CC BY
19
DOI: 10.12845/bitp.43.3.2016.24
mgr Tomasz Klosiewicz1
Przyjçty/Accepted/Принята: 04.07.2015; Zrecenzowany/Reviewed/Рецензирована: 26.07.2016; Opublikowany/Published/Опубликована: 30.09.2016;
Niski poziom wiedzy pracownikow zespolow ratownictwa medycznego na temat medycznych dzialan ratowniczych wykonywanych przez strazakow-ratownikow
Low Level of Knowledge among Rescue Teams about Medical Rescue Procedures
Performed by Firefighters
Низкий уровень знаний работников бригад скорой медицинской помощи о спасательных медицинских действиях выполняемых пожарными-спасателями
ABSTRAKT
Cel: Glownym celem pracy byla ocena wiedzy pracownikow zespolow ratownictwa medycznego (ZRM) na temat: zakresu medycznych dzialan ratowniczych podejmowanych przez strazakow oraz sprz^tu medycznego, ktory moze bye przez nich stosowany podczas udzielenia kwalifikowanej pierwszej pomocy. Celami dodatkowymi bylo sprawdzenie, jak personel medyczny ocenia wykonywane przez strazakow czynnosci ratownicze, a takze zbadanie jego poziomu satysfakcji ze wspolpracy z jednostkami Krajowego Systemu Ratowniczo-Gasniczego (KSRG). Projekt i metody: Badaniem ankietowym obj^to 129 medykow pracuj^cych w zespolach ratownictwa medycznego. Narz^dzie badawcze stanowila ankieta zawieraj^ca 17 pytan. Cz^se pytan dotyczyla znajomosci procedur KPP, ktore mog^ bye wykonywane po kursie kwalifikowanej pierwszej pomocy oraz sprz^tu, ktory wchodzi w sklad zestawu ratowniczego R1, uzywanego przez jednostki KSRG. W innych pytaniach, ktore mialy form^ skalowan^, poproszono respondentow o subiektywn^ ocen^ jakosci wykonywanych przez strazakow procedur KPP, opart^ na wlasnych doswiadczeniach, a takze okreslenie poziomu zadowolenia ze wspolnie prowadzonych akcji. W dodatkowych pytaniach ankietowani przedstawiali mi^dzy innymi oczekiwania, jakie stawiaj^ przed ratownikami KSRG.
Wyniki: 39,5% badanych potrafilo prawidlowo okreslie, jakie przyrz^dy mog^ bye uzyte przez ratownika. Natomiast 12% prawidlowo wskazalo zakres ich kompetencji. Osoby, ktore zadeklarowaly, ze maj^ zwiqzek ze szkoleniami w zakresie kwalifikowanej pierwszej pomocy, cz^sciej odpowiadaly prawidlowo. Wi^kszose respondentow (97,8) wie o istnieniu procedur KPP i zna ich trese pobieznie (42%). Najslabiej oceniona zostala umiej^tnose udrazniania drog oddechowych (srednia ocen 2,90), a najlepiej zdolnose uciskania klatki piersiowej (srednia ocen 3,72). 93% ankietowanych uznalo, ze wspolne ewiczenia s^ dobr^ form^ poprawienia wspolpracy pomi^dzy strazakami a zespolami ratownictwa medycznego. Zaproponowano takze mi^dzy innymi zwi^kszenie liczby godzin szkolenia z zakresu kwalifikowanej pierwszej pomocy oraz mozliwose odbycia zaj^e praktycznych w jednostkach ochrony zdrowia. Srednia ocena satysfakcji ze wspolpracy wyniosla 3,4. Wnioski: Nalezy poczynie dzialania maj^ce na celu rozszerzenie wiedzy pracownikow zespolow ratownictwa medycznego w zakresie organizacji ratownictwa medycznego w KSRG. Powinno si£ takze poszukae przyczyny niskiej oceny prowadzonych przez strazakow dzialan ratowniczych.
Slowa kluczowe: organizacja ratownictwa, ratownictwo medyczne, straz pozarna, zespol ratownictwa medycznego, wspolpraca Typ artykulu: oryginalny artykul naukowy
ABSTRACT
Aim: The main purpose of this study was to assess the medical knowledge and competence of firefighter rescue teams in the use of medical equipment when providing medical first aid at a scene of an incident. Additionally, medical staff evaluated medical procedures performed by firefighters and examined the level of satisfaction achieved from the collaborative partnership with establishments of the National Rescue and Firefighting System (NRFS)
Project and Methods: A survey was performed amongst 129 personnel from medical rescue teams, who were employed as ambulance crew. The survey contained 17 questions. Some questions concerned the knowledge of medical procedures, which can be performed by firefighters after the successful completion of a first aid qualifying course and about equipment used by the NRFS, including a R1 rescue set. Other questions, with a scaled character, asked respondents for subjective assessments based on personal experience, about the quality of performed procedures undertaken by firefighters and also sought to identify the level of satisfaction from collaborative operations. Finally, respondents were asked to comment about expectations they aspired for from firefighters.
1 Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu / Poznan University of Medical Sciences; [email protected];
D01:10.12845/bitp.43.3.2016.24
Results: Some 39.5% of respondents correctly identified which equipment can be used by firefighters, while 12% correctly indicated the scope of their competence. Respondents who declared an association with the first aid training qualification provided correct answers more frequently. The majority of respondents (97.8) know about the existence of medical procedures and were familiar with their content superficially (42%). The ability to clear an airway passage received the lowest score in the assessment (average score 2.90) whereas chest compressions ability was rated the highest (average score 3.72). About 93% of respondents considered that combined training is good for improving cooperation between firefighters and emergency medical teams. Among other issues, it was proposed that the first aid qualification course should be increased in duration and practical training should take place in healthcare establishments. Average satisfaction rating stood at 3.4.
Conclusions: It is appropriate to take necessary steps and broaden the knowledge of medical rescue team members within the scope of the NRFS medical rescue organisation. It is also appropriate to find the cause for low assessment scores associated with rescue procedures performed by firefighters.
