CC BY
26
УДК 334 ББК 65.290.31
Рахимов Шариф Махсумович,
д.и.и., профессори кафедраи фаъолияти бонкии ДДТТ (Тоцикистон, Душанбе)
Рахимов Шариф Махсумович,
д.э.н., профессор кафедры банковского дела ТГУК (Таджикистан, Душанбе)
Rahimov Sharif MaKhsumovich
Dr. of Economics, Professor of the "Banking Activity" department of Tajik State University of Commerce (Tajikistan, Dushanbe) E-MAIL: shama100@msn.com
Калидвожа^о: соуибкории хурд ва миёна, рушд, уиссаи бахши соуибкории хурду миёна дар шугли ауолй, субъектуои соуибкорй, царз, дастгирии соуибкорй, сауми давлат
Дар мацола асосуои назариявию амалии рушди соуибкории хурду миёна дар Цумуурии Тоцикистон, сауми он дар ташаккули Мацмуи маусулоти дохилй ва шугли ауолй, сарчашмауои молиявии таъмини рушди он, низоми дастгирии давлатии соуибкорй дар Тоцикистону кишваруои дигар, роууои уимояи субъектуои соуибкорй аз дахолатуои беасоси сохторуои давлатй омухта шудааст. Дар анцоми мацола бо мацсади таъмини рушди ицтисодиёт пешниуодуо оид ба рушди ин соуа, уимояю дастгирии он аз цониби давлат, додани имтиёзуо дар мисоли кишваруои дигар, омода кардани мутахассисон ва масъалауои дигари марбут ба рушди соуибкорй пешниуод шудаанд. Вобаста ба рушди босуръати воситауои электронй цорй кардани бацайдгирии интернетии ширкату соуибкорон, дар такя ба тацрибаи кишваруои дигар истифодаи низоми электронии гирифтани ицозатнома, пушонидани цисми фоизи царзи субъектуои соуибкорй ва ташкили фондуои замонатй ба мацсад мувофиц мебошад.
Ключевые слова: малое и среднее предпринимательство, доля малого и среднего предпринимательства, валовой внутренний продукт, занятость населения, субъекты предпринимательства, кредит, поддержка предпринимательства, роль государства
Изучены теоретические и практические основы развития малого и среднего предпринимательства, показана его доля в валовом внутреннем продукте и занятости населения. Названы источники финансового обеспечения развития предпринимательства, охарактеризована система государственной поддержки развития предпринимательства в Таджикистане и других государствах, раскрыты пути защиты субъектов предпринимательства от необоснованного вмешательства государственных структур. Предложены рекомендации по развитию этой сферы с целью развития экономики, по её государственной поддержке, предоставлению льгот на примере других государств,
СОХДБКОРИИ ХУРДУ МИЁНА -МАХАКИ АСОСИИ РУШД
МАЛОЕ И СРЕДНЕЕ ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВО -ОСНОВНОЙ ФАКТОР РАЗВИТИЯ
SMALL AND MEDIUM ENTREPRENEURSHIP AS THE MAIN DEVELOPMENTS FACTOR
подготовке специалистов и решению других вопросов, касающихся данной сферы. Отмечается целесообразность введения электронной регистрации фирм и предпринимателей в связи с ускоренным развитием электронных средств, использования электронной системы получения лицензий на основе опыта передовых стран, покрытия части процентов кредита субъектов предпринимательства, организации гарантийных фондов.
Keywords: small and medium enterprises, share of small and medium entrepreneurship, Gross domestic product employment of population, subjects of an entrepreneurship, credit, support of entrepreneurship, role of the state
The author of the article has studied the theoretical and practical grounds of the development of small and medium entrepreneurship having shown its share in the Gross domestic product and population's employment. He calls the sources of financial provision for entrepreneurship development, characterizes the system of state support aimed at it both at home and in other countries, reveals the ways of protection of entrepreneurship subjects from unfounded interference of statal frameworks. The author proposes recommendations on a development of the sphere in question pursuing an objective of economy evolution, the latter's being supported, granting ofprivileges as other countries do, training of specialists and on other problems referring to this realm. Expediency of the following innovations is underscored: introduction of electronic registration of firms and entrepreneurs in connection with accelerated development of electronic media, usage of electronic system beset with obtaining of licenses based on the experience of advanced countries, covering of a credit percentage part of entrepreneurship subjects, organization of insurance funds.
