида шудааст.

Дар шароити гузариш ба иктисоди бозорй ва рушди тичорат, бешубха вазъи иктисодии мамлакат, сиёсати давлатии танзими он ва дигар омилхо таъсири назаррас доранд.

Ба андешаи Шаропов Ф. Р. рушди сохибкории тичоратй дар шароити нави хочагидорй бо хусусиятхои зерин фарк мекунад (4, с. 7):

• мархилаи муосири рушди муносибатхои бозорй бо фаъолнокии назарраси функсияхои таблиготию иттилоотии тичорат дар ташкили алокахои иктисодию бозории байни истехсолгарон ва истеъмолгарон пайванд мебошад;

• доираи иштирокдорони фаъолияти тичоратй тадричан васеъ мегардад, ки онхо озодии муайяни иктисодиро дар халли вазифахои мушаххаси хочагй сохибанд;

• тичорат аз вобастагии мутамаркизонидашудаи истехсолот рахо ёфта, ба шарики кории он мубаддал мегардад, дар бозор, албатта, дар чорчубаи конунхои амалкунанда манфиати истеъмолгаронро нишон медихад ва хифз мекунад, омили бенихоят мухиму пурзури рушди истехсолот ва умуман иктисодиёти миллй хисоб меёбад;

• вазифаи мухими корхонахои тичоратй дар шароити бозор, омузиш ва пешгуии талаботи истеъмолгарон дар бозор, гунчоиши бозори мол, рушду такомули фаъолия-ти иттилоотию таблиготй, хамохангсозии фаъолияти миёнаравй ва гайра мебошад;

• ислохоти бозорй накши тичоратро хамчун яке аз шаклхои барчастаи таксими чамъиятии мехнат боз хам баландтар мебардорад. Чи тавре ки тачрибаи хочагидорй собит менамояд, алхол хиссаи зиёди ахолии фаъоли мехнат ба ин фаъолият ру овардаанд, ки ин пайдоиши чойхои нави корй бештар мусоидат карда, ахамияти бузурги ичтимой ва иктисодй дорад;

• накши такдирсозро дар шароити рушди робитахои озоди бозорй махз истеъмолгарон мебозанд ва тичорат дар бозори истеъмолии молу хадамот онхоро амалй магардонад.

Мархилаи гузариш ба низоми хочагидории бозорй дар сохахои иктисодиёт, аз он чумла, тичорат дигаргунихои куллиро ба миён овард.

Имрузхо савдои чакана дар шаклхои гуногуни моликият ба вучуд омада, фуруши молхо ва пешниходи хизматрасонихоро ба анчом мерасонад ва дар халли масъалахо

оид ба баланд бардоштани сатхи зиндагонии ахолй ва барои рушди муносибатхои бозорй фаъолона мусоидат менамояд (3, с. 13-14).

Барои гузаронидани тахлили вазъи кунунии тичорати дохилй дар Чумхурии Тоцикистон, пеш аз хама, интихоби нишондихандахои асосии баходихй зарур аст.

Нишондихандахои асосие, ки самаранокии фаъолияти тичоратии корхонахои алохида ва дар мачмуъ иктисодиёти мамлакатро тавсиф мекунад, хачми гардиши мол хисоб меёбад. Дар баробари ин, фоида хам аз чумлаи нишондихандаи басо мухими молиявй ва фаъолияти хочагии корхонахо эътироф шудааст.

Гардиши чаканаи мол хамчун нишондихандаи асосии фаъолияти тичоратй, на танхо хачми фуруши молхоро ба ахолй, балки вазъи иктисоди миллй, пеш аз хама, сохахои истехсолии он, тагйироти даромадхои пулии ахолй, чараёни таварруми пул, дарачаи рушди бозорй, молхои истеъмолии дохилй ва гунчоиши онро дар як муддати муайяни вакт ифода мекунад.