Keywords: organization of rescue activity, medical rescue, Fire Service, medical rescue team, collaboration Type of article: original scientific article
АННОТАЦИЯ
Цель: Основная цель работы заключалась в оценке знаний среди работников бригады скорой медицинской помощи относительно: 1. Объема медицинских действий, проводимых пожарными 2. медицинского оборудования, которое может ими использоваться во время предоставления квалифицированной первой помощи. Дополнительные цели включали в себя изучение, как медицинский персонал, оценивает спасательные действия, выполняемые пожарными, а также изучение удовлетворённости сотрудничеством с подразделениями Национальной Спасательно-Гасящей Системы (КЖО)
Проект и методы: В исследовании приняли участие 129 спасателей, работающих в бригадах скорой медицинской помощи. Исследовательским методом был опрос, содержащий 17 вопросов. Некоторые из вопросов касались знаний процедур квалифицированной первой помощи, которые могут быть выполнены после обучения квалифицированной первой помощи и оборудования, которое входит в состав спасательного оборудования Я1, используемого подразделениями KSRG. В других вопросах со шкалой оценки респонденты субъективно оценивали качество квалифицированной первой помощи, предоставляемой пожарными, основываясь на своем собственном опыте, а также определяли уровень удовлетворенности от совместных действий. В дополнительных вопросах респонденты представляли, среди прочем, свои ожидания в отношении спасателей KSRG. Результаты: 39,5% респондентов смогла правильно определить, какие инструменты могут быть использованы спасателем. В то время как 12% правильно указали объем их компетенции. Те, кто заявили, что учувствовали в обучениях по квалифицированной первой помощи, часто отвечали правильно. Большинство респондентов (97,8) знает о существовании процедур квалифицированной первой помощи и более менее знает их содержание (42%). Хуже всего было оценено умение очистки дыхательных путей (средний балл 2,90), а лучше способность сжатия грудной клетки (средний балл 3,72). 93% респондентов считает, что совместные учения являются хорошей формой улучшения сотрудничества между пожарными и бригадами скорой медицинской помощи. Кроме того, было предложено, среди прочем, увеличение количества часов подготовки в области квалифицированной первой помощи и провести практические курсы в подразделениях здравоохранения. Средняя оценка удовлетворения составила 3,4.
Выводы: Необходимо прилагать усилия по расширению знаний работников бригад скорой медицинской помощи в области организации медицинской помощи в KSRG. Следует также искать причину низкой оценки действий проводимых пожарными.
Ключевые слова: организация службы спасения, первая медицинская помощь, Пожарная Служба, бригада первой скорой помощи, сотрудничество
Вид статьи: оригинальная научная статья
1. Wprowadzenie
Na mocy ustawy o Panstwowym Ratownictwie Medycz-nym z dnia 8 wrzesnia 2006 roku utworzono system Panstwo-we Ratownictwo Medyczne (PRM), a zarazem zorganizowano trzystopniow^ hierarchizaj pomocy medycznej. Najbardziej powszechny i podstawowy poziom stanowi pierwsza pomoc, ktor^ definiuje si§ jako czynnosci podejmowane przez osoby znajduj^ce si§ na miejscu zdarzenia. Udzielanie pierwszej pomocy lezy w obowi^zku obywateli. Niepokoj^co przedstawiaj^ si§ wyniki badan wskazuj^ce, ze w przeci^gu ostatnich lat spo-leczenstwo deklarowalo coraz mniejsz^ gotowosc do niesienia pomocy [1]. Kursy z zakresu pierwszej pomocy s^ obecnie szeroko dost^pne. Wchodz^ w sklad okresowego szkolenia BHP czy kursu dla kierowcow. Rowniez wiele prywatnych firm zajmuje si§ organizaj zaj^c z pierwszej pomocy.
Kolejnym poziomem jest kwalifikowana pierwsza po-moc, ktora jest udzielana przez ratownika. Zgodnie z ustawy ratownikiem jest osoba, ktora ukonczyla kurs kwalifikowa-nej pierwszej pomocy oraz jest zatrudniona lub pelni sluz-w jednostkach wspolpracuj^cych z Systemem Panstwowe Ratownictwo Medyczne. Zalicza si§ do nich sluzby powolane do niesienia pomocy, takie jak Panstwowa i Ochotnicza Straz Pozarna oraz spoleczne organizacje ratownicze (np. Polski Czerwony Krzyz) i inne jednostki pozarz^dowe uprawnione do wykonywania ratownictwa wodnego narciarskiego i gor-
skiego, a takze jednostki podlegle lub nadzorowane przez Ministra Spraw Wewn^trznych i Ministra Obrony Naro-dowej. Zadaniem jednostek wspólpracuj^cych z Systemem PRM jest udzielanie pomocy osobom w stanach naglego za-grozenia zdrowotnego przed przybyciem zespolu ratownictwa medycznego, na prosb^ tego zespolu lub wtedy, gdy ze wzgl^du na specyfik^ miejsca zdarzenia, jednostki ochrony zdrowia nie maj^ dost^pu do poszkodowanego. Sytuacje takie maj^ miejsce na przyklad podczas wypadków na wysokosci, gdzie personel medyczny nie ma mozliwosci dostania si§ do poszkodowanego w bezpieczny sposób. W zakresie kompe-tencji ratowników lezy samodzielne wykonywanie nieinwa-zyjnych zabiegów, sluz^cych do podtrzymania zycia prawie we wszystkich stanach, w których jest ono zagrozone. Wedlug statystyk Komendy Glównej Panstwowej Strazy Pozarnej w roku 2014 jednostki Panstwowej Strazy Pozarnej wykony-waly czynnosci w ramach kwalifikowanej pierwszej pomocy 18198 razy, z czego 3191 razy podczas pozarów i 15007 podczas miejscowych zagrozen. t^cznie w 2014 roku jednostkom ochrony zdrowia przekazano 22,433 osób poszkodowanych. Wsród najcz^sciej wykonywanych dzialan ratowniczych wy-mienia si§ prowadzenie tlenoterapii oraz udzielanie poszko-dowanemu wsparcia psychologicznego [2].
Ostatnim poziomem pomocy medycznej s^ medyczne czynnosci ratunkowe. S^ to swiadczenia opieki zdrowotnej udzielane przez: lekarzy systemu, piel^gniarki systemu oraz
СЛУЖБА СПАСЕНИЯ И МЕДИЦИНА КАТАСТРОФ
ratownikow medycznych. Obsad^ specjalistycznych zespolow ratownictwa medycznego (ZRM) stanowi^ minimum trzy osoby uprawnione do przeprowadzania medycznych czynnosci ratowniczych (MCR), w tym obowi^zkowo lekarz systemu. Natomiast podstawowy ZRM sklada si§ z minimum dwoch osob uprawnionych do wykonywania MCR. W sklad zespolu podstawowego nie wchodzi lekarz. W 2014 roku w Polsce funkcjonowalo 598 zespolow specjalistycznych oraz 889 zespolow podstawowych. Liczba interwencji wszystkich ZRM wyniosla 3 mln. 93 tys., co stanowilo 80,4 wyjazdow na 100 tysi^cy mieszkancow [3].