Содибкории хурду миёна дар аксари кишвардои дунё мадаки асосии рушди чомеа буда, хдссаи он дар Мачмуи мах,сулоти дохилй (ММД), шугли ах,олй ва ташаккули бучет зиёда аз нисфро ташкил медихдд. Он дар хдлли масъалах,ои ичтимой низ на;ши мух,им дорад. Бинобар ин, дар стратегияю барномадои рушди иктисодии кишвардо ба ин самт ди;;ати хоса дода шуда, барои таъмини пешрафти он шароити мусоид фарохдм оварда мешавад.
Дар Чумхурии Точикистон аз рузх,ои аввали сох,ибисти;лолй бо рох,и ;абули ;онунх,ои ба талаботи шароити нави давлатдорию хочагидорй чавобгуй, пайваста гузаронидани ислох,от, мутоби; намудани и;тисодиёти кишвар ба фаъолият дар шароити бозорй рушди бемайлони и;тисоди миллй таъмин карда шуд. Ин аст, ки баробари таъмини сулху субот дар кишвар рушди босуръати и;тисодиёт шуруъ гардида, Мачмуи мах,сулоти дохилй сол то сол афзоиш ёфт.
Чи хеле ки маълум аст, дар сохтори Мачмуи мах,сулоти дохилй хдссаи бештар ба сохдх,ои хизматрасонй (45 - 47 фоиз) ва кишоварзй (21 - 23 фоиз) рост меояд. Дар хдр ду сохд сох,ибкории хурду миёна (СХМ) махдки асосии рушд буда, х,иссаи бештари мачмуи ма^сулоти ин сохдх,о ба он рост меояд. Дар сохдх,ои саноату сохтмон низ сох,ибкории хурду миёна х,иссаи арзанда дорад.
Намудори ЬАфзоишиМацмуи махсулоти дохилии Тоцикистон дарумум (бо фоиз)
Сарчашмаи маълумот: Мацмуауои омории Агентии омори назди Президенти ^ум^урии
Тоцикистон барои солуои 1991 - 2016 Моддаи 12-и Конститутсияи Ч,умх,урии Тоцикистон таъкид менамояд, ки «давлат фаъолияти озоди и;тисодй, сохибкорй, баробарху;у;й ва хифзи ху;у;ии хамаи шаклхои моликият, аз цумла моликияти хусусиро кафолат медихдд» [1, с.9]. Ин аст, ки шумораи сохибкорон, хацми кору махсулоти дар ин соха истехсолшаванда ва шумораи цойхои корй сол то сол афзоиш меёбад. Сохибкорй, ки фаъолияти муста;и-лонаю ташаббускоронаи одамон мебошад, ба гирифтани фоида нигаронида шудааст. Сохибкор молу махсулотеро истехсол мекунад ё хизматрасониеро ба анцом мерасонад, ки дар бозор ба он талабот вуцуд дорад. Талаботи афзояндаю тагйирёбан-даи одамон дар навбати худ сохибкорро мацбур месозад то доимо дар цустуцуи роххои муосири фаъолият: пешниходи молу хизматрасонихои нав бо нарххои муво-фи;, истифодаи технологияи нав, бехтар намудани сифати молу махсулот ва гайра бошад. Ин аст, ки рушди бемайлони и;тисодиёти кишвар махз бо шарофати фаъол-нокии сохибкорон идома дорад. Аз сарчашмахои оморй бармеояд, ки сол то сол сах-ми ин бахш дар и;тисодиёт афзуда, шуруъ аз соли 2011, зиёда аз нисфи Мацмуи махсулоти дохилй аз цониби субъектхои сохибкории хурду миёна ташаккул дода мешавад.
Намудори 2 .J(uccau у;амаи со^сщои бахши сохибкорй дар ММД-и Тоцикистон (бо фоиз )
90 SO
200S 200S 2010 201J. ZOl 2 Z013 2014 2015 201G
Сарчашмаи маълумот:Мацмуа^ои омории Агентии омори назди Президенти Цущурии Тоцикистон барои солуои 2008-2016
Чи хеле ки мебинем, хиссаи ин бахш дар Мачмуи махсулоти дохилй сол ба сол бемайлон афзудаааст, вале соли 2016 нисбат ба соли 2015 каме (4,1 банди фоизй) кохиш ёфтааст. Ба истифода додани корхонахои нав - шахсони хукукии ба гурухи субъектхои сохибкории хурду миёна вориднашаванда ва рушди босуръати сохаи саноат (16,0 фоиз) дар соли 2016 сабабхои асосии ин раванд мебошанд.
