Научная статья на тему 'Сессия Верховного Совета, судьбоносная для Таджикской нации'

Сессия Верховного Совета, судьбоносная для Таджикской нации Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
131
19
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ГОСУДАРСТВО / STATE / НЕЗАВИСИМОСТЬ / INDEPENDENCE / XVI СЕССИЯ ВЕРХОВНОГО СОВЕТА / THE XVI-TH SESSION OF THE SUPREME COUNCIL / ГРАЖДАНСКАЯ ВОЙНА / CIVIL WAR / ТАДЖИКСКОЕ ПРИМИРЕНИЕ / INTER-TAJIK RECONCILIATION

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Орифов Абдуллоджон

Роль XVI сессии Верховного Совета Республики Таджикистан неоценима. В ходе нее была заложена основа того государственного устройства, который позволил сформироваться и развиваться современному независимому Таджикистану. Были определены пути и методы стабилизации экономической, политической и социальной ситуации в стране. Особое значение в этом процессе имеет направленная на развитие и процветание деятельность Президента республики Э. Рахмона.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Supreme Council Session Fateful for the Tajik Nation

The role of the XVI-th session of the Supreme Council of the Republic is invaluable. In its course there had been laid the foundations of those statal frameworks which enabled contemporary independent Tajikistan to form and to develop. The latters determined the ways and methods of stabilization in regard to the economic, political nd social situation in the country. The activities of the President of Tajikistan Emomali Rakhmon acquire a special importance being aimed at development and efflorescence.

Текст научной работы на тему «Сессия Верховного Совета, судьбоносная для Таджикской нации»

ТАЪРИХ ИСТОРИЯ

Абдуллоцон Орифов,

доктори илмуои ицтисод, профессор, Иштирокчии Ицлосияи XVI Шурои Олии ЦТ

ИЦЛОСИЯИ ТАВДИРСОЗИ МИЛЛАТ

Точикистони сохибистиклол чашни 20-умин солгарди Ичлосияи XVI Шурои Олии Точикистонро, ки дар ^асри бохашамати Арбоби хочагии чамоавии ба номи ду карат ^ахрамони Мехнати Сотсиалистй Саидхоча Урунхочаев гузашта буд, ботантана кайд мекунад. Хдрчанд 20 сол дар назди таърих мухлати на он кадар зиёд бошад хам, дар ин фурсат дар назди миллати чафокашидаи точик оиди сарчамъ намудани беш аз як миллион фирориён, кабули Сарконун, Парчами миллй ва дар рохи бунёди давлати хукукбунёд, демократй ва дунявй, бехдошти вазъи иктисодй, ичтимой ва сиёсии мамлакат корхои назаррас ба анчом расид.

Махсусан, дар Ичлосия хизмати гурухи корй тахти рохбарии вакили мардумй Абдумачид Достиев хеле назаррас мебошад. Гурухи корй хар руз оиди ин ё он масоили Сарконун, Парчами миллй фикру мулохизахои мутахассисонро мавриди мухокима карор медоданд ва дар охир он мавриди кабул карор мегирифт. Умуман, вакилон бахри тахкими давлату давлатдории Точикистони сохибистиклол хизмати шоиста намуданд.

Сарвари тозаинтихоби давлатамон Эмомалй Рахмонов, ки ба тараф-дории интихоби у 186 вакилони мардумй овоз дода буданд, дар нахустин суханрониашон кайд намуданд, ки ман вазифаи хешро махз аз сулх сар мекунам, то як мухочир берун аз Ватан монад, ман худро осуда хис намекунам. Махз сулху субот омили асосии вахдати миллй ва оромии чомеаи навини мо мебошад. Кушиш ба харч медихем, ки харчй бештар фирориёнро ба Ватан баргардонем.

