Научная статья на тему 'МЕСТО ЭКОЛОГИЧЕСКОГО ПРАВОВОГО СОЗНАНИЯ ПРИ ОСУЩЕСТВЛЕНИИ ПРАВА ГРАЖДАН НА КОМФОРТНУЮ ОКРУЖАЮЩУЮ ПРИРОДНУЮ СРЕДУ'

МЕСТО ЭКОЛОГИЧЕСКОГО ПРАВОВОГО СОЗНАНИЯ ПРИ ОСУЩЕСТВЛЕНИИ ПРАВА ГРАЖДАН НА КОМФОРТНУЮ ОКРУЖАЮЩУЮ ПРИРОДНУЮ СРЕДУ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
31
5
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
экология / экологическая функция / окружающая среда / экологические отношения / экологическое правосознание / экологическое законодательство / защита природы. / ecology / ecological function / environment / ecological relations / ecological legal awareness / ecological legislation / nature protection.

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Нажимов Махмуд Камалладинович

в статье подробно анализируетсяроль экологического правосознания в реализации прав граждан на благоприятную окружающую среду, а также вопросы совершенствования организационно-правовых основ формирования экологического правосознания населения.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE ROLE OF ENVIRONMENTAL LEGAL AWARENESS IN EXERCISING CITIZENS' RIGHT TO A FAVORABLE ENVIRONMENT

the article analyzes the role of environmental legal awareness in the realization the rights of citizens to a favorable environment, also the issues of enhancing organizational and legal foundations of forming the environmental legal awareness.

Текст научной работы на тему «МЕСТО ЭКОЛОГИЧЕСКОГО ПРАВОВОГО СОЗНАНИЯ ПРИ ОСУЩЕСТВЛЕНИИ ПРАВА ГРАЖДАН НА КОМФОРТНУЮ ОКРУЖАЮЩУЮ ПРИРОДНУЮ СРЕДУ»

the role of environmental legal awareness in exercising citizens' right to a favorable environment

M.NAJIMOVa

Tashkent State University of Law, Tashkent, 100047, Uzbekistan

место экологического правового сознания при осуществлении права граждан на комфортную окружающую природную среду

М-НАЖИМОВ"

Ташкентский государственный юридический университет, Ташкент, 100047, Узбекистан

фукароларнинг кулай атроф табиий мухдтга булган хукукларини амалга оширишда экологик-

хукукий онгнинг урни

М.НАЖИМОВа

Тошкент давлат юридик университети, Тошкент, 100047, Узбекистон

Аннотация:мацолада фуцароларнинг цулай атроф табиий мууитга булган ууцуцларини амалга оширишда экологик-ууцуций онгнинг урни ва экологик-ууцуций онгни шакллантиришнинг ташкилий-ууцуций асосларини такомиллаштириш масалалари атрофлича таулил этилган.

Калит сузлар:экология, экологик функция, атроф табиий мууит, экологик муносабатлар, экологик-ууцуций онг, экологик цонунчилик, табиатни мууофаза цилиш.

Аннотация:в статье подробно анализируетсяроль экологического правосознания в реализации прав граждан на благоприятную окружающую среду, а также вопросы совершенствования организационно-правовых основ формирования экологического правосознания населения.

Ключевые слова:экология, экологическая функция, окружающая среда, экологические отношения, экологическое правосознание, экологическое законодательство, защита природы.

Annotation:the article analyzes the role of environmental legal awareness in the realization the rights of citizens to a favorable environment, also the issues of enhancing organizational and legal foundations of forming the environmental legal awareness.

Keywords: ecology, ecological function, environment, ecological relations, ecological legal awareness, ecological legislation, nature protection.