Сараввал, афзоиши хиссаи сохибкории хурду миёна дар Мачмуи махсулоти дохилй аз хисоби хусусигардонии моликияти давлатй ва баъдан аз хисоби мухайё сохтани шароити мусоид барои фаъолияти ташаббускорона ва дастгирй аз чониби давлат таъмин карда шуд.
Сохибкории хурду миёна на танхо ташаккулдихандаи хиссаи асосии Мачмуи махсулоти дохилй, балки ташкилкунандаи шумораи бештари чойхои корй низ мебошад. Азбаски Чумхурии Точикистон кишвари аграрй буда, кисми зиёди ахолй (73 фоиз) дар дехот зиндагй мекунад [3, с.27], субъектхои сохибкории хурду миёна таъминкунандаи асосии мардуми дехот бо чойхои корианд.
Бахши хусусй вобаста ба хусусиятхои имрузаи хочагидорй дар Точикистон асосан аз хисоби субъектхои сохибкории хурду миёна ташаккул ёфтааст ва ба санаи 1 январи соли 2017 он 1577801 нафар ё 66,1 фоизи адолии кобили мехнатро бо чойи кор таъмин менамояд.
Намудори З.Хцссаи уамаи соуауои бахши соуибкорй дар шугли ауолии Тоцикистон
(бо фоиз)
2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016
Сарчашмаи маълумот:Мацмущои омории Агентии омори назди Президенти Цущурии Тоцикистон барои солуои 2007-2016 Тавре аз намудори 3 бармеояд, рушди фаъолияти сохибкорй дар мамлакат ба афзоиши мунтазами чойх,ои корй мусоидат намуда истодааст. Соли 2016 хиссаи бахши сохибкорй дар шугли ахолй каме (0,7 банди фоизй) кохиш ёфтааст, ки ба мушкилихои щтисодии солхои охир ва нисбатан кам шудани суръати афзоиши шумораю нишондихандахои макрощтисодии субъектхои сохибкорй вобаста аст. Дар такя ба тачрибаи солхои гузашта пешбинй намудан мумкин аст, ки истехсоли молу махсулот ва хизматрасонй дар ин бахш боз афзоиш меёбад.
Сохибкорй, ки ма^сади асосии он гирифтани фоида мебошад, манбаи мухими
даромадхои бучетй низ мебошад. Мувофики тахлилхои Кумитаи давлатии сармоягузорй ва идораи амволи давлатии Чумхурии Точикистон 78 фоизи пардохтхои андозй ба субъектхои сохибкорй рост меояд.
Дар давраи мавриди тадлил, рушди сохибкорй ба зиёдшавии даромадхои пулии ахолй низ мусоидат намуда, боиси кохиши сатхи камбизоатй гардид. Масалан, соли 2016 даромадхои пулии ахолй 27,2 млрд.сомониро ташкил намуданд, ки он нисбати соли гузашта 8,1 фоиз зиёд мебошад. Сатхи камбизоатй бошад, аз 53,5 фоизи соли 2007 то 31,0 фоиз дар соли 2016 кохиш дода шуд [4, с.5].
Барои пешрафти кишвар таъмини амнияти сиёсию иктисодй беандоза мухим аст. Чомеа дар хама мархалахои рушди худ ба синфхо чудо мешавад, ки дар байни онхо аз хама бештар синфи миёна ба оромию суботи сиёсй, ичтимой ва иктисодй хавасманд аст. Тачрибаи солхои ноамнй дар Точикистон ва хамаруза дар чахон нишон медихад, ки аз он аслан синфи миёна (сохибони магозаю коргоххои хурд, дуконхои хизматрасонй, наклиёти мусофиркашию боркашй ва гайра) зарар мебинад. Синфи болой (сохибкорони калон) имкони химояи молу мулки худро доранд, синфи миёна бошад танхо ба имкониятхои давлат ва тинчию амонй такя мекунад. Ин аст, ки рушди сохибкории хурду миёна хамчун омили асосии ташаккули синфи миёна, метавонад дар таъмини суботу рушди иктисодиёти мамлакат накши арзанда бозад. Аз руи тадкикоти олимон кишвархои мутараккй махз бо шарофати ташаккулу дастгирии синфи миёна суботи чомеа ва рушди иктисодиёташонро таъмин мекунанд.