Саpваpи давлат аз нуктаи назаpи одамият инсони захматдуст, кави-иpода, дилсуз, ботамкин, дилкушод бyда, даp сухбат бо одамон дypбинy хайpхоx, пypдоштy шеъpфаxмy шеъpдyст хастанд, некпиндоpy не^аф-тоpй даp ин фаpзанди содики халк пyppа тачассум ёфтааст. Саpваpи ча-вон даp давоми солхои pоxбаpият Ватанpо саpчамъ намуда, бо дили гаpм, содикона ва пайгиpона баxpи ободии Ватан ва шyxpат ёфтанаш захматхои зиёде ба хаpч медиханд.

Раиси Шypои Олии мамлакат Эмомалй Рахмонов даp pyзxои аввали фаъолияташ даp мубохиса ба мyхбиpон гуфта буд: «Вазифахои асосии ман ибоpат аз он аст, ки гypyxxои силохбадаст бо xамдигаp гуфтушунид намоянд ва ба мувофикат биpасанд, вакте байни онхо xамдигаpфаxмй ба вучуд ояд, пас икдоми нави саpчамъии миллати чафокашидаамон хатман шypyъ мешавад».

Саpваpи давлат интихоб шудани фаpзанди бошаpафи миллат Эмомалй Рахмон, мypочиати y ба халки шаpифи точик (02.12.1992), ки даp он pоxxои аз холати бyxpони сиёсй, иктисодй, фаpxангй начот додани чум-xypï акс ёфта буданд, аз чониби маpдyми захматкаш гаpмy чушон кабул гаpдиданд.

Даp Эъломияи Истиклолияти Ч,yмxypии Точикистон, ки даp Ичло-сияи дувуми даъвати 12-уми Шypои Олй 24 августи соли 1990 кабул шу-дааст, кайд мешавад: истиклолияти давлатй хамчун «ягонагй ва хукм-pавонии хокимияти давлатй даp тамоми худуди Ч,yмxypии Точикистон ва соxибихтиёpии он даp муносибатхои хоpичй маънидод шудааст».

Умуман Ичлосияи XVI Шypои Олй беш аз 23 масъалаxоpо мавpиди баppасй каpоp дода, тибки онхо якдилона каpоpxо кабул намуд. Дукумати сохибистиклол даp ин солхо амнияти миллати паpокандашyда-pо таъмин намуда, кафолат дод, ки гypyxxои силохбадаст халъи силох намоянд ва ба зиндагии осудахолонаи ахолй халал наpасонанд ва агаp халъи силох нанамоянд, давлат имконият доpад, чоpаxои заpypй биан-дешад. Ин тадбиp имкон медихад, ки xаp чй бештаp ахолй саpчамъ ша-ваду ба мехнати сyботкоpона камаp бандад, хамон кадаp зиндагии осу-даxолонаашонpо таъмин намудани онхо имконпазиp мегаpдад.

Танхо муттахидй имкон медихад, ки Точикистони азизpо ба давлати сохибистиклол, ганию мyтаpаккй табдил дихем.

Даминpо бояд кайд намуд, ки Эмомалй Рахмонов хамчун Раиси Ш^ои Олй ва Саpдоpи давлат баъд аз 2 соли фаъолияташ даp мохи ноябpи соли 1994 бо афзалияти зиёде (бо 87% овоздихй) даp интихоботи пpезидентй галаба ба даст оваpд. У даp баpомади худ кайд каpд, ки бояд xаpчй зyдтаp гypезагонpо ба Ватан баpгаpдонем. Датто агаp як гypеза беpyн аз Ватан монад, ман хyдpо оpом хис каpда наметавонам. Дамин тавp, pyзи 16.11.1994 охиpин гypезаxо ба Ватан баpгаштанд. Мохи майи

соли 1992 бо талаби мухолифин Дукумати муросои миллй ба фаъолият шуруъ намуд, аммо он натавонист дар мухлати муайян масъалахои умдатарини хочагии халкро халлу фасл намояд.

Рохбарияти Шурои Олй тахти раисии Акбаршох Искандаров дар мухлати на он кадар зиёд ду кутби сиёсй - тарафдорони сохти консти-тутсионй ва тарафдорони исломи бунёдгароро барпо намуд. Даминро бояд кайд кард, ки сохторхои кудратии кишвар бо дастгирии пуштибони хоричиашон бетарафиро («нейтралитет») ишгол менамуданд.