Naglych stanow zagrozenia zycia z natury nie mozna przewidziec. Na swiecie nie istnieje idealny system ochrony zdrowia. Kazdy ma pewne ograniczenia i musi byc dostoso-wany do lokalnych warunkow, ktore uwzgl^dniac b^d^ takie czynniki jak demografia, epidemiologia czy stopien zamoz-nosci. Integracja ratownictwa to mi^dzy innymi stworzenie plynnego lancucha, w ktorym wszystkie ogniwa idealnie ze sob^ wspolgraj^. Wspolpraca personelu medycznego z jed-nostkami strazy pozarnej jest rowniez nieodl^cznym elemen-tem dzialan, chociazby podczas udzielania pomocy ofiarom wypadkow komunikacyjnych. W przypadku ci^zkich obrazen ciala nalezy kierowac si§ zasad^ „zlotej godziny". Jest to czas od wyst^pienia urazu do chwili podj^cia leczenia w szpitalu. Niezaleznie od rodzaju prowadzonych dzialan, dla czlon-kow zespolow ratownictwa medycznego wazne jest wspar-cie w czynnosciach, takich jak: uciskanie klatki piersiowej, pomoc w przeniesieniu poszkodowanego do karetki, czy stabilizacja kr^goslupa szyjnego. Asysta w tej postaci pozwa-la medykom skupic si§ na wykonywaniu innych procedur, niejednokrotnie wymagaj^cych duzej precyzji i koncentracji. Bezpieczne post^powanie z poszkodowanym z podejrzeniem urazu kr^goslupa, juz w fazie oceny wst^pnej, wymaga wspol-pracy co najmniej 3 osob [4]. Znajomosc tych samych technik ratowniczych przez obsad^ jednostek o roznych poziomach zaawansowania jest wazna dla sprawnego przeprowadzenia procedury. Szczegoln^ sytua j s^ wypadki masowe, kiedy sily i srodki ratownictwa medycznego s^ niewystarczaj^ce do udzielenia pomocy wszystkim poszkodowanym w stanie bezposredniego zagrozenia dla zycia. Odpowiednia organiza-cja pomocy medycznej na miejscu zdarzenia zaklada udzial jednostek ochrony przeciwpozarowej czy spolecznych orga-nizacji ratowniczych. Pracownik ZRM, ktory zostal wskazany przez dyspozytora medycznego jako kieruj^cy akj medycz-n$, musi zdawac sobie spraw^ z tego, jakim potencjalem dys-ponuje. Przynajmniej w pocz^tkowej fazie dzialan ratownicy mog^ wesprzec czlonkow zespolow ratownictwa medycznego poprzez wykonanie niezb^dnych procedur ratuj^cych zycie. Dlatego wiedza medykow odnosnie tego, jakim sprz^tem i umiej^tnosciami dysponuj^ ratownicy jest bardzo istotna. Bior^c pod uwag^ aspekt organizacyjny jest to kluczowy element do stworzenia sprawnie dzialaj^cego lancucha ratunko-wego.
rurka ustno-gardtowa / oropharyngeal tube
kamizelka KED / Kendrick Extrication Device maska krtaniowa / laryngeal mask rurka krtaniowa / laryngeal tube wszystkie z powyzszych / all of above zadne z powyzszych / none of above ЧШУ
0
D01:10.12845/bitp.43.3.2016.24
Celem glownym pracy bylo sprawdzenie, czy personel ZRM wie, jakie procedury ratownicze z zakresu KPP mog^ byc wykonywane przez strazakow. Jako cel dodatkowy posta-wiono subiektywn^ ocenç skutecznosci wykonywania tych procedur przez strazakow, dokonan^ przez personel ZRM.
2. Material i metoda
W celu realizacji celu pracy przeprowadzono autorsk^ ankietç skladaj^c^ siç z 17 pytan zamkniçtych, w tym 6 pytan opartych na punktowej skali oceny. W pytaniach 5-9 po-proszono respondentow o ocenç jakosci wykonywania przez ratownikow konkretnych czynnosci. 0cena ta miala byc oparta na subiektywnych, indywidualnych doswiadczeniach badanego. Uzyto 5-punktowej skali, gdzie wartosc 1 ozna-czala calkowity brak poprawnosci wykonania czynnosci (co skutkowalo ich nieskutecznosci^). Z kolei wartosc 5 ozna-czala calkowity poprawnosc wykonania czynnosci. Pytanie 11 dotyczylo oceny zadowolenia respondenta z dotychczaso-wej wspolpracy z jednostkami PSP/OSP. W tym przypadku wartosc 1 oznaczala calkowity brak zadowolenia, a wartosc 5 calkowity satysfakcjç. Pozostale pytania (1-4, 10, 12) mia-ly charakter wielokrotnego wyboru i dotyczyly znajomosci kompetencji ratownikow, dostçpnego dla nich sprzçtu oraz znajomosci procedur, a takze oczekiwan, jakie personel me-dyczny stawia przed strazakami. Pytania 13-16 stanowily metrykç kwestionariusza. Jako instruktora KPP okreslono re-spondenta, ktory prowadzi lub prowadzil w przeszlosci kursy z zakresu KPP dla jednostek wspolpracuj^cych z systemem PRM. Z badania wykluczono natomiast osoby deklaruj^ce, ze pracuj^ b^dz pracowaly w Panstwowej lub Ochotniczej Strazy Pozarnej. Wyniki badan opracowano przy uzyciu programu Microsoft Excel 2007 oraz Statistica 10.
3. Wyniki badan
W badaniu wziçlo udzial l^cznie 129 pracownikow systemu Panstwowego Ratownictwa Medycznego. Najwiçksz^ grupç stanowili ratownicy medyczni (86,05%), nastçpnie pielçgniarki (9,30%) i lekarze (4,65%). Staz pracy ankietowa-nych w zespolach ratownictwa medycznego przedstawial siç nastçpuj^co: 6-10 lat - 30,2%, 2-5 lat - 27,9%, powyzej 10 lat
- 27,9% oraz staz mniejszy niz 1 rok - 14%. 46,5% ankietowa-nych zadeklarowalo, ze obecnie lub w przeszlosci prowadzilo kursy KPP.
W pytaniu 1 poproszono badanych o wskazanie, ktore z wymienionych przyrz^döw mog^ byc uzywane przez ratownikow podczas udzielania kwalifikowanej pierwszej po-mocy. O tym, ze w kompetencji ratownikow lezy uzycie rurki ustno-gardlowej wiedzialo 90,7% badanych, kamizelek KED
- 74,4% badanych, maski krtaniowej - 60,47%, a rurki krta-niowej - 48,8%. 39,5% zaznaczylo wszystkie odpowiedzi, na-tomiast 7,0% wskazalo, ze uzycie zadnego z tych urz^dzen nie lezy w kompetencji ratownikow (ryc. 1).
0,907
0,744
0,605
0,488
0,2 0,4 0,6 0,8 1
Ryc. 1. Uzycie ktorych przyrzaidow lezy w zakresie kompetencji ratownika? Fig. 1. The use of which device falls under the competence of rescuers? Zrodlo: Opracowanie wlasne. Source: Own elaboration.
