CC BY
6ONOMASTIC SPACE OF A. FET'S SPACE TRANSLATIONS
In article the author shows the different issues onomastic space of A. Fet translations into other languages. Is emphasized that the onomastic space translation A. Fet is a broad field of research interest and requires a careful linguistic approach.
Keywords: translation, product, poet, analysis, article, language.
Сведения об авторе: Курбонов Холик Шарифович, ассистент кафедры русского языка и литературы Дангаринского государственного университета, Таджикистан, e-mail: rajabov-kh@mail.ru
About author: Kurbonov Kholik, an assistant of the chair of russian language and literature, Dangara State University, Tajikistan
БОЗГУИ МАСОИЛИ ШАРЦ ВА ХУДШИНОСИИ МИЛЛИ ДАР ПУБЛИТСИСТИКАИ УСТОД САДРИДДИН АЙНИ
Хушвахтов Э.
Донишгоуи миллии Тоцикистон
Хато намекунем, агар бигуем, ки андешахои миллии устод Садриддин Айнй аз аввалин даврахои фаъолияташ шуруъ мешавад. Замоне, ки тавассути асархои Ахмади Дониш ва рузномаву китобхо аз ахволи замон бохабар гардид, бар нафъи халкиятхо, аз чумла миллати точик кушид. Нахустин икдом ва талоши устод Айнй дар рохи хифзи манфиатхои миллй хамоно таъсиси мактаби чадид ва саводнок кардани мардум буд.
Агар дар киёс бигуем, Ахмади Дониш омилхои аз тараккй бозмондани чомеаи аморати Бухороро ифшо намуд ва зарурати чомеаи навро пешгуй кард, вале устод Айнй "ахамияти маърифатй ва амалии фаъолияти Донишро дар «Ёддоштхо» тавассути образи Мулло Амон баён кард, ки комилан мувофик меояд" [1, с. 356].
Гузашта аз ин, ба души равшанфикрони вакт, аз чумла устод Айнй рисолати бузург-муайян ва собит сохтани халкияту миллате бо номи точикон меистод. Яъне, халки точик мебоист сохиби давлат бошад, дар харитаи чахон мавкеи намоён дошта бошад ва ё номи у аз сафхаи таърих пок гардад. Донишманди точик М.Шакурй [2] низ дар ин масъала ишора месозад, ки рохбарони онвактаи Ч,умх,урии халкии Бухоро аз паи махв намудани номи халки точик буданд.
Миллати точик он замон, ки сохиби саводи кофй набуду ба истилохи омиёна «дустро аз душман намешинохт», нисбат ба вокеоти давр, ки такдири уро хал менамуд, бетафовут буд. Аз ин чост, ки рисолати бузурги устод Айниву хамсафонаш «аз хоби ноз» бедор намудани мардуми гафлатзада буд, хамвора ба чахониён, хусусан, Дукумати Шуравй исбот намудан лозим буд, ки дар Осиёи Миёна миллате бо номи точик ва кишваре бо номи Точикистон бояд арзи хастй намояд. Бо фархангу тамаддун ва мероси гузаштагони ин халк онхоро шинос намудан лозим буд.
Мавзуи худогохии миллй дар тамоми самтхои фаъолияти эчодии Айнй ба мушохида мерасад. Дар хар навиштаи публитсистй, ки перомуни мавзуъхои мухталифи хаёти рузмарра иншо кардааст, дар бештари онхо бевосита ва ё бавосита ба мавзуи худшиносии миллй таваччух намудааст. Ба ибораи дигар, дар хама асархои Айнй хам илмй ва хам адабиаш манфиатхои миллати точик дар радифи аввал меистад. Агар дар асархои дар арафаи Инкилоб ва дар солхои аввали Инкилоб иншокардаи адиб манфиати тамоми муслимин (аз чумла, точикон) дар назар бошад, баъд аз игвои пантуркистон Айнй бевосита бо зикри номи точик манфиатхои миллати точикро химоя кардааст.
