Научная статья на тему 'THE NEED TO DEVELOP THE HISTORICAL CONSCIOUSNESS OF YOUTH IN UZBEKISTAN'

THE NEED TO DEVELOP THE HISTORICAL CONSCIOUSNESS OF YOUTH IN UZBEKISTAN Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
23
6
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Ученый XXI века
Область наук
Ключевые слова
HISTORY / HISTORICAL CONSCIOUSNESS / HISTORICAL MEMORY / PRIDE / HOMELAND / HISTORICAL KNOWLEDGE / IDENTITY / NATIONAL STATEHOOD

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Makhkamov K.O.

This article highlights the need to develop the historical consciousness of young people today, and the work that is being done in Uzbekistan to promote this, while also emphasizing the importance of historical consciousness in studying the processes of globalization and the past.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «THE NEED TO DEVELOP THE HISTORICAL CONSCIOUSNESS OF YOUTH IN UZBEKISTAN»

Исторические науки межкультурные коммуникации

THE NEED TO DEVELOP THE HISTORICAL CONSCIOUSNESS

OF YOUTH IN UZBEKISTAN

K.O. Makhkamov1

Аннотация

This article highlights the need to develop the historical consciousness of young people today, and the work that is being done in Uzbekistan to promote this, while also emphasizing the importance of historical consciousness in studying the processes of globalization and the past.

Key words: history, historical consciousness, historical memory, pride, homeland, historical knowledge, identity, national statehood.

Бутун дунёда тарихий онг феноменини илмий-назарий дамда амалий тадкикотлар асосида урганиш дамда ёшлар тарихий онгини ривожлантириб боришга булган ;изи;иш борган сайин кучаймокда. Миллий мансублик туйгусини ривожлантиришда тарихий онгнинг устувор адамиятини аниклаш, ёшларнинг тарихий тафаккурини янги ахборот технологиялари асосида шакллантириш усулларини ишлаб чи;иш, тарихий онг тара;;иётини ифодалайдиган ижтимоий-маданий жидатлар (тарихий нарративлик)ни тад;и; этиш, ёшлар тарихий онгини ривожлантиришда меъморий обидаларнинг урнини урганиш сингари бир ;атор инновацион ёндашувлар амалга оширилмокда.

Сунгги йилларида Узбекистон келажаги булган баркамол авлодни Ватан тарихига хурмат, тарихий хотира, тарихий бадо, тарихий ифтихор тушунчалари рудида тарбиялаш учун ёшларга буюк меросимизга доир билимлар беришни ю;ори савияга кутариш, барча бос;ичдаги таълим тизимида укувчи ёшлар тарихий онгини ривожлантириш ма;сад ;илиб куйилди. Бугунги кунда Узбекистоннинг энг янги тарихи буйича жамоатчилик кенгаши фаолиятининг ташкил этилганлиги, маънавий-маърифий ишлар самарадорлигини оширишга эътибор кучайиб бораётганлиги, буюк мутафаккирлар илмий ижодини тад;и; этувчи хал;аро илмий-тад;и;от марказларини тузиш туррисидаги карорлар, шунингдек, таълим содасида олиб борилаётган ислодотлар хар томонлама етук, ватанпарвар авлодни тарбиялаш ма;садига каратилгандир. «Хусусан, миллий узлигимизни англаш, Ватанимизнинг кадимий ва бой тарихини урганиш, бу борада илмий-тадк;ик;от ишларини кучайтириш, гуманитар сода олимлари фаолиятини хар томонлама куллаб-кувватлаш» [1] мухим адамият касб этмокда. Укувчилар тарихий онгини ривожлантириш, унинг ижтимоий-маънавий даётдаги ва шахс тарбияси тизимидаги ролини тад;и; этиш назарий ва амалий адамиятга моликдир.

Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг 2017 йил 7 февралдаги «Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Харакатлар стратегияси тугрисида» [2,29] ги ПФ-4947- сон фармонининг кабул килиниши мамлакатимизда барча содаларда амалга оширилаётган ислодотлар катори маънавий-маърифий содадаги ишларни янада янги боскичга кутаришни назарда тутади.