W pytaniu 2 ankietowanych poproszono o zaznaczenie czynnosci, ktore mog^ bye podejmowane przez ratownikow w ramach kwalifikowanej pierwszej pomocy. Jako czynnose nalez^c^ do zakresu kompetencji ratownikow 93,0% respon-dentow wskazalo samodzielne ewakuacjç z pojazdu poszko-dowanego we wstrz^sie krwotocznym, 88,4% wentylacjç workiem samorozprçzalnym w przypadku NZK, 88,4% sa-modzielne stosowanie tlenoterapii biernej, 82,2% unierucho-mienie na desce ortopedycznej, 60,5% wykonanie defibrylacji polautomatycznej, 60,5% prowadzenie segregacji medycznej, 32,6% pomiar saturacji i 30,2% pomiar zawartosci dwutlenku
D01:10.12845/bitp.43.3.2016.24
wçgla w wydychanym powietrzu. 12% ankietowanych wskazalo, ze wszystkie z powyzszych czynnosci mog^ bye wyko-nywane przez ratownikow, natomiast 3% uznalo, ze zadna z powyzszych czynnosci nie lezy w ich kompetencji (tabela 1).
Odpowiedzi udzielone przez instruktorow KPP stano-wily wiçkszy odsetek prawidlowo okreslonych kompetencji
1 wyposazenia ratownikow. W pierwszym pytaniu 55% z nich zaznaczylo odpowiedzi prawidlowe, natomiast w pytaniu
2 - 15%. Dla porownania, inni badani odpowiednio 26,1% i 4,3% (ryc. 2).
Tabela 1. Wykonanie ktorych czynnosci medycznych u osoby w stanie naglego zagrozenia zdrowotnego lezy w kompetencji ratownika? Table 1. In life threatening situations, which medical procedure may be performed by a rescuer?
Czynnose / Procedure Procent udzielonych odpowiedzi / Percentage of given answers
pomiar zawartosci dwutlenku wçgla w wydychanym powietrzu (kapnometria) / measuring carbon dioxide exhilation 30,2%
pomiar saturacji krwi tlenem / measuring blood saturation by oxygen 32,6%
wykonanie defibrylacji polautomatycznej / semiautomatic defibrillation 60,5%
prowadzenie segregaqi medycznej / triage
samodzielne (bez nadzorumedyka) unie ruchomienie na desce ortopedycznej / independent (without medical supervision) immobilization on an orthopedic board 1 1 82,2%
wentylacja workiem samorozprçzalnym w przypadku NZK / ventilation with bag valve mask in case of sudden cardiac arrest 88,4%
samodzielne stosowanie tlenoterapii biornej o independent (without medicalsupervision) oxygen supplemeatation 88,4%
samodzielna (bez nadzoru medyka) ewakuacja z pojazdu poszkodowanego we wstrz^sie krwotocznym / independent (without medical supervision) evacuation of the casuality with hemorrhagic shock 93,0%
zadne z powyzszych / none of above 3,0%
wszystkie z powyzszych / all of above 12,0%
Zrôdlo: Opracowanie wlasne. Source: Own elaboration.
Prawidtowe okreslenie zakresu kompetencji / the correct definition of the competences
Prawidtowe okreslenie zakresu wyposazenia / The correct definition of the scope of equipment
Inni / other
Instruktor lub egzaminator KPP / QFA instructor or examiner
0,2
0,4
0,6
0
Ryc. 2. Znajomosc kompetencji i wyposazenia medycznego w Strazy Pozarnej. Porownanie grup instruktorow KPP i innych ankietowanych Fig. 2. Knowledge of competences and medicalequipme nt in Fire Department. Comparsion between QFA instructorsand otherrespondents
Zrodlo: Opracowanie wlasne. Source: Own elaboration.
W pytaniu 3 zapytano badanych, czy wiedz^, ktorzy strazacy odbywaj^ kurs kwalifikowanej pierwszej pomocy. 79,1% osob wska-zalo, ze wszyscy strazacy, 11,6% uznala ze jedynie ci, ktorych zada-niem bçdzie udzielenie pomocy2 na miejscu wypadku. Natomiast 4,7% wskazala, ze tylko ci strazacy, ktorzy zgtosz^ siç jako ochotnicy do odbycia kursu. 4,7% nie posiadala wiedzy na ten temat.
W kolejnym, 4 pytaniu, zadaniem ankietowanych byla ocena swojej znajomosci procedur KPP obowi^zuj^cych w jed-nostkach KSRG. 97,8% badanych wiedzialo o istnieniu procedur. 41,9% zadeklarowalo pobiezn^ ich znajomose, 32,6% dose dobrij, 14 % biegl;° a 9,3%% brak ich znajo ltnosci. 2,39° wskazalo, ze nie wiedzy o istnieniu procedur postçpowania (ryc. 3).
СЛУЖБА СПАСЕНИЯ И МЕДИЦИНА КАТАСТРОФ 2%
DOI:10.12845/bitp.43.3.2016.24
Nie wiem, ze istniejg takie procedury / I know that a procedure exists
Wiem, ze procedury istniej$, alee nie znam ich / I know that a procedure exists, but I don't know the contents
Wiem, ze; procedury istniej^, znam ich tresc pobieznie / Iknow that a procedure exists and I know the contents superficinlly
Wiem, ze procedury istniejg i znam ich tresc dosc do jrze / I know what a procedure exists end I know the contentj quite well
Wiem, ze procedury istniej^, znam ich tresc bie/le / I know that a pro/edure exists and I know the contents very well
Ryc. 3. Jak ocenia Pani/Pan swoj^ znajomosc procedur post^powania medycznego obowiqzuj^cych w Strazy Pozarnej? Fig. 3. How do you rate your knowledge of medical procedures that hold true in Fire Service? Zrodlo: Opracowania wlasne. Soujce: Own elaboration.
Pytania 5-9 zostaly poswiçcone ocenie jakosci dzialañ wykonywanych przez strazaków. Medyków poproszono, aby zaznaczyli w skali od 1 do 5 poprawnosc wykonywanych czynnosci medycznych, gdzie wartosc 1 oznaczala brak pra-widlowosci, a w zwi^zku z tym stal^ koniecznosc korygowa-nia dzialañ. Natomiast wartosc 5 oznaczala wysok^ jakosc dzialañ i brak potrzeby ich poprawy. Ocenie poddano: uci-skanie klatki piersiowej, zakladanie kolnierza ortopedycz-nego, stabilizacjç poszkodowanego na desce ortopedycznej, bezprzyrz^dowe oraz przyrz^dowe udraznianie dróg odde-chowych. Najlepiej oceniono umiejçtnosc uciskania klatki
piersiowej - srednia wartosc udzielonych odpowiedzi wy-niosla 3,72. Nastçpnie unieruchamianie poszkodowanego na desce ortopedycznej - srednia 3,67, zakladanie kolnierza ortopedycznego - srednia 3,35, bezprzyrz^dowe udraznianie oddechowe dróg oddechowych - srednia 3,30. Najgorzej zo-stalo ocenione przyrz^dowe udraznianie dróg oddechowych - srednia 2,9. Szczególowy rozklad odpowiedzi przedstawia tabela 2 oraz rycina 4.