Муборизаи Айнй барои баркарор кардани хуввияти миллии точикон ва бедор кардани хисси худшиносии миллй дар онхо камтар аз майдони чанг набуд, зеро «кариб аз хар як асари илмии вай (хамчунин, асархои бадеии у) аз «Намунаи адабиёти точик» сар карда, то рисолаи «Мирзо Абдулкодири Бедил» сарнавишти сангине насибашон гаштааст. Ва пантуркистону нигилистон доиман ба осори илмии у дар мубориза буданд ва Айнй тани танхо ба мукобили ин гуна кувваи азими харобкор истодагарй кардааст» [3].
Агар устод Айнй дар кисмате аз навиштаxо ба забонy адабиёт ва алифбои навини точикон ва дар умум, мавчудият ва собитсозии миллате бо номи точикон таваччyx карда бошад, дар кисмати дигар ба мукоисаи Докимияти Шурой бо давлатxои дигар таваччyx намудааст, ки дар маpxалаи аввали публитсистикаи устод Айнй мавкеи хоса доранд ин кабил маколаxо. Дар «Масъалаи шарк», «Аxволи Эрон», «Дукумати Шуроии Туркистон ва масъалаи Шарк», «Бархез, Шарки мазлум, ки урдуи Шарк расид», «Инкилоби байналмилал, мамлакатxои Туркия, Диндустон ва АфFOнистон» барин даxxо маколаxои рочеъ ба вазъи байналхалкй таълифгардида, монанди силсилаи маколаxои доир ба халки точик, таъриху тамаддуни он, адабиёт ва забони точикй навиштааш ба масъалаи худшиносиву хyдогоxй таваччyxи хос намудааст.
Устод Айнй дар ин кабил маколаxо, махсусан, ба вазъияти Шарк таваччyxи зиёде намуда, сабабxои асосии аз тарафи мустамликадорони маFpибй истило шудани мамлакатxои Осиёро баён намуда, "рафтори пасипардагй"-и онxоpо фош мекунад. Ин нукта хусусан дар маколае бо унвони «Масъалаи Шарк» хеле равшан возеx ёфтааст. Агар дар кисмати аввали макола устод Айнй дар бораи Шарку Fаpб сайри чyFpофй карда, хонандаро "бо асоси маишати халкxои ин ду китъаи олам" шинос намояд, дар кисмати баъдй сухан дар хусуси чй тавр ва бо кадом максад ба зери даст намудани Шарк аз чониби сарватдорони Fаpбй меравад.
«Чун аxли Fаpб, яъне фаpxангиён аз чиxати илм, xy^p ва санъат тараккй карданд, кощоро кофтанд, кyxxоpо шикофтанд ва аз xаp гуна кувваи табий... истифода карданд. ...инчунин сарватдорони Фаранг xам xаp кадар ки дар зоxиp «мо машрикзаминро обод мекунем, дар машрик илму маданият нашр менамоем ва аxли Шаркро тарбият мекунем ва амсолаш...» гуянд xам, максадашон буду нобуди машрикзаминро ба яFмо бурдан ва аxли Шаркро Fyломосо, бал xайвонвоp ба манфиати худ кор фармудан аст» [4, с. llO-lll].
Муаллиф, инчунин, кайд мекунад, ки сарватдорони Fаpб дар Fоpати сарвати Шарк зоxиpан бо xам муттафик бошанд xам, вале дар асл байни ощо ихтилоф ва ракобати тунду тезе вучуд дорад, зеро xаp яке кушиш менамояд, ки нисбат ба дигаре зиёдтар манфиат бинад.
