CC BY
14THE ANALYSIS OF SOME OF THE PECULIARITIES OF «GOLBAZM» TRADITION
In this author analyzed one of the cultural parts of the Tajik weddings named gulbazm ("flowers celebration"). Gulbazm as a celebration has appeared in 1980's and has competitive character which is performed between young men and girls. Performers of this celebration perform many short folk songs and poems from Tajik written literature.
Keywords: tradition, flower competition, ritual, wedding, party, quatrain, verse, distich, folksong.
Сведения об авторе: Аминов Абдуфаттох,, ассистент кафедры таджикской литературы Таджикского государственного педагогического университета имени С. Айни, e-mail: mseddiq@mail.ru
About author: Aminov Abdufattoh, researcher of the chair of Tajik literature, Tajik State Pedagogical University named after S. Aini
ТАКОМУЛИ НАСРИ АНДЕША ДАР АДАБИЁТИ ТОНИКИ НИМАИ
ДУВУМИ АСРИ XX
Асоева П.
Донишгоуи миллии Тоцикистон
Тавассути киссаи Кухзод «Кини Хумор» ва ё «Андешахо дар танхой» ба истилохи мухаккикони насри муосир дар адабиёти солхои 60-70 точикй насри андеша зухур намуд, ки мухимтарин хасоиси он аз тарики андешаронй ё баррасихои зехнии ходисаю вокеахо офарида шудани фазои бадеии асар мебошад. Ч,устучухои нависанда дар ин заминало асосан дар атрофи мавзую масъалахои муайяне мечарханд, ки адиб онхоро ба хайси консепсияи ягонаи эчодию бадей пазируфтааст. Устод М.Шакурй бо такя ба андешаи Е. Винокуров таъкид менамояд, ки аксари эчодкорон аз огоз то анчоми эчодиёти худ як фикри асосй ва мухимро пайгирй менамоянд: «Нависандаи хакикй ба мардум хатман фикри мухимро мегуяд. Мумкин аст, ки ин фикри вай дар як ё ду-се асараш ноаён ифода шуда бошад, лекин хама такопухои вай дар атрофи хамон фикри асосй чараён меёбад. У мехохад, ки онро барои хамачониба равшан карда пахлухои нав ба нав, тобишхои тоза ба тозаи онро ошкор созад ва мардумонро - хонандагони худро низ ба ин раванди мураккабу пурмашаккати чустучухои маънавии худ шарик намояд. Бино бар ин, аз чунин асархо олами фикру эхсосоти хонанда ганитар, чашми вай бинотар, акли у расотар мешавад» [1, с. 29-30].
М. Шакурй ин падидаи хунарию бадеии насри муосири точикиро муфассал баррасй намуда, таъкид менамояд, ки мавзую масъалаи асосии эчодиёти баъзе нависандагон хеле барвакт муайян шудааст. Яке аз чунин насрнависони мо Урун Кухзод мебошад. Аз аввал тамоман равшан аст, ки у фикру андешахои мухиме дорад ва хамаи онхо дар гирди як масъалаи муайян чарх мезанад. Хусусан, хангоме ки мачмуаи у «Кини Хумор» (1978) чоп шуд, он ходисахое, ки диккати уро ба худ бештар кашида истодаанд, он андешаву мулохизахое, ки уро хамеша побанди худ медоранд, равшантар намоён гардид [5, с. 30].