Кор ба он омада расид, ки рохбарияти давлату хукумат халлу фасли умдатарин масъалахои хаёти сиёсии мамлакатро дар бинои дивизияи 201 -уми Вазорати мудофиаи ФР (фармондехаш генерали армия Г.Р.Воробев) мегузаронд. Дар ин рузхо хазорон одамон, катъи назар аз миллат, тарки ватан намуданд. Гирдихамойихо дар пойтахт хеле муташаннич мегузаш-танд. Чунин холатхоро чй дар аэропорту чй дар рохи охан дида кас дар тааччуб мемонд. Дар кучахо даххо одамон фавтида ва хеч кас ба часадхо ахамият намедод. Билохир, Президенти аз тарафи халк интихобшуда Рахмон Набиев ба таври зурй аз вазифа барканор шуд. Махз дар хамин рузхои муташаннич табакахои гуногуни чомеа бо истинод ба хирад ва фарханги халк дар назди намояндагони худ дар хокимияти олии намо-яндагй ва конунгузории мамлакат - Шурои Олии Ч,умхурии Точикистон бо катъияти том масъала гузоштанд, ки пеши рохи чанги шахрвандй харчй зудтар гирифта шавад.

Иродаи халк бечуну чаро бартараф кардани зухуроти зиддиконсти-тутсиониро талаб мекард. Махз аз хамин сабаб гузаронидани Ичлосия дар шахри Душанбе имконнопазир буд. Чунки таъмини бехатарии ваки-лонро хеч кас ба зиммаи хеш намегирифт. Фикру мулохизахое буданд, ки Ичлосия берун аз мамлакат, хатто дар шахри Тирмизи Ч,умхурии Узбекистан, гайр аз ин дар шахрхои Турсунзода, Дисор, Душанбе ва дар дигар минтакахо гузаронида шавад.

Акли солим галаба кард ва бо пешниходи вакилони мардумии ви-лояти Ленинобод кори Ичлосия дар ^асри Арбоби хочагии чамоавии С. Урунхочаев ба кор сар кард. Дар он аз 230 нафар вакилони халк 193 намоянда иштирок доштанд, 37 нафар вакилон иштирок накарданд, 3 нафар фавтида буданд ва 4 нафар дар чаласахои минбаъда иштирок намуда, 30 нафарашон тамоман дар кори он иштирок накарданд.

Рузи дуюми кори Ичлосия 17 ноябри соли 1992 хамаи вазирон ва раи-сони кумитахои Шурои Вазирон ба чаласаи шуро даъват шуда буданд. Раиси Шурои Олй Акбаршох Искандаров суханронй кард ва вакилони мардумй лозим донистанд, ки раис ва хайати Шурои Олй бинобар таъмин нанамудани бехдошти вазъи иктисодй, ичтимой ва сиёсии мамлакат хар чй тезтар ба истеъфо раванд. Рузи 18 ноябри 1992 якумин чала-

саи васеи Шурой Олии мамлакат баргузор гардид ва дар он аз 197 вакил 186 нафар ба чонибдории Эмомалй Рахмонов овоз доданд ва мутобики талаботи моддаи 189 Сарконуни Ч,умхурии Точикистон у Раиси Шурои Олии Ч,умхурии Точикистон интихоб шуд. Ва дар Ичлосия хеле пурмазмун суханронй намуд. Аз чумла Сарвари давлат савганд ёд намуд, ки мазмуни он чунин аст:

«Ман кори худро аз сулх сар мекунам ва тарафдори давлати демократа ва хукукбунёд мебошам. Мо хама бояд ёру бародар бошем, то ки вазъиятро ором намоем». Ин садокату самимиятро Эмомалй Рахмон дар чараёни хизматхои хоксоронааш дар назди халку ватан баръало собит намуд, ки мо онро дар тули фаъолияти наздик 20 солаи чонфидоияш хис мекунем. Бо баробари он, бахри муътадилгардонии вазъи дохилии мамлакат байни мухолифин ва намояндагони Дукумати конунй мулокоту гуфтушунидхо давом мекарданд.