Instruktorzy KPP oceniali wykonanie powyzszych czynnosci slabiej niz pozostale osoby. Porównanie tych dwóch grup zaprezentowano na rycinie 5.
Tabela 2. Zestawienie odpowiedzi na pytania dotycz^ce oceny jakosci wykonywanych przez strazakow czynnosci medycznych Table 2. Summary of responses to questions concerning the evaluation of quality of medical procedures performed by firefighters
Czynnosc / Procedure 1 - nieprawidlowo (jako medyk zawsze korygujç) / 1 - Incorrect (Always requires correction by medical staff) 2 3 4 5 - prawidlowo (nigdy nie wymaga poprawiania) / 5 - Correct (Does not require correction by medical staff)
Bezprzyrz^dowe udraznianie drog oddechowych / manual airway clearance 9,3% 14,0% 23,3% 44,2% 9,3%
Przyrz^dowe udraznianie drog oddechowych / airway clearance using instruments 14,0% 20,9% 34,9% 20,9% 9,0%
Zakladanie kolnierza ortopedycznego / installation of an orthopedic neck collar 14,0% 14,0% 27,9% 11,6% 32,6%
Unieruchamianie na desce ortopedycznej / immobilisation on an orthopedic board 4,7% 14,0% 20,9% 30,2% 30,2%
Uciskanie klatki piersiowej podczas resuscytacji / chest compressions during resuscitation 7,0% w,3% 18,6% 34,9% 30,2%
Zrodlo: Opracowanie wlasne. Source: Own elaboration.
W pytaniu numer 10 zapytano, jakie oczekiwania medy-cy stawiaj^ wobec strazaków. Najwiçcej - 86,0% medyków spodziewa siç zapewnienia bezpieczeñstwa w miejscu zda-rzpnia, e9,/0/o onmosy w przeniesieniu poszkodowanego do karetki, 799,1% wykonania medycznych czynnosci z zakresu
KPP lez^cych w zakresie kompetencji ratowników, 18,6% asy-stowania w zaawansowanych zabiegach medycznych. 14,0% respondentów liczylo na pomoc we wszystkich powyzszych czynnosciach, natomiast 2,3% nie oczekiwalo zadnej pomocy (ryc. 6).
D01:10.12845/bitp.43.3.2016.24
0,5 0,45 0,4 0,35 0,3 0,25 0,2 0,15 0,1 0,05 0
1 - nieprawidtowo (jako medyk zaw/sz^ koryguj^) / 1 - Incorrect (Always requires correction by I medical staff)
2 3 4 5 - prawidtowo (nigdy nie
wymaga poprawiania) / 5 z Corract (Does not
Bezprzyrzqdowe ydraznianie idrcgg oddechowych / manual airway cleazance require correction by
medical staff)
Bezpryyrzqdowe udzazmame drog oddechowych / airway clearance using instrnm ents Bezprzyrzqdowe zdraznianie drog oddechowyzh / installation of an orthopedic neck collac Bezprzyzzqdowe ucir^znii^ni^ drog oidechowych / immobilisation on an orthopedic board
Ryc. -41.15orownania wynikow zawartychw teil)eli 2 Fig. 4. Hio comparison of resulto comprised in table 2 Zrodlo: Opracowonip wlasne. Source: Own elaboraOion.
Uciskanie klatki piorsiowez podcaas reysiuzcytacji / ehesc compsensinns durrng resesdtation
Unieruchamianie na desce ortoped yczoei d immobilisetion en zz n oothiop enMc go and
Zaowadanie Zoinierza o rtopedycznego / ^ns"t£i^l^tzon oz wn 0rt^l0|э^ni(j neck aoliar
Przyrz(dowe udrazamdie dr<Zit oddediowych / oirwa°i deernnce uszing instruments
Bezprzyrzqdowe udraznianie drog oddechowych / manual airway clearance
Inni / other
Instrcktor lub eguaminator KPP / QFA inntrcetdr or exeminer
3 4
Ryc. 5. Ocena dzialan medycz nych. Porownanie grup instcuktorow ]o])iP i innyclh ankietowanyce Fig. 5. Evaluation of medical procedures. Comparsion between QFA instactors and othor responders
Zrodlo: Opracowanie wlasne. Source: Own dlalzorationi
zapewn ienie 1x1(1 pieczerisSwo m iejsca znatceeia / ptovi¡Уiog scene safety
Iwe0oвan¡e prostycO czennosci meaeezeeeO (znajdujqcecO si^ w zakresie kompezencji no. neiskaeie kletk i piarsi(necaj) / performing basic medical tasks (that fall under competences of rescuers) I pomoc w przeoles¡en¡n paqenta do karetki / assisting in the traumer ol tnzj casualite to emnnidnce
asest(aojanie w scawansowanecO zabiegacO medecznecO / assisting in advanced medical procedures
owszeztkie z poweascecO / all of alto\je
aadne z poweaszecO / none of above
Ryc. 6. Jakiej formy ^mocy oczekuje PanisPan od ratownikow? Fig. 6. What kiod os atzistance coo you expect Zrom rescuers? Zrodlo: Opracowanie wlasne. Source: Own elaboration.
СЛУЖБА СПАСЕНИЯ И МЕДИЦИНА КАТАСТРОФ
D01:10.12845/bitp.43.3.2016.24
W pytaniu numer 11 poproszono o wyrazenie poziomu zadowolenia z dotychczasowej wspólpracy ze strazakami. Uzyto skali, w której wartosc 1 oznaczala calkowite niezado-wolenie, natomiast wartosc 5 calkowite zadowolenie. Srednia odpowiedzi w tym pytaniu wyniosla 3,4. Osoby, które zade-klarowaly, ze mialy b^dz maj^ zwi^zek ze szkoleniami KPP wyrazaly mniejsze zadowolenie ze wspólpracy (srednia 2,9-niz pozostale osoby (srednia 3,9).
