Factors of strengthening and development of jewellery wares market in Tajikistan Republic Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

УДК 339.1 ББК 65.422.526

ОМИЛХ,ОИ ТА^КИМИ Шеров Зо^ир Мирарабович, аспиранти Донишкадаи РУШДИ БОЗОРИ кууй-металлургии Тоцикистон; Насриддинов ЧАВОХ^ИРОТДАР Замониддин Зайниддинович, н.и. геология ва

ЧУУМХУРИИ минералогия, муовини ректор оид ба илм, инноватсия ТОЦИКИСТОН ва робитауои байналмилалии ДКМТ (Тоцикистон, ш. Бустон)

ФАКТОРЫ УКРЕПЛЕНИЯ Шеров Зохир Мирарабович, аспирант Таджикского И РАЗВИТИЯ РЫНКА горно-металлургического института; Насриддинов ЮВЕЛИРНЫХ ИЗДЕЛИЙ В Замониддин Зайниддинович, канд. геолого-минера-РЕСПУБЛИКЕ логических наук, проректор по науке, инновациям и ТАДЖИКИСТАН международным отношениям ТГМИ (Таджикистан, г. Бустон) E-MAIL: samoan@mail.ru

FACTORS OF Sherov Zokhir Mirarabovich, post-graduate student of Tajik STRENGTHENING AND Mining-Metallurgical Institute; Nasriddinov Zamoniddin

DEVELOPMENT OF Zayniddinovich, candidate of geologico-mineralogical JEWELLERY WARES sciences of Tajik Mining-Metallurgical Institute (Tajikistan, MARKET IN TAJIKISTAN Sughd viloyat, Buston) REPUBLIC

Калидвожа^о: цавоуирот, бозори цавоуирот, иёр, тилло, сангуои гаронбауо, нозироти иёргири, сармоягузорй ба цавоуирот

Дар мацола омилуои асосие зикр шудаанд, ки бо рушди соуаи истеусоли маснуоти заргари алоцаманданд, уамчунин самтуои минбаъдаи инкишофи бозори сангуою металлуои циматбауо тавсиф гардидаанд. Омилуои рушди бозори маснуоти заргари асоснок карда шудааст. Нишондиуандауои истеусол ва воридоти маснуоти заргари дар дау соли охир, аз цумла иёр, нарх, вазн мавриди таулил царор гирифтаанд. Хусусияту вижагиуои маблаггузорй ба маснуоти заргари ва бозори соуа тавсиф гардида, вариантуои шартии рушд мудаллал карда шудаанд.

Ключевые слова: ювелирные изделия, драгоценные камни, рынок изделий, проба, золото, инвестиции в ювелирную отрасль

Приведены основные факторы, связанные с развитием отрасли по производству ювелирных изделий, и моменты, согласно которым рынок драгоценных камней и металлов будет развиваться. Обоснованы факторы развития рынка ювелирных изделий. Проанализированы показатели за последние десять лет производства и импорта ювелирных изделий согласно основным показателям, такие как вес, проба и цена. Обоснован менталитет и характер вложений инвестиций в ювелирные изделия и рынок отрасли, показаны условные варианты развития.

Key words: jewellery wares, precious stones, wares market, testing, gold, investitures into

jewellery branch

In their article the authors adduce the basic factors connected with the development of the branch dealing with jewellery manufacturing and the moments according to which the market of precious stones and metals will be evolving. The factors of jewellery market evolution have been well-grounded. The authors have analyzed the indices of production and import of jewellery wares for the latest 10 years in pursuance with major indicators, such as weight, testing and price. They substantiated mentality and character of deposits and investments into jewellery wares and branch market; conventional variants of development being shown.

