Научная статья на тему 'ПСИХОЛОГИЯ ФАНЛАРИНИ ЎҚИТИШДА ИНОВАЦИОН ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИ ЎРНИ'

ПСИХОЛОГИЯ ФАНЛАРИНИ ЎҚИТИШДА ИНОВАЦИОН ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИ ЎРНИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

159
12
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
тафаккур / миллий тикланиш / педагогик технология / муаммоли ўқитиш / ҳамкорлик технологиялари / модулли технологиялар / танқидий фикрлаш. / thinking / national revival / pedagogical technology / problem-based learning / collaborative technologies / modular technologies / critical thinking.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Каромат Садуллаевна Сабирова

Ушбу маколада психология фанларини ўқитишда иновацион технологияларни ўрни ва уинг аҳамияти уни шаклланишига таъсир этувчи омиллар, ижтимоий-психологик механизмлари назарий жиҳатдан таҳлил қилинган. Шунингдек, назарий маълумотлар билан биргаликда мақолада муаллифнинг шачсий нуқтаи назарлари ҳам келтириб ўтилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE ROLE OF INNOVATIVE TECHNOLOGIES IN THE TEACHING OF PSYCHOLOGY

This article theoretically analyzes the role of innovative technologies in the teaching of psychology and its importance, the factors influencing its formation, socio-psychological mechanisms. Along with theoretical information, the article also mentions the author's personal views

Текст научной работы на тему «ПСИХОЛОГИЯ ФАНЛАРИНИ ЎҚИТИШДА ИНОВАЦИОН ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИ ЎРНИ»

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 6 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-6-1075-1082

ПСИХОЛОГИЯ ФАНЛАРИНИ УЦИТИШДА ИНОВАЦИОН ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИ УРНИ

Каромат Садуллаевна Сабирова

Ургенч давлат университети укитувчиси sv997710@gmail.com

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада психология фанларини укитишда иновацион технологияларни урни ва уинг ахамияти уни шаклланишига таъсир этувчи омиллар, ижтимоий-психологик механизмлари назарий жихатдан тахлил килинган. Шунингдек, назарий маълумотлар билан биргаликда маколада муаллифнинг шачсий нуктаи назарлари хам келтириб утилган.

Калит сузлар: тафаккур, миллий тикланиш, педагогик технология, муаммоли укитиш, хамкорлик технологиялари, модулли технологиялар, танкидий фикрлаш.

THE ROLE OF INNOVATIVE TECHNOLOGIES IN THE TEACHING OF

PSYCHOLOGY

ABSTRACT

This article theoretically analyzes the role of innovative technologies in the teaching of psychology and its importance, the factors influencing its formation, socio-psychological mechanisms. Along with theoretical information, the article also mentions the author's personal views.

Keywords: thinking, national revival, pedagogical technology, problem-based learning, collaborative technologies, modular technologies, critical thinking.

КИРИШ

Мустакил Узбекистонимизда амалга оширилаётган улкан бунёдкорлик ишлари, шахс камолоти учун яратилаётган шарт-шароитлар унинг узлигини англаб бориши ва уз устида мустакил ишлаган тарзда халк равнаки ва Ватан тараккиёти йулида фидокорона мехнат килиши учун иктидори акли ва шуурини сафарбар этишга ундайди.

XXI аср буюк узгаришлар даври булишига шубха йук. Бу узгаришлар энг аввало инсон тафаккурида унинг фикрлаш тарзида руй бериши мукаррар. Бу

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 6 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-6-1075-1082

эса уз навбатида Узбекистан Республикаси Президенти Ш.М.Мирзиёев таъкидлаганидек, " Бизнинг асосий вазифамиз - ёшларнинг уз салохиятини намоён килиши учун зарур шароитлар яратиш, зуравонлик гояси " вируси" таркалишининг олдини олишдир"[1].