Дар давраи музокирот байни мухолифин ва Дукумати конунй 3 гурухи масъалахо ба рузномаи гуфтушунид дохил шуда буданд:

1. Масъалаи бозгашти гурезахо

2. Масъалаи оташбас

3. Масъалаи сохтори конститутсионй

Раванди сулхи точикон ба ду давра - давраи музокирот ва замони татбики асноди баимзорасида чудо мешаванд. Дар мачмуъ 8 музокироти сулхи точикон баргузор гашт ва хамаи раванди музокироти сулхи точикон бо фаъолияти Президенти мамлакат Чдноби Олй Эмомалй Рахмон зич алокамандй дорад. Умуман, раванди музокироти сулх дар даври 3-юми хамкории тарафхо дар мулокоти Президенти мамлакат ва рохбари Иттиходи гуруххои оппозитсияи точик Саид Абдуллохи Нурй зохир мешавад. Он зинаи олии музокирот ба хисоб меравад ва дар он мухо-кимаи мухимтарини масъала - вазъи иктисодй-ичтимоии мамлакат мав-риди гуфтушунид карор гирифтанд. Ин гуна мулокот дар он маврид сурат мегирифт, ки агар масъалахо дар сатхи мулокот ё машварат хал нашуда бошад. Аввалин мулокотхо дар Кобул 17-19 маи соли 1995 баргузор шуда буд. Минбаъд дар Техрон 10-11 декабри соли 1996, дар Афго-нистон 19-23 декабри соли 1996, дар Москва 21-22 феврал ва 16-18 маи 1997 дар шахрхои Машхад ва Бишкек доир шудаанд.

Даминро бояд кайд намуд, ки 17-19 маи соли 1995 аввалин вохурии Эмомалй Рахмонов бо Саид Абдуллохи Нурй баргузор гардид, Барои ба дарачаи баланд гузаронидани он мавкеи Президенти Ч,умхурии Исломии Афгонистон доктор Бурхониддини Раббонй сахми сазовор гузошта буд. Давраи чоруми мулокоти тарафайн дар шахри Алма-Ато баргузор гардид, ки на он кадар ахамияти бузург дошт. Давраи панчуми мулокот, ки он дар се мархила доир гашт, наздик 75 руз дар Ашкобод муттасил

идома ёфта, натичаи дилхох надод. Мулокоти дигари рохбарон 20-27 феврали соли 1997 дар шахри Машхади Эрон баргузор гардид. Дар он Низомномаи Комиссияи оштии миллй ба имзо расид ва хамин тавр зарурати мулокоти навбатии Эмомалй Рахмонов ва Саид Абдуллохи Нурй ба миён омад. Раванди музокироти Сулхи точикон бо имзои «Со-зишномаи умумии истикрори сулх ва ризоияти миллй дар Точикистон» 27-уми июни соли 1997 дар шахри Москва ба имзо расид. Оиди ин масъала Президенти мамлакат Э.Рахмон чунин кайд карда буд: «Умеду орзухои мардуми точик дар давоми 5 соли охир барои нигох доштани давлати миллиаш махз дар хамин рузи саид чомаи амал пушид. Акли солим ва хиради дурбин пируз шуд. Рузи фархундае, ки дар хамаи шахру нохияхо ва дехоти дурдаст дар хамаи оилахо интизор будем, фаро ра-сид». Дар натичаи имзои оштии миллй беш аз 6000 нафар аъзои дастахои мусаллахи оппозитсия аз комиссияхои харбию тиббй гузашта, аксарият ба ^уввахои мусаллахи миллии Дукумати конунй пурра пайвастанд.