Бояд гуфт, ки киссаи «Кини Хумор» пас аз киссахои «Рохи агба», «Писанддара» ба таълиф расида, аз чихати тахкики бадеии ходисаю вокеахо ва тасвири шахсиятхои достонй як андоза идома ва такмили масири эчодии нависанда мебошад. Ин асар аз нигохи шакл ба кавли А.Абдуллоев шакли нисбатан нав дорад. Бо вучуди ин, дар киссаи мазкур сухан дар бораи хаёт, шароит, тарзи кору рафтори муаллимони яке аз мактабхои дехаи Сарои Камар меравад. Ин чо хонанда зимни мутолиаи вокеахои марбути хаёти муаллимони мактаби номбурда бо характерхои ба хам зид, бо одамони дорои хислату ахлоки мухталиф вомехурад, ки хамаи онхо машгули таълиму тарбияи насли наврасанд. Дар назари аввал чунин менамояд, ки хамаи ин ашхос бо чиддият ба кори таълиму тарбият машгуланд, вале баъзеи онхо чунон як рафтору кирдорхое доранд, ки касро дар хайрат мегузоранд. Кдхрамони марказии кисса Исфандиёр дар вазъиятие карор дорад, ки сару хисоби кори дунёро намеёбад. У хайрони рафтору кирдорхои муаллимон аст: «Масалан, Усмонов менолид, ки Талбаков масъулият хис
намeкyнад. Ба даpачаe, ки мyаллимони шоиста коp мeкyнанд, xалолкоp нeст. Талбаков аз он мeнолид, ки ба кадpи вай намepасанд. Хизматxояшpо ба назаp намeгиpанд, бахиланд, ypо бад мeбинанд, xасад мeбаpанд, аз ин py чашми дидан надоpандy бо xаp васила пeши pоxашpо мeгиpанд. Ва xаp яки онxо ба дypyстии даъвои худ садy як далeл мeоваpанд - катоp-катоp xодисаxоpо накл мeкаpд, ки дили сомeъ хоxy нохоx ба xолаш мeсyхт. Гоxо даp танxой Исфандиëp ба далeлy бypxони онxо аз сидки дил боваp мeкаpд, дилаш мeсyхт ва аз дасташ ояд, ëpï мepасонид. Гоxо даp танxой Исфандиëp гyфтоpy pафтоpи онxоpо ёд оваpда, ба андeша фypy мepафт ва xайpон мeмонд, ки py ба py шаванд, 6усо6ус мeкyнанд, чудо-чудо бошанд, устухони якдигаppо мехоянд» [2, с. 131].
Ба андeшаи Исфандиëp одам бояд якpyй бошад, xалол зиндагй кунад, xалол коp кунад. Модом ки xама як максад ва як вазифа доpанд, бояд мyттаxидy яктан бошанд, то ки ба осонй ба максад биpасанд, xамeша даp саpи Исфандиëp суоли «чаpо», яънe «чаpо ин маpдyм чунинанд?» давp мeзад. «Ин «чаpо» чавоб мeчyст, Исфандиëppо азоб мeдод, хобашpо мeпаppонд, xатто гоxe ба ^шаи хилвату кунчи танxой мeкашид» [4, с. 40].
Вокeаи мyxимe, ки даp фазои бадeии киссаи мазкyp мачpои наклpо сypъат мeбахшад, ин xодисаи аз хонаи шавxаpаш баpомада pафтани Хyмоp аст. Ин xодиса гапу гапчаxо ва xодисаxоepо даp пай дошт, ки чexpаи бадeиpо даp фазои умумии кисса pавшан мeсозад. Атpофиëн сабабxои ин xодисаpо ба Исфандиëp иpтибот мeдиxанд. Дама сабаби бадбахтии Хyмоppо мeчyянд. Даp xолe ки худи атpофиëн сабабгоpи асосии ин xодиса xастанд. Чунонки А. Абдyллоeв мeнависад: «Кyxзод табаддулоти ботинй, таFЙиpи хислат ва андeшаxои Хyмоppо ботамкин нигоштааст. Факат таFЙиpоти оxиста-оxистаи хаpактep ва тафаккypоти ботинии чyкyp Хyмоppо ба дигаpгyнии куллй даp xаëташ pаxнамyн сохтааст. Ин xам як навъ дpамаи xаëт, дpамаи одаму олам аст, валe вокeан он бо чаxони андeшаxои давомдоp, тафаккypy тааммук ва таъсиpоти шyypи маънавй алокаманд мeбошад» [3, с. 125].
