CC BY
134
D0I:10.12845/bitp.37.1.2015.2
dr Jerzy Telak1
st. bryg. mgr inz. Dariusz Marczyñski2
Przyjçty/Accepted/Принята: 06.12.2014; Zrecenzowany/Reviewed/Рецензирована: 10.02.2015; Opublikowany/Published/Опубликована: 31.03.2015;
Zarz^dzanie gotowosci^ operacyjn^ ratownictwa wodnego w krajowym systemie ratowniczo-gasniczym
Management of the State of Readiness for Water Rescue Operations within the National Firefighting and Rescue System
Управление оперативностью службы спасения на воде в государственной спасательно-гасящей системе
ABSTRAKT
Cel: Przedstawienie kierunku doskonalenia zarz^dzania gotowosci^ operacyjn^ sil i srodków KSRG w zakresie ratownictwa wodnego.
Wprowadzenie: Pañstwo zapewnia bezpieczeñstwo obywateli. PSP prowadzi dzialania ratownicze z zakresu bezpieczeñstwa powszechnego, w tym ratownictwo wodne. Jednostki PSP uczestniczyly w akcjach ratowniczych w 2007 r. po gwaltowanej burzy na Wielkich Jeziorach Mazurskich, w wyniku której zycie stracilo 12 osób i zatonçlo wiele lodzi. Funkcjonariusze PSP i przedstawiciele innych podmiotów prowadzili akcje w celu poszukiwania zaginionych osób, okreslenia miejsc zatopionych lodzi i zwlok ludzkich. Sprzçt PSP oraz zastosowana l^cznosc radiowa i telefoniczna, takze bezposrednia z goñcami wl^cznie, sprawdzily siç podczas dzialañ ratowniczych na Jeziorach Mazurskich. Zapewniona zostala l^cz-nosc dowodzenia i wspóldzialania oraz pelny przeplyw informacji. W 2011 r. na Jeziorze Powidzkim akcja ratownicza znacznych sil i srodków KSRG zakoñczyla siç niepowodzeniem. PSP na podstawie analiz doskonali system niesienia pomocy, wypracowuje taktykç zwiçkszaj^c^ skutecznosc dzialañ ratowniczych. Kandydatów na strazaków PSP poddaje siç sprawdzianowi z plywania. KSRG powinna posiadac wyszkolonych ratowników wodnych i instruktorów w zakresie ratownictwa wodnego. KSRG przewiduje rozszerzenie dzialañ ratownictwa wodnego. Wypadki na obszarach wodnych maj^ miejsce przez caly rok. Wiçkszosc powiatów w Polsce posiada obszary wodne. Podstawowe dzialania operacyjne, w tym na wodzie, prowadz^ komendy powiatowe PSP, a wiele jednostek OSP zadeklarowalo prowadzenie ratownictwa wodnego. Do akcji ratowniczych na wodach niekiedy dysponowani s^ nie w pelni nieprzygotowani strazacy. W programach szkól oraz w doskonaleniu zawodowym powinno znalezc siç ratownictwo wodne. Reorganizacja powinna obj^c system ratownictwa wodnego od jednostki centralnej do zast^pów JRG PSP i jednostek OSP.
Metody: Analiza publikacji, aktów prawnych i dokumentów, badanie opinii z wykorzystaniem techniki wywiadu jawnego
i otwartego.
Wnioski:
1. Opracowac dla KSRG zasady (procedury) dzialañ ratowniczych na obszarach wodnych.
2. Okreslic kwalifikacje strazaków przewidzianych do szkolenia z zakresu ratownictwa wodnego.
3. Dokonac analizy kwalifikacji i umiejçtnosci z zakresu ratownictwa wodnego w jednostkach KSRG.
4. Zmodyfikowac szkolenie i doskonalenie zawodowe PSP w zakresie ratownictwa wodnego.
5. Zoptymalizowac w PSP zakupy sprzçtu ratownictwa wodnego.
Szkola Glowna Sluzby Pozarniczej w Warszawie; [email protected]; wklad merytoryczny w powstanie artykulu - 55% / The Main School of Fire Service, Poland; percentage contribution - 55%;
Komenda Glowna Panstwowej Strazy Pozarnej, Warszawa; wklad merytoryczny w powstanie artykulu - 45% / National Headquarters of the State Fire Service, Poland; percentage contribution - 45%;
DOI:10.12845/bitp.37.1.2015.2
Slowa kluczowe: bezpieczenstwo, ratownictwo wodne, strazak, druh, gotowosc operacyjna Typ artykulu: artykul przegl^dowy
ABSTRACT
Aim: Provide a focus for an improvement in the state of readiness for water rescue operations within the National Firefight-ing and Rescue System (NFRS).
Introduction: The State is responsible for the safety of its citizens. The Polish State Fire Service (PSFS) conducts rescue operations generally, including water rescue activities. PSFS formations took part in rescue operations during 2007, after a violent storm in the Great Masurian Lakes. The storm culminated in 12 deaths and many sunk boats. PSFS personnel and staff from other organisations were engaged in searching for missing people, identification of locations for sunk boats and human corpses. Equipment used by the PSFS during rescue operation proved itself, including radio and telephone communication systems with the use of runners. Command communications, links with co-operating formations and full flow of information were established and maintained. During 2011 rescue operations on the Powidzki lake, involving significant resources of the National Firefighting and Rescue System, ended in failure. Based on analysis, the PSFS is striving to improve the provision of assistance and is developing tactics, which increase the effectiveness of rescue operations. Potential firefighters are tested for their ability to swim. The NFRS should have trained personnel engaged in water rescue work and this includes operators, and instructors. The NFRS anticipates an expansion in water rescue activity. Accidents in areas covered by water occur throughout the whole year. Majority of local authorities in Poland are responsible for areas covered by water. Basic operational activity, including action in the water environment, is led by Divisional Headquarters located in administrative districts and numerous volunteer fire stations have declared a desire to participate in water rescue activities. At times, firefighters who are not fully trained in water rescue work participate in such activities. Training and professional development programmes should contain water rescue activity in the curriculum. A reorganisation should be undertaken to reflect water rescue operations at all levels of the PSFS, including stations manned by volunteers. Methods: Analysis of publications, legal records and documents, opinion research with use of open interview techniques. Conclusions:
1. Compile a guide (procedures) for NFRS dealing with water rescue operations.
2. Define the qualifications expected to be achieved by firefighters engaged in water rescue activities.
3. Conduct an analysis of qualifications and skills in water rescue operations currently held by units of NFRS.
4. Modify the training and professional development programmes of PSFS in water rescue activities.
5. Optimise the PSFS procurement of equipment for use in water rescue operations.
Keywords: safety, water rescue, firemen, operational readiness Type of article: review article
АННОТАЦИЯ
Цель: Представление направлений совершенствования управления оперативностью сил и средств государственной спасательно-гасящей системы (KSRG) в области спасения на воде.