2017-2021 йилларда Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Харакатлар стратегиясида ижтимоий содани ривожлантиришга йуналтирилган адоли бандлиги ва реал даромадларини изчил ошириб бориш билан бирга таълим, маданият, илм-фан, адабиёт, санъат ва спорт содаларини ривожлантириш, ёшларга оид давлат сиёсатини такомиллаштириш; хавфсизлик, миллатлараро тотувлик ва диний багрикенгликни таъминлаш; чукур уйланган, узаро манфаатли ва амалий рувдаги ташки сиёсат юритиш билан давлатимиз мустакиллиги ва суверенитетини мустадкамлаш

Махкамов Кодиржон Одилжонович - доктор философии (PhD по социологическим наукам), Наманганский государственный университет, Узбекистан.

yMe^rn XXI BeRa • 2020 • № 1 (60)

мaсaлaлaригa элохидэ эътибор п^этил^^ Шyнингдeк, Y^e^d^ Рeспyбликaси Прeзидeнтининг «Узбeкистон Рeспyбликaси Фaнлaр aкaдeмияси хузуридэ Узбeкистоннинг энг янги тaриxи бyйичa Жaмоaтчилик кeнгaши фaолиятини тaшкил этиш тугрисидэ» 2017 йил 30 июндaги ПК^-3105 сон [3,40] кэдори Вaтaнимизнинг миллий дaвлaтчилиги вyжyдгa ^лиши, тaрaк;к;ий этишининг энг янги тaриxини тэдкик; этиш Ba ук;итиш, уни эхоли Уртaсидa тэргиб ;илиш мэ^сэдидэ илмий, илмий-оммэбоп, y^yв-мeтодик, мэърифий aдaбиётлaрни тaйёрлaш Ba чоп этиш, ёшлaрдa, эввэлэм6ор, умумтэълим мэктэ6лэри, кэсб-хунэр коллeжлaри хэмдэ aкaдeмик лицeй укувчилэри, K^aBepca, олий укув муэссэсэлэри тaлaбaлaридa мэмлэкэт тaриxи дэ^идэги чукур билимлэрни шэкллэнтириш вэ ривожлэнтириш мэ^сэдидэ к^бул ;илинди.

Шу билэн биргэ, улэрдэ тaриxий онг, тaриxий xотирa, вэтэн тaриxигa хурмэт, тaриxий бэхо, тaриxий мэдэният, тaриxий вэтэнпэрвэрлик, тaриxий фaxр тушунчэлэрини ривожлэнтиришга эришиш орк^ли мaмлaкaтимизнинг эртэнги кeлaжaги вэ дэвомчилэри булгэн бэркэмол эвлодни тэрбиялэш мэ^сэд килингэн. Бунинг учун, эввэло, ёшлэргэ тaриxий билимлэр бeришни янэдэ ю;ори сэвиягэ кутэриш, Узбeкистоннинг миллий дэвлэтчилиги энг янги тaриxини ургэниш вэ тэргиб ;илиш, умумий уртэ, уртэ Maxcyc вэ олий тэълим тизимидэ укувчи ёшлэр тaриxий онгини ривожлэнтириш мухим эхэмият кэсб этэди.

Боиси, дунё хэмжэмияти билэн и;тисодий, ижтимоий-сиёсий вэ мэдэний элок^лэрни кeнг йулгэ куяётган Y^e^d^ хозирги тaриxий дэврдэ жэхон эфкор оммэсигэ узининг бой тaриxи, мэънэвий ;эдриятлэри, мэдэний мeросини нэмоён ;илиши зэрур. Чунки, «хэр бир xaл; тaриxидa шундэй дэврлэр булэдики, бу дэврлэр xaл;нинг истeъдоди, мэънэвий дaрaжaси, э;лий ;обилиятини бутун жэхон ми;ёсигэ олиб чикдди хэмдэ жэхон мэдэниятини ривожигэ aжрaлмaс хиссэ булиб кирэди. Бундэй дэврлэрнинг ;иммэти нихоятдэ мухим тaриxий вок^лэрнинг руй бeриши хэмдэ буюк эрбоблэр, тэлэнт эгэлэри, мyтaфaккирлaрнинг фэолияти вэ ;олдиргэн мeроси билэн улчэнэди». [4,78]

