CC BY
33
dr n. zdr. Grzegorz Wojcika)*, mgr Dawid Surowicza), mgr Mateusz Kuznickia), dr hab. n. med. Marek Myslak, prof. PUMa)
aPomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie / Pomeranian Medical University in Szczecin, Poland *Autor korespondencyjny / Corresponding author: grzegorz.wojcik@pum.edu.pl
Stan wiedzy strazakow Panstwowej Strazy Pozarnej i Ochotniczej Strazy Pozarnej na temat kwalifikowanej pierwszej pomocy
The State of Knowledge of Qualified First Aid Among Firefighters of the National and Volunteer Fire Service
Уровень знаний пожарных Государственной пожарной службы и Добровольческих пожарных бригад по вопросу оказания квалифицированной первой медицинской помощи
ABSTRAKT
Cel: Glownym celem artykulu jest sprawdzenie stanu wiedzy strazakow Panstwowej Strazy Pozarnej (PSP) oraz Ochotniczej Strazy Pozarnej (OSP) na temat kwalifikowanej pierwszej pomocy (KPP). Celem dodatkowym jest zweryfikowanie jej poziomu w zaleznosci od okresu, jaki uplynql od ostatniej recertyfikacji, oraz analiza tej wiedzy pod kqtem wieku strazakow.
Wprowadzenie: Glownym celem ksztalcenia z zakresu kwalifikowanej pierwszej pomocy jest przygotowanie strazakow objQtych systemem Panstwowego Ratownictwa Medycznego (PRM) do udzielania pomocy osobom poszkodowanym na miejscu prowadzenia akcji ratunkowej do czasu przekazania ich zespolom ratownictwa medycznego (ZRM). Po odbyciu kursu kwalifikowanej pierwszej pomocy trwajqcego ponad 60 h i zdaniu egzaminu z wynikiem pozytywnym strazak uzyskuje tytul ratownika, wazny 3 lata.
Metody: Badaniu poddano grup§ strazakow PSP oraz OSP z wojewodztwa zachodniopomorskiego. AnkietQ autorskq wypelnilo 150 strazakow: 65 z PSP, 65 z OSP oraz 20 pelniqcych sluzbQ w Zakladowej Strazy Pozarnej (ZSP).
Wyniki: Badani najlepiej opanowali zagadnienia dotycz^ce: koniecznosci uzycia kolnierza do stabilizacji odcinka szyjnego, prawidlowego ulozenia nieprzytomnej kobiety ci^zarnej bez podejrzenia urazow oraz zastosowania rurki ustno-gardlowej i post^powania w krwotoku (odpowiednio w 86%, 74%, 70%, 70%). W badanej grupie najwi^cej bl^dnych odpowiedzi dotyczylo zagadnien zwiqzanych z: ranami drqzqcymi klatki piersiowej, zasadami prowadzenia resuscytacji krqzeniowo-oddechowej (RKO) u pacjenta w hipotermii oraz post^powaniem po amputacji konczyny w zakresie zabezpieczenia amputowanej cz^sci ciala (odpowiednio 65%, 59% i 55%). Wiedza strazakow zawodowych jest wi^ksza niz wiedza strazakow OSP: 62% do 52% (p < 0,05). Wnioski:
1. Wiedzy strazakow PSP i OSP na temat kwalifikowanej pierwszej pomocy nalezy uznac za zadowalajqcq, jednak niezbyt duzq. Strazacy PSP majq istotnie wi^kszq wiedz? z zakresu KPP niz strazacy OSP.
2. Czas pomi^dzy recertyfikacjami wydaje si§ zbyt dlugi.
3. Do zagadnien, na ktore trzeba zwrocic najwi^kszq uwag§ podczas kursow i szkolen nalezy zaliczyc: post^powanie po amputacji, resuscytacji krqze-niowo-oddechowq w hipotermii oraz urazy klatki piersiowej.
4. Nalezy rozwazyc wprowadzenie dodatkowych kursow doszkalajqcych mi^dzy kolejnymi recertyfikacjami. Stowa kluczowe: kwalifikowana pierwsza pomoc, straz pozarna, akcja ratunkowa
Typ artykutu: artykul przeglqdowy
PrzyjQty: 25.05.2016; Zrecenzowany: 06.02.2017; Opublikowany: 31.03.2017;
Procentowy wklad merytoryczny: G. Wojcik - 60%, M. Kuznicki - 20%, D. Surowicz - 10%, M. Myslak - 10%;
ProszQ cytowac: BiTP Vol. 45 Issue 1, 2017, pp. 102-110, doi: 10.12845/bitp.45.1.2017.8;
Artykul udostQpniany na licencji CC BY-NC-SA 4.0 (https://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/).
ABSTRACT
Aim: The main aim of training in the field of qualified first aid (QFA) is to prepare firefighters-rescuers under the Emergency Medical Services (EMS) system to assist victims at the site of the rescue operation until the transfer of the injured to the EMS. After more than 60 hours of training and obtaining a positive result in the examination, the firefighter is granted the diploma of a paramedic of qualified first aid which is valid for 3 years. Introduction: The main aim of the study was to verify the state of knowledge of qualified first aid among the firefighters of the National Fire Service (NFS) and the Volunteer Fire Service (VFS) on the basis of the author's survey.
Methods: A group of firefighters of the NFS and the VFS from the Westpomeranian Region was subjected to the study. The author's questionnaire was filled in by 150 firefighters - 65 from the National Fire Service and 65 from the Volunteer Fire Service, as well as 20 from the Plant Fire Department. Results: Issues concerning the need for a cervical collar to stabilise the cervical spine, the correct positioning of a pregnant woman without suspected injuries, the use of an oropharyngeal tube, and the management of haemorrhage, turned out to be best mastered (respectively 86%, 74%, 70% and 70%). In the study group, the most common wrong answers concerned the issue of wounds penetrating the chest, the principles of resuscitation in a patient in hypothermia, and the procedure after limb amputation - i.e. securing the amputated body parts (respectively 65%, 59% and 55%). Professional firefighters showed a significantly better state of knowledge in comparison with firefighters from the VFS 62% vs 52% (p <0.05). Conclusions:
1. The state of knowledge among the firefighters of the NFS and the VFS should be regarded as satisfactory, but not excellent. The firefighers of the NFS showed a significantly better state of knowledge of QFA than the firefighters of the VFS.
2. The time between recertifications appears to be too long.
3. The matters requiring the greatest commitment should apply to procedures after amputation, resuscitation in hypothermia, and chest injuries.