Дар солхои аввали гузариш ба муносибатхои бозорй дар Точикистон бо як катор сабабхо (ноустувории вазъи сиёсию чамъиятй, мавчуд набудани асноди меъёрию хукукй барои ташаккули иктисоди бозорй, омода набудани мардум ба ислохоти бозорй ва гайра) истехсоли молхои истеъмолй кохиш ёфт, таварруми пул ва нарххо афзуданд ва сатхи бекории вокей бештар гардид.

Дар чунин шароити мураккаб, сохаи тичорат низ ба мушкилихои чиддй дучор гашт. Аз сабаби сатхи пасти даромадхои пулии ахолй ва имкониятхои махдуди тавлиди махсулоти ватанй, тичорат аз ухдаи вазифаи мухими худ - фуруши мол ба ахолй, то андозае баромада натавонист.

Новобаста аз душворихои чойдошта, тичорати молхои истеъмолй яке аз нахус-тин сохаи иктисод буд, ки амалй намудани ислохоти бозориро огоз кард. Дар натичаи татбики сиёсати гузариш ба иктисоди бозорй, корхонахои тичоратй ба принсипхои бозории хочагидорй такя карда, дар фаъолияти худ нисбатан мустакил ва озод гаштанд. Ин холат ба туфайли амалй намудани сиёсати хусусигардонии корхонахои савдои давлатй имконпазир гашт.

То давраи огози ислохоти бозорй ба ахолии чумхурй асосан корхонахои савдои давлатй (аз чумла, тобеъ ба низоми собик Вазорати савдо ва г.) ва кооператсияи матлубот маводи истемъолй пешниход менамуданд. Имруз бошад, ин вазифаро, пеш аз хама, корхонахои тичоратие, ки ба шаклхои гуногуни моликият асос ёфтаанд, вокеан халлу фасл менамоянд.

Ба холати муосир ва тамоюли рушди тичорат, хамчун сохаи махсусгар-донидашудаи хочагии халк ва намуди фаъолияти сохибкорй дар асоси тахлили як катор нишондихандахо, амсоли хачми умумй, таркиб ва суръати тагйирёбии гардиши мол, андозаи миёнаи он ба хар нафари ахолй, дарачаи каноатмандии талаботи пардохтпазири ахолй ба молхои гизой ва гайригизой, бахо дода мешавад.

Х,ачми умумии гардиши мол аз кулли шабакахои фуруш ба катори нишондихандахои мухими муайянкунандаи сатхи зиндагии ахолй дохил мешавад. Ин нишондиханда, на танхо тагйироти чараёнхои иктисодиву ичтимой, балки алокамандии зичро бо вазъи молиявй, ичрои даромади бучети давлатй ва муомилоти пулро инъикос мекунад.

Тагйироти хачми умумии гардиши чаканаи мол дар хамаи шабакахои фуруши Чумхурии Точикистон дар солхои 2010 - 2015 дар чадвали 1. оварда шудааст.

Чадвали 1. %ацми умумии гардиши чаканаи мол дар уамаи соуауои савдо дар сол^ои

2010 - 2015*

Нишондих,андах,о Солх,о

2010 2011 2012 2013 2014 2015

млн. сомонй (бо нарххои соли 2015)

Х,ачми умумии гардиши чаканаи мол дар хамаи сохахои савдо 8494,5 9267,5 10741,0 12760,3 13615,2 14377,7

- сектори давлатй 109,5 128,9 125,8 116,9 117,6 58,7

- сектори гайридавлатй аз он чумла: 8385,0 9138,6 10615,2 12643,4 13497,6 14319,0

- савдои тичоратй 426,0 500,1 716,2 1800,5 2909,6 3258,8

савдои кооперативии «Точикматлубот» 124,1 124,9 130,6 123,4 117,1 69,7

бозори номуташаккил 7834,9 8513,6 9768,4 10719,5 10470,9 10990,5

Вазни хос, бо фоиз

Х,ачми умумии гардиши чаканаи мол дар хамаи сохахои савдо 100 100 100 100 100 100

- сектори давлатй 1,3 1,4 1,2 0,9 0,9 0,4

-сектори гайридавлатй аз он чумла: 98,7 98,6 98,8 99,1 99,1 99,6

- савдои тичоратй 5,0 5,4 6,7 14,1 21,4 22,7

савдои кооперативии «Точикматлубот» 1,5 1,3 1,2 1,0 0,8 0,5

бозори номуташаккил 92,2 91,9 90,9 84,0 76,9 76,4

*Сарчашма: Тоцикистон: 25 - соли Истщлолияти давлати. Мацмуаи омори. Агентии омори назди Президенти Чумуурии Тоцикистон. -С.422.