3axupax,OH kohx,oh KaHgaHHx,OH ^OHgaHOKH To^hkhctoh Ba x,a^MH HCTHxpo^H th^-^o, kh co^ to co^ Mea$3oag, MeTaBOHaHg 6a pymgu cox,au 3aprapH mapouTH xy6e $apox,aM opaHg. Eapou gap caTxu Maray6 pymg KapgaHH cox,a, TarnupoTH 6yHegHBy coxTopue ^03HMaHg, kh 6oag a3 Tapa^H gaB^aT OHHga MaBpugu aMa^ Kapop goga maBaHg. Ba nyHHH nemHHx,ogx,opo o^hmohh cox,a gap 3aMHHax,OH ryHoryHH Tax,KHKOTx,o 6a HHx,0gx,0H gax^gopu gaB^aTuro TH^opaTH ap3a Kapga HCTogaaHg. Eo3opu ^aBOxupoT gap To^hkhctoh xycycuHTH xoch xygpo gopag, kh TagKHKH oh 6ugyHH Ha3apgomTH BH^arux,OH mhjjh Ba $apx,aHrH HMKOHHOM3HP acT.

flap MaKO^a Mya^H^OH gap acocu MamyMOTH Ho3hpoth ueprupuH gaB^aTHH Ha3gu Ba3opaTH mo^hhh H,yMx,ypuH To^hkhctoh Ba HaMOHHgaruu oh gap bh^ohth Cyrg Ba3tu KyHyHHH BopugoTH ^aBOxupoTpo a3 xopu^H KHmBap, HCTex,C0.m ohpo gap goxu^u MaM^a-KaT, TacHH^H uepx,o Ba ^a^MH yMyMHH rapgumu Mo^po gap 6o3opx,ou MHHTaKa MaBpugu Ta^^H^ Kapop gogaHg. Th6kh Mat^yMOT oug 6a BopugoTH ^aBOxupoT 6a bh^ohth Cyrg Ba HCTe^co^H oh gap goxu^u KumBap (^ag.1) TaHOcy6u BopugoT Ba ucTe^co^ a3 x,aM ^apKH Ha3appac gopag, kh 6aeHrapu KOx,umu caMTH ucTex,co^u ^aBOxupora BaTaHH Me6omag(guarpaMMau 1.1 Ba 1.2).

H^adeanu 1. %uco6 ea omopu eopudom ea ucme^conu ^eo^upom, ku dap eunonmu Cyed, _a3 mapafiu Ho3upomu u^upu 6a Kaud гupu$ma wydaacm.

Co^

A3 xopH^H KuiiiBap BopwgrapgHga

^yMopa (agag)

BaiHu

yMyMH

Ba3Hu MueHau 1 agag (rpaMM)

Hereto.™ BaTaHH

^yMopa (agag)

BaiHu

yMyMH

BaiHu MueHau

1 agag

2007

15307

45921

3

7653

38267

5

2008

22801

91204

11400

57002

2009

25112

75336

12556

62780

2010

11225

25817

2,3

5612

28062

2011

10987

32961

5493

27467

2012

8334

16668

4167

20835

2013

9541

19082

4770

23852

2014

10122

21256

2,1

5061

25305

2015

10245

22541

2,2

5122

25612

2016

11417

29729

2,6

5708

28542

2017

21946

92450

4,2

10973

54865

MaH6aHo3upomu uepгupuu eunonmu Cysd

4

5

3

5

5

3

5

2

5

2

5

5

5

5

5

Аз тахлили чадвали 1 чунин бармеояд, ки солхои 2007, 2008 ва 2009, ки ба давраи тобухронй рост меоянд, сатхи баланди воридоти чавохирот аз хоричи кишвар мушохида мешавад. Вазни миёнаи хар як аз маснуоти заргарии ба фуруш рафта 2 ва 4 граммро ташкил мекунад. Ин нишондиханда аз тарафи дигар кобилияти харидории ахолиро нисбати ин навъи мол ифода мекунад. Нишондихандаи мазкур дар давраи солхои 2010, 2011, 2012, 2013, 2014, 2015 ва хатто 2016 кохиш ёфта, дар худуди 2-2,6 грамм карор гирифтааст. Ва танхо соли 2017 воридоти чавохирот нисбат ба соли 2016 як баробар зиёд гаштааст. Вазни умумии маснуоти заргарй дар ин муддат беш аз 3 баробар афзудааст. Хдмчунин боиси кайд аст, ки агар соли 2016 ба хисоби миёна вазни хар як чавохир 2.6 грамм бошад, соли 2017 он ба 4.2 грамм расидааст. Ин нишондиханда аз тарафи дигар афзоиши талаботи ахолиро ба чавохироти калонхачму вазнинтар ифода мекунад, ки мутаносибан нархашон хам баландтар аст. Нозироти иёргирй, иёри чавохироти аз хорича воридгардидаи мазкурро 583, 585, 750, 900 ва 916 мукаррар кардааст, ки аз сифати хуби онхо шаходат медихад.

