Научная статья на тему 'Рост уровня доходов населения основа увеличения розничного товарооборота'

Рост уровня доходов населения основа увеличения розничного товарооборота Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
285
68
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
РОЗНИЧНЫЙ ТОВАРООБОРОТ / ДЕНЕЖНЫЕ ДОХОДЫ НАСЕЛЕНИЯ / ТОРГОВЫЙ ОБОРОТ / УРОВЕНЬ ЖИЗНИ / ПРОДОВОЛЬСТВЕННЫЕ И НЕПРОДОВОЛЬСТВЕННЫЕ ТОВАРЫ / RETAIL CIRCULATION OF GOODS / MONETARY INCOMES OF POPULATION / TRADE CIRCULATION / LIVING STANDARD / FOOD AND NON-FOOD GOODS

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Зокирова Шаходат Мухитдиновна

В статье исследован розничный товарооборот Республики Таджикистан и его взаимосвязь с уровнем доходов населения. Выявлено, что при низком уровне доходов население в основном употребляет низкокалорийные продукты питания, а при увеличении доходов население покупает не только калорийные продовольственные товары, но и непродовольственные товары, создающие уют в семьях.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The author investigates the interconnection between retail goods circulation and the standard of population's incomes in Tajikistan. It is ascertained that under low income standard the population uses mainly the food stuffs of low calorie content, but when people's incomes tend to rising they buy not only wholesome food stuffs of high calorie content, but non-food goods either imparting cosiness to their homes.

Текст научной работы на тему «Рост уровня доходов населения основа увеличения розничного товарооборота»

Зокирова Ша^одат Мууитдиновна,

номзади илмхои ицтисодиёт, дотсенти кафедраи ицтисодиёти корхонауо ва соуибкории ДД^БСТ

АФЗОИШИ ДАРОМАДИ А^ОЛЙ - АСОСИ БОЛОРАВИИ САВДОИ ЧАКАНА

Дар натичаи таъсири якчанд омилхои гуногун, минчумла пош хурдани Иттиходи Шуравй, чангхои шахрвандии дохилй, сахву хатохо дар хисобдории мархалаи табаддулот дар Ч,умхурии Точикистон пастравй дар хамаи сохахои хаёти хочагидории чомеа рух дод, ки он, дар навбати хеш, ба пастшавии нишондодхои ичтимой мусоидат намуд.

Даромади пулии хонаводахо, ки бо болоравии сатхи бекорй ва номувофикии музди кор бо хадди акал марбут аст, бамаротиб кам гардид. Дар навбати худ, дар натичаи пастравии даромади умумиоилавй паст шудани сатхи зиндагй ба мушохида расид, ки дар махдудкунии харочот ба маводи озукаи аз чихати истеъмолй фоиданок ва маводи гайриозукаворй аён мегардад.

Аз соли 1991 истеъмоли гушт ва махсулоти гуштй, шир ва махсулоти ширй хеле паст фаромад. Аксари ахолй имконияти харидани мохй ва махсулоти мохигиро, ки дар таркибашон моддахои зиёди барои орга-низми инсон манфиатовар дорад, надоштанд. Ин тамоюл то соли 1998 идома ёфт. Баъд аз он ва бо баробари рушди иктисодй дар мамлакат болоравии истеъмоли хуроквории навъхои фоиданок ва маводи гайриозука низ ба мушохида расид, ки онро мо дар натичаи омузиши таркиби савдои чакана баръало аён намудем.

^исми зиёди неъматхои моддиро ахолй барои конеъ намудани тала-боти шахсиашон бо воситаи савдо таъмин менамоянд. Зери мафхуми «савдои чакана» фуруши молхоро ба ахолй ба ивази даромади пули эшон фахмидан лозим аст.

Гардиши савдои чакана халкаи мухим дар мачрои татбики вокеии конуни иктисодии таксимот мувофики мехнат мебошад. Маблагхои пулии дар натичаи мехнати сифатнок ва бо микдори муайян гириф-ташуда дар сохаи савдои чакана барои молхои лозима иваз мешаванд. Гардиши савдои чакана дарачаи зиндагии ахолиро нишон медихад. Барои бахо додан ба дарачаи зиндагй нишондодхои зерин истифода мешаванд: дарачаи истеъмоли хурокворй ва молхои гайриозукавй; дара-чаи таъмин бо манзил; шароити маишй; маориф; хизматрасонии сохаи

тандурустй; шароити кор; ташкили дамгирй; давомнокии рузи корй ва гайрахо. Объекти савдои чакана хурокворй ва молхои гайриозукавй мебошанд, ки дар таркиби неъматхои моддй ва мадании аз тарафи ахолй харидоришаванда чои сазоворро доранд. Савдои чакана ба муомилоти пулии мамлакат дар мустахкамшавии арзи миллй низ мавкеи хоса дорад, зеро гардиши пулй бо хизматрасонии савдои чакана алокаи бевосита дорад.