Аз нишондихандахои чадвали №1 бармеояд, ки хачми умумии гардиши чаканаи мол дар хамаи сохахои савдо дар соли 2015 назар ба соли 2010 ба 1,7 маротиба зиёд гардидааст. Х,ачми умумии гардиши чаканаи мол аз ду сектор иборат буда, хиссаи сектори давлатй дар соли 2010 - 1,3% ва хиссаи сектори гайридавлатй - 98,7% - ро ташкил додааст.

Дар соли 2015 бошад, хиссаи сектори давлатй - 0,4% ва хиссаи сектори гайридавлатй 99,6 - ро ташкил додааст.

Тахлил нишон медихад, ки хиссаи сектори гайридавлатй нисбати хиссаи сектори давлатй зиёд мебошад. Ин аз он шаходат медихад, ки сектори гайридавлатй сол аз сол рушду нумуъ ёфта истодааст. Таркиби он дар соли 2015 чунин мебошад: савдои тичоратй - 22,7%, савдои кооперативии «Точикматлубот» - 0 ,5% ва бозори номуташаккил - 76,4% (расми 1.).

Расми 1. Муцоисаи манбаъцои ташаккули гардиши чаканаи моли цум^ури дар солхои 2010 ва 2015.

Вале бояд кайд кард, ки хачми мутлаки фуруши молхо доир ба тамоюли аники рушди тичорат маълумоти сахех ва шаффоф дода наметавонад, зеро ба он таъсири нарххо хеле назаррас аст.

Бинобар ин, тахлили тагйирёбии гардиши чаканаи мол дар асоси мукоисаи суръатии заминавии рушд ба максад мувофик аст. Бо ин максад, нишондихандахоро таи панч соли охир дар чумхурй дида мебароем (чадвали 2.).

еекторн давлатй 1.3%

caBjoii кооперативии «То 4if км атлтб от»

Цадвали 2. Дuнaмuкau pушдu щчмм умумш гapдuшu чaкaнau мол дap %aмau cо%a%оu __ейвдо* млн. еомонй (бо mpx^u cолu 2015)

Нишондихандахо Солхо Дар 2G15

2G1G 2G11 2G12 2G13 2G14 2G15 нисбат ба соли 2G1G (%)

^ачми умумии гардиши чаканаи мол 8494,5 9267,5 10741,0 12760,3 13615,2 14377,7 169,2

дар хамаи сохахои

савдо

- сектори давлатй 109,5 128,9 125,8 116,9 117,6 58,7 53,6

- сектори гайридавлатй аз он 8385,0 9138,6 10615,2 12643,4 13497,6 14319,0 170,7

чумла:

- савдои тичоратй 426,0 500,1 716,2 1800,5 2909,6 3258,8 7,7 мароти-ба

савдои кооперативии «Точикматлубот» 124,1 124,9 130,6 123,4 117,1 69,7 56,1

бозори номуташаккил 7834,9 8513,6 9768,4 10719,5 10470,9 10990,5 140,2

*Сapчaшмa: Тоцжжтон: 25 - cолu Иcтщлолmтu дaвлaтй. Мaцмyau омоpй. Агентш омоpu нaздu Пpезuдентu Чум%уpuu Тоцжжтон. cax,. 422

Нишондихандахои чадвали №2 собит месозанд, ки дар мyддати панч сол (20102015) хдчми умумии гардиши чаканаи мол бо нарххои мyкоисавии соли 2015 5883,2 млн. сомонй ё 169,2 % афзудааст.