Диаграммаи 1.1. Таносуби истеусоли цавоуирот нисбат ба воридоти он ба вилояти Сугд дар дау соли охир

—Тамосуб

109,10% 125% 125% 119% -114%

83,33% 83,339/

N59%

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 201& 2016 2017

Тибки тахлили чавдали 1 ва маълумотномаи иёри чавохироте, ки дар вилояти Сугд истехсол карда шудаанд, вазни миёнаи хар як маснуоти заргарй 5 граммро ташкил дода, дар таносуби иёрхои 375 ва 585 сохта мешавад, ки асосан ба доираи истеъмолии кишри "камбизоат"-и ахолй равона гардидаанд. Нишондихандаи чадвал сатхи пасти истехсоли чавохиротро дар вилояти Сугд, дар баробари воридот аз хоричи кишвар инъикос менамояд(диаграммаи 2.2). Аммо то хол истехсоли маснуоти заргарии баландиёре, ки дар таркиби онхо аз 70 то 90% тилло бошад, аз тарафи заргарони ватанй ба кайд гирифта нашудааст, ки ин аз сатхи пасти талабот ба иёрхои чавохироти ватанй ва хам нархи гарони онхо шаходат медихад. Аммо дар мукобили ин, аз хорича чавохироти бо сангхои гаронбахои навъи бриллиант оро дода хар чй бештар ворид мешаванд.

H,aB0xup0Te, kh gap bhiohth Cyrg HCTexcoi Kapga mygaaHg Ba pacMaH a3 Ho3upoTH ueprupH ry3amTaaHg, acocaH Maxcyiu KopxoHaBy ycroxoHaxou maxpu Xy^aHg Me6omaHg, kh khcmh acocHH oHxopo coxh6kopohh HH^upogn HCTexcoi MeKyHaHg. Ea ca6a6H xypgHH 6o3op Ba KaM 6ygaHH Taia6oT 6a MaxcyioTH ycroxoHaxou 3aprapHH Ma^ajijH, x,a^MH HCTexcoioTH ohxo HHc6aT 6a xa^MH BopugoT 6a MapoTH6 KaM acT. Omhih gnrapH KaM 6ygaHH x,a^MH MacHyoTH 3aprapH, Mactaiau gacTpacH 6a ameu xom Me6omag. Ea cu^aTH ameu xom, acocaH MacHyoTH 3aprapuu gap My0MHi0T6yga, kh 6o BO^au pycHH "iom" yHBOH MemaBag, xapugopH rapguga, MaBpugu HCTH^oga Ba TaKMHiy 6O3CO3H Kapop Merupag.

fluazpoMMau 1.2. Xonamu eopudomu naHoxupom 6a eimonmu Cyad dap dax cojiu oxup

BOPMflOTM ^ABO^MPOT

2007 200 B 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

MatiyM acT, kh ^aB0x,up0T 6a ca6agu HCTetMOiuu MapgyM goxui HaMemaBag Ba xapugy ^ypymu oh 6a hmkohhhth moihhbh - gapoMag Ba caTxu 6eKopuu axoiH 6acrarH gopag. flypHaMou pymgu 6o3opu ^aB0x,up0T gap To^hkhctoh gap acocu TaxiuiH MatiyMOTH 6oio (^agBaiH 1, ^agBaiu 2, gurapMMaxou 1.1, 1.2, 3 Ba 4) 6a omhixoh 3epuH 6emTap aiOKaMaHgH gopag.