Онxо аз ин ч^ат xам айнан ба савдогарони чорбозоргард, ки аз иттщод ва иттифок дам зананд xам, «лекин Fаpазашон гул задани якдигар ва хок пошидан ба чашми xамдигаp буда, бисёртар ба худ харидор чалб кардан ва аз рафики худ зиёдтар манфиат ёфтан аст» [4, с. llO-111], монанд мебошад. Чунон ки мебинем, нависанда бо ба чорбозоргардон монанд кардани мустамликачиёни Fаpб хислатxои асосии империалистонро бо як тарзи оммафаxме ошкор нишон медиxад.
Дар зимни xамин макола мо боз як ташбеxи мувофикеро мебинем. Нависанда акнун Шаркро ба беморе ва мустамликадоронро ба ворисони беинсофу чашмгурусна шабоxат дода, мунофикй ва риёкории шахсони сарватпарастро боз xам равшантар тасвир мекунад.
«Аxли Шарк, - менависад у, - дар ин солxои охир бемореро монанд буд, ки бистари мараз ба xолати эxтизоp монанд буд, ки дар атрофаш ворисони чашмгурусна чамъ шуда, мунтазири баромадани чони бемор ва дар фикри бисёртар xисса рабудан аз моли мерос бошанд.
...Чунон ки ворисони беинсоф пеши бемор баpдypyFy риё xаpфxои тасаллиомез зада, xакикатан xаp чй зудтар мурданашро аз Худо металабанд, инчунин фарангиён xам ба сари бистари бемори Шарк нишаста, тасаллщои дypyFинy риёкорона медиxанд, масалан: «Дар истиклоли шумо xаpгиз халал нахоxад расид, xyкyки сиёсй ва миллии шумо ба куввати конуни байни дувал маxфyз аст; мо дар мулки шумо чашм надухтаем, балки мехоxем мамлакати шуморо аз ч^ати тичорат ва иктисод тараккй дщем, ба таъмироти маданй обод кунем, масориф ва мадохили шуморо мунтазам намоем, бар руйи аxолии шумо дари илму маърифатро кушоем...» гуфта, xакикатан xаp чй зудтар осори xаёти ин бечораро аз дунё бардошта ба амлокаш соxиб шуданро мехостанд» [4, с. ИЗ].
Дамин тавр, нависанда, ки никобро аз руйи империалистони F0сиб ва торочгар барканда, сирати манфури онxоpо дар пеши назари хонанда возеxy равшан нишон медщад, ки дар шароити имруза xам аxамияти худро гум накардаанд.
Садриддин Айнй дар як силсила маколаxояш, ки ба тафсири авзои байналхалкй бахшида шудаанд, дар вазъияти сиёсй-ичтимоии кишваpxои Шарк ва таърихи
мyборизаxои озодихоxии халвдои он таваккуф карда, таъсири Инкилоби Октябрро ба олами Шарк ва вусъати xаракатxои инкилобии онро хотиррасон менамояд.
Нависанда доир ба равияи Дукумати Шуравй нисбат ба масъалаи Шарк менависад, ки давлати Шуравй, бар хилофи давлатxои империалиста, озод гардидани Шаркро мехоxад ва дар ин роx ба аxолии Шарк, ки баxри озодй бархостаанд, ёрй ва пуштибонй хоxад кард. Бинобар ин, «халосгарони Шаркро лозим аст, ки аз ин фурсат истифода карда, ба Дукумати Шурой робита пайдо кунанд. Аз ин чо таълимот гирифта, ба xар тарафи машрикзамин ташкилотxо, чамъиятxо барпо намоянд, чй будани сарватдорони фарангиёнро ба аxолии Шарк фаxмонанд, то аз маxв шудан пештар душмани худро маxв кунад» [4, с. 118].