Бояд тазаккур дод, ки маълумоти омори расмй холати вокеии бозори истеъмолиро пурра инъикос карда наметавонад. Масалан, дар солхои охир садхо нуктахои фуруш пайдо гаштаанд, ки иттилооти хисоботиро саривакт ва мукаммал ба идорахои омор пешниход намекунанд ва ин боиси нокифоягии маълумоти оморй мегардад.

Таъсири манфиии омилхои гуногун, амсоли норасоии воситахои гардони худй, сатхи баланди меъёрхои андоз, амалхои зиёди «бюрократа» хангоми бакайдгирии корхонахои нав, сатхи баланди пардохти ичорапулй ва фоизи карзхои бонкй, камчинии молхои истехсоли ватанй дар бозори дохилй, сатхи пасти даромадхои пулии ахолй ва гайра холо садди рохи рушди босуръати савдо, бахусус, гардиши чаканаи мол гаштаанд (4, с. 15).

Бо максади дар оянда тагйир додани ин вазъ, ба андешаи мо, коркарди стратегияи аз чихати илмй асосноки рушди тичорати берунии Точикистон бо назардошти манфиатхои истехсолгарони ватанй ва корхонахои тичорат зарур аст.

Fайр аз ин, яке аз ин усулхо низоми баходихии унсурхои фаъолияти тичоратй дар чунин самтхо ба хисоб мераванд:

- унсурхое, ки ба омузиш ва пешгуии вазъи бозор имкон медиханд;

- унсурхое, ки ба гузаронидани тахлили харид ва тахвили мол, ташаккули захирахои моли корхонахои савдои чакана ва тахвилгарони молхо имкон медиханд;

- унсурхое, ки ба гузаронидани тахлили амалиёти бо фуруши молхо ва сиёсати фуруши корхонахои савдои чакана алокаманд, имкон медиханд.

Х,ар як аз унсурхои номбаршуда барои як максад - конеъ гардонидани талаботи ахолй ба мол ва хизматрасонии бо воситахои пулй таъмингардида, мусоидат мекунанд.

Рушди истехсолот ва дарачаи каноатмандии ахолй, сатхи зиндагии мардум ва дар мачмуъ самаранокии иктисоди миллй аз таъмин будани бозорхои истеъмолй бо мол ва фуруши саривактии молхо вобастагй доранд.

Самаранокии фаъолияти тичоратии корхонаи савдои чакана аз се омили мухим: маданияти савдо, сифати хидматрасонии тичоратй ва маданияти хидматрасонй вобастагии калон дорад.

Маълумоти аввалин барои тахлили самаранокии фаъолияти тичоратии бо рохи мукоиса кардани механизмхои фоида ва харочот хисобгирии пурра, тахлил ва баходихии нишондихандахои иктисодй ба хисоб меравад. Нишондихандахои асосии фаъолияти хочагидории корхонахои тичоратй ба ду гурух чудо мешаванд, ки имконияти баходихии ду макула (категория), яъне фоидаи иктисодй ва самаранокии иктисодиро медихад. Ташкили самараноки технологияи равандхои тичоратии корхонаи савдо таъминкунандаи фоидаи махсус мебошад, ки бо рохи муайян кардани харочоти амалиёти технологй амалй мегардад. Х,ангоми баходихии самаранокии равандхои тичоратии корхонахои савдои чакана нишондихандахои дар хисоботи молиявй, иктисодй ва мухосиботй вучуддоштаро хатман бояд ба инобат гирифт. Мархилахои асосии баходихии самаранокии равандхои тичоратии корхонахои савдои чаканаи чумхурй дар чадвали 3 оварда шудаанд:

Чадвали 3. Мархилахои асосии баходихии самаранокии равандхои тицоратии __корхонахои савдои чакана