Ибтидои солхои 90-ум бухрони сахти хокимияти давлатиро ба миён оварда буд. Еайр аз Шурои Олии Ч,умхурии Точикистон дигар ягон сохтори давлатие бокй намонда буд, ки он салохияти давлатдориро бо тавоной ба ичро расонида тавонад. Датто вазоратхои кудратй худро бетараф эълон намуданд. Аммо онхо манфиатхои гуруххои алохидаро ифода менамуданд ва баъзе сиёсатмадоронро дастгирй мекарданд. Аз ин лихоз, Дукумати марказй дар симои Президент ва аъзои хукумат идоракунии чомеаро аз даст дода буд. Аксарияти вилоятхо ва шахру нохияхо ба таври алохида бидуни супоришоти вазоратхои марказй мустакилона амал мекарданд. Бо хамин омилхои номатлуб хатари аз байн рафтани давлати сохибистиклоли Точикистон ба миён меомад.

Баргузории Ичлосияи XVI Шурои Олии Ч,умхурии Точикистон дар ^асри Арбоб бо харфхои заррин сабт ва ба хукми таърих ворид гашта-аст. Ин касрест, ки офаридаи мехнату садокат, дили гарму иродаи неки мардуми некмаром мебошад. Ба сулху салох, галабаи аклу некй, якпор-чагй, аз байн нарафтани миллати точик ва умуман давлати миллй махз дар хамин ^аср асос гузошта шуд. Бо хамин амал ба шухрати фархангии ^асри Арбоб - чои эхёи вахдати миллй шухрати тозае афзуда шуд.

Имруз миллати сарбаланди моро беш аз 123 давлати дунё ба расмият шинохт ва дар 100 давлатхои чахон корпусхои дипломатй бо муасси-сахои дипломатиаш амал менамоянд ва ливои точикон дар иморатхои давлатиашон чилвагар аст.

Дар кучое хизматчиёни давлатй-вакилони парламенти касбй хамчун намояндаи хукумати конунй сафархои хизматй намоянд, онхоро хуб ме-пазиранду эъзозу эхтиром месозанд. Аз ин лихоз, мо-вакилони мардумй мефахрему шукргузорем, ки дар чунин давлати озоду демократй ва ху-

кукбунёд умр ба сар мебарем. Халки чабрдидаву пуртокати точик дар ин муддати на чандон тулонй тамоми мушкилихоро паси сар намуда, ватанашро аз вартаи халокатовар эмин дошт, сол то сол обрую эъти-бораш дар арсаи чахонй баланд, хамчун аъзои комилхукуки ташкилот-хои байналмилалй мавкеи хосаеро ишгол намуда истодааст.

Махз бо шарофати ин руйдодхои мухими таърихй чумхурии сохиб-истиклоламон тавонист, ки аркони давлатдорй ва шохахои фалачшудаи хокимиятро дар мамлакат баркарор гардонида, пояхои истиклолияти давлати Точикистонро кавй намояд. Мухим он аст, ки дар Ватани ази-замон вахдати миллй, сулхи пойдору суботи сиёсиву ичтимой ва фазои озоди бунёдкориву созандагй пурра фарохам оварда шудааст. Умуман, дар давоми беш аз 10 соли охир мачмуи махсулоти дохилй 2,3 баробар афзуда, рушди солонаи он ба хисоби миёна беш аз 7 фоизро ташкил на-муд. Дар натича мачмуи махсулоти дохилй ба хар сари ахолй 5,3 баробар зиёд гашт. Дар ин давра истехсоли махсулоти кишоварзй 2,5 баробар, молхои саноатй 2 баробар, хачми гардиши савдои чакана 3,5 баробар ва гардиши савдои хоричй 3 баробар афзудааст. Аз он чумла, истехсоли махсулоти кишоварзй соли сипаришуда нисбат ба соли 2010 8 фоиз, молхои саноатй, гардиши савдои чакана 9 ва савдои хоричй 15,5 фоиз афзуд. Дачми даромади ахолй афзуда он аз 1 миллиард сомонии соли 2009 то ба 16,2 миллиард сомонй дар соли 2011 расидааст, яъне даромад-хои ахолй беш аз 16 баробар зиёд гардидаанд. Сатхи камбизоатй дар мамлакат аз 81 фоизи соли 1999 то 42 фоиз дар соли 2011 кам карда шуд. Умуман, дар солхои сипаришуда давлатамон тавонист нишондихандахои солонаи таваррум ва курби пули миллиро дар сатхи барномавй ба эъти-дол дарорад.