Биз яшаб турган XXI асрни хали равишда муъжизалар даври деймиз. Чиндан хам бугунги кунда хал бовар килмайдиган улкан узгаришлар юз бермокда. Ёшларни уз билимини мустакил оширишга илмий ва сиёсий ахборотларнинг кучайиб бораётган окимига ёндашишга ургатишни хаётининг узи илгари сурмокда. Шу куннинг мухим вазифаси ёшларнинг аклий фаолиятини тафаккурини устиришга, мустакил ишлаш кобилиятини такомиллаштиришга каратилган куникма ва малакалар хосил килишни таказо этади.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Олдимизда турган максадларимизга эришиш янги демократик жамиятни куриш, кандай интеллектуал кучларга эгалигимизга ёшларимиз кандай маданий ва касбий савияга эришганлигига, кандай гояларга эътикод килишига, маънавий жихатдан канчалик бойишига боглик. Шу боис, ахолининг билим олиш имкониятини кенгайтириш, миллий тикланиш гоясини амалга оширишга кодир янги авлодни тарбиялаш энг мухим вазифаларимиздан биридир.

Демак, жамиятимизнинг тамал тошини куювчи баркамол авлодни тарбиялашнинг асосий мезони ёшларнинг мустакил фикрлай олиши, урганган билим ва тажрибани амалиётга куллай билишидир.

Хозирги кунда олий таълим муасасаларида таълим ва тарбия, психологик асосларини урганиш ва тахлил этишва мулокот одамлар амалга оширадиган фаолиятлар ичида етакчи уринни эгаллаб, у инсондаги энг мухим эхтиёжни — жамиятда яшаш ва узини шахс деб хисоблаш билан боглик эхтиёжини кондиради. Шунинг учун хам унинг хар бир инсон учун ахамияти каттадир.

XXI асрда Узбекистон таълим тизимини ислох килиш ва такомиллаштириш устивор вазифалардан биридир. Бу эса, уз навбатида педагог олимларимиз зиммасига тегишли укув фанлари буйича укув адабиётларини хозирги давр талаби ва илм-фаннинг сунгги ютукларини хисобга олган холда янгилаб бориш, таълим жараёнига инновация ва таълим технологияларини жорий этишни такозо этмокда.

Х,ар кандай педагогик технологиянинг укув-тарбия жараёнида кулланилиши шахсий характердан келиб чиккан холда, талабани ким

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 6 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-6-1075-1082

укитаётганлиги ва укитувчи кимни укитаётганига боглик. Шунинг учун хам таълим муассасаларининг укув-тарбиявий жараёнида замонавий укитиш услублари - интерфаол услублар, инновацион технологияларнинг урни ва ахамияти бекиёсдир. Педагогик технология ва уларнинг таълимда кулланишига оид билимлар, тажриба талабаларни билимли ва етук малакага эга булишларини таъминлайди.

Инновацион технологиялар педагогик жараён хамда укитувчи ва талаба фаолиятига янгилик, узгаришлар киритиш булиб, уни амалга оширишда асосан интерфаол услублардан фойдаланилади. Бошкача суз билан айтганда, укитишнинг интерфаол услубиётлари - билиш ва коммуникатив фаолиятни ташкил этишнинг махсус шакли булиб, унда таълим олувчилар билиш жараёнига жалб килинган буладилар, улар биладиган ва уйлаётган нарсаларни тушуниш ва фикрлаш имкониятига эга буладилар. Интерфаол дарсларда укитувчининг урни кисман талабаларнинг фаолиятини дарс максадларига эришишга йуналтиришга олиб келади

Бугунги кунда олий таълимнинг барча соха ва йуналишлари укув жараёнларида куйидаги таълим технологиялари кулланилиши кузатилмокда. Самарали укитиш технологиялари:

* муаммоли укитиш;

* танкидий фикрлашиш ривожлантирувчи технологиялар;

* ривожлантирувчи таълим технологиялар;

* модулли технологиялар;

* хамкорлик технологиялари;

* укитишнинг табакалаштирилган ва индивидуал технологияси;

Бу уринда инсон шахс феъл-атвори, характери ва рухияти билан боглик конуниятларни урганувчи " Психология " фанининг урни ва роли бенихоят каттадир. Чунки шахсгина уз кобилияти, иктидори, лаёкати, тафаккури, диккати, эътикоди, характери, темпераменти, муомала ва мулокоти хусусиятларини билиб, уни тугри йуналтира олса, узи ва узгалар рухиятига бефарк булмасликка, уз лаёкатини устиришнинг элементар воситаларидан бохабар булишга ёрдам беради. Бунинг учун хар бир шахс "Психология " фанлари асосларидан хабардор булиши керак, албатта. Шундагина уз-узини ва узгаларни англаши, турли вазиятлар ва гурухларда муомала килиши, эркин ва мустакил фикрлаш конуниятларини билиши оркали педагогик фаолиятда ва бошкарувда катта муваффакиятларга эришиши мумкин.