4. Additional training courses between successive recertifications should be considered. Keywords: Qualified First Aid, Fire Service, Rescue Operation
Type of article: review article
Received: 25.05.2016; Reviewed: 06.02.2017; Published: 31.03.2017;
Percentage contribution: G. Wojcik - 60%, M. Kuznicki - 20%, D. Surowicz - 10%, M. Myslak - 10%; Please cite as: BiTP Vol. 45 Issue 1, 2017, pp. 102-110, doi: 10.12845/bitp.45.1.2017.8;
This is an open access article under the CC BY-NC-SA 4.0 license (https://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/).
АННОТАЦИЯ
Цель: Основной целью данной статьи является проверка состояния уровня знаний пожарных Государственной пожарной службы (ГПС) и Добровольных пожарных бригад (ДПБ) по вопросу оказания квалифицированной первой медицинской помощи (ПМП). Дополнительной целью является проверка уровня знаний в зависимости от срока, прошедшего с момента последней переаттестации и анализ уровня знаний с точки зрения возраста пожарных.
Введение: Основной целью обучения по оказанию квалифицированной первой медицинской помощи является подготовка пожарных в рамках системы Государственной Медицинской Помощи (ГМП) для оказания помощи пострадавшим на месте спасения до передачи их бригаде скорой медицинской помощи (БМП). После завершения курса оказания квалифицированной первой медицинской помощи продолжительностью более 60 часов и сдачи экзамена с положительным результатом пожарный получает звание пожарного фельдшера, действительное в течение 3-х лет.
Методы: Проверкой были охвачены пожарные ГПС и ДПБ из Западно-Поморского воеводства. Оригинальную анкету заполнили 150 пожарных: 65 из ГПС, 65 из ДПБ и 20 пожарных, несущих службу на предприятиях (ПП).
Результаты: Проверяемые лучше всего освоили следующие темы: необходимость использования воротника для стабилизации шейного отдела позвоночника, правильное укладывание беременной женщины без сознания и без видимых травм, использование дыхательной трубки и действия при кровотечениях (соответственно 86%, 74%, 70%, 70%). В проверяемой группе наибольшее количество было связанных с проникающими ранениями грудной клетки, принципами проведения сердечно-легочной реанимации (СЛР) у пациента с гипотермией и мероприятиями в случае ампутации конечности с целью сохранения ампутированных частей тела (65%, 59% и 55%). Уровень знаний профессиональных пожарных оказался выше уровня знаний пожарных ДПБ 62% и 52% (р <0,05). Выводы:
1. Знания пожарных ГПС и ДПБ в сфере оказания квалифицированной первой медицинской помощи следует считать удовлетворительными, но не достаточно хорошими. Пожарные ГПС имеют значительно больший багаж знаний в сфере ПМП, чем пожарные ДПБ.
2. Временной промежуток между переаттестациями следует сократить.
3. Темы, на которые необходимо обратить самое пристальное внимание во время обучения, включают в себя: мероприятия при потере конечности, сердечно-легочная реанимация при гипотермии и травмы грудной клетки.
4. Следует рассмотреть возможность организации дополнительных курсов обучения между переаттестациями. Ключевые слова: квалифицированная первая медицинская помощь, пожарная охрана, аварийно-спасательные работы Вид статьи: обзорная статья
Принята: 25.05.2016; Рецензирована: 06.02.2017; Опубликована: 31.03.2017;
Процентное соотношение участия в подготовке статьи: G. Wojcik - 60%, M. Kuznicki - 20%, D. Surowicz - 10%, M. Myslak - 10%; Просим ссылаться на статью следующим образом: BiTP Vol. 45 Issue 1, 2017, pp. 102-110, doi: 10.12845/bitp.45.1.2017.8; Настоящая статья находится в открытом доступе и распространяется в соответствии с лицензией (https://creativecommons.Org/licenses/by-nc-sa/4.0/).
Wprowadzenie
Chyba kazdy maty chtopiec marzy o tym, zeby zostac stra-zakiem, gasic pozary, pomagac i ratowac ludzkie zycie. Bada-nie „Prestiz zawodów", przeprowadzone przez Centrum Bada-nia Opinii Spotecznej, wykazato, ze niezmiennie od wielu lat to
Introduction
Perhaps every small boy at some point has dreamt about becoming a firefighter, who would extinguish fires, help people and save lives. The "Prestiz zawodow" (Prestige of professions) survey conducted by the Public Opinion Research Centre (CBOS)
wtasnie zawöd strazaka cieszy si? najwi?kszym prestizem (87% deklaracji duzego powazania) [1].
Dawniej straz pozarna byta nazywana strazq ogniowq i sku -piata si? gtöwnie na walce z pozarami. Jej cztonkowie (ochotni-cy) rekrutowali si? sposröd lokalnej spotecznosci. Z uptywem lat zakres obowiqzköw strazy pozarnej si? rozszerzyt. Obecnie zajmuje si? ona walkq z pozarami oraz zagrozeniami dotyczq-cymi ludzkiego zycia, zdrowia, dobytku i srodowiska natural-nego. Organizacja ta musi zmierzyc si? röwniez z usuwaniem skutköw katastrof i kl?sk zywiotowych [2].
Wszystkie wyzej wymienione zadania w naturalny sposöb wymusity na strazakach poszerzanie dotychczasowej wiedzy o zagadnienia z zakresu udzielania pomocy medycznej - kwa-lifikowanej pierwszej pomocy. Zmiany te znalazty swoje odbi-cie w ustawie z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Panstwowej Strazy Pozarnej, do ktörej w 1997 r. czynnosci z zakresu kwalifikowa-nej pomocy medycznej zostaty wpisane jako kolejne zadanie strazy. Obowiqzek ten dotyczy wszystkich strazaköw PSP oraz OSP - ochotniköw wpisanych do rejestru Krajowego Systemu Ratowniczo-Gasniczego (KSRG).
Nie bez znaczenia jest to, ze na miejscu zdarzenia straz po -zarna cz?sto pojawia si? jako pierwsza. Wtedy gtöwnie na niej spoczywa odpowiedzialnosc za udzielenie fachowej pomocy poszkodowanym. Gdy mamy do czynienia z wypadkiem ma-sowym lub katastrofq, strazacy mogq przeprowadzic röwniez wst?pnq segregacj? medycznq [3].