Omhih acocHH pymgu MHH6atgau 6o3opu ^aBOxupoT capMoary3opuu MapgyM 6a ^aBOxupoT nyH BOCHTau nacaHgo3 Me6omag. 3epu Tatcupu hh aMai, axoiH, HtHe xapugopoH Ma6iarxou xygpo xapnn 6emTap 6a xapugu ^aBOxupoTH ryHoryH paBOHa xoxaHg HaMyg Ba hh omhi to gapa^ae 6a pymgu MHH6atgau 6o3opu caMTH MycougaT MeKyHag. A3 Tapa^u gurap Ka^oiaTH gap MaBpugu 3apypH gy6opa 6a Ma6iar Ta6ogyi HaMygaHH ^aBOxupoT xapugopoHH To^HKpo 6a capMoary3opuu hh HaBtu moi guirapM MeKyHag.

TaxiuiH Ba3tu nacaHgo3 gap 6ohkxoh To^hkhctoh co6ht Meco3ag, kh gap coih 2017 HHc6aT 6a 2016 xa^MH Koxumu nacaHgo3 5% e xyg, 464mih comohhpo TamKHi KapgaacT, kh Myoguiu 52,6 mih goiiap Me6omag. MeTaBOH xagc 3ag, kh hh Ma6iar 6a xapugy ^ypymu ^aBoxupoT, 3aMHH, HHmooT, MomuH Ba raMpa cap$ rapguga 6omag.

Вобаста аз даромадашон [2, с. 154] шахрвандони Точикистон асосан ба чавохи-роти арзон(чадвали 2) сармоягузорй мекунанд [3, с.22]. Аммо маълумоти омории соли охир (чадвали 1) исбот месозад, ки ахолй ба хариду фуруши чавохироти гаронбахо-тари баландиёри вазнаш нисбатан баланд низ таваччух зохир мекунанд. Хариду фуруши чавохирот аз металлхои гуногун, сангхои гаронбахо ва гайри он дар Точикистон холо ба мачрои зарурие, ки ба рушди истехсоли сохаи заргарй мусоидат кунад, надаромадааст. Вале дар асоси дурнамои даромадхои вокеии шахрвандон метавон гуфт, ки тадричан то соли 2030 ин раванд низ ба мачрои умедворкунанда хохад даромад. Барои таквияти ин раванд бояд дар бонкхо, ки одатан корхои амонатгузорй ва амонатнигохдориро ба ухда доранд, раванди корбарй ва муомилот бо чавохирот такмил дода шавад. Х,амчунин низоми доду гирифти карз, ки тавассути бонкхо ё худ ломбардхо амалй карда мешавад, барои харчй хубтару бехтар корбарй кардан бо чавохирот равона карда шавад.

Тибки тахлили нишондихандахои хиссаи гардиши чавохирот дар таносуби ширкатхо, холо сармоя ва асъори миллй дар хачми калон ба хоричи кишвар барои ворид кардани маснуоти заргарй интикол дода мешавад, ки раванди кам кардани он аз шарти асосии рушди иктисоди миллй хисоб меёбад(диаграммаи 2.2).

Омили дигаре, ки мо рушди минбаъдаи бозори чавохиротро дар он мебинем, рухияи сармоягузории мардум ба чавохирот чун воситаи ифодаи сатхи муваффакияти ичтимоии шахс мебошад. Бояд кайд кард, ки тахлили бозорхои асосии вилояти Сугд нишон медихад, ки шумораи чунин ашхос ру ба афзоиш дорад ва ин раванд боиси рушди истехсоли чавохироти навъи олй шуда метавонад. Дар фарде, ки то дарачае дар чамъият макоми худро ёфтааст, кушиш мекунад, макоми худро бо хар навъу тарзе ифода созад ва дар ин маврид чавохирот воситаи хуби ифодаи мавкеи муваффаки шахс дар чамъият шуда метавонад. Бо назардошти ин нукта метавон хадс зад, ки вобаста ба пешрафти иктисодии кишвар, сохаи заргарй низ дар самти истехсоли чавохироти баландиёр аз металлхои тиллову платинаю паладий ва сангхои гаронбахо рушд хохад ёфт. Айни хол 5%-и харидоронро намояндагони ин рухия ташкил медиханд.