Введение: Государство обеспечивает безопасность граждан. Государственная Пожарная Служба (Республика Польша) проводит спасательные действия в области общественной безопасности, в том числе спасение на воде. Подразделения ГПС участвовали в спасательных работах в 2007 г. после сильной бури на Больших Мазурских Озерах, вследствие которой погибло 12 человек и многие лодки затонули. Сотрудники ГПС и представители других субъектов проводили работы с целью поиска пропавших без вести лиц, определения мест, в которых находились затонувшие лодки и трупы. Во время спасательных действий на Мазурских Озерах оборудование ГПС, которая использует радио, телефонную, а также прямую связи (включая гонцов) хорошо справились со своим заданием. Во время операции была обеспечена связь при командовании и проведении совмесных действий, а также полный поток информации. В 2011 г. на Повидском озере спасательная работа с участием значительных сил и средств KSRG закончилась неудачей. ГПС на основе анализов совершенствует систему предоставления помощи, разрабатывает тактику, повышающую эффективность спасательных действий. Кандидатов в пожарные ГПС проверяют на умение плавать. В KSRG должны быть профессинальные водные спасатели и инструкторы по спасению на воде. KSRG предусматривает расширить сферы действий спасения на воде. Несчастные случаи на водоёмах случаются в любое время года. На территориях большинства повятов в Польше находятся водоемы. Основные оперативные действия, в том числе на воде, проводят Повятовые Комендатуры ГПС, а многие подразделения Добровольной Пожарной Охраны декларировали проведение спасения на воде. К спасательным действиям на воде иногда высылают не достаточно хорошо подготовленных пожарных. Программы школ и курсов профессионального совершенствования должны включать спасение на воде. Реорганизация должна
ОРГАНИЗАЦИЯ И СТРАТЕГИЧЕСКОЕ РУКОВОДСТВО 001:10.12845/Ьйр.37.1.2015.2
охватить систему спасения на воде начиная с центральной организации до спасателно-гасящих подразделений Государственной Пожарной Службы и подразделений Добровольной Пожарной Охраны.
Методы: Анализ публикаций, правовых актов и документов, исследование мнений с использованием техники
явного и открытого интервью.
Выводы:
1. Разработать для ОЯО правила (процедуры) спасательных действий на воде.
2. Определить квалификации пожарных, предусмотренных для обучения по спасению на воде.
3. Провести анализ квалификаций и умений в области спасения на воде в подразделениях ОЯО.
4. Модифицировать обучение и совершенствование профессиональных знаний ГПС в области спасения на воде.
5. Оптимизировать в ГПС покупки оборудования, предназначенного для проведения спасения на воде.
Ключевые слова: безопасность, спасение на воде, пожарный, доброволец, оперативность Вид статьи: обзорная статья
1. Wprowadzenie
Do najwazniejszych potrzeb czlowieka nalezy po-trzeba bezpieczenstwa [1, s. 13]. Bezpieczenstwo jest najwazniejszym celem czlowieka i grup spolecznych [2, s. 18]. Zagrozenia mog^ miec rozny charakter. Na charakter zagrozen wplywaj^ uwarunkowania cywi-lizacyjne, przeplyw informacji, liberalizacja polityki oraz rosn^ce potrzeby w zakresie bezpieczenstwa [3, s. 29 i n.].
Bezpieczenstwo ma zwi^zek z eliminowaniem lub unikaniem zagrozen. Pelnego stanu bezpieczenstwa osi^gn^c nie sposob. Nawet w warunkach najbardziej zblizonych do pelnego bezpieczenstwa zawsze w mniej-szym lub w wi^kszym stopniu istnieje zagrozenie dla zy-cia i zdrowia czlowieka oraz dobr materialnych [1, s. 14].
Polska zapewnia bezpieczenstwo obywateli [4, art. 5], a w katalogu spraw wewn^trznych miesci si^ bezpieczenstwo i nadzor nad ratownictwem wodnym [5, art. 29, ust. 1]. Dzialania ratownicze z zakresu bezpieczenstwa powszechnego prowadzi Panstwowa Straz Pozarna - zawodowa, umundurowana i odpowiednio wyposazona w sprz^t formacja, przygotowana do walki z kl^skami zywiolowymi i innymi miejscowymi zagro-zeniami [6, art. 1, ust. 1]. W zakresie kompetencyjnym PSP znajduj^ si^ takze obszary wodne z prawami na nich obowi^zuj^cymi [7]. W celu kompleksowego podejscia do spraw ratownictwa stworzony zostal kra-jowy system ratowniczo-gasniczy [6]. Ratownictwo jest realizowane na obszarach wodnych [8], w tym obj^-tych powodzi^ lub zalaniem, jak rowniez na terenach zalodzonych. Ratownictwo polega na wykonywaniu czynnosci z zakresu ratownictwa medycznego, che-micznego, technicznego, wysokosciowego lub gaszenia pozarow. Realizacja dzialan ratowniczych na obszarach wodnych moze stanowic wst^p do uruchomienia dzialan humanitarnych lub ekologicznych [9].
Ratownictwo wodne jest to: „prowadzenie dzialan ratowniczych, polegaj^cych w szczegolnosci na
organizowaniu i udzielaniu pomocy osobom, ktore ulegly wypadkowi lub s^ narazone na niebezpieczen-stwo utraty zycia lub zdrowia na obszarze wodnym" [8, art. 3]. Ratownictwo wodne realizowac mog^ ratow-nicy wodni, osoby posiadaj^ce wiedz^ i umiej^tnosci „z zakresu ratownictwa i technik plywackich oraz inne kwalifikacje przydatne w ratownictwie wodnym i spelniaj^c[e] wymagania okreslone w ustawie o pan-stwowym ratownictwie medycznym" [8],[10]. Ratownictwo wodne stosuje si£ wobec osob poszkodowanych i znajduj^cych si^ w stanie zagrozenia zycia lub zdrowia, w szczegolnosci ton^cych. Priorytetem KSRG jest ratowanie zycia i zdrowia osob [11].