Gtöwnym celem ksztatcenia z zakresu KPP jest przygotowa -nie ratowniköw obj?tych systemem Panstwowego Ratownictwa Medycznego do udzielania pomocy osobom poszkodowanym na miejscu prowadzenia akcji ratunkowej do czasu przekazania ich zespotom ratownictwa medycznego [4,5]. Po odbyciu kursu kwalifikowanej pierwszej pomocy trwajqcego ponad 60 h i zda-niu egzaminu z wynikiem pozytywnym (min. 90% poprawnych odpowiedzi na pytania testowe) strazak uzyskuje tytut ratow-nika, wazny przez 3 lata od wydania [6].
demonstrated that invariably for many years the profession of firefighter has enjoyed the greatest prestige (87% of respondents held it in high regard) [1].
Previously the fire service was referred to as the fire brigade, and focused its activities on fighting fires. Its members (volunteers) were recruited from among the local community. Over the years the scope of the fire service's responsibilities has grown. Nowadays, in addition to fighting fires it deals with hazards to human life, health, property and the natural environment. Firefighters must also face the challenges of dealing with the effects of catastrophes and natural disasters [2].
The aforementioned duties naturally obliged firefighters to extend their knowledge to the field of medical aid - qualified first aid. This change was reflected in the Act on the National Fire Service of 24 August 1991, in which in 1997 activities in the field of qualified first aid were added as another duty of the service. This duty applies to all firefighters from the National Fire Service (NFS) and Volunteer Fire Service (VFS) - volunteers entered in the register of the National Firefighting and Rescue System (KSRG).
It is not without significance that the fire service often arrives first at the scene. It is then the firefighters who are mainly responsible for providing the injured with professional first aid. When dealing with a mass accident or a disaster, firefighters can also conduct a preliminary triage.
The main objective of training in the field of QFA is to prepare rescuers within the Emergency Medical Services system to pro -vide aid to the injured at the site of rescue operations until they can be handed over to medical rescue teams [4, 5]. After completing a course in qualified first aid, which includes 60 hours of sessions, and passing an exam (at least 90% of positive answers to test questions) the firefighter is granted the title of rescuer, valid for 3 years from issue [6].
Material i metody badan
Badaniu poddano grup? strazaköw Panstwowej Strazy Pozarnej i Ochotniczej Strazy Pozarnej z wojewödztwa zachod-niopomorskiego. Ankiet? autorskq wypetnito 150 strazaköw: 65 z PSP, 65 z OSP oraz 20 petniqcych stuzb? w ZSP. Badanie przeprowadzono w okresie od stycznia do maja 2015 r.
Ankiet? (niestandaryzowanq) zaprojektowali (na podstawie wtasnych doswiadczen) ratownicy medyczni, wyktadowcy aka-demiccy Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego, dyzurujqcy w zespotach ratownictwa medycznego. Pytania dotyczyty: po-st?powania z nieprzytomnq kobietq ci?zarnq, resuscytacji krq-zeniowo-oddechowej, oparzen, amputacji, hipotermii, zatrucia tlenkiem w?gla, urazöw narzqdu ruchu, urazöw czaszkowo-mö-zgowych oraz wst?pnej segregacji medycznej.
Materials and methods
The survey involved a group of National Fire Service and Volunteer Fire Service firefighters from the Westpomeranian Re -gion. The authors' questionnaire was completed by 150 firefighters: 65 from NFS, 65 from VFS, and 20 from Plant Fire Departments. The survey was conducted from January to May 2015.
The (non-standardised) questionnaire was designed (based on their own experience) by paramedics and lecturers at the Pomeranian Medical University who were on duty in medical rescue teams. The questions concerned the procedure in the case of an unconscious pregnant woman, cardiopulmonary resuscitation, burns, amputations, hypothermia, carbon monoxide poisoning, locomotor system injuries, craniocerebral trauma and preliminary triage.
Wyniki badan
The results
Rozktad liczbowy badanej grupy byt do siebie zblizony. Stra -zacy w wieku 18-25, 26-32, jak i 33-39 lat stanowili odpowied -nio 29%, 31%, 26%. Strazacy powyzej 40. roku zycia stanowili 13% badanej grupy. Staz pracy strazakow wynosit od roku do 15 lat. Najwiçcej byto osob deklarujqcych staz pracy od 4 do 7 lat (29%).
The statistical distribution of the surveyed group was similar. Firefighters aged 18-25, 26-32, and 33-39 constituted respectively 29%, 31%, and 26%. Firefighters of more than 40 years of age constituted 13% of the surveyed group. The work experience of the firefighters in years ranged from 1 to 15. Most respondents declared this to be 4-7 years (29%).
Staz pracy
Experience
[%] (liezba odpowiedzi)
30,_28% (42)
■ ponizej 3 lat ■ 4-7 lat
20% (30)
15% (23) 13<>/O(20) ■ 8-11 lat
■ 11-15 lat
■ powyzej 15 lat
[%] (the number of answers) 30
Odpowiedzi
23% (35)
20% (30)
15% (23)
Rycina 1. Struktura grupy ze wzglçdu na staz pracy Zrodto: Opracowaniewtasne.
Figure 1. The structure of the group in relation to work experience in years Source: Own elaboration.
<3
4-7
W badanej grupie najliczniejszq podgrupç stanowili s t ra-zacy, ktorzy ukonczyli kurs KPP, ale nie byli jeszcze po rece rty-fikacji (32%), najmniej licznq podgrupç stanowili zas strazacy, ktôrzy przeszli recertyfikacji ponad 2 lata wczesniej.
In the surveyed group the most-numerous subgroup consisted of firefighters who had completed a QFA course, but had not been recertified (32%), and the smallest subgroup was those recertified more than 2 years earlier.
[%] (liezba odpowiedzi) 32% (48)
Data ostatniej recertyfikacji
Odpowiedzi
I jeszcze me odbylem
■ dwa lata temu
I ponad dwa lata
Last recertification
[%] (the number of answers) 32% (48)
35 --
[%]
30 25
29% (43)
23% (34)
17% (25)
-
Rycina 2. Strukturagrupy ze wzglçdu na okresu ostatniej recertyfikacji
Zrodto: Opracowaniewtasne.
Figure 2. The structure of the group in relation to the time of the last
recertification
Source: Own elaboration.
Strazacy najlepiej opanowali zagadnienia dotycz^ce: ko-niecznosci uzycia kotnierza do stabilizacji odcinka szyjne-go, prawidtowego utozenia kobiety ciçzarnej bez podejrzenia urazôw, zastosowania rurki ustno-gardtowej oraz postçpowa-nia w krwotoku (odpowiednio 86%, 74%, 70%, 70%). W badanej grupie najwiçcej btçdnych odpowiedzi dotyczyto zagadnieri zwi^zanych z ranami dr^z^cymi klatki piersiowej, zasadami prowadzenia resuscytacji krqzeniowo-oddechowej u pacjenta w hipotermii oraz postçpowaniem po amputacji koriczyny w za-kresie zabezpieczenia amputowanej czçsci ciata (odpowiednio 65%, 59%i 55%).
