Научная статья на тему 'Афзоиши даромади аҳолӣ - асоси болоравии савдои чакана'

Афзоиши даромади аҳолӣ - асоси болоравии савдои чакана Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
551
42
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
РОЗНИЧНЫЙ ТОВАРООБОРОТ / RETAIL CIRCULATION OF GOODS / ДЕНЕЖНЫЕ ДОХОДЫ НАСЕЛЕНИЯ / MONETARY INCOMES OF POPULATION / ТОРГОВЫЙ ОБОРОТ / УРОВЕНЬ ЖИЗНИ / LIVING STANDARD / ПРОДОВОЛЬСТВЕННЫЕ И НЕПРОДОВОЛЬСТВЕННЫЕ ТОВАРЫ / FOOD AND NON-FOOD GOODS / TRADE CIRCULATION

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Зокирова Шаходат Мухитдиновна

В статье исследован розничный товарооборот Республики Таджикистан и его взаимосвязь с уровнем доходов населения. Выявлено, что при низком уровне доходов население в основном употребляет низкокалорийные продукты питания, а при увеличении доходов население покупает не только калорийные продовольственные товары, но и непродовольственные товары, создающие уют в семьях.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

РОСТ УРОВНЯ ДОХОДОВ НАСЕЛЕНИЯ - ОСНОВА УВЕЛИЧЕНИЯ РОЗНИЧНОГО ТОВАРООБОРОТА

The author investigates the interconnection between retail goods circulation and the standard of population's incomes in Tajikistan. It is ascertained that under low income standard the population uses mainly the food stuffs of low calorie content, but when people's incomes tend to rising they buy not only wholesome food stuffs of high calorie content, but non-food goods either imparting cosiness to their homes.

Текст научной работы на тему «Афзоиши даромади аҳолӣ - асоси болоравии савдои чакана»

Зокирова Ша^одат Мууитдиновна,

номзади илмхои ицmисодиёm, доmсенmи кафедраи ицmисодиёmи корхонауо ва соуибкории ДД^БСТ

АФЗОИШИ ДАРОМАДИ А^ОЛЙ - АСОСИ БОЛОРАВИИ САВДОИ ЧАКАНА

Даp натичаи таъсиpи якчанд омилхои гуногун, минчумла пош xypдани Иттиходи Шypавй, чангхои шахpвандии дохилй, сахву хатохо даp хисобдоpии маpхалаи табаддулот даp Ч,yмхypии Точикистон пастpавй даp хамаи сохахои хаёти xочагидоpии чомеа pyx дод, ки он, даp навбати хеш, ба пастшавии нишондодхои ичтимой мусоидат намуд.

Даpомади пулии хонаводахо, ки бо болоpавии сатхи бекоpй ва номувофикии музди коp бо хадди акал маpбyт аст, бамаpотиб кам гаpдид. Даp навбати худ, даp натичаи пастpавии даpомади умумиоилавй паст шудани сатхи зиндагй ба мушохида pасид, ки даp махдудкунии xаpочот ба маводи озукаи аз чихати истеъмолй фоиданок ва маводи Fайpиозyкавоpй аён мегаpдад.

Аз соли 1991 истеъмоли гушт ва махсулоти гуштй, шиp ва махсулоти шиpй хеле паст фаpомад. Аксаpи ахолй имконияти xаpидани мохй ва махсулоти мохигиpо, ки даp таpкибашон моддахои зиёди баpои оpга-низми инсон манфиатоваp доpад, надоштанд. Ин тамоюл то соли 1998 идома ёфт. Баъд аз он ва бо баpобаpи pyшди иктисодй даp мамлакат болоpавии истеъмоли xypоквоpии навъхои фоиданок ва маводи Fайpиозyка низ ба мушохида pасид, ки онpо мо даp натичаи омузиши таpкиби савдои чакана баpъало аён намудем.

^исми зиёди неъматхои моддиpо ахолй баpои конеъ намудани тала-боти шахсиашон бо воситаи савдо таъмин менамоянд. Зеpи мафхуми «савдои чакана» фypyши молхоpо ба ахолй ба ивази даpомади пули эшон фахмидан лозим аст.