Funkcjonowanie KSRG [12] i mozliwosc wl^czania jednostek do tego systemu [13] pozwala na wyko-rzystywanie wszystkich przydatnych sil ratownictwa. PSP jest uprawniona do kierowania podmiotami [14] podczas dzialan ratowniczych [15], wyposazanie swoich jednostek realizuje na postawie okreslonych zasad [16] oraz funkcjonuje zgodnie z regulacjami dotycz^cymi wykonywania prac podwodnych [17]. W rozporz^dze-niu okreslone zostaly kwalifikacje osob uprawnionych do wykonywania prac podwodnych w dziale spraw wewn^trznych [18]. W PSP uregulowano kwestie ratownictwa podwodnego [19] i na obszarach wodnych [20].
Po stosownym przygotowaniu funkcjonariuszy PSP [21] ratownictwo wodne jest prowadzone w zakresach:
• Podstawowym: wszystkie jednostki ratowniczo--gasnicze wykonuj^ czynnosci ratownicze na po-wierzchni obszarow wodnych;
• Specjalistycznym: specjalistyczne grupy ratownictwa wodno-nurkowego wykonuj^ podstawowe i specjalistyczne czynnosci ratownicze na po-wierzchni oraz w toni lub na dnie obszaru wod-nego [22].
PSP w zakresie swoich dzialan w ramach ratownictwa na obszarach wodnych ma rowniez ratowanie mienia i srodowiska wodnego w sytuacji wyst^-pienia naglego zagrozenia. Maj^c na uwadze rozwoj
ratownictwa wodnego, nalezy brae pod uwag^ szereg uwarunkowan. Zaznaczyc nalezy, ze ratownictwo wod-ne rozwijalo si^, przed powstaniem PSP i KSRG, na ziemiach polskich jeszcze w okresie zaborow w XIX w. oraz w Polsce w latach 20. i 30., w tym od polowy lat 50.
XX w., a szczegolnie dynamicznie w pierwszej dekadzie
XXI w., w tym na wodach otwartych, szybkoplyn^cych i pokrytych lodem.
2. Wybrane akcje z udzialem PSP na wodach w latach 2007-2011
Nad jeziorami mazurskimi w dniu 21 sierpnia 2007 r. mi^dzy godz. 1400 a 1500 przeszla gwaltowana burza, o sile wiatru przekraczaj^cej 12°B, ktorej skut-kiem bylo 12 ofiar smiertelnych oraz okolo 40 przewro-conych i 15 zatopionych lodzi. Akj ratowniczo-po-szukiwawcz^ w rejonie jeziora Sniardwy prowadzono na obszarze l^dowym i wodnym silami i srodkami WOPR oraz Komendy Powiatowej PSP w Mr^gowie, Gizycku i Wfgorzewie w okresie 21-31 sierpnia 2007 r. [23, s. 12 i n.] W zwi^zku z informaj policji o zagi-ni^ciu 5 osob PSP zastosowala szereg form dzialania oraz metod uzycia sil i srodkow, w tym:
• przeszukanie (ratownicy i sprz^t plywaj^cy) po-wierzchni jeziora Talty, Mikolajskiego i Sniardwy w celu lokalizacji przewroconych lodzi i poszuki-wania zaginionych osob,
• okreslanie miejsc zatopionych lodzi i zwlok ludz-kich (zeznania swiadkow, wskazania psa ratowni-czego i sprz^tu specjalistycznego) oraz przeszukanie dna przez pletwonurkow [24].
Dzialania poszukiwawcze prowadzono przy uzy-ciu: dwoch sonarow punktowych MS-1000, kamery do obserwacji podwodnej, urz^dzen GPS, Sonaru bocznego TATREITEH Viking SKSS 675 kHz i Sport Scan 240, zestawu przewodowej l^cznosci podwodnej, smiglowca MI-2.
Na jeziorach: Mikolajskim, Talty i Sniardwy w ramach dzialan poszukiwawczych PSP wspoldzialala z:
• policji w zakresie zabezpieczenia (na wodzie) tere-nu objftego dzialaniami oraz w zakresie ustalenia miejsc prawdopodobnych zatopien jednostek ply-waj^cych i osob zaginionych, wykorzystywano przez pierwsze 3 dni dzialan 4 nurkow KW Policji Olsztyn;
• Mazurskim WOPR w zakresie zabezpieczenia tere-nu obj^tego dzialaniami w zakresie poszukiwania na obszarach wodnych w celu odnalezienia lodzi oraz osob zaginionych;
• Urz^dem Miasta i Gminy w Mikolajkach w zakresie zapewnienia wyzywienia i zakwaterowania uczestnikow akcji;
D01:10.12845/bitp.37.1.2015.2
• marynark^ woj enn^ w Gdyni w zakresie wykorzy-stania sonarow do lokalizacji zatopionych lodzi i poszukiwania zaginionych osob;
• Oddzialem Strazy Granicznej w K^trzynie w zakresie uzycia smiglowca do patrolowania obszarow wodnych;
• Instytutem Medycyny Morskiej i Tropikalnej w Gdyni w zakresie zabezpieczenia komory de-kompresyjnej przy wypadku nurkowym;
• pogotowiem ratunkowym w Mikolajkach w zakresie zabezpieczenia medycznego dzialan poszukiwawczych.
Akj poszukiwawczo-ratownicz^ w dniach IIIS sierpnia 2007 r. na jeziorze Niegocin rozpocz^li ratownicy WOPR, ktorzy podjfli zalogf wywroconego jachtu i ustalili brak jednego czlonka zalogi, o czym po-wiadomili polij [25]. PSP wykorzystala jako baz^ dla nurkow statek firmy IMPULS (drugiego dnia poszukiwan) i statek pozarniczy (trzeciego dnia poszukiwan), co umozliwilo bezpieczne i wielogodzinne przebywanie w rejonie poszukiwan. Nurkowie przeszukali duze obszary pod wod^. PSP wspoldzialala z policj^, Mazurskim WOPR, wojskiem, pogotowiem ratunkowym, strazy miejsk^ i innymi podmiotami tj.: pogotowiem gazowym i energetycznym, sluzbami lesnymi.