Сахми сохибкорон дар самти дастгирии оилахои камбизоат, бартарафсозии окибатхои офатхои табий, сохтмони манзилхои зист барои мардуми зарардида, дастгирии бепарасторон, сохтмони мактабхо, бунгоххои тиббй, китобхонаю марказхои фархангй ва дигар иншооти ичтимой низ назаррас аст.
Хамин тарик, агар мохияти иктисодии рушди бахши сохибкории хурду миёна аз ташаккули Мачмуи махсулоти дохилию бучети давлатй ва таъмини шугли ахолй иборат бошад, мохияти сиёсию ичтимоии он аз ташаккули синфи миёна, зиёдшавии хиссаи ахолии аз чихати иктисодй фаъол, ташкили чойхои корй, кохиши сатхи бекорию камбизоатй, сохтани мухити ракобатнокй дар бозор, чалби захирахои моддй, молиявй ва табий барои таъмини рушди чомеа иборат аст.
Тибки маълумотхои оморй ба санаи 1 январи соли 2017 дар чумдурй 280904 адад субъектхои содибкорй ба кайд гирифта шудааст, ки нисбати соли 2008 146960 адад ва ё 2,1 баробар зиёд мебошад. Хиссаи асосии субъектхои сохибкорй ба хочагихои дехконй (47,8 фоиз) ва сохибкорони инфиродй (43,7 фоиз) рост меояд. Аз шумораи умумии субъектхои сохибкорй 57,6 фоизи онхо дар бахши вокей (истехсоли молу махсулот) ва 42,4 фоизашон дар бахши хизматрасонй фаъолият менамоянд.
Фаъолияти сохибкорй дар Чумдурии Точикистон дар асоси конунхо "Дар бораи димоя ва дастгирии давлатии содибкорй дар Чумхурии Точикистон", "Дар бораи созишномадои сармоягузорй", "Дар бораи шарикии давлат ва бахши хусусй", "Дар бораи низоми ичозатдидй", "Дар бораи мораторияи санчиши фаъолияти субъектдои содибкорй", Барномаи дастгирии давлатии сохибкорй барои солхои 2012-2020 ва барномаву стратегиядои содавй ба рох монда шудааст.
Бо максади дастгирии ин самт дар иктисодиёти кишвар пайваста ислохот гузаро-нида шуда, ба сохибкорон имтиёзхои зиёд дар шакли кам кардани шумораю меъёри
андозу пардохтхо ба бучет, кам кардани шумораи сохторх,ои санчишкунанда, морато-рияи санчиши фаъолияти онх,о ва гайра дода мешавад. Ин аст, ки сах,ми ин бахш дар Мачмуи махсулоти дохилй ва шугли ах,олй дар сатх,и кишвархои пешрафта к;арор дорад.
Намудори 4. Хцссаи уамаи соуауои бахши со^ибкорй дар ММД ва шугли ахолии
кишваруо (бо фоиз)
Сарчашмаи маълумот: Омори солонаи Агентии омори назди Президенты Цущурии Тоцикистон барои соли 2016 ва сомонауои интернетй [8; 9; 10; 11] Х,ангоми тахлилхои му;оисавй зарур аст, ки шартхои воридкунии субъектхо ба ин гурух, мухити сохибкорй ва имкониятхои табиии кишвархо ба инобат гирифта шаванд, зеро онхо фар;кунандаанд.
Вобаста ба фар;и сохтории и;тисодиёти кишвархои шарики и;тисодиву тицоратии Тоцикистон хиссаи сохибкории хурду миёна дар Мацмуи махсулоти дохилй ва шугли ахолии онхо нисбатан кам аст. Масалан, вобаста ба хиссаи ками ахолии дехот дар Федератсияи Русия (26 фоиз), Белорус (22 фоиз), Казо;истон (44 фоиз) хиссаи субъектхои сохибкории хурду миёна, аз он цумла хоцагихои фермерй дар Мацмуи махсулоти дохилй ва шугли ахолии ин кишвархо кам аст. Вале, дар Иттиходи Аврупо, ки хизматрасонй омили рушд ва ташаккулдихандаи асосии Мацмуи махсулоти дохилии кишвархои аъзои он мебошад, хиссаи субъектхои сохибкории хурду миёна дар Мацмуи махсулоти дохилй ва шугли ахолй мутаносибан 68 ва 70 фоизро ташкил медихад. Ин нишондихандахо дар Тоцикистон мутаносибан ба 60,4 ва 66,1 фоиз баробаранд.