Омили дигари асосии рушди минбаъдаи бозори чавохирот, сиёсати сармоя-гузории давлат ба истехсоли саноатии чавохирот ва ба рох мондани муомилоти он чун воситаи ифодаи кудрати иктисодй мебошад(диаграммаи 2.1). Зери таъсири ин омил дар Точикистон истехсоли саноатии чавохирот рушд хохад кард. Х,амчунин истехсоли саноатии чавохирот ба тавлиди брендхо оварда мерасонад, ки омили мухими маркетологии муомилоти ин навъи мол дар саросари дунё мебошад. Айни хол дар Точикистон брендхои самтие, чун "Акика", "Точи заррин", "Точик-крис-талл" фаъолият менамоянд ва хамаи ин брендхо танхо 10%-и чавохироти дар гардиш бударо дарбар мегиранд (диаграммаи 2.2). Созмон додани брендхо дар кисматхои гуногуни Точикистон ва расонидани онхо ба бозорхои минтака ва чахон, аз икдомхои аввалиндарача махсуб мешавад.

Ба чуз ин, коркарди саноатии металлхои киматбахо, ба рушди сохаи тиб, электроника ва тачхизотсозй мусоидат хохад кард. Дар навбати худ раванди мазкур дар мачмуъ ба бозори истеъмолии металлхо ва сангхои гаронбахо рушд хохад бахшид.

эрон >^онг Конг 3%

3%

Индонезиё Туркиё 2%

I д

Руссия 2%

Хитой 42%

Хиндустон

32%

Диаграммаи 2.1. %ацми истеъмоли тилло дар цауон

Аз он чум л а устохонахо 20%

Дигар

сарчашмахо 5%

Ширкатхон ватанй 10%

Ширкатхои Лврупо 5%

Шнркаткон Туркня 40%

Ширкатхон

Русая | 20%

Диаграммаи 2.2 Таносуби гардиши цавоуирот дар бозоруои Тоцикистон мувофици уиссаи истеусолкунандагон

Ба ташаккули омилхои болой албатта унсури ифодаи касбият ва хунармандй бастагй дорад. Аз кадимулайём то ба имруз заргарй ва муомилоти махсулоти он чун унсури миллии касбият ва хунардмандй шинохта ва эътироф гардида аст. Чун чавохирот ифодагари унсурхои хунармандй бошад, дурнамои рушди бозори он низ кафолатдиханда мебошад. Ва дар ин замина, ин бозор анъанахои заргарии ниёгони моро такмил хохад дод. Айни хол харидорон аз мачмуи умумии чавохироти ба фуруш

рафтаи истедсоли ватанй (чадвали 3), 70%-и мадсyлоти дyнармандии устохонадои заргарии кишварро харидорй кардаанд.

Fайр аз он, ки чаводирот худ реклама мешавад, инчунин дар навбати худ метавонад ягон максад ва сиёсатеро таргиб намояд. Ин нуктаи бисёр мудим аст. Тавассути чаводирот метавон урфу одат, тарзи даёт, табиат, зебой, сатди иктисодиёт, сиёсат, боигаридои табий, аз кабили сангу металлдои гаронбадо таргибу ташвик карда шаванд. Ин омил бешак, ба рушди бозори чаводирот як навъ тадрике ходад бахшид ва дамеша онро ба дигаргунй ва такопу ташвик ходад намуд.

Дар урфу одати миллати мо мисли дамаи миллатдои чадон такдиму кабули тудфадо ба дар муносибат чой дорад. Аксаран одамон ба наздикону азизони худ дар ладзадои таърихии даёташон ва ба муносибати иду чашндо тудфадо такдим мекунанд. Пyшида нест, ки маснуоти заргарй аз чумлаи тyдфадои бедтарин мадсуб мегарданд.(диаграммаи 3).

Диаграммаи 3. Талабот ба навъ%оu цаво^рот дар Тоцuкuстон

Дар навбати худ ин омил, ба рушди содаи заргарй ва ба ин васила, пешрафти бозори чаводирот дар саросари кишвар таъсири мусбат ходад расонд.

Тадкикот нишон медидад, ки хариду Фуруши чаводирот дар Точикистон хусусияти мавсимй дорад. Ба ибораи дигар ин бозор мавсими худро дорад ва дар ин мавсим, алалхусус дар арафаи иддои Модарон, Соли нав, Навруз, Истиклолият, Ваддат, баъди иддои Рамазон ва Карбон ва гайра хариду фуруши чаводирот то ба 50% афзоиш мекунад. Дар дигар мавсим, асосан тирамод, ки мудочирон аз мамлакатдои хоричаи дуру наздик бармегарданд, як навъ гармии бозор ба кайд гирифта мешавад, ки ин нукта низ бояд аз чумлаи омилдои таъсиррасон дониста шавад(диаграммаи 4).