Муаллиф дар ин кабил маколаxояш бештар аз руйи хабарxои матбуот ва агентиxои телеграфй равиши амалиёт ва мyxорибаxои зиддиимпериалистии аxолии Шаркро тасвир намуда, рочеъ ба xаракатxои миллй-озодихоxии халкxои Туркия, АфFOнистон, Эрон, Диндустон, Хитой, Арабистон ва дигар кишварxои Осиё муфассал маълумот медщад. Нависанда, алалхусус, дар бораи xамон давлатxои Шарк, ки дар мyборизаxо суботкорй ва азми катъй нишон дода, ба xyкyки миллии худ соxиб мешуданд, бо таваччyxи махсусе сухан меронад. Чунончй, y амалиёти халки АфFOнистонро, ки дар натичаи чонфишониxо ЮFи асорати мустамликадорони англисро дур партофта, ба истиклолият ва соxибихтиёрй ноил гардидаанд, такдир намуда, менависад:
«Дар вакте ки давлати шашxазорсолаи Эрон ба усули накораи Англис бозй мекард, хони Хева ва амири Бухоро хаёли Николаи матруди мактулро медиданд ва ба чойи xyкyмати Николай xимояти давлати Англисро худ хоста, орзуи дyFро ба моxтоб мешикастанд, ё ки xанyз аз борон халос нашуда ба ихтиёри худ дар новадон мехостанд бияндозанд», давлати АфFOнистон дар аxди «амир Амонуллохон ба як икдоми Fаюронаи инкилобчуёна эълони истиклол карда, ба зарби шамшери обдор аз хасми саркаш муддаои худро тасдик кунонд, xам ба давлати чyмxyрияи Русия, ки бо аxли Шарк муттафики табиист, дасти дуста дароз кард» [4, с. 115].
Публитсистикаи сиёсии С. Айнй дар масъалаи Шарк, тавре мyxаккикон гуфтаанд ва мо низ дар таxлили чанд маколаи муаллиф дарёфтем, чунин масъалаxоро дарбар мегирад:
-Шарк бедор мешавад;
-Шарки бедор аз паи Россияи Шуравй меравад;
-Байни Шарку Fарб xамеша талош мавчуд буд ва Fарб мехост Шаркро чун Fyлом истифода намояд;
-Мустамликадорон дар сиёсати худ нисбат ба Шарки мазлум xам зурй ва xам фиребро истифода мебурданд.
Навиштаxои устод С. Айнй дар масъалаи Шарк асосан дар жанрxои макола ва нигориш буда, бо манбаъxои матбуоти туркй ва форсии берун аз Осиёи Миёна такя мекарданд.
Масъалаи дигаре, ки дар маколаxои вобаста ба Шарк бахшидашудаи устод ба чашм мерасад, ин мyстаxкам гардидани дуста ва иттиxодияxои xалкxо мебошад.
С.Айнй махсусан, аxамияти калон доштани робитаи халвдои Шарк ва Fарбро дар мубориза ба мукобили империализм таъкид менамояд. Вай халвдои Шарк ва Fарбро даъват мекунад, ки ба якдигар ёрй ва xамкорй намуда, муттаффикона барои xyкyк ва озодии худ, бар зидди зулму асорат бархезанд. Дамчунин, устод дар маколае, ки бо унвони «Ба xам пайвандед, ранчбарони Шарку Fарб!» навиштааст, чунин изxори акида менамояд:
«Дар xангоме, ки давлатxои чаxонгир бо олами Шарк дар xолати мyxориба ва катъи муносибат xастанд, агар ранчбарони зери дасти эшон ба як xаракати шерона ба майдон дароянд, зеру забар шудани чаxони ^xra бисёр фурсат намехоxад...
Хулосаи калом: барои таъмини инкилоб ва озодии чаxон ба xам пайвандед, ранчбарони Шарку Fарб» [4, с. 117].
Аз таxлилy хyлосаxои боло ба хулосае омадан мумкин аст, ки тарFиби дуста ва иттщоди халкxои чаxон дар муборизаи умумй барои озодй ва саодати инсоният дар маколаxои ба масоили Шарк бахшидаи С.Айнй мавкеи мyxимме ишFOл карда, яке аз асосxои идеявии публитсистикаи y-масъалаи шинохт ва xyввияти миллй, худшиносиву хyдогоxи миллиро фароxам овардааст.