Ин масъала xангоми тасвиpи симои бадeии Хyмоp, ки зани зeбоию хyшзexн ва сepxаpакат аст, ба миён гузошта мeшавад. Хyмоp шавxаpи пулёб доpад ва даp зиндагй ягон ниёзи моддй надоpад. Валe аз нигоxи дигаp y ниëзxои зиёди маънавию ахлокй доpад, ки онxоpо бо пулу мол, либосxои киммат ва дигаp василаxои моддй чyбpон каpдан намeтавон. Аxволи Хyмоp даp андeшаxои Исфандиëp, инчунин даp мyлоxизаxои Вepа, ки низ муаллими чавони хушфи^ аст, мавкeи калон доpад.
Фазои бадeии киссаи «Кини Хyмоp» асосан даp заминаи ба xам алокаманд сохта, ба калам додани вокeаxо ва шахсиятxои мухталиф фаpоxам мeояд. Вусъати чаxони xамосии киссаи аз вусъати чаxони ботинии каxpамон ва xодисаxои аз саpи онxо мeгyзашта вобаста аст. Ин чо як конунмандии адабию xyнаpиe xаст, ки шаpxи илмии онpо мyxаккики pyс H.Tамаpчeнко додааст: «Hотакpоpии xyдyдxои сyжeти xамосй вобаста ба xамон xолати сyжeтист, ки он мантики бунёди сохтоpи наклpо муайян мeкyнад» [4, с. 40].
Mаxз xамин иpтиботи байни yнсypxои сyжeт, ки даp заминаи ихтилофxои xаëтй ба вучуд мeояд, даp чаxони бадeии асаpи нависанда моxияти xодисаю вокeаxоpо ба тавpи pавшан ба чилва мeоpад. Mоxияти он зина ба зина, даp pафтоpy киpдоp, баpхypдy муносибати каxpамонон ва натичагиpиxои онxо аз xаводиси pyзгоp амиктаpy pавшантаp ба зexни хонанда мepасад.
Бояд таъкид каpд, ки созмони бадeии киссаи «Кини Хyмоp» аз асаpxои пешинаи муаллиф тафовyтxои чолибe доpад, ки моxиятан онxо ба поэтикаи киссаи мазкyp иpтибот мeгиpанд. Нависанда паxнои бадeии асаppо аз OFOЗи он тавассути ба мачpои накл воpид сохтани шахсиятxои достонй pангинy сepовоза мeгаpдонад. Cаpнавишти Хyмоp даp мачpои сyжeти кисса омил ва ё василаи мyxими танзими овозxо ва нepyи асосии xаpакатбахши чаpаëни сyжeт аст. Ин xодиса бeвоситаю бавосита даp зexни шахсиятxои асосии кисса мeчаpхад ва он то анчоми сyжeти асаp идома мeëбад.
Адабиёт:
1. К^зод У. Кини Хyмоp. Повест ва xикояxо. - Душанбе: ^фон, 1978.
2. ^аxpамони замон ва инкишофи насp. Myxокимаи насpи адабиёти точик // Садои Ш^к. -
1989. - № 6. С. 130-146.
3. ^уллапаймони сухан. - Душанбе: Деваштич, 2009.
4. Tамаpчeнко Н. Д. Teоpия pодов и жанpов. Эпика. - Tвepь: Try, 2001.
5. Шакypй M. Mактаби одамият. - Душанбе: Адиб, 1991.
РАЗВИТИЕ ПРОЗЫ МЫШЛЕНИЯ В ТАДЖИКСКОЙ ЛИТЕРАТУРЕ ВТОРОЙ
ПОЛОВИНЫ XX ВЕКА
В таджикской прозе 60-70 годов XX века появилась новая тенденция, которую назвали прозой мышления. Эта черта современной таджикской прозы ярко выражена в повестях У. Кухзода. Автор аназизирует повесть «Реванш», которая сыграла важную роль в развитии прозы мышления в таджикской литературе второй половины XX века.
Ключевые слова: таджикская проза, проза мышления, повесть, таджикская литература, новая тенденция.