Akcja poszukiwawczo-ratownicza w dniach 21.08-2.09.2007 r. na jeziorze tabap. W czasie rea-lizowanych dzialan uzyto lodzi OSP Spytkowo i Ma-zurskiego WOPR do transportu nurkow oraz zwia-du lotniczego w celu przeszukiwania jeziora tabap i przyleglych do niego obszarow [26].
Sprz^t PSP sprawdzil si^ podczas dzialan ratowni-czych na Jeziorach Mazurskich - jedynie kilka lodzi, ktore byly na wyposazeniu grup, nie nadawalo si^ do udzialu w dzialaniach w czasie duzego falowania. PSP nie dysponowala pelnymi zasobami i wystarczaj^cym doswiadczeniem do prowadzenia dzialan poszukiwawczych na Wielkich Jeziorach Mazurskich. Istotne-go wsparcia udzielila Marynarka Wojenna RP silami i srodkami Osrodka Szkolenia Nurkow i Pletwonurkow w Gdyni oraz Biura Hydrograficznego, ktore pomogly w analizowaniu zdarzen i stanow oraz w prowadzeniu dzialan ratowniczych na powierzchni wody i pod wod^.
Podczas dzialan ratowniczych stosowano l^cznosc radiow^ i telefoniczn^ przewodow^ i bezprzewodow^, bezposredni^ slown^ i manualn^, a takze korzysta-no z goncow. L^cznosc dowodzenia i wspoldzialania prowadzono przy wykorzystaniu kanalu jednostek powiatowych PSP i WOPR. Powiatowe Stanowiska Kierowania PSP przekazywaly informacje do Woje-wodzkich SKR za pomoc^ radiostacji bazowej i tele-fonicznie. Podstawowym kanalem l^cznosci na miej-scu zdarzenia byl kanal Sieci Ratowniczo-Gasniczej.
ОРГАНИЗАЦИЯ И СТРАТЕГИЧЕСКОЕ РУКОВОДСТВО
L^cznosc z Krajowym Centrum Koordynacji Ra-townictwa utrzymywano poprzez WSKR w oparciu
0 siec telefoniczn^ przewodow^ i komorkow^. Zapew-niono takze l^cznosc wspoldzialania na terenie akcji ze statkami powietrznymi.
W dniu 1 maja 2011 r. okolo godziny 1630 na srodku Jeziora Powidzkiego na wysokosci miejscowosci Lipni-ca wywrocila sif lodz zaglowa (MAK 666) z 5 osobami na pokladzie. Lodz lezala do gory dnem, a w kabinie znajdowaly sif 2 uwifzione osoby. Dyzurny Stanowi-ska Kierowania Komendy Powiatowej PSP w Slupcy przyj^l informacjf o zdarzeniu i zadysponowal na miejsce zdarzenia zastfp OSP Ostrowite i JRG KP PSP Slupca z lodziami. Z powodu nieprecyzyjnych zglo-szen poszukiwania prowadzone byly na terenie calego obszaru wodnego - Jeziora Powidzkiego. Po odnale-zieniu wywroconej lodzi druhowie OSP ewakuowali z powierzchni wody 2 osoby poszkodowane w stanie hipotermii oraz podjfli nieudan^ probf dotarcia do poszkodowanych znajduj^cych sif w kabinie ton^cej w pozycji pionowej lodzi. Nastfpnie zostala podjfta decyzja odholowania wraku do brzegu i po dotarciu do brzegu ewakuowania uwifzionych w kokpicie osob. Lodz zostala doholowana do brzegu, ale prowadzo-na przez PSP akcja ratowania zycia osob zakonczyla sif niepowodzeniem. Wydobyto ciala ofiar utonifcia. Zadysponowane sily KSRG to 6 samochodow, 1 lodz
1 14 strazakow PSP oraz 5 samochodow, 1 lodz i 21 druhow OSP [27].
3. Stan gotowosci operacyjnej KSRG w zakresie ratownictwa wodnego
PSP na podstawie analiz dokonuje modyfikacji i doskonali system niesienia pomocy osobom poszko-dowanym i znajduj^cym sif w stanie zagrozenia zycia oraz zdrowia na obszarach wodnych. Po zakonczeniu dzialan ratowniczych w sierpniu i wrzesniu 2007 r. w rejonie Wielkich Jezior Mazurskich dokonano ana-lizy, na podstawie ktorej wypracowano wnioski odno-sz^ce sif do przedsifwzifc zwifkszaj^cych skutecznosc dzialan ratowniczych, w tym aby:
• dzielic teren akcji na odcinki bojowe,
• opracowac procedury postfpowania przy zagroze-niu o charakterze masowym,
• powolywac sztaby operacji na duzych obszarach,
• uzgodnic wspolpracf pomifdzy sluzbami ratowni-czymi,
• zbudowac zintegrowane stanowisko,
• zoptymalizowac l^cznosc i sporz^dzanie informacji ze zdarzen,
• zorganizowac szkolenia i cwiczenia ratownikow wodnych.
DOI:10.12845/bitp.37.1.2015.2
Po dokonaniu analizy tragicznego w skutkach dzialania ratowników w 2011 r. na Jeziorze Powidz-kim stwierdzono, ze nie wszyscy funkcjonariusze PSP i druhowie OSP funkcjonuj^cy w KSRG s^ przygoto-wani do dzialania w zakresie ratownictwa wodnego. Wieloletni proces budowania Specjalistycznych Grup Ratownictwa Wodno-Nurkowego oparty na kryterium ilosciowym i wystçpuj^cych róznych stopniach gotowosci operacyjnej oraz dysponowaniu tych grup do kazdego rodzaju akcji wodnych okazal siç dzialaniem nieoptymalnym dla ratownictwa wodnego w KSRG.
Organizator KSRG PSP zarz^dza gotowosci^ ope-racyjn^ SGRWN przewidzianych do dzialañ ratowniczych na obszarach wodnych, w tym w warunkach klçski zywiolowej w czasie powodzi, jak równiez na terenach zalodzonych. SGRWN równiez nie s^ w pelni przygotowane do podejmowania szerokiej gamy dzia-lañ z zakresu ratownictwa wodnego.