Президенти мухтарам Эмомалй Рахмон соли равон дар Паёми худ ба Мачлиси Олии Ч,умхурии Точикистон чунин кайд намуд: «Мо дар назди худ вазифа гузошта будем, ки дар давоми се соли наздик музди мехнати кормандони сохахои ичтимоиро то ду баробар зиёд намоем. Соли гузаш-та дар доираи мархалаи аввали ин хадаф музди мехнати вазифавии кор-мандони сохаи маориф ва илми сохавй 30%, илмхои академй - аз 100 фоиз то 3,3 баробар, фархангу варзиш ва муассисахои хифзи ичтимоиву тандурустй - 40 фоиз ва хамаи намуди стипендияхо - 40 фоиз зиёд карда, музди мехнати хизматчиёни давлатй, кормандони макомоти хифзи хукук ва хизматчиёни харбй низ баланд бардошта шуд. Бо дарназардошти аз 1 рушди иктисодиёти мамлакат ва зиёдшавии имкониятхои молиявй аз 1 сентябри соли равон мархалаи дуюми зиёдшавии музди мехнат амалй гардида, музди мехнати кормандони мактаби миёна ва муассисахои томактабй, хона-интернатхо барои калонсолону маъюбон - 60 фоиз, со-хаи фарханг - 50 фоиз тандурустиву хифзи ичтимой, варзиш ва дигар

муассисахои сохаи маориф 40 фоиз, кормандони сохаи илм ва муассисахои тахсилоти олй - 30 фоиз зиёд карда мешавад» (5,8-9).

Чунин икдоми хайрхохонаи давлати сохибистик;лоламон дар солхои оянда низ давом ёфта, сохди хифзи ичтимоии ахолй торафт такмил хохад ёфт. Умуман, торафт устувор намудани пояхои давлату давлатдории миллй ва зебо гардонидани сарзамини ачдодй талаб менамояд, ки нисбати тахкими вахдати миллй, истик;лолияти давлатй, густариши худшиносиву худогохй ва ифтихори ватандорй кушишу талоши пайваста дошта бошем.

Калидвожа^о: давлат, истщлолият, ицлосияи XVI Шурои Олй, цанги шаурвандй, оштии тоцикон

Пайнавишт:

1. Бунёди давлтадории навин. Зери таурири Маумадсаид Убайдуллоев. -М., 2002.

2. Орифов А. Ислоуоти фискалй-омили устувории щтисодиёт. -Хуцанд, 2010.

3. Орифов А., Азизов Ф. Танзими муносибатуои ицтисодии гумрукй. -Хуцанд, 2009.

Абдуллоджон Орифов,

доктор экономических наук, профессор ТГУПБП Сессия Верховного Совета, судьбоносная для таджикской нации Ключевые слова: государство, независимость, XVI сессия Верховного Совета, гражданская война, таджикское примирение

Роль XVI сессии Верховного Совета Республики Таджикистан неоценима. В ходе нее была заложена основа того государственного устройства, который позволил сформироваться и развиваться современному независимому Таджикистану. Были определены пути и методы стабилизации экономической, политической и социальной ситуации в стране. Особое значение в этом процессе имеет направленная на развитие и процветание деятельность Президента республики Э. Рахмона.

А. Orifov

Supreme Council Session Fateful for the Tajik Nation

Key words: state, independence, the XVI-th Session of the Supreme Council, civil war, inter-Tajik reconciliation

The role of the XVI-th session of the Supreme Council of the Republic is invaluable. In its course there had been laid the foundations of those statal frameworks which enabled contemporary independent Tajikistan to form and to develop. The latters determined the ways and methods of stabilization in regard to the economic, political nd social situation in the country. The activities of the President of Tajikistan Emomali Rakhmon acquire a special importance being aimed at development and efflorescence.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.