The firefighters had the best grasp of issues concerning the need for using a cervical collar to stabilise the cervical spine, the correct positioning of a pregnant woman with no suspicion of any injury, the use of the oropharyngeal tube, and the procedure during haemorrhage (86%, 74%, 70%, and 70% respectively). In the surveyed group the most wrong answers concerned the issue of penetrating wounds of the chest, CPR during hypothermia, and the procedure after limb amputation in respect of securing the amputated limb (65%, 59% and 55% respectively).
Tabela 1. Rozktad zagadnien z najwiçkszg liczbg poprawnych i btçdnych odpowiedzi Table 1. Questions with the highest number of right and wrong answers.
Zagadnienie / Question Odpowiedzi poprawne / Right Odpowiedzi btçdne / Wrong
Amputacja konczyny / Limb amputation RKO w hipotermii / CPR* during hypothermia 55 59
Rana drqzqca klatki piersiowej / Penetrating wound of the chest Zasady uzycia kotnierza szyjnego / Rules for the use of a cervical collar Zastosowanie rurki ustno-gardtowej / The use of an oropharyngeal tube Post^powanie w krwotoku / The procedure during haemorrhage 86 70 70 65
Cardiopulmonary resuscitation Zrodto: opracowanie wtasne. Source: Own elaboration.
Omówienie wyników i dyskusja
Po przeanalizowaniu wyników przeprowadzonego badania nalezy stwierdzic, ze strazacy PSP majq wiçkszq wiedzç na te-mat kwalifikowanej pierwszej pomocy niz strazacy OSP. Rózni-ca miçdzy dwiema grupami wyniosta 10% (p < 0,05). Strazacy PSP uzyskali srednio 62% poprawnych odpowiedzi, a strazacy OSP - 52%. Dane te sq zbiezne z tymi uzyskanymi w badaniach przeprowadzonych równiez wsród strazaków-ratowników, które obejmowaty wiedzç z zakresu resuscytacji krqzeniowo-oddecho-wej. W badaniach Pilipa i wsp. uzyskane wyniki to odpowiednio 59% i 46% [7]. Podobny odsetek poprawnych odpowiedzi wyka-zano w pracy dotyczqcej znajomosci zasad udzielania pomocy wsród strazaków PSP z jednostek ratowniczo-gasniczych (JRG), gdzie sredni wynik wynióst 64% [8]. Te rezultaty nie powinny za-skakiwac. To oczywiste, ze grupa zawodowa podejmuje wiçcej dziatan ratowniczych i przeznacza wiçcej czasu na zajçcia prak-tyczne z tego zakresu. Bez wqtpienia jednak z niepokojem nalezy podejsc do catosciowego wyniku. Trudno bowiem uznac, ze wynik na poziomie 62% w zakresie udzielania pomocy osobom po-szkodowanym jest dobry. Co istotne, aby na kursie KPP zaliczyc czçsc teoretycznq, trzeba uzyskac 90% poprawnych odpowiedzi na pytania testowe. Ostatecznie osób, które uzyskaty bardzo do -bry wynik (90% poprawnych odpowiedzi), byto zaledwie 6% wsród strazaków PSP oraz 3% wsród strazaków OSP. Warto zauwazyc, ze w badaniach Szarpaka i wsp., w których sprawdzano wiedzç strazaków na temat udzielania pomocy na miejscu zdarzenia, ba-dacze wykazali, iz lepszq znajomosciq tego zagadnienia wykazy-wali siç strazacy OSP niz strazacy PSP [9]. Aby zinterpretowac te wyniki, nalezatoby szczegótowo przeanalizowac badanq grupç.
Biorqc pod uwagç wiek ankietowanych, trzeba stwierdzic, ze najlepiej wypadli strazacy w wieku 33-39 lat. Uzyskali oni 61% poprawnych odpowiedzi. Wynik o 4% gorszy mieli strazacy wieku 26-32 lat. Pozostate dwie grupy udzielity poprawnych od -powiedzi na poziomie 52% (18-25 lat) i 51% (powyzej 39 lat) (p < 0,05). Na podstawie analizowanych danych nalezy zauwazyc, ze swiadomosc strazaków wzrasta wraz ze stazem pracy oraz doswiadczeniem zawodowym. Na uwagç zastuguje równiez to, ze najbardziej doswiadczeni strazacy (w wieku 50 lat i powyzej) majq najmniejszq wiedzç z omawianego zakresu.
Results analysis and discussion
After analysing the results of the conducted survey, it can be concluded that NFS firefighters have a greater knowledge of qualified first aid than VFS firefighters. The difference between these two groups was 10% (p < 0.05). NFS firefighters scored on average 62% correct answers, while VFS firefighters, 52%. These data are compatible with the data obtained in surveys conducted among firefighters-rescuers, which concerned knowledge of cardiopulmonary resuscitation. In surveys by Pilip et al., the results are 59% and 46% respectively [7]. A similar percentage of correct answers is shown in a paper concerning the knowledge of first-aid rules among NFS firefighters from Firefighting and Rescue Units (FRUs), where the average result was 64% [8]. The aforementioned results are not surprising. It is obvious that a professional group will undertake more rescue actions and spend more time in practical classes in this field. Undoubtedly, however, the overall result is disconcerting. One would be hard pressed to regard the 62% result in terms of providing aid for injured individuals as good. What is important, in a QFA course, to pass the theoretical part, participants have to answer 90% of questions correctly. Ultimately only 6% of NFS firefighters and 3% of VFS firefighters succeeded in getting an excellent result (90% of correct answers). It is worth noting that in surveys by Szarpak et al., which evaluated firefighters' knowledge in the field of providing aid on site, the researchers demonstrated that VFS firefighters were better in this regard than their NFS counterparts [9]. To interpret these results one would have to analyse the surveyed group in detail.
Taking into account the age of the respondents, one should indicate that firefighters aged 33-39 fared the best. They scored 61% correct answers. A 4% lower result was obtained by firefighters aged 26-32. The two remaining groups scored 52% (18-25 years) and 51% correct answers (older than 39) (p < 0.05). Based on the analysed data one can note that firefighters' aware -ness increases along with their years of service and professional experience. Of special note is also the fact that the most-experi -enced firefighters (aged 50 and older) had the least knowledge in the field in question.