Дар анчом маврид ба таъкид аст, ки мавзуи «Айнй ва худшиносии миллй» танхо баъд аз бозсозй (1985) мавриди таваччухи айнишиносон карор гирифтааст. Аз чумла, дар навиштахои М.Шукуров, С.Табаров, А. Махмадаминов, Х.Асозода, М.Абдуллох, И.Усмонов, М.Имомов дар ин масъала сухан рафтааст, аммо аз руи мизони арзишхои миллии чомеаи сохибихтиёри точикон пахлухои гуногуни он ба омузиш аз тачдиди назар ниёз дорад.
Адабиёт:
1. Айнй С. Куллиёт Ч,.7. - Душанбе: Нашриёти давлатии Точикистон, 1962.
2. Шакурй М. Хуросон аст ин чо: маънавиёт, забон ва эх,ёи миллии точикон. - Душанбе: Оли Сомон, 1997.
3. Абдуллох М. Устод Айнй ва худогохии миллй. М.Абдуллох, // Садои Шарк, 1996, №5-8. -С. 59-62.
4. Айнй С. Осори баргузида. Ч,.1. / С.Айнй. Душанбе: Ирфон, 1958.
5. Табаров С. Масоили ифтихори миллй ва байналмилалй аз биниши Садриддин Айнй. С.Табаров // Чустучухои адабй. Китоби 3. -Душанбе: ДДМТ, 1999.
6. Махмадаминов А.С. Адабиётшиносй ва худогохии миллй / А.С.Махмадаминов. -Душанбе: Сино, 1998.
7. Асозода Х. Вокеият, сиёсат ва С.Айнй / Х.Асозода. Душанбе: Шучоиён, 2010.
8. Усмонов И. Точикон / И.Усмонов. Душанбе, 2001.
9. Имомов М. Сужет ва тасвир дар насри Садриддин Айнй / М.Имомов. Душанбе: Адиб, 2007.
ОТРАЖЕНИЕ ПРОБЛЕМ ВОСТОКА И НАЦИОНАЛЬНОГО САМОСОЗНАНИЯ В ПУБЛИЦИСТИКЕ САДРИДДИНА АЙНИ
Садриддин Айни является основоположником современной таджикской литературы и относится к плеяде известных писателей, которые достигли творческих вершин. Его деятельность осуществлялась на основании требований времени, и он признан как один из величайших писателей восточного мира в XX веке: Велика заслуга С. Айни и его творчества в развитии жанра публицистики в таджикской литературе. В данной статье автор рассматривает тему отражения проблем Востока и национального самосознания в публицистике Садриддина Айни.
Ключевые слова: Садриддин Айни, основоположник таджикской советской литературы, национальное самосознание, публицистика Садриддина Айни,отражение проблем Востока.
THE REFLECTION OF THE PROBLEMS OF THE EAST AND NATIONAL IDENTITY IN
JOURNALISM SADRIDDIN AINI
Sadriddin Ayni is the founder of modern Tajik literature and belongs to the pleiad of famous writers who have reached the creative heights. His activities are carried out based on the requirements of the time, and he is recognized as one of the greatest writers of the Eastern world in the twentieth century: the Great merit of S. Aini and his work in the development of the genre of journalism at Tajik literature.In this article the author examines the topic of reflection problems of the East and national identity in journalism Sadriddin Aini.
Keywords: Sadriddin Ayni, the founder of Tajik Soviet literature, national identity, journalism Sadriddin Ayni,a reflection of the problems of the East.
Сведения об авторе: Хушвахтов Эхсонджон, аспирант кафедры международной журналистики Таджикского национального университета, е-mail: ehson.89@mail.ru
About author: Khushvakhtov Ehsonjon, post-graduate student of the chair of International Journalism at the Tajik National University