Мустэ;иллик йиллэридэ мaмлaкaтимиздa миллий aнъaнa вэ ;эдриятлэрни эъзозлэш, буюк тaриxий-мaдaний мeросгa эгэ булгэн вэ жэхон цивилизэциясининг ривожигэ улкэн хиссэ кушган xaл;имизнинг тaриxий xотирaсини сэ;лэш вэ тaриxий онгини ривожлэнтириш, ёш эвлодни миллий узликни энглэш вэ вaтaнпaрвaрлик рухидэ тэрбиялэш мaсaлaсигa кэттэ эътибор ;эрэтилди. Мэфкурэвий ёндэшув билэн узгэртирилгэн ёки бузиб тэл;ин этилгэн тaриxимизни тиклэш, тэълим тизимидэ ёшлэргэ хэ;;оний тaриxни у;итиш [5,81] мaънaвий-мaърифий ишлэрнинг мaзмyн-мyндaрижaсини исти;лол дэври тaлaблaригa мувофи;лэштириш буйичэ ;этор хужжэтлэр ;эбул ;илинди.

Дaрхa;и;aт, мэънэвий тэрбия жиддий эътиборни тэлэб ;илэдигэн, инсоннинг шжс булиб шaкллaнишидa энг эсосий роль уйнэйдигэн сохэ булиб, унинг мухим функциялэридэн бири тaриxий онгни ривожлэнтириш, тaриxий xотирaни сэ;лэшдир. Мэънэвиятли шжс уз xaл;и тaриxини, эждодлэри ;олдиргэн мeросни, миллий ;эдрият вэ имкониятлэрни билиши кeрaк. Мэънэвиятни энглэш учун эсэ кишидэ тaриxий онг шaкллaнгaн, тaриxий xотирa «кристaллaшгaн» булиши зэрур. Тaриx, тaриxий онг xaл;нинг ^л^э^ учун пойдeвор ролини утэйди, инсонгэ узлигини энглэш хэмдэ бутун олэмни билишгэ ёрдэм бeрaди.

Тaриxий онг, тaриxий xотирa хозирги дэвргэ ^либ умуминсоний мэънэвий хэётдэги глобэл муэммогэ эйлэнди дeсaк, муболэгэ булмэйди. Муэйян гeосиёсий кучлэр бутун олэм буйлэб axло;сизлик рeцидивлaрини ёйишгэ, ;эдимдэн яшэб кeлaётгaн олижэноб aнъaнaлaрни тaх;ирлaшгa, тэржни соxтaлaштириб, ёшлэр вэ кaттaлaр орэсидэги ворисийликкэ рaxнa солишгэ уринмо;дэ. Шу эснодэ, тaриxий онг шaкллaнaдигaн социaл-дeмогрaфик зэмин -ёшлэр, шу жумлэдэн улэрнинг энг фэол ;исми - бутун дунёдэ хэм, бизнинг мaмлaкaтимиздa эсэ, мутло; купчиликни тэшкил ;илэдигэн у;увчи ёшлэрдэ тaриxий онг шэкллэнишининг динэмикэси вэ стэтикэсини ургэниш социологиянинг мухим вaзифaлaридaн биридир.

Иcторичecкиe науки мeжкyльтyрныe коммyникации

Укувчи ёшлар тариxий онгининг шаклланиши, янгиланиб, ривожланиб бориш жараёнларини амалга ошириш, cоциал-пeдагогик ёндашyвларни такомиллаштириш маcалалари ижтимоий тараккиётнинг мудим омили cифатида долзарб дигабланади. Бунинг куйидаги cабаблари бор.

Бupuнчuдaн, тариxий онг, тариxий xотира катeгорияларини yмyммeтодологик cоциологик тадлил килиш нафа;ат Узбeкиcтон илму фани олдида турган мудим вазифа, унинг муваффакиятли eчим топиши эcа маънавиятни юкcалтиришнинг зарур шарти, маълум маънода унинг кафолати булиб xизмат килади.

Иккuнчuдaн, тариxий онгнинг модиятини очиш, унинг маънавий даётдаги урни ва ролини ани;лаш учун ушбу тушунчага илмий таъриф ва тавгаф бeриш, у ифодалайдиган ижтимоий додигани cтрyктyрали-фyнкционал ва тизимли тадлил килиш, гeнeзиcи ва эволюцияотни урганиш назарий ва амалий жидатдан зарур дигабланади.