Od 2012 r. kandydatów na strazaków PSP podda-je siç sprawdzianowi z plywania [28], co moze stac siç czynnikiem kluczowym w budowaniu gotowosci operacyjnej wszystkich JRG PSP oraz tych OSP, które deklaruj^ tak^ gotowosc oraz akceptuj^ wypelnianie standardów KSRG.
Z uwagi na róznorodnosc zdarzeñ istnieje koniecz-nosc profesjonalnego przygotowania ratowników-stra-zaków do prowadzenia podstawowych i specjalistycz-nych czynnosci ratowniczych na obszarach wodnych. Przydatna jest w tym zakresie wspólpraca z organiza-cjami pozarz^dowymi - ratownikami wodnymi oraz sluzbami i podmiotami zajmuj^cymi siç ratownictwem na obszarach wodnych morskich i sródl^dowych.
Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe od 2006 r. wspólpracuje z KSRG [29]. Zachowanie ci^-glosci w koordynacji budowy ratownictwa wodne-go na kazdym szczeblu organizacyjnym KSRG oraz w procesie organizacji szkolenia i doskonalenia za-wodowego wymaga wyksztalcenia kadry specjalistów, w tym ratowników wodnych i instruktorów w zakresie ratownictwa wodnego. W tym celu mozna wykorzystac potencjal WOPR. Ponadto zwiçkszenie gotowosci to nie tylko poprawa czasu reakcji i rozmieszczenia za-sobów adekwatnie do zagrozeñ, ale takze wyposazenie sprzçtowe i szkolenie [30, s. 16-17].
Zgodnie z przyjçtymi przez Komendç Glówn^ PSP zalozeniami jednostki OSP z KSRG bçd^ przygotowy-wane do samodzielnej realizacji dzialañ ratowniczych. W planie rozwoju KSRG zalozono rozmieszczenie jednostek OSP (wl^czonych do KSRG) w celu zapew-nienia bezpieczeñstwa ludnosci w taki sposób, aby od chwili otrzymania zgloszenia czas dotarcia sil ra-towniczych do miejsca zdarzenia nie byl dluzszy niz 15 minut. Zaplanowano takze rozszerzenie dzialañ OSP
0 ratownictwo wodne [31], a dla druhow OSP organi-zacjç kursow sternikow motorowodnych [32]. Kwestie ratownictwa wodnego KSRG byly podejmowane na odprawach kadry dowodczej KSRG [33].
Determinantem rozwoju ratownictwa wodnego w KSRG bçdzie modyfikacja zalozen organizacyjnych
1 szkoleniowych PSP, czego wymaga strategia budowa-nia powszechnego systemu ratowniczego w Polsce. To potrzeba dostosowania organizacji dzialan ratowniczych wobec poszkodowanych lub zagrozonych osob na obszarach wodnych do rzeczywistych potrzeb oraz realizacja wnioskow z analiz zagrozenia i zabezpieczenia operacyjnego obszarow wodnych bçd^ wyznaczaly siec tj. liczbç i rozmieszczenie podmiotow i zespolow ratowniczych w celu utrzymania wyznaczonego po-ziomu bezpieczenstwa.
Istotna jest wiedza na temat zachowania orga-nizmu w srodowisku wodnym, a w szczegolnosci to, ze szybkie wychlodzenie wraz z ograniczeniem wydatku energetycznego znacz^co zwiçksza szansç przezycia osob znajduj^cych siç w wodzie. Przyjçta powszechnie granica czasowa 4 minut zatrzymania kr^zenia mozgowego skutkuj^ca nieodwracalnymi zmianami w tkance mozgowej nie ma zastosowania w przypadku hipotermii. Hipotermia stanowi pe-wien rodzaj ochrony organizmu, jednak z uplywem czasu prowadzi nieuchronnie do drastycznego ogra-niczenia (uposledzenia) jego funkcji zyciowych, co w przypadku braku zastosowania wlasciwych technik poszukiwawczych oraz postçpowania ratowniczego nieuchronnie prowadzi do smierci. W Polsce mialo miejsce kilkanascie przypadkow zorganizowania dzialan ratowniczych zakonczonych pelnym powrotem wszystkich funkcji zyciowych osob podtopionych bçd^cych w stanie hipotermii. Strazacy PSP przy-wrocili czynnosci zyciowe po 12, 17 i 23 minutach przebywania osob pod wod^ [34].
Zdarzenia na obszarach wodnych (na powierzch-ni) maj^ charakter caloroczny, w tym najczçsciej w lipcu, a rzadziej w sezonie jesien-zima-wiosna. Wzrasta liczba akcji na obszarach wodnych z pokryw^ lodow^ [35].
Brak analizy umiejçtnosci plywania i kwalifikacji z zakresu ratownictwa wodnego strazakow PSP i de-klaruj^cych gotowosc do realizacji dzialan z zakresu ratownictwa wodnego druhow OSP nie pozwala za-pewnic wlasciwej ochrony obszarow wodnych przez jednostki KSRG [36, s. 20-22]. Planowanie operacyjne opiera siç miçdzy innymi na analizie zdarzen opartej na statystykach interwencji na obszarach wodnych bez szczegolowych danych o rodzajach zagrozen i zakresie prowadzonych dzialan ratowniczych.
DOI:10.12845/bitp.37.1.2015.2
4. Warunki zarz^dzania gotowosci^ operacyjn^ w zakresie ratownictwa wodnego
Dzialania z zakresu ratownictwa wodnego prowadzone s^ na powierzchni obszarow wodnych lub w toni lub na dnie zbiornika wodnego. Podstawo-we dzialania operacyjne PSP prowadzi za posredni-ctwem komend powiatowych. W wiçkszosci powiatow w Polsce znajduj^ siç obszary wodne, zatem JRG PSP w swoim obszarze chronionym posiada obszary wodne, w tym obszary powodziowe. Oznacza to, ze wszystkie jednostki PSP powinny byc przygotowane do dzialania w zakresie ratownictwa na obszarach wodnych. W Polsce funkcjonuje okolo 16 tys. jednostek OSP, z ktorych 1220 zadeklarowalo gotowosc do rozwoju ratownictwa wodnego [35].