W ostatnim pytaniu indagowano o mozffi6> sci poprawy wspólpracy ZRM z jednostkami PSP/OHBjWspólne cwicze-nia poparlo 93,0% ankietowanych, wspójíJaKzkolenia 88,49%, natomiast wspómrafl) mawianie prowadzonych akcji 81,4% ba-danych. 58,1%lj^p ondentów zaznaczylo wszystkie powyzsze odpowiedzi, a 2,3%% nie mialo zdania. W pytaniu tym umozli-wiono grupie badanej wyrazenie wlasnego zdania poprzez za-proponowanie dodatkowej odpowiedzi. Z mozliwosci tej sko-rzystaly 4 osoby. Zaproponowano zwi^kszenie liczby godzin szkolenia z zakresu KPP, zajicia praktyczne dla strazaków w pogotowiu ratunkowym oraz przyjtgcie do PSP ratowników medycznych i przejicie przez straz zespolów podstawowych (ryc. 9).
podstawie tej pracy nie mozna jednoznacznie odpowiedziec na to pytanie. Omawiany temat jest zdaniem autora dosc istotny i wymaga dalszych badan. Zgodnie ze statystykami Komendy Glównej PSP, w roku 2014 strazacy udrazniali dro-gi oddechowe 967 razy, z czego 523 razy metod^ przyrz^dow^ [2]. Jedynie 12% ankietowanych rozpoznalo wszystkie czyn-nosci, które ratownicy mogij wykonywac samodzielnie. Ten niski wynik swiadczy o braku odpowiedniej wiedzy medyków w zakresie kompetencji ratowników, przez co potencjal sluzb vj;s]ic)lj:>:r^c:u;j;-c^cli podczas akcji ratowniczej z jednostkami zystemu IlRMsI moze nie; byc do konca wykorzystany.
Zespól badawczy Szarpak i Orzechowska równiez wska-zuj^ na niedostateczn^ wiedzjh medyków w zakresie KPP. W przeoiwienstwie jednak do niniejszej pracy, zespól ten analizowal znajomosc ustawy o Panstwowym Ratownictwie Medycznym [6]. Wiele osób sposród personelu zespolów ra-townictwamedycznego podejmuje sii dodatkowej pracy w roli dyspozy-ora medycznego. Zadania dyspozytora medycznego polegaj^na zebraniu od zglaszaj^cego wywiadu i na jego podstawie podj^ciu decyzji odnosnie wyslania lub niewyslania zespolu. W przypadku, gdy dyspozytor stwierdza zaistnienie
wspolne cwiczenia / joint exercises I wspolne szkolenia / joint training
I wspolne omawianie przeprxwadzonych akcji / Jccintdiscussions about ixcident xerformance
I wszystkie powyzsze / all above inne / other
I nie mam zdania / I don't have an opini on
Ryc. 9. Co mogloby wedlug Pani/Pana popxawic wspolprac^ ZRM z rednosttkami Strazy Pozarnej? Fig. 9. What do you think could improve cooperation between medical reszue team and Fire Service units?
Zrodlo: Opracowanie wlasne. Source: Own elaboration.
о
0.2
0,4
0.6
0.8
1
4. Dyskusja
Celem pracy bylo sprawdzenie, jaki poziom wiedzy o or-ganizacji ratownictwa medycznego w KSRG posiada personel ZRM. Dodatkowo poproszono ankietowanych, aby ocenili ja-kosc wykonywanych przez strazakow procedur KPP. W bada-niu stwierdzono, ze wiedza ankietowanych dotycz^ca zakresu kompetencji oraz wyposazenia jednostek KSRG w sprz^t medyczny jest niewystarczaj^ca. Najwi^ksz^ liczby badanych osob stanowili ratownicy medyczni i to w tej grupie zawo-dowej problem ten wydaje si§ byc szczegolnie dostrzegalny. Lekarze systemu oraz piel^gniarki systemu stanowili l^cznie mniej niz 15% grupy badanej, st^d nie mozna wprost wnio-skowac o stanie wiedzy w tych grupach zawodowych. Prawie wszyscy ankietowani uznali, ze w kompetencji strazakow lezy uzywanie rurki ustno-gardlowej, jednak mozliwosc uzycia zaawansowanych, naglosniowych metod udrazniania drog oddechowych nie byla juz dla nich tak oczywista. Mozliwe, ze stwierdzony brak wiedzy wynika z braku osobistych doswiad-czen badanej grupy. Z badan Gal^zkowskiego [5] wynika bo-wiem, ze strazacy rzadko udrozniaj^ drogi oddechowe przed przybyciem ZRM, a ankietowani pracownicy ZRM oceniaj^, ze jakosc wykonania tych czynnosci nie jest odpowiednia. Mozna wi^c przypuszczac, ze strazacy nie wykorzystuj^ do-st^pnego sprz^tu w sposob dostateczny lub zbyt maly nacisk kladzie si§ na omawiane zagadnienie podczas kursow KPP. Na
naglego zagrozenia zdrowotnego, lecz na dan^ chwili wszystkie ZRM, takze lotnicze, s^ juz zadysponowane do innych zdarzen, moze on zwrócic sii do dyzurnego stanowiska kiero-wania PSP z prosb^ o zadysponowania zasobów KSRG [7-8]. Krytyczn^ sytuaj jest przyj^cie zgloszenia o naglym zatrzy-maniu kr^zenia. W tym przypadku jedynie szybko podjite uciskanie klatki piersiowej i wykonanie defibrylacji podnosz^ szansi na przezycie. Tymczasem jedynie 60% respondentów wiedzialo, ze strazacy mog^ przeprowadzic defibrylacji pól-automatyczn^. Wytyczne Europejskiej Rady Resuscytacji kla-d^ szczególny nacisk na szybk^ defibrylacji, wykonan^ jeszcze przed przyjazdem pogotowia ratunkowego [9]. Prawidlowo dzialaj^cy program powszechnego dostipu do defibrylacji, który w istotny sposób poprawia przezywalnosc ofiar NZK [10], wymaga wspólpracy sluzb medycznych z jednostkami wspólpracuj^cymi z systemem. Prawie wszyscy ankietowani wiedzieli natomiast o istnieniu procedur ratowniczych z zakresu KPP w strazy pozarnej. Dobr^ lub biegl^ ich znajomosc zadeklarowalo 46,6%. Pracownicy ZRM nie maj^ obowi^zku znajomosci tych procedur. Wynik ten z jednej strony moze swiadczyc o zainteresowaniu wielu osób tematem ratow-nictwa w jednostkach, z którymi na co dzien wspólpracuj^. Z drugiej strony jest on niepokoj^cy, poniewaz wspólpraca, szczególnie w warunkach stresu, przy braku swiadomosci czego mozna wymagac i oczekiwac od wspólpracowników, moze