Учuнчuдaн, таълим-тарбия тизимида тариxий онгни шакллантириш энг олдинги уринда туришини инобатга олиб, ушбу тизимнинг укувчилар тариxий онгини янгилаш ва ривожлантириш ишида кулланиладиган ycyл ва воcиталарини, пeдагогик тexнология дамда янгича тарбиявий омилларни гациологик тадкик килиш жуда катта cамара бeради.

Тypтuнчuдaн, укувчилар тариxий онги янгиланишининг мафкуравий аcоcлари дамда миллий Fоянинг тариxий онг шаклланишидаги функционал ролини тадкик; килиш дам назарий, дам амалий адамиятга эга.

Бешuнчuдaн, инган онги ва калби учун кураш бeкиёc кучайган cy^ra даврларда, Fоявий тазйик ва мафкуравий дуружларнинг янгидан-янги вогаталари ишга cолинаётган бир пайтда буларга карши иммyнитeтни кучайтириш, ишончли маънавий «калкон» доcил килиш учун айнан таржий онг ва тариxий xотирани cycайтириш билан боFлик янги таддидларни чукур урганиш, модиятини англаб eтиш, уларга бадо бeриш ва уларни бартараф этишга каратилган илмий ишланмаларни такомиллаштириш ута зарурдир.

Булардан ташкари, дозирги жадон глобаллашув давримиллий тариxий онгга жиддий таъcир кургатмокда. Объeктив жараён cифатида cодир булаётган глобаллашувнинг маънавиятга ижобий ва галбий таъcирини тадкик этиш, миллий ифтиxор ва Fyрyрни юкcалтиришнинг илмий адоеланган мexанизмларини, тexнологияларини ишлаб чикиш зарурати дам муаммонинг долзарблигини кучайтиради. Маънавий таддидлардан факат димояланиш эма^ уларга карши маънавий жагарат билан кураша олиш cалодиятини ёшларда шакллантириш эдтиёжи дам таржий онгга, миллий узликни англашга ниcбатан булаётган таддид ва xатарларни чукур урганишни такозо килади.

Тариxий онгнинг укувчи ёшлар дунёкарашига cингдирилишини cоциологик тадлил килиш, ушбу магаланинг илмий-фалcафий тадлилидан фаркли уларок, муайян cоциал катлам диcобланган укувчиларни дeмографик, дудудий, ижтимоий кeлиб чикиши, оилаcидаги тарбиявий ва Fоявий мудит, мактаб, мадалла ва ижтимоий мудит каби омилларининг таъотри кандайлигини эътиборга олган долда, майда гурудларга булиб урганишни такозо этади. Ушбу мавзу юзагадан эмпирик cоциологик тадкикотларни ташкил этиш ва утказишда тариxий онг шдиблари булмиш укувчилар cyбъeкт гафатида олиниши, тадкикот объeкти булмиш таржий онг фeномeни дам cтрyктyралаштирилиши, майда булакларга булиниб, уларнинг ёшлар дунёкарашида тутган урни ва адамияти тадлил этилиши ^рак.

Утмишдан маълумки, миллий узликни англаш ма^ла^та дамиша дар кандай даврда жиддий эътибор каратилган. Боиот, узликни англаш туфайли инган утмишга маънавий-рудий якин булади, таржий дакикатни билишга интилади. Зeро, таржий дакикатни англаш, утмиши cоxталаштирилган, бой маънавий ва маданий мeроcидан ажратиб ташланган, зуравонлик ва дукмрон Fояларга мадкум этилган, унга xизмат килдирилган тариx дакикатини кайта тиклаш учун ана унга рудий якинликни д^ этиш, бeвоcита калб оркали утказиш зарур. Шундагина жамият маънавияти шаклланади. Жамиятнинг маънавий юкгалишида эcа таржий онг мудим адамият каcб этади. Маънавият кадриятлар тизими экан, аввало аждодлар томонидан яратилган амалий тажрибалар,

yMe^rn XXI вeкa • 2020 • № 1 (60)

мэдэний мeрос вэ aнъaнaлaрни узидэ мужэссэм этэди. Шaxс мэънэвияти эсосини ундэги тэржий онг вэ тaриxий xотирa тэшкил этэди. Узбeкистон мустэ;илликкэ эришгэч, xaл;имизнинг уз утмишини энглэшигэ, хэ;;оний тaриxини ёритишгэ, мэдэний ;эдриятлэрни тиклэшга имконият ярэтилди. Отэ-боболэримиз ;олдириб кeтгaн бой мeросни ургэниш дэври кeлди.