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 6 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-6-1075-1082

НАТИЖАЛАР ВА МУ^ОКАМА

Замонавий таълимни ташкил этишга куйиладиган мухим талаблардан бири ортикча рухий ва жисмоний куч сарф этмай, киска вакт ичида юксак натижаларга эришишдир. К^иска вакт орасида муайян назарий билимларни укувчиларга етказиб бериш асосида маълум фаолият куникма ва малакаларни шакллантириш, фаолиятини назорат килиш, улар томонидан эгалланган назарий ва амалий билимлар даражасини бахолаш укитувчидан юксак педагогик махоратни, таълим жараёнига нисбатан янгича ёндашувни талаб этади.

Бугунги кунда ривожланган мамлакатларда укувчиларнинг укув ва ижодий фаолликларини оширувчи, таълим-тарбия жараёнининг самарадорлигини кафолатловчи педагогик технологияларни куллашга доир катга тажриба тупланган булиб, бу тажриба асосини интерфаол методлар ташкил этмокда.

Бу каби методлар уз мохиятига кура таълим олувчиларда укув-билиш фаоллигини ошириш; уларни кичик гурух ва жамоада ишлаш, урганилаётган мавзу, муаммолар буйича шахсий карашларини дадил, эркин ифодалаш, уз фикрларини химоя килиш, далиллар билан асослаш, тенгдошларини тинглай олиш, гояларни янада бойитиш, билдирилган мавжуд мулохазалар орасидан энг макбул ечимни танлаб олишга рагбатлантириш имкониятига эгалиги билан алохида ахамият касб этади. Таълим ва тарбия жараёнида педагоглар томонидан интерфаол методларнинг уринли, максадли, самарали кулланилиши таълим олувчида мулокотга киришувчанлик, жамоавий фаолият юритиш, мантикий фикрлаш, мавжуд хояларни синтезлаш, тахлил килиш, турли карашлар орасидаги мантикий богликликни топа олиш кобилиятларини тарбиялаш учун кенг имконият яратади.

S Муаммоли укитиш - максади - фаол шахсни тарбиялаш. Вазифаси -фаол билиш жараёнига ундаш, ижодий фикрни ривожлантириш, танкид ва тахлил килиш, муаммони ечиш усулини излашга ургатиш, тафаккурида илмий-тадкикот услубини шакллантириш.

> Муаммоли вазиятни яратиш методикаси:

* Талабалар муаммонинг ечимини узлари топишга уринадилар;

* Талабалар битта саволга хар хил фикрлар билдирадилар;

* Фикрлар таккосланади, умумлашади ва хулоса чикарилади.

> Муаммоли укитишнинг шакллари:

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 6 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-6-1075-1082

❖ Маъруза ёки семинарларда укув материалини муаммоли баён этиш;

❖ Битирув ишларини бажаришда мустакил тадкикот фаолияти.

S "Кластер" услуби - Фикрларнинг тармокланиши - педагогик стратегия булиб, у талабаларнинг бирон-бир мавзуни чукур урганишларига ёрдам бериб, уларни мавзуга таалукли тушунча ёки аник фикрларни эркин ва очик узвий богланган кетма-кетликда ургатади.

> Фикрларни тармоклаш куйидагича ташкил этилади:

❖ Хдёлга келган фикр бир суз билан ифода этилиб, кетма-кет ёзилади;

❖ Фикрлар тугагунча, ёзишда давом этилади ва фикрлар тугаса, у холда янги фикр келгунга кадар бирон расм чизиб турилади;

❖ Дарсда имкон борича фикрларнинг ва узаро богликликнинг кетма-кетлигини купайтиришга харакат килиниши лозим;

S Аклий хужум. - Бевосита жамоа булиб, "фикрлар хужуми"ни олиб бориш. Бу услубдан максад - мумкин кадар катта микдордаги гояларни йигиш, талабаларни айни бир хил фикрлашдан холи килиш, ижодий вазифаларни ечиш жараёнида дастлаб пайдо булган фикрларни енгишдир.