nie bye maksymalnie efektywna. Ocena jakosci wykonywa-nych przez ratowników czynnosci w wi^kszosci przypadków wypadla powyzej sredniej, choe nie jest satysfakcjonuj^ca. Zadna z ocenianych umiej^tnosci nie zostala oceniona do-brze lub bardzo dobrze. Najnizej oceniane jest udraznianie dróg oddechowych. Podobne wyniki prezentuje mi^dzy in-nymi praca Gal^zkowskiego i wsp. [5]. Jest to zjawisko niepo-koj^ce, poniewaz powyzsze czynnosci s^ bardzo wazne. Ich niedbale wykonywanie moze skutkowae zgonem lub ci^zkimi powiklaniami stanu zdrowia poszkodowanego. Z kolei inni autorzy w swoich analizach zwrócili uwag^ na niski poziom wiedzy teoretycznej z zakresu resuscytacji wsród strazaków [11-12]. Badania te stanowi^ przeslank^ do zwrócenia uwa-gi na jakose czynnosci medycznych. W ramowym programie kursu w zakresie kwalifikowanej pierwszej pomocy ogloszo-nym przez ministra zdrowia, metody udrazniania dróg oddechowych zarówno te przyrz^dowe, jak i manewry r^czne, powinny bye omawiane w module dotycz^cym resuscytacji kr^zeniowo-oddechowej. Na ten modul zaj^e przewidzia-no 2 godziny wykladowe oraz 8 godzin zaj^e praktycznych. W jego sklad, oprócz nauki RKO we wszystkich grupach wiekowych i nauki udrazniania dróg oddechowych, wcho-dz^ takze: nauka usuni^cia ciala obcego, prowadzenia wen-tylacji przyrz^dowej i bezprzyrz^dowej, wykonania badania wst^pnego dziecka i niemowl^cia [13]. Zawartose tej cz^sci szkolenia jest wi^c dose obszerna. Przewidziano takze szko-lenie z wykorzystaniem manekinów szkoleniowych. Wedlug jednej z prac, ewiczenie procedur medycznych na fantomie bylo tak samo skuteczne jak praca z wykorzystaniem zywych tkanek. Ta praca jednak odnosila si§ do trenowania procedur stosowanych w ratownictwie taktycznym. Badani preferowali uzycie zywych tkanek [14]. Inni autorzy z kolei donosz^, ze w przypadku uzycia maski krtaniowej róznica w czasie jej za-lozenia przez osoby doswiadczone i niedoswiadczone nie jest istotna statystycznie [15]. Wskazane zatem jest poszukiwanie przyczyny tak niskiej oceny udrazniania dróg oddechowych przez strazaków. L^cznie 32,6% badanych medyków ocze-kiwala pomocy w wykonywaniu zaawansowanych procedur medycznych. Moze to bye wyrazem niedoboru personelu me-dycznego w zespolach ratownictwa medycznego, co wedlug niektórych autorów ma istotne znaczenie dla powodzenia akcji ratunkowych. [16]. Prowadzenie zawansowanych zabie-gów ratuj^cych zycie wymaga, przynajmniej w pierwszej fazie dzialan, wykonania wielu czynnosci o róznym stopniu trud-nosci. Zwi^zki zawodowe ratowników medycznych od pew-nego czasu podnosz^ bardzo wazn^ kwesti^ bezpieczenstwa pracy w zespolach i mozliwosci prowadzenia skutecznych medycznych czynnosci ratunkowych w zespolach dwuoso-bowych. Wykazano, ze jakose prowadzonej resuscytacji jest o 60% nizsza niz w zespole trzyosobowym. Zwracano uwag^ na ucisni^cia klatki piersiowej. Pomimo to medycy nie po-winni oczekiwae od strazaków asysty w zabiegach, które wy-kraczaj^ poza zakres ich kompetencji. Uzyskany wynik moze bye kolejnym sygnalem do tego, by przyjrzee si§ organizacji ZRM. Co prawda ustawodawca nie nakazuje dysponentowi, aby zespoly podstawowe skladaly si§ zawsze z tylko dwóch osób. Jednak uzyte w ustawie stwierdzenie „minimum dwie osoby uprawnione do wykonywania medycznych czynnosci ratunkowych" pozostawia dysponentowi dowolnose co do liczby obsady. Z uwagi na obecny system finansowania ZRM, w praktyce oznacza to, ze zespoly podstawowe w wi^k-szej obsadzie s^ zdaniem dysponentów nieoplacalne. Ogólny poziom zadowolenia ze wspólpracy nie jest zbyt wysoki. Co ciekawe, osoby, b^d^ce instruktorami na szkoleniach KPP, s^ mniej usatysfakcjonowane. Dodatkowo, w ich ocenie, stra-zacy równiez slabiej wykonuj^ medyczne procedury KPP. Natomiast zdecydowanie wi^kszy odsetek ankietowanych, którzy prawidlowo okreslili zakres kompetencji i wyposaze-nia ratowników stanowili instruktorzy. Takie wyniki mog^ bye zwi^zane z lepsz^ znajomosci^ przez instruktorów stan-
D01:10.12845/bitp.43.3.2016.24
dardow post^powania, procedur KSRG, a w zwiezku z tym takze mozliwosci strazakow. Sprawia to takze, ze ich oczeki-wania co do prawidlowego wykonania danych czynnosci se wyzsze. Pomimo tego, ze instruktorzy prezentuje wi^ksze niz inni respondenci wiedzy w omawianym temacie, to jedynie 15% z nich potrafilo prawidlowo okreslic zakres czynnosci, ktore moge podejmowac ratownicy w ramach KPP. Rezultat ten jest niedopuszczalnie niski. Analizujec powyzsze wyniki, nasuwa si§ pytanie, czy kadra medyczna szkoleca ratownikow posiada stosowne wiedzy z zakresu medycznych dzialan ratowniczych? Na chwil^ obecne nie ma zadnych przepisow prawnych, ktore regulowalyby kwesti^ sprawdzania wiedzy i umiej^tnosci osob, ktore prowadze szkolenia KPP poza KSRG. Jedynym wymogiem stawianym instruktorom jest posiadanie co najmniej 3-letniego doswiadczenia zawodo-wego w wykonywaniu medycznych czynnosci ratunkowych. Dla instruktorow ratownictwa medycznego w PSP podsta-we jest ukonczenie szkolenia z zakresu metodyki nauczania ratownictwa medycznego w KSRG [7], [13]. Program kursu dla kandydatow na mlodszego instruktora ratownictwa me-dycznego KSRG zaklada weryfikaj umiej^tnosci wykonania poszczegolnych czynnosci. Wprowadzenie podobnego kursu dla osob zajmujecych si§ nauczaniem na kursach KPP poza KSRG mogloby potencjalnie przyczynic si§ do podniesienia jakosci prowadzonych szkolen.