Бояд ба инобат гирифт, ки зиёдии шумораи субъектхои сохибкории хурду миёна дар Тоцикистон бештар ба низоми хисобдорй ва маъмуриконии андоз вобаста аст. Кишвархои дигар бо рохи цории хатмии бахисобгирии мухосибй ва низоми андозбандии муосир пеш мераванд, зеро ма;сади сиёсати молиявию андозй ташкили дурусти низоми андозбандй дар асоси хисобдорию самаранокии фаъолияти субъектхои хоцагидорй мебошад. Мутаассифона, дар Тоцикистон шумораи субъектхои калон сол то сол кам шуда истодааст. Масалан, соли 2016 шумораи онхо
нисбат ба соли 2015 490 адад кам шудааст [3, с.223].
Албатта, рушди содибкории хурду миёна аз омилдои гуногун: сиёсй, иктисодй, ич,тимой, вазъи макроиктисодй, иктидори бозори дохилй ва имкону шароити баромад ба бозордои берунй, масофа аз ондо ва харч,и наклиёти истифодашаванда, арзиши захирадои истедсолию кувваи корй, дастгирии давлатй ва дастрасй ба захирадои табиию молиявй вобаста аст.
Барои бахо додан ба сатх,и рушди сохибкории хурду миёна дар кишвар зарур аст, ки нишондидандадои рушди он бо чунин нишондихандахо дар кишвархои дигар му;оиса шавад.
Федератсияи Русия яке аз шарикони и;тисодиву тичоратии Точикистон аст, ки вобаста ба пастии меъёри андозхо ;исме аз махсулоти он ба Казо;истону Киргизистон оварда шуда, баъди коркард ба кишвари мо ворид карда мешавад. Хиссаи бештари махсулоти кишоварзии кишварамон ба Федератсияи Русия низ бо воситаи чумхурихои Казо;истону Киргизистон содирот мешавад.
Шароити мусоиди сохибкорй дар кишвархои хамсоя, аз он чумла меъёрхои пасти андозй ва имтиёзхо метавонад боиси ба онхо кучидани сармояи сохибкорони точикистонй, ташкили корхонаю чойхои корй дар онхо ва мутаносибан кам шудани субъектхои сохибкорию чойхои корй дар Точикистон гардад. Асбаски хиссаи зиёди бучети давлатй аз хисоби субъектхои сохибкорй ташаккул меёбад, таъсири манфии ин раванд ба бучет ва сатхи некуахволии мардуми кишвар низ хеле зиёд хохад буд.
Бехуда нест, ки Асосгузори сулху вахдати миллй, Пешвои миллат, Президента Чумхурии Точикистон, мухтарам Эмомалй Рахмон дар Паёми худ ба Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон ба хукумати мамлакат супориш доданд, ки оид ба "баробар кардани сатхи андозбандй бо шарикони асосии и;тисодиву тичоратй ва давлатхои хамсоя" пешниход манзур намояд. Дар раванди ичрои ин супориш мутоби; намудани шароити фаъолияти сохикорй низ ба ма;сад мувофи; аст [4, с.20].
Аз руи сохтор ва нишондихандахои и;тисодии кишвархои дар боло зикршуда и;тисодиёти кишвари мо бештар ба и;тисодиёти Чумхурии Киргизистон шабех дорад.
Чумхурии Точикистон ва Чумхурии Киргизистон аз руи хачми Мачмуи махсулоти дохилй (6,9 ва 6,5 млрд. доллари ИМА дар соли 2016), Мачмуи махсулоти дохилй ба хар сари ахолй (3146 ва 3521 доллари ИМА), кишвархои кухй буданашон (93 ва 94 фоизи худуд), зиндагии хиссаи асосии ахолй дар дехот (мутаносибан 73 ва 66 фоизй), дар сохтори субъектхои сохибкории хурду миёна зиёд будани хочагихои фермерй (47,8 ва 51,3 фоизй) ва сохибкорони инфиродй (43,7 ва 46,9 фоизй) ба хам шабохат доранд.