S "Зиг-заг" - усули 1980-1990 йиллардан бошлаб пайдо булган. Бу усулнинг бошка гурухлардан фарки шундаки, иштирокчилар майда гурухларга ажратиладилар ва талабалар ракамланадилар, спикер (бошлик сайланади). Сунгра бир хил ракамлар бир-бирини "топадилар". Топширик берилади ва узлаштиргач, таркалишадилар. Х,ар бир аъзо узи узлаштирган материални эски шерикларига айтиб беради. Савол-жавобда эса гурух бахоланади. Х,ар бир ракамланганлар янги ва хар хил топшириклар олганини хисобга олсак, хар бир талаба уз гурухи манфаати учун хам берилган топширикни билиши керак ва билишга мажбур. Чунки, у уз гурухига кайтганда, урганган мавзу буйича савол-жавобда гурухи номидан катнашиши керак.

S БхБхБ - услубида укитувчи гурух 36 та катнашчисини киска вакт мобайнида биронта масалани мухокама килишга ургатиш ва улар купчилигининг фикрларини билиб олиш имкониятига эга булади. 6-та гурух иштирокчилари укитувчи томонидан уртага ташланган муаммони 6 дакика мобайнида мухокама киладилар. Шундан кейин укитувчи 6та янги гурухни шундай тузадики, унда олдинги мунозара гурухида катнашганлардан биронтаси албатта булади. Янги гурух катнашчилари уз гурухларининг иш натижаларини мухокама киладилар. БхБхБ - гурухнинг барча аъзоларини фаоллаштирувчи услубдир[2].

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 6 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-6-1075-1082

S "Кунгабокар" - Талабалар 4-5 кишидан иборат гурухларга булинади. Укитувчи фаннинг мавзусидан келиб чикиб, уртага битта муаммони ташлайди. Х,ар бир гурух кунгабокар ясаб, унинг марказига доира жойлаштириб, барглар ёпиштиради. Мавзуга караб, доирага хар бир гурухга ёки умумий битта муаммо ёзилиб, доскага ёпиштирилади. Ажратилган вакт ичида гурухлар биргаликда фикрларини баргга ёзиб, уни уша гурух муаммоси ёзилган гулга жойлаштириб куядилар. Бу услубдан утилган мавзуни тушунтириш, уни мустахкамлаш ва такрорлаш хамда талабалар эгаллаган билимларни аниклашда фойдаланиш мумкин.

S "Бумеранг" технологияси - Мазкур технология бир машгулот давомида укув материалини чукур ва яхлит холатда урганиш, ижодий тушуниб етиш, эркин эгаллашга йуналтирилган. Асосий тушунчалар куйидагилар:

* Очик саволлар - бу саволлар муомала, сузлашувни давом эттиришга имкон беради. Уларга киска, бир хил жавоб бериш мумкин эмас.

* Ёпик саволлар - бу саволлар олдиндан "ха" ёки "йук" типидаги тугри, очик жавобларни беришни кузда тутади.

* Кундаланг сурок - бир-бирига гурухлаб берилувчи киска саволлар катори булиб, бу узига хос ахборотлар излаш хамда далилларни, оппонентларни позициясини аниклаш ва муайян карорлар кабул килиш учун ажойиб имкониятдир[3].

S ФСМУ технологияси. - Ф - фикрингизни баён этинг; С -фикрингизнинг баёнига бирон сабаб курсатинг; М - курсатган сабабаингизни исботлаб мисол (далил) келтиринг; У - фикрингизни умумлаштиринг. Ушбу технология талабаларга таркатилган оддий когозга уз фикрларини аник ва киска ифода этиб, тасдикловчи далиллар ёки инкор этувчи фикрларни баён этишга ёрдам беради. Мазкур технология укув режаси асосида бирон бир булим урганиб булингач, кулланилиши мумкин, чунки бу технология талабаларни уз фикрини химоя килишга, эркин фикрлаш ва уз фикрини бошкаларга утказишга, очик холда бахслашишига ва бахслашиш маданиятига ургатади.

S Инновацион технологиялар талабаларнинг фаол хаётий муносабатларини шакллантиришга каратилган. Уларга укув жараёнидаги янги шаклдаги интреактив усуллар киради. Талабалар дарс жараёнида мавзуни узлаштириш учун икки ёки уч гурухга булиниб доира шаклида утирадилар.