Wiçkszosc badanej grupy (74%) wie, w jakiej pozycji nalezy utozyc nieprzytomnq kobietç ciçzarnq z zachowanym odde-chem. Poprawnych odpowiedzi udzielito 91% ankietowanych z PSP oraz 57% ankietowanych z OSP (p < 0,05). Na uwagç za-stuguje to, ze ciçzarna powinna byc utozona inaczej niz pozo-stali poszkodowani. Prawidtowe utozenie ciçzarnej (na lewym boku z uniesionym prawym bokiem pozwala na skutecznq pracç uktadu krqzenia. Co ciekawe, w pracy Pilipa i wsp. [7] na pyta-nie o zasady utozenia osoby nieprzytomnej z zachowanym od-dechem odsetek poprawnych odpowiedzi wynióst 65% w gru-pie strazaków OSP oraz 35% w grupie strazaków PSP. W pracy Zylskiego i wsp., oceniajqcej wiedzç na temat RKO u ciçzarnej, wynik byt na poziomie 69,5% [8]. Te wyniki równiez nalezy uznac za bardzo niepokojqce.
Na pytanie dotyczqce prawidtowego zabezpieczenia ampu -towanej konczyny poprawnq odpowiedz znato 48% strazaków PSP. Wsród strazaków OSP osób tych byto 42%. W tym przy-padku ankietowanych mogto zmylic to, ze podana odpowiedz byta podobna do poprawnej. Wiçkszosc strazaków uznata, ze zabezpieczonq konczynç wktadamy do plastikowego worka, a nastçpnie umieszczamy jq w lodzie. Takie postçpowanie jed-nak, wbrew powszechnej opinii, wcale nie jest prawidtowe. Wo -rek z konczynq nalezy bowiem wtozyc do wody z lodem. Ochto-dzenie (a nie zmrozenie!) amputowanej czçsci zwalnia procesy metaboliczne i przedtuza jej zywotnosc z 4 do 18 h [10]. Nalezy bezwzglçdnie podkreslic, ze wtozenie amputowanej czçsci ciata bezposrednio do lodu jest ztym postçpowaniem, którego nastçpstwa mogq byc nieodwracalne! W badaniach wtasnych sredni wynik poprawnych odpowiedzi wynióst 45%.
Zatrucie tlenkiem wçgla jest niezwykle grozne dla zdrowia i zycia cztowieka. Zespoty ratownictwa medycznego nie majq zadnych detektorów umozliwiajqcych wczesne wykrycie tego „cichego zabójcy". Strazacy zas sq wyposazeni w detektory umozliwiajqce wrçcz natychmiastowe zaalarmowanie o prze-kraczajqcym stçzeniu tego gazu w powietrzu. W tym zakresie ankietowani poradzili sobie bardzo dobrze. Potwierdzenie wyso-kiego poziomu wiedzy na ten temat znajdziemy równiez w pracy Szarpaka, z której wynika, ze 96% strazaków potrafito wskazac pierwsze objawy zatrucia tlenkiem wçgla [9]. Temat zatrucia tym zwiqzkiem chemicznym zwrócit uwagç opinii publicznej szcze-gólnie po dwóch zdarzeniach: w Krakowie oraz Nisku, gdzie po-waznie zatruli siç nim interweniujqcy ratownicy medyczni [11].
Na pytanie o postçpowanie w sytuacji gdy u poszkodowa-nego - w wyniku przebywania w wodzie - doszto do hipotermii i zatrzymania krqzenia, tylko 43% badanych znato poprawnq odpowiedz. W przypadku strazaków zawodowych w porównaniu ze strazakami ochotniczymi odsetek ten wynióst odpowiednio 78% do 48% (p < 0,05). Nalezy domniemywac, ze zagadnienie postçpowania w zatrzymaniu krqzenia u osoby dorostej jest po -wszechnie znane. Tym bardziej nalezy skupiac siç na róznicach w postçpowaniu po wychtodzeniu. Oczywiste jest, ze hipotermia moze siç rozwinqc nie tylko wskutek przebywania w wodzie. Co roku media donoszq o kilku, kilkunastu przypadkach zamarz-niçcia osób, szczególnie bezdomnych.
Pytanie, które przysporzyto badanej grupie najwiçcej proble -mów, dotyczyto postçpowania w przypadku drqzqcej rany klatki piersiowej i prawidtowego jej zaopatrzenia na miejscu zdarzenia.
Most of the surveyed firefighters (74%) knew how to position an unconscious, breathing pregnant woman. 91% of the surveyed NFS members and 57% of the VFS firefighters (p < 0.05) scored correct answers. It is worth highlighting that pregnant women should be positioned differently from other injured individuals. The correct positioning of a pregnant women (on the left side with elevated right side) facilitates the efficient functioning of the vascular system. Interestingly enough, as indicated by Pilip et al. [7], the question on the correct positioning of an unconscious, breathing person was answered correctly by 65% of the VFS firefighters, and 35% of the NFS firefighters. In the paper by Zylski et al., evaluating the knowledge of CPR on pregnant women, the result was 69.5% [8]. These results should also be regarded as highly alarming.
The question on the appropriate securing of an amputated limb was answered correctly by 48% of the NFS firefighters. Among the VFS firefighters there were 42% correct answers. In this case the surveyed individuals might have been confused by the given answer's similarity to the correct one. Most of the firefighters thought that the secured limb should be placed in a plastic bag and then in ice. Such a procedure, however, contra -ry to the popular opinion, is not correct. The bag with the limb should be placed in water with ice. Chilling (but not freezing!) the amputated body part slows down the metabolic processes and extends its vitality from 4 to 18 hours [10]. It should be stressed that putting an amputated body part directly in ice is the wrong procedure, which can have irreversible consequences! In the authors' own survey the percentage of correct answers was 45%.
Carbon monoxide poisoning is very dangerous to human life and health. Emergency medical service teams have no detectors enabling the early detection of this "silent killer". On the other hand, firefighters are equipped with detectors immediately alerting of its excessive concentration in the air. In this regard, the surveyed individuals coped very well. A high level of knowledge about this can be also found in the paper by Szarpak, indicating that 96% of firefighters were able to identify the initial symptoms of carbon monoxide poi -soning [9]. The topic of poisoning with this chemical compound aroused public interest especially after two events, in Kraków and Nisko, in which the intervening paramedics were poisoned [11].