Тахлили му;оисавии вазъи сохибкорй дар чумхурихои Точикистону Киргизистон нишон медихад, ки нишондихандахои и;тисодии рушди сохибкорй дар Киргизистон нисбати чунин нишондихандахо дар Чумхурии Точикистон бехтаранд. Масалан, дар Чумхурии Киргизистон шумораи субъектхои сохибкории хурду миёна нисбат ба Чумхурии Точикистон ;ариб 3 маротиба (мутаносибан 808437 ва 280904 адад) зиёд аст, гарчанде ахолии Чумхурии Киргизистон нисбат ба ахолии Чумхурии Точикистон 45 фоиз камтар аст. Агар дар Чумдурии Точикистон ба 31 нафари адолй як субъекти
сохибкорй рост ояд, дар Чумхурии Киргизистон ин таносуб зиёда аз 4 маротибаро ташкил медихад (7,5 нафари ахолй ба 1 субъекти сохибкорй).
Пурсишхои аз чониби сохторхои дахлдор гузаронидашуда нишон медиханд, ки дар Ч,умх,урии Точикистон хиссаи ахолии аз чихати иктисодй фаъоле, ки майлу рагбати ба фаъолияти сохибкорй машгул шуданро дорад ба 11,8 фоиз баробар аст, хол он, ки ин нишондиханда дар Ч,умх,урии Киргизистон 25,5 фоиз ва Федератсияи Русия 31 фоизро ташкил медихдд.
Дар сатхи байналмилалй вазъи сохибкорй аз руи нишондихандахои Пешбурди сохибкорй (Doing business) муайян карда мешавад. Соли 2017 аз руи рейтинги чахонии пешбурди сохибкорй чумхурихои Гурчистон дар чойи 16, Кдзо;истон 35, Белорус 37, Арманистон 38, Федератсияи Русия 40, чумхурихои Озорбойчон 65, Киргизистон 75 ;арор доранд. Чумхурии Точикистон бошад, дар ин чадвал чойи 128-умро ишгол намудааст. Вобаста ба натичахои ислохоти то ин ва;т гузаронидашуда кишварамон аз руи нишондихандахои химояи манфиатхои сармоягузорон чойи 27, таъмини ичрои созишномахо чойи 50, ба;айдгирии субъектхои сохибкорй чойи 85, ба;айдгирии моликият чойи 97-умро ишгол менамояд, вале аз руи нишондихандахои андозбандй, дастрасй ба захирахои молиявй (;арз), гирифтани ичозат барои сохтмон, пайвастшавй ба шабакаи таъминоти бар;й, тичорати байналмилалй ва бархамдихии корхонахо чойхои 140-173-юмро ишгол менамояд [7, с.1].
Ин ра;амхо аз нисбатан мусоид будани шароити пешбурди сохибкорй дар кишвархои хамсоя шаходат дода, андешидани чорахои фаврй дар самти хавасмандгардонии таъсиси субъектхои сохибкорй, химояи манфиатхои сохибкорон ва дастгирии онхо аз чониби давлатро та;озо мекунад.
Яке аз роххои дастгирии давлатй таъмини дастрасии субъектхои сохибкорй ба захирахои молиявй, хусусан ба ;арзхои бонкй мебошад.
Намудори 5. %иссаи царзуои ба уамаи соуауои сохибкорй додашуда дар Мацмуи
маусулоти дохилй (бо фоиз)
Сарчашмаи маълумот: Бюллетещои омори бонкии Бонки миллии Тоцикистон барои сощои 1998 - 2017.
Гарчанде хиссаи сyбъектхои сохибкории хурду миёна дар Mачмyи махсyлоти дохилии Чумхурии Точикистон солхои 2008 - 2015 17,7 банди фоизй (аз 46,8 то 64,5 фоиз) афзоиш ёфтааст, хиссаи карзхои ба он додашуда дар ин солхо хамагй 1,3 банди фоизй (аз 19,37 то 20,7 фоиз) афзудаасту халос. Соли 2016 бошад, вобаста ба вазъи ногувори иктисодй ин нишондихандахо нисбати соли 2015 мутаносибан 4,1 ва 8,9 банди фоизй кохиш ёфтаанд. Дар такя ба маълумотхои омории нимсолаи аввали соли 2017 хиссаи карзхо дар Mачмyи махсулоти дохилй то 7,2 фоиз поён хохад рафт, ки аз мушкилихо дар ин самт дарак медихад.
Дар тачрибаи байналмилалй, аз он чумла кишвархои соби; Иттиходи Шуравй, роххои гуногуни дастгирии бахши сохибкорй аз чониби давлат истифода мешавад. Масалан, хамасола аз хисоби бучети Федератсияи Русия маблагхои зиёд барои пушонидани кисме аз фоизхои карзхои бонкй, ки ба субъектхои сохибкории хурду миёна дода шуданд, чудо карда мешавад. Сохторхои махсуси давлатй ба сугуртаи истехсоли махсулот ва ташкили содироти он машгуланд. Дар баъзе кишвархои дигар, аз чумла Чумхурии Точикистон фондхои дастгирии сохибкорй таъсис дода шудаанд (Намудори 6).