Plywanie jest podstawow^ umiejçtnosci^ ratow-nika wodnego. Funkcjonariusze PSP i druhowie OSP nieumiej^cy plywac podejmuj^ dzialania w zakresie ratownictwa wodnego. Powiatowe Stanowiska Kiero-wania PSP, ktore dysponuj^ do akcji ratowniczych na wodach, nie posiadaj^ pelnej wiedzy o kwalifikacjach strazakow PSP i druhow OSP. W KSRG nie dokonano oceny skali problemu przygotowania sil do ratowni-ctwa wodnego. Nie mozna ocenic poziomu ochro-ny obszarow wodnych przez poszczegolne jednostki KSRG. W zwi^zku z brakiem analiz nie mozna stwo-rzyc docelowego planu dzialania w zakresie organizacji ratownictwa wodnego KSRG._
PSP wymaga od strazakow podejmuj^cych dzia-lania na obszarach wodnych posiadania okreslonych kwalifikacji. Dzialania te w zakresie podstawowym powinni prowadzic strazacy posiadaj^cy umiejçtnosci w zakresie ratownictwa wodnego i powodziowego na-byte w ramach szkolenia kwalifikacyjnego i utrwalane w ramach doskonalenia zawodowego. Funkcjonariusze PSP, ktorzy nie mieli mozliwosci uzyskania w ramach szkolen kwalifikacyjnych i doskonalenia zawodowego umiejçtnosci w zakresie ratownictwa wodnego i powo-dziowego, powinni uzupelnic je w ramach szkolenia uzupelniaj^cego [23, s. 12 i n.].
W programach szkolenia PSP powinna byc uwzglçdniona szeroka problematyka ratownictwa wodnego z elementami wyodrçbnionej taktyki dzialania na wodach stoj^cych, plyn^cych i szybkoplyn^cych, w warunkach powodzi oraz na przybrzezne wody morskie. Wielu instruktorow WOPR posiada wiedzç i umiejçtnosci dydaktyczne na wysokim poziomie. W oparciu o doswiadczenia edukacyjne WOPR nale-zy doskonalic i rozwijac system szkolenia PSP i OSP w zakresie ratownictwa wodnego. Zunifikowane pro-gramy szkolenia powinny uwzglçdniac pragmatykç dzialania PSP i OSP. Strazacy PSP i druhowie OSP
ОРГАНИЗАЦИЯ И СТРАТЕГИЧЕСКОЕ РУКОВОДСТВО
powinni zdobyc wiedzf i opanowac umiejftnosci, techniki stosowane w ratownictwie wodnym w celu jak najszybszego dotarcia i ewakuacji zagrozonych lub poszkodowanych osob na wodach.
Reorganizacja odwodow operacyjnych powinna zakladac zaopatrzenie w sprzft jednostek KSRG na potrzeby likwidacji zagrozen, z uwzglfdnieniem spe-cyfiki lokalnych obszarow wodnych, w tym zalodzo-nych oraz zagrozonych powodzi^. Na wzglfdzie nalezy miec uzycie jednostek KSRG do prowadzenia dzialan ratowniczych poza wlasnymi obszarami chronionymi.
Podstawow^ zasad^ funkcjonowania systemu ra-towniczego jest zasada informowania. Przyjfcie zglo-szenia o naglym zagrozeniu zycia i zdrowia lub srodo-wiska i mienia, a nastfpnie dysponowanie sil i srodkow przewidzianych wg kryterium obszaru chronionego. Powiadomienie stanowiska kierowania hierarchicznie wyzszego jest fundamentalnym obowi^zkiem funkcjo-nariusza PSP i waznym elementem organizacji dzialan ratowniczych w fazie dysponowania. Niestosowanie zasad w ratownictwie wydluza czas podjfcia inter-wencji lub rozpoczfcia akcji ratowniczej. Obieg infor-macji i systematyczne uzupelnianie operacyjnych baz danych na kazdym poziomie organizacyjnym systemu ratowniczego - powiatowym, wojewodzkim, krajo-wym - powoduj^ aktualizowanie biez^cej gotowosci operacyjnej wlasciwych terytorialnie sil i srodkow, w tym grup specjalistycznych wraz z wyznaczeniem dla nich nowych obszarow chronionych.
Realizacja innych zadan niz ratownictwo nie moze naruszac normatywnej gotowosci operacyjnej sil i srodkow PSP, ktorych priorytetem jest ratowanie zycia i zdrowia. Poprzez stanowiska kierowania PSP nie zawsze jest monitorowana aktualna gotowosc ope-racyjna JRG PSP oraz OSP i innych jednostek ochrony przeciwpozarowej wl^czonych do KSRG w zakresie podstawowym ratownictwa wodnego. Oceny warun-kow zarz^dzania gotowosci^ operacyjn^ PSP i OSP w zakresie ratownictwa wodnego powinno sif rozpo-czynac od okreslenia zdolnosci strazakow do realizo-wania zadan na obszarach wodnych. Docelowy model organizacji PSP zaklada opanowan^ przez strazaka umiejftnosc plywania, a nastfpnie szkolenia w zakresie ratownictwa wodnego.
W celu rozwinifcia ratownictwa wodnego w KSRG nalezy zarz^dzac gotowosci^ operacyjn^ SGRWN oraz w zakresie czynnosci podstawowych kazdej JRG PSP i OSP deklaruj^cej gotowosc do wykonywania ratow-nictwa wodnego. Jest to szczegolnie wazne od chwili wprowadzenia standardow gotowosci operacyjnej KSRG w zakresie ratownictwa wodnego, ktorej to-warzyszy proces bilansowania potrzeb i mozliwosci.
D01:10.12845/bitp.37.1.2015.2
Wyposazenie PSP powinno uwzglfdniac czynnosci ratownictwa wodnego, a nie tylko usuwania skutkow zdarzen np. powodzi. Strazacy PSP, nieposiadaj^cy kwalifikacji w zakresie wykonywania prac podwod-nych, powinni realizowac na powierzchni obszaru wodnego (lodu) i w toni dzialania z zakresu podsta-wowego ratownictwa wodnego.