Гаpдиши савдои чакана халкаи мухим даp мачpои татбики вокеии конуни иктисодии таксимот мувофики мехнат мебошад. МаблаFхои пулии даp натичаи мехнати сифатнок ва бо микдоpи муайян гиpиф-ташуда даp сохаи савдои чакана баpои молхои лозима иваз мешаванд. Гаpдиши савдои чакана даpачаи зиндагии ахолиpо нишон медихад. Баpои бахо додан ба даpачаи зиндагй нишондодхои зеpин истифода мешаванд: даpачаи истеъмоли xypоквоpй ва молхои Fайpиозyкавй; даpа-чаи таъмин бо манзил; шаpоити маишй; маоpиф; xизматpасонии сохаи

ИКТИСОДИЁТ

ЭКОНОМИКА

тандурустй; шароити кор; ташкили дамгирй; давомнокии рузи корй ва гайрахо. Объекти савдои чакана хурокворй ва молхои гайриозукавй мебошанд, ки дар таркиби неъматхои моддй ва мадании аз тарафи ахолй харидоришаванда чои сазоворро доранд. Савдои чакана ба муомилоти пулии мамлакат дар мустахкамшавии арзи миллй низ мавкеи хоса дорад, зеро гардиши пулй бо хизматрасонии савдои чакана алокаи бевосита дорад.

Х,оло мувофики меъёру гурухбандии Созмони Милали Муттахид савдои чакана ба хайси нишондихандаи дарачаи зиндагии ахолиро муайянкунанда эътироф шудааст. Аз ин чо, савдои чакана нишондихандаи некуахволй ва болоравии сатхи моддй-маишии ахолй махсуб ёф-та, зиёд шудани он маънии бехдошти зиндагй ва сатхи моддии мардумро дорад. Бори аввал тафрика дар тагйирёбй ва дарачаи таъминоти тала-боти аввалиндарача, элементарй ва ичтимой-маданиро дар вобастагй аз дарачаи даромади оилавй мухаккики омор Эрнст Энгели олмонй хануз дар охири асри Х1Х муайян карда буд. У качхати пайвастагии даромаду таркиби харочотро барои истеъмол тартиб дода буд, ки он «качхати Энгел» ё «конуни Энгел» ном гирифтааст. Хулосахои асосии у дар чунин гуфтахо зикр шудаанд: чй кадар ки даромад кам бошад, хамон кадар кисми асосии он ба хариди хурокворй сарф мешавад ва алалхусус ба навъхои хуроквории камсифат; чй кадар ки даромад кам бошад, хамон кадар кисми зиёди он барои аз чихати чисмонй нигох доштани инсон ва кисми камаш ба тараккиёти маънавй сарф мешавад.

Мо комилан тарфдори ин акидаи у растем, зеро вазъияти иктисодии Точикистон дар солхои 90 ва ибтидои карни ХХ низ таъйид аз назарияи пешниходкардаи Э.Энгел мекунад. Барои асоснок намудани гуфтахои Э.Энгел ва таъйиди хеш аз мавкеи у мо ба нишондодхои вилояти Сугд ру меоварем. Дар соли 2000-ум мувофики нишондихандахои вилоят як на-фар узви хонавода мохе 17 сомонию 45 дирам даромад дошт, ки аз он 9 сомону 90 дирамро барои хариди хурокворй, 4 сомону 26 дирамро маво-ди гайриозука ва кисми бокимондаашро барои дигар пардохтхо сарф мекард. Агар хиссаи озукавории истеъмолкунандаи аъзои оила ба 65,3% баробар бошад, аз он кисми зиёдаш, яъне 24,9% барои хариди нон ва махсулоти нонй сарф мешуд, баъдан хиссаи мевачот ва кабудй 7,4%, гушт ва махсулоти гуштй 6,9%, равгани растанй 6,5%, шир ва махсулоти ширй 5,2% буда, хиссаи мохй ва махсулоти мохигй ба 0,07% баробар буд.

Бо баробари зиёд шудани даромади ахолй дар соли 2009 ва ба як узви хонавода дар як мох, ба 202,49 сомонй баробар шудани он, хдссаи хариди хурокворй ба 53,2% рост омад ва хиссаи маводи гайриозукавй ба 32,9% расид, ки ин нишондод дар соли 2000-ум ба 28,1% баробар буд.

Агар мо ба таркиби гардиши савдо аз руи хурокворй нигарем, тамоюли камшавии махсулоти нонй 17,3% дар мукоиса аз нишондихан-дахои соли 2000-ум (7,6% кам), равгани растанй 4,2% (2,3% кам), шир ва махсулоти ширй 4,4% (0,8% кам), мевачот 6,8% (0,6% кам) ба назар мера-сад ва савдои гушт ва махсулоти гуштй бошад, боло рафта он ба 7,7% баробар шуд, ки ин нишондод нисбати соли 2000-ум 0,8% зиёд мебошад.

Дар хакикат, мувофики акидаи Э.Энгел, бо болоравии даромад ахолй бештар ба молхои истеъмолии сифатан хуб буда ру меоварад.

