Научная статья на тему 'THE ROLE OF GROUP INTERPERSONAL RELATIONS IN SOCIAL PERSONALITY'

THE ROLE OF GROUP INTERPERSONAL RELATIONS IN SOCIAL PERSONALITY Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
17
6
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ПОВЕДЕНИЕ

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Исканджанова Ф.К., Аллабердиева Ч.

В данной статье рассматривается проблема влияния групповых межличностных отношений на социализацию личности.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

РОЛЬ ГРУППОВЫХ МЕЖЛИЧНОСТНЫХ ОТНОШЕНИЙ В СОЦИОЛИЗАЦИИ ЛИЧНОСТИ

This article gives information about the features and character of human being.There is a relationship of people’s behavior in groups and society.

Текст научной работы на тему «THE ROLE OF GROUP INTERPERSONAL RELATIONS IN SOCIAL PERSONALITY»

УДК 378

ШАХС ИЖТИМОЙИЛАШУВИДА ГУРУ^ЛАРДАГИ ШАХСЛАРАРО МУНОСАБАТЛАРНИНГ УРНИ

Ф.К. Исканджанова1, Ч. Аллабердиева2

Аннотация

Ушбу маколада гурухдаги шахслараро муносабатларнинг шахс ижтимойилашувига таъсири муаммоси ёритилган.

Таянч иборалар: гурух, хулк-атвор, шахслараро муносабатлар, экспрессив.

Шахслараро муносабатлар асосан гурух шароитида, шахс маълум инсонлар даврасида, гурухида, жамоада булган такдирда руй беради. Шунинг учун хам мутахассислар жамоаларда руй берадиган шахслараро таъсирнинг конуниятлари ва механизмларини билишлари ва уларни гурухда одамлар мехнатини ташкил этишда албатта инобатга олишлари керак.

Дар бир шахснинг феъл-атворида, хатти-харакатларида у мансуб булган миллат, халк, худуд, профессоинал тоифа, мехнат киладиган жамоаси, якин атрофдаги муким гурухи, оиласининг таъсиридан пайдо булган сифатлари ва хусусиятлари булади. Тарихий шарт-шароит, давр, давлат тузими ва уша жамиятдаги сиёсий, иктисодий ва мафкуравий таъсирлар хакида юкорида гапирган эдик. Бу таъсир макро босцичдаги таъсирлар деб аталиб, якин мухитнинг таьсири - микро босцичдаги таъсирлар деб юритилади. Иккала боскичдаги таъсирлар хам ижтимоий психологик нуктаи назардан ахамиятли ва тарбиявий мохиятга эгадир. Чунки хар бир шароитда шахс узига хос ижтимоий ролларни бажаради ва узининг «киёфасини» намоён этади. Мехнат жамоасида профессоинал ролларни бажариш жараёнидаги хулк-атвори шахснинг маънавий ва психологик куринишидаги асосий омил булиб, катта ёшдаги одам психологиясини тубдан узгартириш учун унинг профессионал фаолиятини хам узгартириш керак, дейилади.

Шундай килиб, шахсга бир вактнинг узида турли ижтимоий гурухларнинг таъсири булиб туради. Тугри, маълум даврда бир ижтимоий гурухнинг шахсга таъсири сезиларлирок ва ахамиятлирок, иккинчисиники эса сал камрок булади. Масалан, укувчилик йилларида мактабдаги укувчилар гурухининг таъсири махалладаги уртоклар даврасиникидан кучлирок булиши, янги хонадонга келин булиб тушган киз учун янги оила мухитининг таъсири талабалик гурухиникидан кучлирок булиши табиий. Лекин хар бир алохида дакикада биз доимо маълум гурухлар таъсирида буламиз. Хуш, гурухнинг узи нима? Гуруу -маълум ижтимоий фаолият мацсадлари асосида тупланган, мулоцот эутиёжлари цондириладиган инсонлар уюшмасидир. Демак, гурух учун иккита асосий мезон мавжуд: бирор фаолиятнинг булишлиги (мехнат, укиш, уйин, мулокот, маиший манфаатлар) хамда у ерда одамларнинг узаро мулокоти учун имкониятнинг мавжудлиги.

Дар бир шахс учун тараккиётнинг хар бир алохида боскичида шундай одамлар гурухи буладики, у уларнинг ниятлари, кизикишлари, харакат нормалари, гоя ва фикрларига эргашишга тайёр булади, харакатларидан андоза олади, уларга таклид килади. Бундай гурух психологияда референт гурух; деб аталади. Америкалик социологлар референт гурухларнинг бир неча турларини фарклайдилар.