W planach operacyjnych kazdej JRG, na kazdej zmianie powinna byc co najmniej jedna rota strazakow ze specjalistycznym przygotowaniem do realizowania wodnych i lodowych technik ratowniczych na potrzeby wlasnego obszaru chronionego, rowniez z mozliwosci^ uzycia jej w ramach odwodow operacyjnych. Opty-malnym rozwi^zaniem organizacyjnym powinno byc osi^gnifcie przez grupy nurkowe zdolnosci do natych-miastowego reagowania w trybie calodobowym i calo-rocznym. SGRWN musi zakladac zadysponowanie do dzialan ratowniczych co najmniej 2 strazakow - nurkow, budowanie takich grup mozliwe jest na bazie tych JRG PSP, ktore posiadaj^ w ci^glej dyspozycji co najmniej 2 zastfpy (zastfp sklada sif z 3-6 strazakow, w tym dowodca, i jest wyposazony w pojazd przystosowany do realizacji zadania ratowniczego) na kazdej zmianie. Zmiany organizacji systemu ratowniczego powinny uwzglfdniac zagospodarowanie zasobow innych pod-miotow dzialaj^cych w zakresie ratownictwa wodnego. Na szczegoln^ uwagf zasluguj^ ratownicy wodni organizacji pozarz^dowych jako potencjalnie wazni partnerzy KSRG do wspolpracy na obszarach wodnych.
5. Podsumowanie
Ratownictwo wodne w zakresie podstawowym nalezy do standardowych dzialan JRG PSP, natomiast dla innych jednostek ochrony przeciwpozarowej stanowi ponad-standardowy zakres czynnosci ratowniczych, uzgodniony w trybie porozumienia w sprawie wl^czania sil i srodkow do KSRG. Taktyka ratownicza na obszarach wodnych wynika z koniecznosci ratowania w pierwszej kolejno-sci zycia lub zdrowia, a nastfpnie mienia i srodowiska wodnego. Przyjfte szczegolowe rozwi^zania taktyczne zalez^ od wyposazenia i wyszkolenia strazakow oraz od warunkow hydrometeorologicznych i terenowych wystfpuj^cych w miejscu wykonywania zadan, zgodnie z zasadami i procedurami ratowniczymi dla obszarow wodnych. Kierowanie dzialaniem ratowniczym oraz realizacjf szkolen lub cwiczen na obszarach wodnych nalezy powierzac strazakom, ktorzy posiadaj^ kwalifi-kacje i doswiadczenie z zakresu ratownictwa wodnego.
Rozwoj ratownictwa wodnego wymaga odrfbnych przepisow dla KSRG oraz nalozenia zobowi^zan do wzajemnej wspolpracy na wszystkie sluzby i podmioty ratownicze dzialaj^ce na wodach. W PSP i OSP nalezy
opracowac lub znowelizowac programy szkolenia oraz przeprowadzac analizy gotowosci operacyjnej przez powiatowe (miejskie) stanowiska kierowania PSP w zakresie ratownictwa wodnego. Dokonac na-lezy równiez stosownych zmian w rozporz^dzeniach MSWiA [14, 17]. Bez wzgl^du na wnioski ilosciowe
Literatura
[1] Wolanin J., Zarys teorii bezpieczenstwa obywateli, ochrona ludnoscipodczaspokoju, Warszawa 2005.
[2] Stañczyk J., Wspótczesnepojmowanie bezpieczenstwa, ISP PAN, Warszawa 1996.
[3] Jaloszyñski K., Charakterystyka wspólczesnych zagrozen, [w:] Teoretyczne aspekty strategii bezpieczenstwa panstwa, red. A. Szerauc, Wydzial Bezpieczeñstwa Narodowego Wyzszej Szkoly im. Pawla Wlodkowica w Plocku, Plock 2010.
[4] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, Ustawa z 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. 1997 r. Nr 78, poz. 483).
[5] Ustawa z dnia 4 wrzesnia 1997 r. o dzialach ad-ministracji rz^dowej (t. jedn. Dz. U. 2007 r. nr 65, poz. 437), art. 29 ust. 1.
[6] Ustawa z 24 sierpnia 1991 r. o Pañstwowej Strazy Pozarnej, (Dz. U. 1991 r. Nr 88, poz. 400, ze zm.).
[7] Ustawa z 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U. z 2001 r. Nr 115, poz. 1229, ze zm.).
[8] Ustawa z dnia 18 sierpnia 2011 r. o bezpieczeñ-stwie osób przebywaj^cych na obszarach wod-nych (Dz. U. z 2011 r. nr 208, poz.1240).
[9] http://straz.gov.pl/ [dost^p 22.11.2013].
[10] Ustawa z 8 wrzesnia 2006 r. o pañstwowym ra-townictwie medycznym (Dz. U. 2006 r. Nr 191, poz. 1410, ze zm.).
[11] Zasady organizacji ratownictwa wodnego w kra-jowym systemie ratowniczo-gasniczym, Komen-da Glówna PSP, Warszawa 2013.
[12] Rozporz^dzenie Ministra Spraw Wewn^trznych i Administracji z 18 lutego 2011 r. w sprawie szczególowych zasad organizacji krajowego sy-stemu ratowniczo-gasniczego (Dz. U. 2011 r. nr 46, poz. 239).
[13] Rozporz^dzenie Ministra Spraw Wewn^trznych i Administracji z 14 wrzesnia 1998 r. w sprawie zakresu, szczególowych warunków i trybu wl^czania jednostek ochrony przeciwpozarowej do krajowego systemu ratowniczo-gasniczego (Dz. U. 1998 r. nr 121, poz. 798).
[14] Rozporz^dzenie Ministra Spraw Wewn^trznych i Administracji z 4 lipca 1992 r. w sprawie zakresu i trybu korzystania z praw przez kieruj^cego dzialaniem ratowniczym (Dz. U. 1992 r. nr 54, poz. 259).
DOI:10.12845/bitp.37.1.2015.2
i jakosciowe wynikaj^ce z analiz, uruchomic nalezy w KSRG mechanizm zarz^dzania gotowosci^ ope-racyjn^ w zakresie podstawowym dla ratownictwa wodnego, który powinien rozpocz^c proces komple-mentarnego przygotowywania ratowników wodnych PSP i OSP.