Цuaгрaммau 4. Afoouwu $ypywu цaeo%upom eo6acma 6a MaecuM

TexHoioruaxou htthiooth, a3 Ka6uiu 6apHoMaxou Maxcycu KoMnroTepH Ba HHTepHeT 6a pymgu coxa xaMaTapa^a Tatcupu Myc6aT MepacoHaHg, kh nyH HKe a3 omhixoh HHHoBaTCuoHHH pymg 6oag 6a HHo6aT rupu^Ta maBaHg. flax coih oxup TaBaccyTH 6apHoMaxou Maxcycu KoMnroTepH, a3 Ka6uiu 3DMAX Koia6y maKiu ^aBoxupoT Tapxpe3H Kapga MemaBag, kh 6a pymgu coxa TaKoH 6axmugaacT. X,aMnyHHH xapugy $ypym TapuKH Maro3axou HHTepHeTH, coMoHaxou эtIOнy ma6aKaxou h^thmoh 6a pymgu 6o3opu ^aBoxupoT Tatcupu Myc6aT MepacoHag. X,aMnyHHH cepTH^HKaTCHa-KyHoHHH ^aBoxupoTH gapa^aBy CH^aTamoH 6aiaHg, hmkohh Ta^Tumu ^aBoxupoT a3 iuxo3H KoHyHH 6ygaHH 6apacMHHTgapopuH oh, napgoxTxou 6o^uro ryMpyKH hh3 6a pymgu coxa MycougaT MeKyHaHg.

Eo 3uegmaBHH xuccau ^ypyymu ^aBoxupoT a3 MeTaiixou raMpHacHi(6H^yTepHHxo) nacTmaBHH xapugy ^ypymu ^aBoxupo™ acui 6a KaMg rupu^Ta mygaacT, kh hh omhi a3 ^yMia 6a HamHHoxTaHH thiio Ba caHrxou KHMaT6axo hpth6ot gopag. flap xomuau hh omhi KaMg KapgaH 3apyp acT, kh naxH KapgaHH htthioot Ba goHHmxou MyxHMMH coxaBH, goupau HCTetMoiKyHaHgaroHH ^aBoxupoTpo 3ueg xoxag Kapg Ba hh omhi 6a pymgu 6o3op nypTatcup xoxag 6yg. BaKTe, kh HCTetMoiKyHaHga gap 6opau TapKu6u MeTaii, Tatcupu oh 6a opraHH3M, Ba3tu Hapxu HaBo Ba gurap HyKTaxo htthioh ko$h 6a gacT Meopag, 6emy6xa 6a xapugy ^ypymu ^aBoxupoT TacMHM Merupag. flap hpth6ot 6o ry^Taxou 6oio 3apypaTH Tatcucu MapKa3xou TamBHKy Tapru6 Ba HTTHiotguxH gap 6opau ^aBoxupoT a3 ^ohh6h mupKaTy Myaccucaxou gaxigop 6a Maggu aBBai Me6apoag.

flap 6o3opxou ^aBoxupoT e xyg MapKa3xou xapugy ^ypymu oh, moixoh 3uege a3 TypKHa, PycHH, 03ap6oM^oH, ABpyno Ba gurap ^yMxxypuxou 6a mo xaMcoa, 6a TaBpu kohok Bopug MerapgaHg, kh gap Ma^Myyt a3 50-80%-h ^aBoxupoTpo TamKHi MeguxaHg(guarpaMMau 2.2). Ea ca6a6u oroxuu ko$h HagomTaH gap 6opau MacHyoTH 3aprap0, 6a BH^a uepu ^aBoxupoT, axoiH oHpo xapugopH MeHaMoaHg. Hh paBaHg 6a caTxu HCTexcoiH ^aBoxupoT gap To^hkhctoh Tatcup pacoHuga, goupau HCTexcoiy HCTetMoiH BaTaHupo KocTa MerapgoHag.