Намудори б. Самтуои дастгирии давлатии соуибкории хурду миёна барои хама соуауо
Номгуй Мамлакатхо
Арманистон Русия ^азокисгон ^pEmncTOK Белорус Точикистон
Бакаадг^ии интepнe-
тии ш^кату + + + +
cохибкоpон
Хизмaтpacонии
интepнeтии низоми + +
кaдacтpи моликияти
га^иманкул
Низоми элeктpонии
гиpифтaни + + +
ичозатнома
Созишномаи мaxcycи + +
инвecтитcионй
Имтиёзхо дap бахши
пapдоxти андоз аз + +
фоида
Имтиёзхои андозй во- + + + + +
баста ба capмояryзоpй
Озод намудан аз ваё
бaтaъxиpaндозии
пapдоxти ААИ + +
хангоми воpидоти ry-
py^ муаияни молхо
Шшниходи элeктpо-
нии хитоботхои + + + + + +
андозй
Бизнес-инкубатор ва технопаркхо + + + + +
Фармоиши давлатй + + + + + +
Марказхои рушди СХМ + + + + +
Ерии сугуртавии содироти молхои субъектхои СХМ + + + + +
Пушонидани ;исми фоизи ;арзхои бонкй + + + +
Дастгирии СХМ хангоми содироти мол + + + + + +
Марказхои иттилоотй + + +
Субсидия барои пушонидани ;исми харчи лизингй + + +
Фонди дастгирии сохибкорй + + + + +
Фонди замонатй + + + + +
Дар амалия, илова ба намудхои дар намудори 6 зикршуда, намудхои зиёди дастгирии сохибкории хурду миёна, ба монанди пушонидани ;исми фоизи ;арзхои ба сохибкорон додашуда, пешниходи субсидияхои давлатй ба субъектхои сохибкории истехсолй, паст намудани андозхо барои сохибкорон, содагардонии тартиботи содироти мол, сугуртаи хавфи талафи хосили махсулоти кишоварзй, додани маблаг барои хар сар чорвои дар хочагй парваришёфтаистода, таъмини иштироки сохибкорон дар тендерхои давлатй, додани фармоишхои давлатй ба онхо, ичораи бинохои давлатй ба онхо бо шартхои имтиёзнок, мусоидат ба рушди иноватсионии фаъолияти сохибкорй, дастгирии иттилоотии онхо, дастгирии лоихахои пешниходкардаи сохибкорон, ташаккул ва дастгирии сохибкорони чавон, додани имтиёзхо дар истифодаи инфрасохтори давлатй, субсидияи харочот барои иштирок дар намоишгоххои молу махсулот ва гайра истифода мешаванд.
Татби;и ;исме аз намудхои дастгирии давлатии сохибкорй аз вазъи бучет ва зарурати рушди сохибкорй вобаста аст. Вале, татби;и баъзе намудхои дастгирй ба монанди пушонидани ;исми фоизи ;арзхои бонкии ба сохибкорони муваффа; додашуда, сода кардани ба;айдгирй, химояи ху;у;ии манфиатхои онхо, дастгирии иттилоотии рушди сохибкорй маблаги зиёдро талаб намекунад. Масалан, дар нохияи Вяземски вилояти Хабаровски Федератсияи Русия кормандони хукумат хона ба хона гашта ба мардум шароиту имкониятхои рушди сохибкорй ва дастгирии он аз чониби давлатро ташви; карданд. Дар натича, хиссаи одамони ба ин бахш машгулбуда то 30 фоиз афзуд, ки нишондихандаи хеле баланд аст. Масалан, дар Чумхурии Точикистон ин нишондиханда 18 фоизро ташкил медихад.
Дар намудори болой аз 18 намуди дастгирии давлатии сохибкорй дар кишварамон 7-тои онхо ;исман ё пурра истифода мешаванд. Бо;имонда ё вучуд надоранд, ё дар раванди татби;анд. Масалан, татби;и лоихаи хукумати электронй имкон медихад, ки ба;айдгирии интернетии субъектхои сохибкорй, хизматрасонии интернетии низоми кадастри моликияти гайриман;ул ва низоми электронии гирифтани ичозатнома амалй шаванд.