Only 43% of the respondents knew the correct answer to the question about the procedure in the case of water-caused hypothermia and cardiac arrest. When comparing the professional firefighters and the volunteers, this was 78% to 48% (p < 0.05). One would have presumed that the procedure for cardiac arrest in adults were common knowledge. This makes it even-more important to focus on differences in hypothermia procedures. Obviously hypothermia can also be caused by causes other than being in water. Every year the media report several to a dozen or so cases of people, including homeless people, freezing to death.
The question which proved most problematic for the surveyed group concerned the procedure in cases of a penetrating wound to the chest and its correct management at the scene. Only 35% of firefighters in the surveyed group gave the correct
Tylko 35% strazakow z badanej grupy udzielito poprawnej odpowiedzi - 40% z PSP i 30% z OSP (p < 0,05). Dane te znalazty po-twierdzenie rowniez w pracy Zylskiego, z ktorej wynika, ze po-prawnq odpowiedz potrafito wskazac 64% ankietowanych [8]. Zagadnienie drqzqcej rany klatki piersiowej jest istotne, poniewaz uraz ten zagraza zyciu. Szybka i skuteczna interwencja daje szan -se na zatrzymanie tego stanu i pozwala zapobiec niewydolnosci oddechowej, a w konsekwencji - nagtemu zatrzymaniu krqzenia.
Wypadki komunikacyjne to codziennosc w dziataniach ra-towniczych. Niestety, zdarzenia te bardzo czçsto generujq grupç poszkodowanych, ktorzy znajdujq siç w stanie bezposredniego zagrozeniu zycia. Polska jest w niechlubnej czotowce Europy pod wzglçdem smiertelnosci w wypadkach komunikacyjnych. W 2010 r. wskaznik smiertelnosci wyniost 10,1 na 100 wypadkow [12]. Obecnie w Polsce wrçcz standardowym (zgodnie z International Trauma Life Support - ITLS) postçpowaniem jest profilaktyczne zatozenie kotnierza u poszkodowanych w takim wypadku - bez wzglçdu na to, czy wystqpito uszkodzenie tkanek czy nie [13]. W pytaniu, z ktorym respondenci poradzili sobie najlepiej, chodzi -to o wskazanie zasady uzycia kotnierza. Poprawnych odpowiedzi udzielito 87% strazakow PSP oraz 85% strazakow OSP. Wyniki te nalezy uznac za dobre, jednak nadal niepokoi pytanie, dlaczego co dziesiqty strazak w tej sytuacji nie zatozytby kotnierza.
Wiedzç strazakow na temat udroznienia drog oddechowych i zastosowania rurki ustno-gardtowej nalezy uznac za dobrq. Na pytanie dotyczqce tego zagadnienia poprawnych odpowiedzi udzielito 72% strazakow PSP oraz 68% strazakow OSP. Warto pod-kreslic, ze nieudroznienie drog oddechowych u pacjenta nieprzy-tomnego moze spowodowac zapadniçcie siç jçzyka na podniebie-nie miçkkie, a w konsekwencji - niedroznosc drog oddechowych. W cwiczeniach przeprowadzonych w warunkach symulowanych wsrod strazakow PSP badani mieli za zadanie zabezpieczyc drogi oddechowe przy uzyciu maski krtaniowej LMA, maski nadkrtanio -wej zelowej I-gel oraz rurki Combitube. Powodzeniem zakonczyto siç 89% wszystkich prob. Wynika z tego, ze strazacy sq dobrze przygotowani pod wzglçdem stosowania technik udrazniania drog oddechowych przy uzyciu sprawdzonych przyrzqdow powszech-nie stosowanych w ratownictwie medycznym [7, 14].
Jak wynika z danych statystycznych Komendy Gtownej Pan -stwowej Strazy Pozarnej w Warszawie, w 2014 r. strazacy zaopa -trzyli 2404 krwotokow zewnçtrznych i ran [15]. Krwotok to jeden z najbardziej dynamicznych stanow, w ktorych pomoc musi byc udzielona natychmiast. Tylko szybkie dziatanie i „trzezwe" my-slenie mogq sprawic, ze pacjent nie straci zbyt duzo krwi. W ba -daniu Romanskiej i wsp. strazacy PSP potwierdzili, ze zdarzato im siç zaopatrywac krwotoki z ran. Ta czynnosc stanowita 13% wszystkich czynnosci ratowniczych [16]. W badanej grupie tego zakresu dziatan ratowniczych dotyczyt jeden z najwyzszych odsetkow poprawnych odpowiedzi. Dla catej grupy odsetek poprawnych odpowiedzi wyniost 70% w obu grupach. Na uwagç jednak zastuguje to, ze strazacy stabo radzq sobie z rozpozna-niem objawow rozwijajqcego siç wstrzqsu [8].
Wiedza na temat pierwszej pomocy staje siç coraz bardziej powszechna. Ze wzglçdu na specyfikç stuzby, akty prawne, cwi-czenia, ale rowniez ze wzglçdu na zwiçkszajqcq siç liczbç studen -tow ratownictwa medycznego, ktorzy zatrudniajq siç w PSP, po-ziom ratownictwa w stuzbach mundurowych wzrasta. W badaniu
answer - 40% from NFS and 30% from VFS (p < 0.05). The proportion of correct answers is also low in the paper by Zylski, in which it was demonstrated that the correct answer was given by 64% of the respondents [8]. The issue of a penetrating wound to the chest is important, as this kind of injury is life-threatening. A quick and effective intervention makes it possible to manage this condition and prevent respiratory failure, and the resulting sudden circulatory arrest.
Transport accidents are commonplace in rescue operations. Unfortunately, these events often generate a group of victims exposed to immediate danger to life. Poland is at the shameful forefront of European countries when it comes to the mortality rate in transport accidents. In 2010 the mortality rate was 10.1 per 100 accidents [12]. Currently in Poland the practically standard procedure (in line with International Trauma Life Sup -port - ITLS) is to preventively use a collar on victims of such accidents - irrespective of whether there was any trauma of the tissues [13]. The question in which the respondents provided the highest percentage of correct answers concerned the iden -tification of the rule for the use of the collar. 87% of the surveyed NFS firefighters and 85% of the VFS firefighters scored correct answers. These results should be regarded as good; however, it can be worrying to find that every tenth firefighter would not use the collar.