Eapou My6opu3a 6o hh paBaHg, Kop6apuu Huxogxou ryMpyKH, Ho3upoTH HeprupH, MyaccHcaxou "To^HKCTaHgapT" Ba MapKa3xou KopmuHocuu MycTaKHiu reMMoiorH MyxuM ap3e60 Kapga MemaBag. My6opu3a 6o 6o3opu cuex Ba HCTexcoiH raMpuKoHyHHH ^aBoxupoT gap To^hkhctoh, pymgu coxapo to aHgo3ae Ka^oiaT xoxag gog, Ba a3 xhco6h

муомилоти конунии чавохирот даромади муътадиле ба бучети давлат ворид хохад гашт.

Барои пешниход ва чалби сармоягузорй ба бозор омилхои он бояд пурра омухта ва шарх дода шаванд. Аз он чумла бозори чавохирот, ки бояд оянда рушд кунад, ба тахкики омилхо ниёз дорад. Бо назардошти равандхои мусбате, ки дар бозори чавохирот солхои охир ба мушохида мерасанд, масъалаи тачдиди назар ба барномаи рушди махсулоти заргарй ахамияти махсус касб мекунад (5).

Лозим ба таъкид аст, ки нархи тилло омили калидии ифодакунандаи хачми хариду фуруш ва сатху сифати молхои тавлидшаванда мебошад. Афзоиши нархи тилло дар сатхи эътирофй [6] хачми солона ва нимсолаи истехсолу истеъмоли чавохиротро муайян хохад кард (диаграммаи 2).

Метавон хадс зад, ки истехсоли махсулоти заргарие, ки хам шаклу дизайни зебо ва хам вазни начандон вазнин ва нархи дастрас доранд, дар рушди минбаъдаи бозори чавохирот накши калидии худро нигох хоханд дошт. Тахлилхо нишон доданд, ки хариду фуруши чавохирот асосан дар шахрхое чун Хучанд ва Душанбе сурат гирифтаанд, ки бешак ба сатхи даромади ахолии ин минтакахо ва бозори онхо бастагй дорад. Бояд ин омил низ мавриди баррасй карор дода шавад.

Пайнавишт:

1. Б. Гафуров. Тоцикон: Таърихи цадимтарин, цадим, асруои миёна ва давраи нав -Душанбе: Дониш, 2008.- 870 с.

2. Шаруи ицроиши буцети давлати дар нимсолаи якуми соли 2015, 2016, 2017 ва 2018-и Вазорати молияи Чумуурии Тоцикистон. Душанбе 2015. 154 с.

3. Шеров З.М. Насриддинов З.З. Вазъи бозори сангуо ва металлуои цимматбауо дар Тоцикистон. Маводи конфронси илми-амалии байналмилали. - Бустон, 2017. - С.22-28.

4. https://new-retail.ru (санаи муроциат 31.01.2019.)

5. Барномаи рушди заргари, коркарди сангуои циматбауо ва ороиши барои солуои 2009 -2015 http://www.adlia.tj/show_doc.fwx? rgn=34635, (санаи муроциат 20.09.2018.)

6. Индекси биржаи металлуои циматбауо https://goldprice.org/ru /gold-price.html, (санаи муроциат 04.10.2018.)

Reference Literature:

1. Gafurov B. Tajiks: The Ancientest, Ancient, Mediaeval and New History. - Dushanbe: Knowledge, 2008. - 870pp.

2. Commentaries to Implementation of State Budget Established by TR Ministry of Finances for the first Semester for the Years of2015, 2016, 2017, 2018. - Dushanbe, 2015. - 154 pp.

3. Sherov Z. M., Nasriddinov Z. Z. The State of the Markets of Precious Stones and Metals in Tajikistan. Materials of the International Scientifico-Practical Conference. - Buston, 2017. -РР. 22-28.

4. http://new-retail.ru (Date of request: 31. 01. 2019)

5. The Programme of Development in Reference to Jewellery Manufacturing, Treatment of Precious and Decorative Stones for 2009-2015 http: (Date of request:20.09.2018)

6. Indices of Precious Metals Stock-Exchange http: (Date of request: 04. 10. 2018)