Х,оло мувофики меъёру гурухбандии Созмони Милали Муттахид савдои чакана ба хайси нишондихандаи дарачаи зиндагии ахолиро муайянкунанда эътироф шудааст. Аз ин чо, савдои чакана нишондихандаи некуахволй ва болоравии сатхи моддй-маишии ахолй махсуб ёф-та, зиёд шудани он маънии бехдошти зиндагй ва сатхи моддии мардумро дорад. Бори аввал тафрика дар тагйирёбй ва дарачаи таъминоти тала-боти аввалиндарача, элементарй ва ичтимой-маданиро дар вобастагй аз дарачаи даромади оилавй мухаккики омор Эрнст Энгели олмонй хануз дар охири асри Х1Х муайян карда буд. У качхати пайвастагии даромаду таркиби харочотро барои истеъмол тартиб дода буд, ки он «качхати Энгел» ё «конуни Энгел» ном гирифтааст. Хулосахои асосии у дар чунин гуфтахо зикр шудаанд: чй кадар ки даромад кам бошад, хамон кадар кисми асосии он ба хариди хурокворй сарф мешавад ва алалхусус ба навъхои хуроквории камсифат; чй кадар ки даромад кам бошад, хамон кадар кисми зиёди он барои аз чихати чисмонй нигох доштани инсон ва кисми камаш ба тараккиёти маънавй сарф мешавад.

Мо комилан тарфдори ин акидаи у хастем, зеро вазъияти иктисодии Точикистон дар солхои 90 ва ибтидои карни ХХ низ таъйид аз назарияи пешниходкардаи Э.Энгел мекунад. Барои асоснок намудани гуфтахои Э.Энгел ва таъйиди хеш аз мавкеи у мо ба нишондодхои вилояти Сугд ру меоварем. Дар соли 2000-ум мувофики нишондихандахои вилоят як на-фар узви хонавода мохе 17 сомонию 45 дирам даромад дошт, ки аз он 9 сомону 90 дирамро барои хариди хурокворй, 4 сомону 26 дирамро маводи гайриозука ва кисми бокимондаашро барои дигар пардохтхо сарф мекард. Агар хиссаи озукавории истеъмолкунандаи аъзои оила ба 65,3% баробар бошад, аз он кисми зиёдаш, яъне 24,9% барои хариди нон ва махсулоти нонй сарф мешуд, баъдан хиссаи мевачот ва кабудй 7,4%, гушт ва махсулоти гуштй 6,9%, равгани растанй 6,5%, шир ва махсулоти ширй 5,2% буда, хиссаи мохй ва махсулоти мохигй ба 0,07% баробар буд.

Бо баробари зиёд шудани даромади ахолй дар соли 2009 ва ба як узви хонавода дар як мох ба 202,49 сомонй баробар шудани он, хиссаи хариди хурокворй ба 53,2% рост омад ва хиссаи маводи гайриозукавй ба 32,9% расид, ки ин нишондод дар соли 2000-ум ба 28,1% баробар буд.

Агар мо ба таркиби гардиши савдо аз руи хурокворй нигарем, тамоюли камшавии махсулоти нонй 17,3% дар мукоиса аз нишондихан-дахои соли 2000-ум (7,6% кам), равгани растанй 4,2% (2,3% кам), шир ва махсулоти ширй 4,4% (0,8% кам), мевачот 6,8% (0,6% кам) ба назар мера-сад ва савдои гушт ва махсулоти гуштй бошад, боло рафта он ба 7,7% баробар шуд, ки ин нишондод нисбати соли 2000-ум 0,8% зиёд мебошад.

Дар хакикат, мувофики акидаи Э.Энгел, бо болоравии даромад ахолй бештар ба молхои истеъмолии сифатан хуб буда ру меоварад.

Дар соли 2011 аз чихати микдор ва сифат тагйирёбй дар истеъмоли молхо дар вилояти Сугд бевосита бо баландшавии даромади ахолй алокаманданд. Ин акидаро нишондодхои имсолаи савдои чакана хам таъйид мекунанд. Масалан, музди миёнаи хармохаи номиналй дар мох-хои январ-феврали соли 2011-ум 306,41 сомониро ташкил дод, ки нисбат ба хамин давраи соли гузашта 19,3% баробар зиёд аст.