Номгуи мархилахо Тавсифи мархилахо

1. Тахлили исти-фодаи дороихои дар гардиш набуда Тахлили дарачаи амалисозии фондхои истехсолй ва гайриистехсолй дар ифодаи пул, воситахои техникй, афзоиши истехсолии ошкоргардидае, ки аз хисоби дороихои номбаргардида барои таъмини ракобатпазирии корхона дар бозор кумак мерасонад

2. Тахлили харочот оид ба мархилахои харакати мол Харочоти гайринакшавй барои наклиёт, мухофиза, чаримахо, ки дар ин раванд ба вучуд омада, сатхи харочотро баланд менамоянд

3. Тахлили харочот оид ба сохтори молхо Харочот оид ба сохтори молхо - нархи хариди мол, харочоти гардиши мол, харочоти ёрирасон, ки хатман ба гуруххои мол муайян кардан зарур аст

4. Тахлили нишон-дихандахои иктисодй Ин тахлил дарачаи истифодаи объектхоро дар тамоми роххои харакати мол, инчунин, гардиши молхои харида ва фурухташударо муайян менамояд

Тархрезии фаъолияти тичоратии корхонаи савдо дар асоси коркарди ахбору иттилооти аз сарчашмахои дохилию беруна воридгардида ба вучуд оварда мешавад. Ба мухити беруна омилхои иктисодй, сиёсй, ичтимой ва технологй; ба натичаи фаъолияти корхона - даромад, фуруш, харочот ва дороихо; ба рафтор - ракибон, тахвилгарон, истеъмолгарон; ба масъалахои стратегй - вазифа, максад, тахлили имкониятхо, накшаю барномахо; ба масъалахои амалиётй - иктисодй, истехсолй, молию молиявй ва захирахои кадрй дохил мешаванд.

Мазмуну мундаричаи тадкикотро тамсилаи чараёни ташкили фаъолияти тичоратии корхонахои савдои чакана ташкил медиханд, ки дар чадвали 4 оварда

шудааст. Дар чадвали мазкур мавкеи авваларо омилхои мухити дохилию беруна, стратегияи фаъолияти тичоратй, ташкили умури тичоратй, рушди манбаи моддию техникй, васеъсозии бозорхои максаднок, ташкили бонки маълумот барои таъминоти иттилоотй ишгол мекунанд.

Чадвали 4. Тамсилаи (модели) раванди ташкили фаъолияти тицоратии _корхонах,ои савдои чакана

Омилхои мухити берунии к орхонаи савдои чакана —► Мухити ичтимоию иктисодй, тахвилкунандагони молхо, харидорон, вазъи бозор, субъектони муносибатхои тичоратй, санадхои меъёрию хукукй ва хоказо

1

Омилхои мухити дохилии корхонаи савдои чакана —► Захирахои истехсолй, молиявй, иктисодй, молию моддй, иттилоотй ва мехнатй

V

Тахияи стратегияи фаъолияти тичоратии к орхонаи савдои чакана —► Ба даст овардани фоида аз хисоби максад ва имко-ниятхои корхонаи тичоратй, шароити мухити бе-руна, холат ва васеъгардонии бозорхои максаднок

1

Таъсиси умури тичоратии корхонаи савдои чакана —► Мувофики хадафхои стратегии фаъолияти тичоратй ва вазифахои тичоратию хочагидории гузошташуда

V

Рушди манбаи моддию т ехникии корхонаи савдои чакана —► Нав кардани воситахои истехсолот, мукаммалгардонии технологияхо, равандхои савдо ва анбор

1

Тавсеаи бозорхои максадноки корхонаи савдои чакана —► Ба пардохтпазирй ва далелнокии истеъмолгарон таваччух додан, пешкаш кардани номгуи моли тичоратй

1

Ташкили бонки маълумоти корхонаи савдои чакана —► Ташаккули карорхои тичоратии идоравй

Чунин стратегия бояд бехтар намудани сохтори худудй - молии воридоти мол ва дарёфти имконияти рушди истехсолоти ивазкунандаи воридотро дар назар дошта бошад.