Соби; иттифо; дэвридэ, одэмлэр онги коммунистик мэфкурэ тaмойиллaригa aсослaнгaн Fоялaр билэн сyFорилгaн бир дэврдэ, миллий мэънэвиятимиз ин;ироз ё^эсигэ кeлиб ;олган эди. Ушэ дэврдэ кишилэрнинг тaриxий онги пэртиявийлик эсосидэ шэкллэнтирилди. Шунинг учун тaриxий онгни кишилэрдэ янгидэн ривожлэнтириш, миллий ;эдриятлэрни тиклэш долзэрб мaсaлaгa эйлэнди.

Шу билэн биргэ «биз тaриxий xaл; aнъaнaлaри, урф-одэт вэ мэросимлэри эсосидэ одэмлэр онгини шэкллэнтириш омиллэрини кучэйтиришимиз зэрур» [11].

Чор Россияси мaмлaкaтимизни босиб олгандэн то дэвлэт мустэ;иллигини ;улгэ киритгунгэ ;эдэр 130 йилдэн орти; вэ;т утди. Шу дэвр мобэйнидэ Уртэ Осиё xaл;лaри сиёсий, ижтимоий-и;тисодий, мэдэний сохaлaрдa тэш;и дунёдэн узиб ;уйилди. Соби; шуролэр дэвридэ ижтимоий-гумэнитэр (фaлсaфa, тил, эдэбиёт вэ тaриx) фaнлaрдa ;этор мэфкурэвий кaмчиликлaргa йул ;уйилди. Нэтижэдэ бу фэнлэрни узлэштириш, ургэниш жaрaёнидa бир ;этор муэммолэр пэйдо булди. Укувчи ёшлэр онгигэ миллий тaриxдaн курэ рус тaриxи вэ эдэбиётининг сингдирилиши тaриxимизгa булгэн интилишнинг сусэйишигэ олиб ^лди ёки совeтчa принциплэр эсосидэ ургэнишни шэкллэнтирди. У^увчилэргэ эсл тэржимиз тушунтирилмэслиги о;ибэтидэ улэр онгидэги тaриxий бушли;ни пэртия вэ совeт тaриxшyнослиги тулдирди. Мэнэ шу бушли; ёшлэримиздэ тaриxий онгнинг йу;олишигэ вэ унинг урнини турли xил бeгонa Fоя, мэфкурэ вэ ;aрaшлaр эгaллaшигa олиб кeлди. Шу туфэйли, Узбeкистондa мустэ;илликнинг илк дaврлaридaно; миллий тaриxимизни тиклэш вэ ривожлэнтириб бориш, хэмдэ уни у;увчи ёшлэр онгигэ сингдириш, кишилэрдэ мэънэвиятни шэкллэнтириш борэсидэ жудэ зэрур вэ кeчиктириб булмэс ишлэрни aмaлгa ошириш хaрaкaти бошлэнди. Турли тэшкилот вэ у;ув мyaссaсaлaридa миллий узликни энглэш, уни ёт Fоялaр тэъсиридэн сэ^лэш, миллий Fyрyр тушунчэсининг мохияти нэ^эдэр эхэмиятли экэнлиги хусусидэ тушунтириш ишлэри олиб борилди вэ хэмон ушбу тaрFибот ишлэри дэвом эттирилмокда.

Узбeкистон жэмияти бошдэн кeчирaётгaн хозирги дэврнинг эсосий xyсyсияти миллий дэвлэтчилик тоборэ мyстaхкaмлaниб, миллий Fоя янэдэ ривожлэниб бориши билэн бeлгилaнaди. Бу эсэ бутун утмишимизни янгичэ нэзэр билэн бэхолэш, уни кaйтaдaн куриб чи;иш, шу эсосдэ тaриxий xотирa вэ тaриxий тэфэккурни шэкллэнтиришни кучли бир эхтиёж дaрaжaсигa кyтaрмокдa. [6,16]

Инсоният вужудгэ кeлтиргaн кaдриятлaр, мэънэвий хэмдэ мэдэний мeроснинг ;ушилуви нaтижaсидa юзэга кeлгaн тaриxий xотирa жэмиятдэ содир бyлaётгaн ижтимоий узэришлэрнинг мохиятини тушуниб eтишгa ёрдэм бeрaди. Тaриxни энглэш ор;эли инсон узини энглэйди, хэёт мэзмунини чу;урро; тушунэди. Тaриxий тэфэккур инсоннинг шэкс сифэтидэги фэоллигини вужудгэ кeлтиришигa вэ бэркэмол инсон булиб шaкллaнишигa ёрдэм бeрaди.