[15] Rozporz^dzenie Ministra Spraw Wewn^trznych i Administracji z 31 lipca 2001 r. w sprawie szczególowych zasad kierowania i wspóldzialania jednostek ochrony przeciwpozarowej bior^cych udzial w dzialaniach ratowniczych (Dz. U. 2001 r. nr 82, poz. 895 ze zm.).
[16] Rozporz^dzenie Ministra Spraw Wewn^trznych i Administracji z 22 wrzesnia 2000 r. w sprawie szczególowych zasad wyposazania jednostek organizacyjnych Pañstwowej Strazy Pozarnej (Dz. U. 2000 r. nr 93, poz. 1035).
[17] Rozporz^dzenie Ministra Spraw Wewn^trznych i Administracji z 25 maja 2004 r. w sprawie wy-konywania prac podwodnych w jednostkach podleglych lub nadzorowanych przez ministra wlasciwego do spraw wewn^trznych (Dz. U. 2004 r. nr 138, poz. 1468 ze zm.).
[18] Rozporz^dzenie Ministra Spraw Wewn^trznych i Administracji z 25 maja 2004 r. w sprawie kwa-lifikacji osób uprawnionych do wykonywania prac podwodnych, które uzyskaly uprawnienia w jednostkach organizacyjnych podleglych lub nadzorowanych przez ministra wlasciwego do spraw wewn^trznych (Dz. U. 2004 r. nr 138, poz. 1469).
[19] Tymczasowe zasady prowadzenia prac podwodnych w dzialalnosci ratowniczej jednostek organizacyjnych Pañstwowej Strazy Pozarnej, KG PSP, Warszawa 1993; Regulamin ratownictwa wodnego, KG PSP, Warszawa 1997 r.
[20] Ogólne wytyczne do planowania i organizowania ratownictwa na obszarach wodnych w krajo-wym systemie ratowniczo-gasniczym, KG PSP, Warszawa 2005.
[21] Zasady organizacji szkoleñ z zakresu ratownictwa wodnego realizowanego przez PSP oraz uzyskiwa-nia kwalifikacji instruktorskich MSWiA w szko-leniu nurkowym, KG PSP z 3 kwietnia 2009 r.
[22] Zasady organizacji ratownictwa wodnego w kra-jowym systemie ratowniczo-gasniczym, KG PSP, Warszawa 2013 r.
[23] Jarosz Z., Czarne dnipo bialym szkwale. Akcja ratowniczo-poszukiwawcza na Mazurach 21-31 sierpnia - PSP w akcji: taktyka dzialan, techniki
ОРГАНИЗАЦИЯ И СТРАТЕГИЧЕСКОЕ РУКОВОДСТВО
poszukiwawcze, „Przegl^d Pozarniczy" Issue 10, 2007.
[24] Analiza zdarzenia akcji poszukiwawczo-ratow-niczej zaginionych osób na jeziorach: Talty, Mi-kolajskie i Sniardwy w dniach 21-31.08.2007 r., KP PSP Mr^gowo.
[25] Analiza Zdarzenia dzialañ ratowniczo-poszuki-wawczych w dniach 21-23.08.2007 r. na Jeziorze Niegocin, gmina Gizycko, powiat Gizycko. KP PSP Gizycko.
[26] Analiza Zdarzenia dzialañ ratowniczo-poszuki-wawczych w dniach 21-02.09.2007r. na Jeziorze tabap, gmina Wfgorzewo, powiat Wfgorzewo. KP PSP Wfgorzewo.
[27] Meldunki Krajowego Centrum Koordynacji Ratownictwa i Ochrony Ludnosci Komendy Glównej PSP, maj 2012 r.
[28] Wytyczne dotycz^ce procesu postfpowania kwa-lifikacyjnego w stosunku do kandydatów ubie-gaj^cych sif o przyjfcie do sluzby przygotowaw-czej w Pañstwowej Strazy Pozarnej z 28 grudnia 2012 r. (BK-1100/18-2/2012).
[29] Porozumienie z dnia 21 kwietnia 2006 r. w spra-wie okreslenia zasad wspóldzialania krajowego
D01:10.12845/bitp.37.1.2015.2
systemu ratowniczo-gasniczego z Wodnym Ochotniczym Pogotowiem Ratunkowym.
[30] tañduch A., Zmiany bez rewolucji, „Przegl^d Pozarniczy" Issue 10, 2010, p. 16.
[31] Analiza potencjalu ratowniczego Ochotniczych Strazy Pozarnych wl^czonych do Krajowego Systemu Ratowniczo-Gasniczego, Komenda Gtów-na PSP, Warszawa 2011.
[32] Rozwój krajowego systemu ratowniczo-gasni-czego w ukladzie jakosciowo-ilosciowym, wy-st^pienie Komendanta Glównego PSP w Sejmie RP, Warszawa, 8 grudnia 2011 r.
[33] Sprawozdanie z odprawy kadry dowódczej Centralnego Odwodu Operacyjnego Krajowego Systemu Ratowniczego-Gasniczego, Gierioz, 13-15 marca 2013 r.
[34] Meldunki i analizy zdarzeñ z woj. podlaskiego i warmiñsko-mazurskiego, KCKRiOL KG PSP.
[35] Materialy analityczne KCKRiOL KG PSP, Warszawa 2013.
[36] Marczyñski D., Nie tylko nurkowanie. Wyptynmy na szerokie wody, „Przegl^d Pozarniczy" Issue 3, 2007, p. 20.
* *
dr Jerzy Telak, adiunkt, Wydzial Inzynierii Bezpieczenstwa Cywilnego Szkoly Glownej Sluzby Pozarniczej w Warszawie, doktor w dziedzinie nauk spolecznych, w dyscyplinie nauki o bezpieczenstwie, specjalnosc bezpieczenstwo (Wyzsza Szko-la Policji w Szczytnie). Delegat na Walne Zgromadzenie International Life Saving Federation, wiceprezydent ILS Federation of Europe, autor kilkudziesi^ciu opracowan naukowych i popularno-naukowych z zakresu bezpieczenstwa, ratownictwa i pierwszej pomocy.
st. bryg. mgr inz. Dariusz Marczynski, Dyrektor Krajowego Centrum Koordynacji Ratownictwa i Ochrony Ludnosci Komendy Glownej Panstwowej Strazy Pozarnej w Warszawie.