Норматив гуруулар - бу шахс учун шундай инсонлар гурухики, уларнинг нормаларини у маъкуллайди, уларга амал килишга хамиша тайёр булади. Бундай гурухларга биринчи навбатда оилани, диний ёки миллий уюшмаларни, профессоинал гурухларни киритиш мумкин. Масалан, узбек халки учун дастур-

1Исканджанова Феруза Камалиддиновна - преподаватель кафедры «Педагогики и психологии», Ташкентская медицинская академия, Узбекистан.

2Аллабердиева Ч. - студент, Ташкентская медицинская академия, Узбекистан.

Ученый XXI века • 2016 • № 6-3 (18)

хон атрофига утирган захоти юзга фотиха тортиш, мезбонларнинг мехмонларга «Хуш келибсизлар» дейишлари норма хисобланади ва хар бир оилада шундай харакатларга нисбатан ижобий установка шаклланади. Бунда бола учун референт ролини ота-онаси, катталар, махалладаги хурматли инсонлар уйнайди.

Щиёслаш гуру^лари - бу шундай гурухки, шахс уша гурухга киришни, унинг маъкуллашига мухтож булмайди, лекин уз харакатларини йулга солишда унга асосланади ва коррекция килади. Масалан, талабалар гурухида шундай ёшлар булиши мумкинки, шахс улар билан умуман мулокотда булмайди, улар-нинг фикрлари ёки карашларини ёкламайди, лекин бу гурух айнан ушаларга ухшамаслик ва уз устида купрок ишлашга узини сафарбар килиш учун керак. Ёки талаба ёшлар сессия якунларига кура дифференциал стипендия оладилар. Уртача узлаштирувчи талаба учун «хамма талабалар» оладиган стипендия мик-дорини назарда тутиб, узини тинчлантиради, аълочи эса, узиникини нафакат оддий, уртачалар билан балки, давлат стипендиялари оладиганлар билан хам солиштиради. Курсатгичлар канчалик юкори булса, шунга мос даъвогарлик да-ражаси хам юкори булади, шахснинг киёслаш гурухлари хам ортикрок булади.

Негатив гурухлар - шундайки, шахс уларнинг хатти-харакатларидан атайлаб воз кечади, чунки улар шахсий карашлардан мутлок фарк килади. Маса-лан, икки кушни бир-бири билан муросалари келишмаса, хаттоки, деворларини оклашда хам бири танлаган рангни иккинчиси танламайди. Бири «ок» деса, ик-кинчиси - аксинча, «кора» деб тураверади

Кундалик хаётда шахс мулокотда буладиган, вактини биргаликда утказадилар кишилар гурухи хам турли хил булади. Масалан, агар одамлар кучада тасодифий ходисани томошабини булиб туришган булса, уларни психология тилида гурух эмас, агрегация(оломон) деб аташади. хакикий гурух учун уша одамларнинг барчасига алокадор умумий фаолият ва хамкорлик килиш, бир-бирларига таъсир курсатиш имконияти булиши керак. Америкалик психолог Ч. Кули хамкорликнинг даражаси мезонига кура гурухларни бирламчи ва иккиламчи турларга булиб урганишни таклиф этган эди. Бирламчи гурууда шахслараро узаро таъсир «юзма-юз, бевосита» руй беради. Масалан, оила даврасидаги, синфдаги, хисобчилар хонасида утирганлар бирламчи гурухга мисолдир.

Иккиламчи гурууларда хар доим хам одамларнинг бевосита мулокотда булиш имкониятлари булмайди. Улар уртасидаги муносабат ва узаро таъсир билвосита булади. Масалан, йирик бир ташкилотдаги тизимлар оркали мулокот, касаба уюшмасига бирлашган одамлар, «Ватан» тараккиёти партияси аъзоларининг богликлиги иккиламчи гурухга мисол. Уларда хам умумийлик булади, масалан, уша партияни оладиган булсак, улар Кашкадарёда буладими, Фаргонадами, барибир умумий гоя атрофида бирлашишади, аъзолик бадалларини вактида тулаб туришади, сайлов олди компанияларида бир -бирларини куллаб-кувватлаб турадилар.

Купинча гурухларни расмий ва норасмий турларга хам булиб урганишади. Расмий гуруудаги муносабатлар расмий нормалар ва хукук бурчлар тизими билан белгиланган булади. Масалан, гурухда бошлик билан ходимлар уртасидаги муносабатларни таъминловчи гурух расмий булса, норасмий - ички, бевосита психологик муносабатларни таъминловчи гурух хисобланади. Масалан, дустлар гурухи, ёки талабалар гурухидаги барча кизларнинг танаффус пайтидаги мулокоти гурухи.