Хэл;имизнинг ^чэ минг йиллик тaриxи мобэйнидэ орзу-эрмон булиб кeлгaн исти;лолнинг эхэмияти тyFрисидa yзбeк олим вэ мyтaxaссислaрининг фикри якдил: Мустэ;иллик бизгэ бeргaн энг yлyF нeъмaтлaрдaн бири - бу тaриxий узликни энглэшдир. Узликни энглэш эсэ тaриxий хaкикaтни чу;ур билиш, тaриxий xотирaни aвaйлaб-aсрaш, тaриxий эдолэтни тиклэшдир.[7,45]

Тaриxий онгнинг ижтимоий хэётни тэртибгэ солувчи куч экэни, жэмиятдэ уни шэкллэнтириш зэрурлиги жудэ ;эдим зaмонлaрдaёк энглэб eтилгaн. Асрлэр дэвомидэ эфсонэ вэ ривоятлэрдэ, эртэк вэ достонлэрдэ мэдх этилгэн xaлк Kaхрaмонлaри хэр бир ёш эвлод учун ибрэт нэмунэси булиб кeлгaн. Тaриxий онгни нэзэрий жихэтдэн тaдкик этиш хэм дунёнинг дeярлик бэрчэ минтaк;aлaридa ижтимоий-гумэнитэр фэнлэрнинг турли вэкиллэри томонидэн aмaлгa оширилгэн вэ бу тaдк;ик;отлaр дэвом этмо;дэ. Муэммонинг ургэнилиш

Исторические науки межкультурные коммуникации

тарихи нуктаи назаридан Гарбий Европалик файласуфлар (Ж.Кондорсе, И.Гердер, Г.Гегель, О.Шпенглер, К.Ясперс ва бошкалар)нинг диссалари катта эканини алодида курсатган долда тарихий онг ва тарихий маданият типлари назариясини яратган немис олими Йорн Рюзен[8], тарихий онгнинг миллий маданий мансублик шаклланишидаги дал килувчи адамиятини урганган америкалик Самуэл Хантингтон [9], ХХ асрда тарихий онгни урганиш методологиясини ишлаб чи;;ан француз файласуф ва социологи Раймон Арон [10] хизматлари ажралиб туради. Шунингдек, хорижда шахс тарихий онгини шакллантириш ва ривожлантиришга оид тад;и;отларда масаланинг куйидаги назарий ва амалий жидатлари камраб олинган: а) этник-маданий, фукаролик ва миллий идентикликни ривожлантиришда тарихий онгнинг устувор адамияти белгиланган (the Department of Integrated Studies in Education at McGill University - Канада); б) 2011 йилда Стефан Левек томонидан Оттава университетида ташкил ;илинган Виртуал тарих лабараториясида талабаларнинг тарихий тафаккурини шакллантириш учун янги ахборот технологиялари, инновацион ёндашувларга асосий эътибор ;аратилган (the Virtual History Lab (VH Lab) at the Faculty of Education, University of Ottawa - Канада); в) тарихий онгнинг ривожланишида тарихий меъморий обидаларнинг урни очиб берилган (The Bartlett School of Architecture - UCL - London's Global University - Англия); г) хал;нинг тарихий онги йуколиб бориши ва унинг урнида янги тарихий онгнинг шаклланиш жараёнлари урганилган (FUER (zur Förderung und Entwicklung von reflektiertem Geschichtsbewusstsein) - Германия); д) ёшлар тарихий онгини ривожлантиришга ёрдам берувчи синфдан таш;ари тарих, тарихий учрашувлар, музейларларда тарихни урганиш ва доказо усуллар ишлаб чи;илган (Centre for the Study of Historical Consciousness; The Historical Thinking Project - Канада).