Pracownicy ZRM powinni posiadac wiedzy, ktora pozwoli im w optymalny sposob korzystac z pomocy, jake oferuje stra-zacy na miejscu zdarzenia. Znajomosc kompetencji strazakow oraz sprz^tu, ktorym dysponuje jest kluczowa dla prawidlowego rozlokowania sil i srodkow, szczegolnie podczas zdarzen z wi^ksze liczbe poszkodowanych. Tymczasem okazuje si§, ze medycy nie do konca se zorientowani, w jaki sposob jest zorga-nizowane ratownictwo medyczne w KSRG. Dzialania ratowni-cze podejmowane przez strazakow nie se oceniane dostatecznie dobrze. Obowiezkowe, 66-godzinne szkolenie z zakresu KPP oraz system okresowego sprawdzania wiedzy poprzez obowie-zek recertyfikacji wydaje si§ byc niewystarczajece, aby strazacy byli w stanie wykonywac procedury medyczne, spelniajec za-sad§ wysokiej jakosci. Wspolne cwiczenia jednostek obu syste-mow maje szans^ poprawic i uscislic wspolprac^. Medycy po-strzegaje je w sposob pozytywny, a ich cz^stsze organizowanie stworzy okazje do cwiczenia pod nadzorem praktykow.
5. Podsumowanie i wnioski
Przedstawiona praca ukazala, ze osoby pracujece w ze-spolach ratownictwa medycznego nie posiadaje dostatecznej wiedzy na temat medycznych dzialan ratowniczych podejmo-wanych przez ratownikow KSRG. Powinno to sklonic jednost-ki odpowiedzialne za ksztalcenie kadry medycznej do podj^-cia krokow, ktorych celem b^dzie podniesienie swiadomosci medykow w omawianym temacie. Jednoczesnie wskazane jest prowadzenie dalszych badan, ktore wskaze jednoznacznie na przyczyny niezadowalajecej oceny dzialan ratowniczych prowadzonych przez strazakow. Powinno si§ takze organizowac wspolne cwiczenia obu systemow, ktore pozwole zaciesnic wspolprac^ mi^dzy jednostkami KSRG a ZRM.
Wykaz skrotow
KPP - kwalifikowana pierwsza pomoc
KSRG - Krajowy System Ratowniczo-Gasniczy
MCR - medyczne czynnosci ratunkowe
NZK - nagle zatrzymanie krezenia
OSP - Ochotnicza Straz Pozarna
PRM - Panstwowe Ratownictwo Medyczne
PSP - Panstwowa Straz Pozarna
QFA - qualified first aid
ZRM - zespol ratownictwa medycznego
СЛУЖБА СПАСЕНИЯ И МЕДИЦИНА КАТАСТРОФ
D0I:10.12845/bitp.43.3.2016.24
Literatura
[1] Grzeskowiak M., Pytlinska A., Frydrysiak K., Wiedza spoleczenstwa Wielkopolski na temat resuscytacji., „Now lek" 2008, 77(1), 19-24.
[2] Dane statystyczne Komendy Glownej Panstwowej Strazy Pozarnej.
[3] Maly Rocznik Statystyczny. Glowny Urz^d Statystyczny, Warszawa 2014, 266-267.
[4] Campbell J.E., Stevens J.T., Charpentier L., Ocena stanu Chorego po urazie, w: International trauma life suport - ratownictwo przedszpitalne w urazach, J.E. Campbell (red.), Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Krakow 2009, 54-71.
[5] Galqzkowski R., Pawlak A., Pszczolowski K., Rola jednostek Krajowego Systemu Ratowniczo-Gasniczego w funkcjonowaniu Systemu Panstwowe Ratownictwo Medyczne w rejonach wiejskich w Polsce, BiTP Vol. 34 Issue 2, 2014, pp. 15-26.
[6] Szarpak t., Dec M.A., Niewystaczajqca znajomoscustawy o Panstwowym Ratownictwie Medycznym wsrod personelu medycznego, http://www. bhp.abc.com.pl/czytaj/-/artykul/niewystaczajaca-znajomosc-ustawy-o-panstwowym-ratownictwie-medycznym-wsrod-personelu-medycznego [dostçp: 4.08.2015].
[7] Zasady organizacji ratownictwa medycznego w Krajowym Systemie Ratowniczo-Gasniczym, Panstwowa Straz Pozarna, Warszawa 2013.
[8] Wojewodzki plan dzialania systemu Panstwowe Ratownictwo Medyczne dla wojewodztwa Wielkopolskiego, Wielkopolski Urz^d Wojewodzki, Poznan 2014.
[9] Deakin Ch.D., Nolan J.P., Sunde K., i in., Elektroterapia: automatyczne defibrylatory zewnçtrzne, defibrylacja,
kardiowersja i stymulacja, w: Wytyczne Resuscytacji 2010, Anders J. (red), Wydawnictwo Fall, Kraków 2010, 94-95.
[10] Nolan J.P., Soar J., Zideman D.A., i in., Podsumowanie Komitetu Wykonawczego ERC, w: Wytyczne Resuscytacji 2010, J. Anders (red.), Wydawnictwo Fall, Kraków 2010, 15.
[11] Pilip S., Wójcik A., Michalak G., Galqzkowski R., Wiedza w zakresie resuscytacji krqzeniowo-oddechowej u osób zatrudnionych w wybranych jednostkach wspólpracujqcych z systemem panstwowego ratownictwa medycznego, BiTP Vol. 38 Issue 2, 2015, pp. 133-140.
[12] D^browski M., D^browska A., Sip M., Witt M., Badanie wiedzy w zakresie podstawowych zagadnien resuscytacji u ratowników PSP, studentów medycyny i lekarzy stazystów, „Now lek" 2008, 77 (1), 19-24.
[13] Rozporz^dzenie Ministra Zdrowia z dnia 19 marca 2007 r. w sprawie kursu w zakresie kwalifikowanej pierwszej pomocy (Dz.U. 2007 Nr 60, poz. 408).
[14] SavageL., TennC., Vartanian O., iin.,Acomparisonoflivetissuetraining and high-fidelity patient simulator: A pilot study in battlefield trauma training. http://journals.lww.com/jtrauma/pages/articleviewer. aspx?year=9000&issue=00000&article=99777&type=abstract [accessed: 4.08. 2015].
[15] Saeedi M., Hajiseyedjavadi H., Seyedhosseini J. i in., Comparison of endotracheal intubation, combitube, and laryngeal mask airway between inexperienced and experienced emergency medical staff: A manikin study, "Int J Crit Illn Inj Sci" Vol. 4 Issue 4, 2014, pp. 303-308.
[16] Stanowisko Spolecznego Komitetu Ratowników Medycznych w sprawie liczebnosci podstawowych zespolów ratownictwa medycznego.
A A A
mgr Tomasz Kosiewicz - asystent w Zakladzie Ratownictwa i Medycyny Katastrof Uniwersytetu Medycznego im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu. Ratownik medyczny pracuj^cy w zespole ratownictwa medycznego.