Мутаносибан ба ин, хачми гардиши савдои чакана дар моххои январ-марти соли 2011-ум 642,6 миллион сомонй буда, нисбат ба хамин давраи соли 2010-ум 6,6% афзудааст.

Таносуби молхои озукаворй дар хачми умумии гардиши моли чакана 44,7% ё 287,2 млн. сомониро ташкил кард.

Дар хачми умумии фуруши озукаворй молхои зерин афзалият доранд: гушту хасиб (23,9%), махсулоти каннодй (9,8%), орд (7,3%), ярма ва лубиёи (5,8%), равгани растанй (5,2%), мевачот (4,6%), сабзавот (3,8%).

Таносуби молхои гайриозука 55,3% ё 355,4 млн. сомониро ташкил кардааст. Аз молхои гайриозука ахолй бештар газвор (15,5%), масолехи сохтмон (13,2%), пойафзол (9,2%), мебел ва маснуоти колинй (8,5%), мах-сулоти нафтй (7,9%)-ро харидорй кардаанд. Таносуби бештари гардиши моли чакана аз хама зиёд дар шахрхои Хучанд, Истаравшан, Исфара, Конибодом, Панчакент, Чкалов ва нохияи Б.Еафуров мушохида карда мешавад.

Дар натичаи омузиши таъсири даромаднокии ахолй ба савдои чака-на чунин хулосабардорй кардан мумкин аст:

1. Дар натичаи камшаваии даромади ахолй, ки бо вокеахои мудхиш ва фочиабори Ч,умхурии Точикистон бевосита марбут аст, пастравии истеъмоли хуроквории ба организми инсон манфиатовар ва аксари маводи гайриозукавй хис карда шуд.

2. Аксари хиссаи хариди мол аз тарафи ахолй дар солхои 2000 ба махсулоти нонй рост омад, вале хиссаи хариди гушт, махсулоти гуштй ва мохй, баръакс, хеле кам ба назар расид.

3. Бо болоравии даромади ахолй дар солхои 2009-2011 болоравии савдои чакана дар мамлакат ба кайд гирифта шуд. Зимнан, фуруши на факат молхои озукавории фоиданок (гушт, мохй), балки маводи

гайриозука, амсоли газвор, масолехи сохтмон, мебел, маснуоти колинй ва гайрахо низ афзуд, ки ин холат аз болоравии сатхи зиндагии мардуми чумхурй шаходат медихад.

ПАЙНАВИШТ:

1. Гребнев А.И. и др. Экономика торгового предприятия.-М.: Экономика, 1996.

2. Греховодова М.Н. Экономика торгового предприятия. -Ростов на Дону, 2001.

3. Зокирова Ш.М. Проблемы регулирования доходов населения. - Худжанд: Хуросон, 2007.

4. Омори солонаи вилояти Сугд, 2009. -Хуцанд, 2009. - С. 195-197.

5. Рузномаи «%ацицати Сугд» № 43 аз 9.04.2011.

6. Орифов А. О. Блиничкина Н. Роль трудовой миграции в трансформации уровня жизни населения Таджикистана//Вестник ТГУПБП.- 2009. -№3(39).-с. С.47-51.

Зокирова Шаходат Мухитдиновна,

кандидат экономических наук, доцент кафедры экономики предприятий и предпринимательства ТГУПБП

Рост уровня доходов населения - основа увеличения розничного товарооборота

Ключевые слова: розничный товарооборот, денежные доходы населения, торговый оборот, уровень жизни, продовольственные и непродовольственные товары

В статье исследован розничный товарооборот Республики Таджикистан и его взаимосвязь с уровнем доходов населения.

Выявлено, что при низком уровне доходов население в основном употребляет низкокалорийные продукты питания, а при увеличении доходов население покупает не только калорийные продовольственные товары, но и непродовольственные товары, создающие уют в семьях.

Sh. M. Zokirova

The Growth of Population's Income Standard as the Ground of Retail Goods Circilation Increase

Key words: retail circulation of goods, monetary incomes of population, trade circulation, living standard, food and non-food goods

The author investigates the interconnection between retail goods circulation and the standard ofpopulation's incomes in Tajikistan.

It is ascertained that under low income standard the population uses mainly the food stuffs of low calorie content, but when people's incomes tend to rising they buy not only wholesome food stuffs of high calorie content, but non-food goods either imparting cosiness to their homes.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.