Турли гурухлар инсон хаётида бир неча функцияларни бажарадилар:

а) ижтимоийлаштирувчи функция;

б) инструментал, яъни, аник мехнат функцияларни амалга оширишга имкон берувчи мухит;

в) экспрессив - одамларнинг узгаларнинг тан олишлари, хурматга сазовор булиш, ишонч козонишини таъминлаш;

г) куллаб-кувватлаш, яъни, кийин пайтларда, муаммолар пайдо булганда одамларни бирлаштириш функцияси.

Р.С. Немов кичик ижтимоий гурухларнинг куйидаги классификациясини таклиф этган.Гурухлар улардаги одамлар сонига кура катта ва кичик гурууларга булинади. Психологияда купрок кичик гурухлар урганилади. Уни

неча киши ташкил этиши, неча киши хамкорликлаги фаолитяти купрок самара бериши масаласи амалий ахамиятга эгадир. Купчилик олимлар гурухнинг бошлангич нуктаси сифатида микдор жихатдан икки кишини - диадани тан олишади. Поляк олими Ян Шепаньский бунга кушилмаса-да (унинг фикрича камида уч киши - триададан бошланади), хар калай диада узига хос уюшма сифатида тан олинган. Масалан, янги оила куриб, бирга яшаётган кишилар, севишганлар, икки дуст - узига хос кичик гурух. Дар кандай кичик гурухга хос сифат шуки, унинг аъзолари бир-бирлари билан бевосита мулокотга киришиш, «юзма-юз» булиш имкониятга эга булади. Дар бир киши учун шу гурух жуда ахамиятли булиб, унинг нормаларига узи хохлаб-хохламай буйсуна бошлайди. Кичик гурухнинг чегараси масаласи хам куп мухокама килинади.

Г.М. Андреева бу чегарани 12-15 киши деб хисобласа, америкалик Морено уз вактида бу чегарани 30-40 гача сурган эди. Лекин бизнингча, унинг юкори чегараси неча киши булишидан катъий назар, узаро бевосита мулокот имкониятини бериши ва хар бир аъзо бир-бирига таъсир курсата олиши керак.

Дар бир узига хос психологик тизимга хам эга. Уни ташкил этувчи эле-ментлар нисбатан баркарор булиб, улар гурух аъзолари хулк-атворини мувофиклаштириб туради. Аввало гурухнинг мацсадини ажратиш керак. Максад - одамларни жамоа мехнати атрофида уюштириб, бирлаштирувчи психологик элементдир. Масалан, барча талабаларнинг максади - укиш, профес-соинал малака орттириб, мутахассис булиб етишиш.

Адабиётлар:

1. Узбекистон Республикасининг "Таьлим тугрисида"ги Конуни. 1997 й, август.

2. Петровский А.В. Общая психология. - М., 1976.

3. Н.А.Согинов. Ф.Р. Хабибуллаев. Укувчилар уртасида шахслараро муносабатларни урганиш. Тошкент - Низоми - 1992 йил.

4. Б.Х. Бобомирзаев Педагогик амалиёт психологик муаммо сифатида. Тошкент -1997 й.

5. Баркамол авлод орзуси. Туплам. - Т., Шарк. 1999.

6. Еайбуллаев Н. Р., Ёдгоров Р., Маматкулова Р. "Педагогика" -T.,2005.

7. Немов Р.С. Психология. Москва-2003.

© Ф.К. Исканджанова, Ч. Аллабердиева, 2016

УДК 378

РОЛЬ ГРУППОВЫХ МЕЖЛИЧНОСТНЫХ ОТНОШЕНИЙ В СОЦИОЛИЗАЦИИ ЛИЧНОСТИ

Ф.К. Исканджанова, Ч. Аллабердиева

Аннотация. В данной статье рассматривается проблема влияния групповых межличностных отношений на социализацию личности.

Ключевые слова: группа, поведение,межличностное отношения экспрессив.

© Ф.К. Исканджанова, Ч. Аллабердиева, 2016

UDC378

THE ROLE OF GROUP INTERPERSONAL RELATIONS IN SOCIAL PERSONALITY

F.K. Iskandjanova, Ch. Allaberdieva

Abstract. This article gives information about the features and character of human be-ing.There is a relationship of people's behavior in groups and society.

Keywords: relationship, groups. Society, the influence, behavior, the stage.

© F.K. Iskandjanova, Ch. Allaberdieva, 2016

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.