Дар соли 2011 аз чихати микдор ва сифат тагйирёбй дар истеъмоли молхо дар вилояти Сугд бевосита бо баландшавии даромади ахолй алокаманданд. Ин акидаро нишондодхои имсолаи савдои чакана хам таъйид мекунанд. Масалан, музди миёнаи хармохаи номиналй дар мох-хои январ-феврали соли 2011-ум 306,41 сомониро ташкил дод, ки нисбат ба хамин давраи соли гузашта 19,3% баробар зиёд аст.

Мутаносибан ба ин, хачми гардиши савдои чакана дар моххои январ-марти соли 2011-ум 642,6 миллион сомонй буда, нисбат ба хамин давраи соли 2010-ум 6,6% афзудааст.

Таносуби молхои озукаворй дар хачми умумии гардиши моли чакана 44,7% ё 287,2 млн. сомониро ташкил кард.

Дар хачми умумии фуруши озукаворй молхои зерин афзалият доранд: гушту хасиб (23,9%), махсулоти каннодй (9,8%), орд (7,3%), ярма ва лубиёи (5,8%), равгани растанй (5,2%), мевачот (4,6%), сабзавот (3,8%).

Таносуби молхои гайриозука 55,3% ё 355,4 млн. сомониро ташкил кардааст. Аз молхои гайриозука ахолй бештар газвор (15,5%), масолехи сохтмон (13,2%), пойафзол (9,2%), мебел ва маснуоти колинй (8,5%), махсулоти нафтй (7,9%)-ро харидорй кардаанд. Таносуби бештари гардиши моли чакана аз хама зиёд дар шахрхои Хучанд, Истаравшан, Исфара, Конибодом, Панчакент, Чкалов ва нохияи Б.Еафуров мушохида карда мешавад.

Дар натичаи омузиши таъсири даромаднокии ахолй ба савдои чакана чунин хулосабардорй кардан мумкин аст:

1. Дар натичаи камшаваии даромади ахолй, ки бо вокеахои мудхиш ва фочиабори Ч,умхурии Точикистон бевосита марбут аст, пастравии истеъмоли хуроквории ба организми инсон манфиатовар ва аксари маводи гайриозукавй хис карда шуд.

2. Аксари хиссаи хариди мол аз тарафи ахолй дар солхои 2000 ба махсулоти нонй рост омад, вале хиссаи хариди гушт, махсулоти гуштй ва мохй, баръакс, хеле кам ба назар расид.

3. Бо болоравии даромади ахолй дар солхои 2009-2011 болоравии савдои чакана дар мамлакат ба кайд гирифта шуд. Зимнан, фуруши на факат молхои озукавории фоиданок (гушт, мохй), балки маводи

ИК,ТИСОДИЁТ

ЭКОНОМИКА

гайриозука, амсоли газвор, масолехи сохтмон, мебел, маснуоти колинй ва гайрахо низ афзуд, ки ин холат аз болоравии сатхи зиндагии мардуми чумхурй шаходат медихад.

ПАЙНАВИШТ:

1. Гребнев А.И. и др. Экономика торгового предприятия.-М.: Экономика, 1996.

2. Греховодова М.Н. Экономика торгового предприятия. -Ростов на Дону, 2001.

3. Зокирова Ш.М. Проблемы регулирования доходов населения. - Худжанд: Хуросон, 2007.

4. Омори солонаи вилояти Сугд, 2009. -Хуцанд, 2009. - С. 195-197.

5. Рузномаи «%ацицати Сугд» № 43 аз 9.04.2011.

6. Орифов А. О. Блиничкина Н. Роль трудовой миграции в трансформации уровня жизни населения Таджикистана//Вестник ТГУПБП.- 2009. -№3(39).-с. С.47-51.

Зокирова Шаходат Мухитдиновна,

кандидат экономических наук, доцент кафедры экономики предприятий и предпринимательства ТГУПБП

Рост уровня доходов населения - основа увеличения розничного товарооборота

Ключевые слова: розничный товарооборот, денежные доходы населения, торговый оборот, уровень жизни, продовольственные и непродовольственные товары

В статье исследован розничный товарооборот Республики Таджикистан и его взаимосвязь с уровнем доходов населения.

Выявлено, что при низком уровне доходов население в основном употребляет низкокалорийные продукты питания, а при увеличении доходов население покупает не только калорийные продовольственные товары, но и непродовольственные товары, создающие уют в семьях.

Sh. M. Zokirova

The Growth of Populationлs Income Standard as the Ground of Retail Goods Circilation Increase

Key words: retail circulation of goods, monetary incomes of population, trade circulation, living standard, food and non-food goods

The author investigates the interconnection between retail goods circulation and the standard ofpopulation's incomes in Tajikistan.

It is ascertained that under low income standard the population uses mainly the food stuffs of low calorie content, but when people s incomes tend to rising they buy not only wholesome food stuffs of high calorie content, but non-food goods either imparting cosiness to their homes.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.