DEVELOPMENT THOUGHTS PROSE IN THE TAJIK LITERATURE OF THE SECOND
HALF OF XX CENTURY
In 60-70 years XX century were the time of the new tendency, which called the thoughts of prose. These modern Tajik ideas noticed in novels and stories of U. Kuhzod. Especially the novel titled «Revansh» has a great role in the improvement of proses in Tajik literature in the ends of the XX century.
Key words: Tajik prose, the thoughts of prose, novel,Tajik literature, new tendensy.
Сведения об авторе: Асоева Парвина, соискатель Таджикского национального университета, e-mail: soleh59@mail.ru
About author: Asoeva Parvina, researcher of the Tajik National University
МАЦОМИ УСТОД АЙНИ ДАР ОСОРИ ДОНИШМАНДОНИ ЭРОНИ
Сайфуллоева М.
Донишгоуи давлатии бизнес ва сиёсати Тоцикистон
Корхои мухимме, ки насли аввал ва миёнаи донишмандон ва нависандагони эронй - Саид Нафисй, Алй Асгари Дикмат, Парвиз Нотили Хонларй, Дабиби Ягмой, Дусайни Лисон, Алй Акбар Саидии Сирчонй, дар рохи шинохт ва муаррифии Садриддин Айнй дар Эрон ба чо оварданд, заминаи шоистае барои омузиши минбаъдаи хаёт ва эчодиёти Садриддин Айнй мухайё намуданд. Доктор Мухаммад Чдъфари Ёхакй яке аз хамин гуна олимони сохибдилу сохибзавки Эрон аст. Китоби мухиме, ки у рочеъ ба таърихи адабиёти форсй дар карни бистум ба майдон гузошт, «Чун сабуи ташна» (1995) ном дорад.Доктор Ёхакй кабл аз хама сахми Садриддин Айниро дар адабиёти чадидгароён таъйид менамояд. Ин давраи адабиёти точик аз замон ва осори поягузори чараёни маорифпарварй Ахмад Махдуми Дониш гирифта, то худи Садриддин Айнй идома меёбад. Маълум аст, ки бо таъсири осори Ахмад Махдуми Дониш як зумра шоирони тозаандеш дар адабиёти точик ворид шуда буданд, ки онхо Абдулкодирхочаи Савдо, Шамсиддин Шохин, Мухаммад Сиддики Дайрат, Мулло Абдулмачиди Музтариб, Абдулвохиди Мунзим ва албатта худи Садриддин Айнй ба шумор меоянд. Мухаммад Чдъфари Ёхакй дуруст мефармояд, ки кабл аз инкилоби Октябр чумбиши тачдидгароёни точик танхо каноти мухолифе буд ва он бо Амирсолори Бухоро ба ситез бархост. Дар ин чумбиш андешаварони тараккихох ба мафхуми вокеии он вучуд доштанд, ки дар он миён Садриддин Айнй дурахшандагии бештаре ёфтааст. Муаллифи китоби «Чун сабуи ташна» фикру андешахои худро дар бораи даврабандии адабиёти муосири точик ва тавсифи мархилахои он иброз намуда таъйид менамояд, ки дар хамаи даврахои рушду камоли ин адабиёт Садриддин Айнй накши рушан доштааст. Бисёр чолиб аст, ки ба назари доктор Ёхакй хар як ибтикороти Садриддин Айнй чуяндагй ва бозёфти тоза менамояд. Ин аст, ки у оид ба асари Садриддин Айнй «Намунаи адабиёти точик»дар робита бо эхтиёчи халк ба ин гуна китоб чунин изхори андеша мекунад: «Садриддин Айнй дар соли 1925 бо таълифи ганчинаи азиме аз адабиёти точик дар рохи тахкики хостахои миллати худ гоми бузурге бардошт ба зиддияти узбекхо ва тасмиме котеъ пушти сар гузошт, ки саранчом ба ташкили давлати чадиди Точикистон, ба мафхуми навини он мунтахй гашт ва забони точикй (форсй), ки баъдхо точикон бо ифтихор аз он ёд карданд ва ба сурудани шеър ва падид овардани осори достонй (насри) ва намоишй муваффак ...»