S Метаплан методи: рангли карточкалар, магнит, игначалар, ва маркерлар

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 6 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-6-1075-1082

S Берилган рангли кагозларга, муаммоларнирангини танлаган холда рангли кагозларга ёзиб чикади ва мухимлик даражаси буйича ажратиб хар бир гурух алохида-алохида муаммолар ечимини топади..Масалан шахслараро муносабатларни аниклаш,муносабатлар кандай сузлар оркали билдирилади.Рангли когозларга ёзилиб игначалар ёрдамида доскага махкамлаб такдимот утказади.Шу урни узида мулокот вужудга келади.

S Талабалар хар хил рангли маркерлар билан дарсдан нима кутишларини махсус тайёрланган 4 та жадвалли постерларга ёзиб боришди.

Дарё ва кемалар тасвирланган плакатга олмачали стикерлар билан уз кутишларини намоён этишди.

Муносабат доскаси: Машгулот бошланмасдан олдин доскага нечта гурух булса шунча ватман когоз ёпиштирилади[4].

Курсатма:Ватман когозда 1-гурух укитувчингиз билан муносабатда пайдо булган нафратингизни кайд килинг.2-гурух укитувчингиз билан муносабатда пайдо булган хурматни кайд килинг. 3 -гурух укитувчингиз билан муносабатда пайдо булган бефаркликни кайд килинг.Белгиланган ишни гурухлар мухокама килиб айд килганларидан кейин уни такдимотда муомала мулокотни ва шахслараро муносабатни ёритиб берадилар.

ХУЛОСА

Хулоса килиб айтганда, Психологик фанларни узлаштириш курсаткичлари аввалги йилларга нисбатан сезиларли даражада кутарилди. Таълим жараёнида интерфаол методларни кенг куллаш куйидаги натижаларни беради:

- укитишнинг илмийлиги ошади. Билим беришда илмийликка эришиш учун аввало укитиш жараёнида фан-техниканинг сунгги ютук ва кашфиётларидан фойдаланиш, укув фанлари илм-фан асосида яратилиши, талабаларни илмий-тадкикот усуллари билан таништириб бориши лозим. Бу талабаларда турли ижтимоий,иктисодий,сиёсий ходисаларга объектив тарзда ёндашиш куникмасини шакллантиради. Талаба илмий билимларни узлаштирар экан, унинг фикрлаш кобилияти усиб, ривожланиб боради;

- талабаларда ижодкорликни шакллантириш. Ижодкорлик деганда, биз кандайдир бир буюм ёки бадиий асарнинг яратилиши эмас, балки хар бир вазифага уз нуктаи назари буйича ёндашиши, бир муаммо устида мустакил фикр юрита олиши, укиш жараёнида орттирган барча билимларини хаётда кечаётган ходисаларга боглай олиши ва уларни тахлил кила олиши,

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 6 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-6-1075-1082

урганилаётган соха буйича узининг янги карашларини ифодалашини тушунишимиз лозим. Талабаларда, айникса, уз фикрларини ёзма тарзда ифодалай олиш кобилиятини ривожлантиришга ахамият каратиши зарур. Чунки, шу оркали талабалар уз билимларини туларок, мазмунлирок ифодалайдилар;

- таълим жараёнида талабаларда мустакилликни тарбиялаш. Талабалар дарсда утилган мавзу билан чекланиб колмасликлари зарур. Улар мавзу юзасидан кушимча маълумотлар излашлари, уларни узлаштиришлари, утилган мавзу амалиётда кандай натижа беришини хам синаб куришлари лозим.

Хрзирги шароитда талабалар хар томонлама атрофдаги вазиятдан хабардор булишлари, маълумотларни тез кайта ишлай олишлари лозим. Булар талабаларнинг билимлари кенг камровли булиши, уларни чукур англашларига ёрдам беради, шунингдек, талаба мустакил фикр юритиш куникмасига эга булади.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Президенти Ш.М.Мирзиёевнинг БМТ Бош Ассамблеясининг 72 - сессиясидаги нуткидан . 2017 йил 20 сентябр

2. Букатов В.М. Педагогические таинства дидиктических игр / 2-е изд., испр. и доп. - Москва: Центр инноваций и развития, 2003. — 152 с.

3. Зимняя И.А. Педагогическая психология. - М.: Логос, 2002.- 384 с.

4. Панина Т. С., Вавилова Л.Н. Современные способы активизации обучения / Учебное пособие. Под ред. Т.С.Паниной. - 4-е изд., стер. - Москва: Издательский центр "Академия", 2008. - 176 с.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.