The firefighters' knowledge of opening the airways and using an oropharyngeal tube should be regarded as good. 72% of the surveyed NFS firefighters and 68% of the VFS firefighters correctly answered this question. It is worth highlighting that failure to open the airways in an unconscious patient can result in the tongue's collapsing onto the soft palate, and, as a consequence, airway obstruction. In exercises carried out under simulated conditions, the NFS firefighters were asked to maintain airway patency using the laryngeal mask airway (LMA), an i-gel supraglottic device, and a Combitube. 89% of all attempts were successful. This means that the firefighters were well pre -pared in terms of using the techniques of opening the airways using the established devices commonly used in medical rescue operations [7, 14].
As indicated by statistical data from the National Headquarters of the State Fire Service in Warsaw, in 2014 firefighters managed 2404 cases of external haemorrhage and wounds [15]. Haemorrhage is one of the most dynamic conditions, and requires immediate aid. Only quick action and presence of mind can prevent the patient from losing too much blood. In the survey by Romanska at al., the NFS firefighters confirmed that, indeed, they sometimes had to manage hemorrhaging wounds. This constituted 13% of all rescue activities [16]. In the surveyed group, this scope of rescue activities was associated with one of the highest percentages of correct answers. It amounted to 70% in both groups of firefighters. Of note is the fact, however, that firefighters are not good at identifying the symptoms of developing shock [8].
First aid knowledge is becoming more and more common. Due to the specificity of the service, legal acts, training, and the increasing number of medical rescue students who are becoming employed in NFS, the standard of rescue in the uni -formed services is increasing. 117 NFS firefighters-rescuers
przeprowadzonym w 2012 r., sprawdzajqcym zakres wiedzy na temat podstawowych zagadnien resuscytacji wsród ratowników PSP, studentów medycyny i lekarzy stazystów, wziçto udziat 117 strazaków - ratowników PSP. Srednia liczba bt^dów popetnio-nych przez strazaków wyniosta 3,1. Jednakze zadna z osób nie odpowiedziata poprawnie na wszystkie pytania. Badania te wy-kazaty, ze 32% ankietowanych ratowników nie znata stosunku wdechów do ucisniçc w trakcie prowadzenia RKO u dziecka. Az 86% osób btçdnie odpowiedziato na pytanie o sekwencjç postç -powania resuscytacyjnego. Strazacy wykazali siç równiez sta-bq znajomosciq kontroli tçtna podczas resuscytacji dorostego - btçdnq odpowiedz wskazato 43% ankietowanych [17].
Obecnie swiadomosc odnosnie postçpowania z poszkodo-wanymi zarówno samych pracowników, jak i kadry zarzqdzajqcej sprawia, ze wyniki te - z roku na rok - sq coraz lepsze. Nadal jed -nak w wielu artykutach poruszajqcych tç tematykç trudno zna -lezc wyniki bardzo dobre. Prezentowane w literaturze dane po -kazujq najczçsciej, ze wiedza na temat kwalifikowanej pierwszej pomocy jest wtasnie na poziomie 60-70%. Wqtpliwosci budzi zatem skutecznosc oraz celowosc kursów i egzaminów, dziçki którym strazacy otrzymujq tytut ratownika. Warto nadmienic, ze wiedza przedstawicieli innych stuzb podlegajqcych szkoleniom KPP, np. WOPR-u czy Policji, jest na zblizonym poziomie [7].
Wnioski
1. Wiedzç strazaków PSP i OSP na temat kwalifikowanej pierwszej pomocy nalezy uznac za zadowalajqcq, jednak nie za bardzo dobrq. Strazacy PSP majq wiçkszq wiedzç z zakresu KPP niz strazacy OSP.
2. Czas pomiçdzy certyfikacjami wydaje siç zbyt dtugi. Najwiçkszy odsetek poprawnych odpowiedzi na pytania zawarte w ankiecie stwierdzono u tych osób, które byty rok i dwa lata po takim szkoleniu. W przypadku osób bç-dqcych trzy lata po certyfikacji, odsetek btçdnych odpo -wiedzi znaczqco wzrastat w obu grupach.
3. Do zagadnien, na które nalezy zwrócic najwiçkszq uwagç podczas kursów i szkolen, trzeba zaliczyc: postçpowa-nie po amputacji, resuscytacjç krqzeniowo-oddechowq w hipotermii oraz urazy klatki piersiowej.
4. Nalezy rozwazyc wprowadzenie dodatkowych kursów do-szkalajqcych miçdzy kolejnymi certyfikacjami. Dobrym rozwiqzaniem mogtyby byc chocby e-szkolenia. Takie kursy powinno siç poprzedzic krótkq ankietq, która po-zwoli sprawdzic stan wiedzy, a co za tym idzie - wyka-zac braki tej wiedzy w danej grupy.
Literatura I Literature
[1] Centrum Badania Opinii Spotecznej, Prestiz zawodów, komuni-kat z badan, Warszawa 2013, httpyIwww.cbos.plISPISKOM. POLI2013IK_164_13.PDF.
[2] Zatqcznik 1 do Rozporzqdzenia Ministra Zdrowia z dnia 19 marca 2007 r. w sprawie kursu w zakresie kwalifikowanej pierwszej pomocy (Dz. U. 2007 nr 60, poz. 408).
participated in a survey conducted in 2012, which evaluated the knowledge of basic resuscitation principles among NFS rescuers, medical students and intern doctors. The average number of mistakes made by the firefighters was 3.1. None of the participants achieved a perfect score. The surveys demonstrated that 32% of the surveyed rescuers did not know the compression-to-ventilation ratio for children. As many as 86% of the participants answered incorrectly a question on the sequence of the CPR procedure. The firefighters' knowledge of pulse checking during CPR for adults was also weak - the wrong answer was given by 43% of the surveyed individuals [17].
Currently employees and managers are displaying higher awareness of the procedures for managing victims, which is translating into better results year by year. Still, however, one would be hard pressed to find very good results in the many articles on this subject. The data presented in the literature indicate most often that the level of knowledge of qualified first aid is at the 60-70% level. Therefore, there are some doubts about the efficiency of the courses and exams granting firefighters the title of rescuer. It is worth mentioning that the knowledge of other services which undergo QFA training, e.g. the Volunteer Water Rescue Service, and the Police, is similar [7].
Conclusions
1. NFS and VFS firefighters' knowledge of qualified first aid should be regarded as satisfactory, but not excellent. NFS firefighters display better knowledge of QFS than VFS firefighters.
2. The intervals between certifications appear to be too long. The highest percentage of correct answers to the questions included in the questionnaire was found among individuals who had completed their training one to two years before the survey. When it came to individuals certified three years before the survey, the percentage of in -correct answers increased considerably in both groups.
3. The issues which should become the focus of courses and training should include post-amputation procedure, cardiopulmonary resuscitation in hypothermia, and injuries to the chest.