Тарихий онг инсонга бугунги кунини утмиш ва келажак билан богли;ликда тасаввур этиш, узини тарихнинг бир булаги, аникроги, унинг яратувчиси сифатида дис этиш имконини беради. Х,озирги кунда жадоннинг турли минта;аларида тарихий онгни урганишга доир бир ;атор грант лойидалар амалга оширилмокда. Хусусан, Канаданинг Макгилла университети доктори Поль Заназанян [11] радбарлигида 2016-2019 йилларга мулжалланган «Тарихий онг ва тарих» мавзусида Квебек миллий жамгармаси (Fonds de recherche du Québec - Société et culture (FRQSC) нинг грант лойидаси олиб борилмокда. Лойиданинг ма;сади инглиз тили укитувчиларининг миллий эъти;одлари, тарихий онги, Квебек дикоялари, миллий кадриятларга муносабатларини урганиш. Бундан таш;ари С. Моисан радбарлигида 2017-2022 йилларга мулжалланган Канада ижтимоий ва гуманитар фанлар тад;и;от кенгаши (Social Sciences and Humanities Research Council of Canada (SSHRC) томонидан тарихда миллий мероснинг урни, миллий тарихий тажрибанинг хилма-хиллиги ва уни у;итиш йуллари: тарихчилар, укитувчилар ва булажак урта мактаб укитувчиларининг карашлари масалаларини урганишга доир грант лойидаси олиб борилмокда.

Миллий мустакиллик туфайли тарихимизга булган нохолис муносабат кескин узгарди. Шу билан боглик ижтимоий-гуманитар таълим, хусусан, тарих фанини укитишнинг мазмун-мундарижаси тубдан янгиланди. Айникса сунгги йилларда миллий тикланиш борасидаги ислодотлар жамиятнинг, айникса, ёшларнинг тарихий онгини асл, дакконий тарихимиз асосида шакллантириш ва ривожлантириш учун даракат бошланди. Бу бир томондан, амалий, яъни таълим тизими, маънавий-маърифий ишлар сифати ва самарадорлигини ошириш оркали булса, иккинчи томондан, назарий, яъни укитилаётган фанларнинг мазмунини талаб даражасига кутариш, уни янги далиллар ва илмий хулосалар билан бойитиш учун тадкикотлар олиб бориш оркали руёбга чикарилмокда.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Узбекистан Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси. 28.12.2018. https://president.uz/uz/lists/view/2228

Ученый XXI века • 2020 • № 1 (60)

2. Узбекистан Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги ПФ-4947-сон «Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Харакатлар стратегиясиси тугрисида»ги фармони. Узбекистон Республикаси ;онун хужжатлари туплами. - Тошкент. 2017. № 6. - Б.29.

3. Узбекистон Республикаси Фанлар академияси хузурида «Узбекистоннинг энг янги тарихи буйича Жамоатчилик кенгаши фаолиятини ташкил этиш тугрисида»ги П^-3105-сон ;арори. Узбекистон Республикаси ;онун хужжатлари туплами. - Тошкент. 2017. № 26. -Б.40.

4. Хайруллаев М.М. Урта Осиёда илк уйгониш даври маданияти. - Тошкент: Фан, 1994. -Б.78.

5. Абдуллаев Р. Узбекистоннинг энг янги тарихини урганишнинг айрим долзарб масалалари. Узбекистон тарихи. - Тошкент. 2016. - №2. - Б.81.

6. Жураев Н. Тарих фалсафасининг назарий асослари. Тошкент: Маънавият, 2008. -Б.16.

7. Хайдаров А. Тарих - энг улуг муаллим. Ижтимоий фикр. Инсон хукук;лари. 1998.№ 4. - Б.45.

8. Рюзен Й. Утрачивая последовательность истории // Диалог со временем. Альманах интеллектуальной истории. М., 2001. Вып. 7. С. 8-27; Рюзен Й. Кризис, травма и идентичность // «Цепь времен» : проблемы исторического сознания / под ред. Л. П. Репиной. М., 2005. С. 38-63.

9. Хантингтон С. Кто мы?: Вызовы американской национальной идентичности / С. Хантингтон; Пер. с англ. А. Башкирова. - Москва: ООО «Издательство ACT»: ООО «Транзиткнига», 2004. - 635 с.

10. Арон Р. Измерения исторического сознания. Москва: «URSS». 2014. 196 с.

11. Каримов И.А. Узбекистон муста;илликка эришиш остонасида. Тошкент: Узбекистон, 2011. - Б.90.

12. http://www.mcgill.ca/dise/paul-zanazanian

© K.O. Makhkamov, 2020.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.