Кумитаи давлатии сармоягузорй ва идораи амволи давлатй дар доираи татби;и Барномаи дастгирии давлатии сохибкорй дар Чумхурии Точикистон барои солхои 2012-2020 барои амалй намудани чорабинихо дар самти дастгирии сохибкорй, ки аз ин барнома бармеоянд чорахо андешида истодааст.
Яке аз намудхои дастгирии давлатй, ки метавонад дар рушди сохибкорй сахми арзанда дошта бошад додани кафолати бозгашти ;арзхои ба сохибкорон додашуда мебошад. Чи хеле, ки аз намудори боло бармеояд, ин намуди дастгирй дар хамаи кишвархои номбаршуда, ба истиснои Точикистон, вучуд дорад ва боиси рушди сохибкорй гардидааст. Ташкилу таъмини фаъолияти самараноки фондхои замонатй дар Чумхурии Точикистон ва истифодаи онхо барои додани кафолати бозгашти ;арзхои бонкй, ;исми харочот барои лизинги техникаю тачхизот, чалби маблагхо барои истехсоли молу махсулот метавонад боиси боз хам рушд ёфтани сохибкорй, зиёд шудани шумораи субъектхо, ташкили чойхои нави корй ва ганигардонии бучету некуахволии мардум гардад.
Бояд кайд намуд, ки пешниходхои асоснокнамудаи мо ба хамаи сохахо дахл доранд, вале дар Точикистон зиёда аз 80 фоизи субъектхои сохибкорй ба сохахои кишоварзй ва хизматрасонй рост меояд. Бинобар ин аксари пешниходхо низ ба хамин самтхо дахл доранд.
Пайнавишт:
1. Конститутсияи Цумцурии Тоцикистон. - Душанбе: "Нашриёти Гану", 2016 - 136 с.
2. Рушди социбкории хурду миёна дар ицтисодиёти Цумцурии Тоцикистон: тамоюл ва муаммоцо. Маводцои конфронси илми-амалии цумцурияви. - Душанбе: "Нашри Камол", 2014 - 324 с..
3. Тоцикистон: 25 - соли истицлолияти давлатй. - Душанбе: "ТоРус", 2016 - 522 с.
4. Паёми Президенти Цумцурии Тоцикистон, Пешвои миллат Эмомали Рацмон ба Мацлиси Олии Цумцурии Тоцикистон. - Душанбе: «Шарци озод», 2016 - 39 с.
5. Бюллетени омори бонки. - Душанбе: "Эр-граф", 2016 - 121 с.
6. Барномаи дастгирии давлатии социбкори дар Цумцурии Тоцикистон барои солцои 2012-2020. - Душанбе: «Р-граф», 2012 - 43 с.
7. http://www.doingbusiness.org/rankings (санаи муроциат: 22.11.17)
8. http://economic-definition.com/Business/Sredniy_biznes(санаи муроциат: 16.10.17)
9. http://www.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat/ru/statistics (санаи муроциат: 16.10.17)
10. http://www.stat.kg/ru/statistics/(санаи муроциат: 16.10.17)
11. http://www.belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika (санаи муроциат: 21.09.17)
Reference Literature:
1. Tajikistan Republic Constitution. - Dushanbe: "Ganch"publishing-house. 2016. - 136pp.
2. Development of Small and Medium Entrepreneurship in Tajikistan Republic: Tendencies and Problems. Materials of scientific theoretical-practical conference. Dushanbe: "Kamol's Edition ", 2014.- 324 pp.
3. Tajikistan: 25 Years of State Independence. - Dushanbe: To Rus, 2016. - 522pp.
4. The Message of Tajikistan Republic President Emomali Rakhmon to Majlisi Oli of Tajikistan. - Dushanbe: Freedom of the Orient. 2016. - 39 pp.
5. Bulletin of Bank Statistics. - Dushanbe: Er-Graph, 2016. - 121 pp.
6. The Program of State Support in Regard to Entrepreneurship in TR for the Years of 20122020. - Dushanbe: Er-Graf 2012. -43 pp.
7. http://www.doingbusiness.org/rankings (data of adressing: 22.11.17)
8. http://economic-definition.com/Business/Sredniy_biznes (date of addressing: 16.10.17)
9. http://www.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat/ru/statistics(date of addressing: 16.10.17)
10. http://www.stat.kg/ru/statistics/(date of addressing: 16.10.17)
11. http://www.belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika (date of addressing:21.09.17)