4. The introduction of additional supplementary training courses, between certifications, should also be considered. E-training can be a good idea here. Such courses should be preceded by a short survey, which would make it possible to check one's knowledge, and identify possi -ble knowledge gaps in given groups.
[3] Rozporzqdzenie Ministra Spraw Wewnçtrznych i Administracji z dnia 18 lutego 2011 r. w sprawie szczegótowych zasad organi-zacji krajowego systemu ratowniczo-gasniczego (Dz.U. 2011 nr 46, poz. 239).
[4] Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Panstwowej Strazy Pozarnej (Dz.U. 1991 nr 88, poz. 400, z pózn. zm.).
[5] Chomoncik M., Ratownictwo Medyczne wKrajowym Systemie Ratow-niczo-Gasniczym. Czqsc I., BiTP Vol. 29 Issue 1, 2013, pp. 131-152.
[6] Rozporzgdzenie Ministra Zdrowia z dnia 19 marca 2007 r. w spra-wie kursu w zakresie kwalifikowanej pierwszej pomocy (Dz.U. 2007 nr 60, poz. 408).
[7] Pilip S., Wojcik A., Michalak G., Gatgzkowski R., Wiedza wzakresie resuscytacji krqzeniowo - oddechowej u osob zatrudnionych w wy-branych jednostkach wspöfpracujqcych z systemem panstwowego ratownictwa medycznego, BiTP Vol. 38. Issue 2, 2015, pp. 133-140.
[8] Zylski B., Ziotkowska K., Znajomosc zasad udzielania kwalifikowanej pierwszej pomocy wsrod strazakow piqciu Jednostek Ratowniczo Gasniczych Panstwowej Strazy Pozarnej w wojewodztwie zachod-niopomorskim, [w:] Konieczny J., Kamprowski R. (red.), Bezpiecz-ne miasto w zagrozeniach srodowiskowych. Ochrona ludnosci i ratownictwo, Garmond Oficyna Wydawnicza; Poznan-Inowroctaw 2016, s. 455-465.
[9] Szarpak t., Kurowski A., Madziata M., Assessment of knowledge of firefighters In the field of qualified first aid as part of affecting the national security, „Military Pharmacy and Medicine" 2013, 4, 33-38.
[10] Campbell J.E., International Trauma Life Support, „Medycyna Prak-tyczna" 2009, 6, Krakow 2009.
[11] Stanisz A., Mikos M., Zurowska M. i in., Ryzyko zawodowe w pracy ratownikôw medycznych w swietle obowiqzkôw pracodawcôw, „Na Ratunek" 2014, 3, 52-56.
[12] Madziata M., Szarpak t.,Banaszkiewicz A., Wypadki w komunika-cji drogowej jako problem ratownictwa w XXI wieku, „Na Ratunek", 2012, 2, 32-36.
[13] Chehardy P i in., Advanced Trauma Life Suport and Prehospital Trauma Life Suport on the Road: an educational imperative, „Bull. Am. Coll. Surg." 2009, 94(3), 23-27.
[14] Szarpak t., Kurowski A., Madziata M., Zabezpieczenie droznoscidrôg oddechowych, „Przeglqd Pozarniczy" 2014, 10, 14-16.
[15] Statystyki rodzaju prowadzonych dziatan ratowniczych, Komenda Gtowna Panstwowej Strazy Pozarnej, Warszawa 2014.
[16] Romanska A., Szurlej D., i Porçbska L., Ocena przydatnosci kursôw pierwszej pomocy wsrôd strazakôw jednostek Panstwowej Strazy Pozarnej na terenie wojewôdztwa slqskiego, „The Journal of Orthopaedics Trauma Surgery and Related Research" 2012, 27(1), 75-80.
[17] Dqbrowski M., Dqbrowska A., Sip M., i in., Badanie wiedzy wzakresie podstawowych zagadnien resuscytacji u ratownikôw PSP, studen-tôw medycyny i lekarzy stazystôw., „Nowiny Lekarskie" 2012, 81(6), 647-665.
DR N. ZDR. GRZEGORZ WÖJCIK - ratownik medyczny z 8-letnim stazem w zespotach wyjazdowych S i P Wyktadowca akademicki z 6-let-nim stazem, zajmujqcy siç tematykq medycyny katastrof oraz medycyny ratunkowej. Pierwszy ratownik medyczny z tytutem doktora nauk o zdrowiu w Pomorskim Uniwersytecie Medycznym w Szczecinie.
MGR DAWID SUROWICZ - ratownik medyczny z 4-letnim stazem. Cztonek LPR.
MGR MATEUSZ KUZNICKI - absolwent ratownictwa medycznego PUM w Szczecinie.
DR HAB. N. MED. MAREK MYSLAK, PROF. PUM - specjalista nefrolo-gii i transplantologii klinicznej, kierownik regionalnego osrodka kwali-fikacyjnego. Zajmuje siç medycznq kwalifikacjq zywych dawcow nerki oraz biorcow. Zajmuje siç przygotowaniem medycznym par dawca--biorca do zabiegu bezpiecznego pobrania i transplantacji nerki.
GRZEGORZ WÔJCIK, Ph.D. - a paramedic with 8 years' experience in specialist and basic ambulance teams. Academic lecturer with 6 years' experience dealing with the topic of disaster medicine and emergency medicine. The first paramedic with a Doctor of Health Science title at the Pomeranian Medical University in Szczecin.
DAWID SUROWICZ, M.A. - a paramedic with 4 years' experience. Member of the Air Rescue Service.
MATEUSZ KUZNICKI, M.A. - a graduate in medical rescue at the Pomeranian Medical University in Szczecin.
MAREK MYSLAK, D.Sc., Pomeranian Medical University Prof. - a specialist in nephrology and clinical transplantology, head of the regional qualification centre. Deals with qualifying living kidney donors and recipients. He is also responsible for the medical preparation of donors and recipients for the procedures of safe kidney removal and transplantation.
Artykut zostat przettumaczony ze srodkow MNiSW w ramach zadania: Stworzenie anglojçzycznych wersji oryginalnych ar-tykutow naukowych wydawanych w kwartalniku „BiTP. Bezpieczenstwo i Technika Pozarnicza" - typ zadania: stworzenie anglojçzycznych wersji wydawanych publikacji finansowane w ramach umowy 935/P-DUN/2016 ze srodkow Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyzszego przeznaczonych na dziatalnosc upowszechniajqcq naukç.
Minister stwo Nauki i Szkolnictwa Wyzszego