Инсоният хрзир уз тарихининг масъулиятли даврида яшамокда. Биз "табиат-жамият-инсон" муносабатлари уйгунлигининг янги ривожланиш боскичига кадам куйдик. Бугунги экологик вазият уз реал имкониятлари, объектив тараккиёт конуниятлари билан жамият олдига ижтимоий-иктисодий, сиёсий, маънавий, мафкуравий сох,алардаги муносабатларни экологик хавфсизликни

таъминлаш хамда табиат-жамият уйгунлигида баркарорликка эришиш нуктаи назаридан танкидий жихатдан кайта куриб чикишни ва шу асосда хозирги ва келажак авлодлар яшаши учун кулай экологик вазиятни вужудга келтириш вазифасини куймокда. Бинобарин, инсониятнинг ушбу муаммоларни хал килиш жараёнида экологик фаолликнинг янги кирралари, куринишлари вужудга келиб, улар умуминсоний масъулият мажмуаси таркибида мухим ахамият касб этиб бормокда. Экологик-хукукий онг ва маданият хакидаги назарий, гоявий, хукукий карашлар хаёт тажрибаларида синовлардан утиб, янги экологик тафаккур хамда амалий фаолият асослари сифатида ташкил топмокда.

Таъкидлаш жоизки, ижтимоий-иктисодий ривожланишнинг даражалари факатгина моддий ишлаб чикариш жараёнида инсон уз эхтиёжлари учун табиатни кайси усулда, кандай воситалар ёрдамида узлаштираётганлиги билан белгиланмайди. Бунда атроф табиий мухит мухофазасига муносабат жамиятнинг ижтимоий масъулиятни англаш хусусиятларини курсатиб туради. Айникса, экологик вазият кескинлашаётган хрзирги даврда иктисодий ривожланиш даражасини курсатадиган мезонлар соф иктисодий манфаатлар доирасидан четга чикиб кетди. Шу жихатдан олганда, экологик эхтиёжлар хал килувчи ахамият касб этиши билан "табиат-иктисод-жамият" тизимида экологик-хукукий онг ва маданиятнинг ролини ошириш кун тартибига куйилаётганлиги тасодифий холат эмас.

Бинобарин, фан-техника тараккиёти жадал суръатлар билан ривожланиб, дунёнинг жугрофий-сиёсий тузилиши узгариб бораётган хозирги шароитда инсон томонидан биосферага курсатилаёган таъсирни тартибга солиш, ижтимоий тараккиёт билан кулай табиий мухитни саклаб колишнинг узаро алокадорлигини уйгунлаштириш хамда инсон ва табиат муносабатларида мувозанатга эришиш муаммолари борган сари долзарб булиб бормокда. Шу жихатдан олганда, фукароларнинг экологик-хукукий онгини шакллантириш масалалари хозирги кунда тадкикотчилар томонидан урганилиши долзарб булган муаммолардан бири хисобланади.

Экологик-хукукий онгни шакллантириш муаммолари билан боглик масалаларни урганишда, энг аввало, мазкур ходисага оид тушунчаларнинг мазмунини тахлил этиш максадга мувофикдир. Бошкача айтганда, "онг", "ижтимоий онг", "хукукий онг" каби категорияларнинг мохиятини англаш оркали экологик-хукукий онг тушунчасининг юридик табиатини аниклашга эришиш мумкин. Уз навбатида, экологик-хукукий онгни юксалтириш борасидаги муаммоларни аниклаш ва уларни бартараф этиш шарт-шароитларини тадкик этиш - экологик-хукукий онг тушунчаси, унинг тузилиши ва шаклланиши жараёнига оид ижтимоий фанларда илгари сурилган ёндашувлар ва илмий карашларни умумлаштиришни такозо этади.

Купгина фалсафий, социологик ва юридик тадкикотларда, шахснинг табиатга булган муносабатини тавсифлашда турли хил категориялардан фойдаланилади. Хусусан, "ижтимоий-экологик онг", "ижтимоий-экологик маданият", "иктисодий-экологик тафаккур", "ижтимоий-экологик уз-узини англаш", "экологик дунёкараш", "жамиятнинг табиатга муносабати", "инсоннинг табиатга булган муносабатидаги рухияти" ва бошкалар шулар жумласидандир.

Экологик-хукукий онг масалалари буйича илмий тадкикотлар олиб борган белоруссиялик олим И.Л.Вершокнинг фикрича, мазкур тушунчалар уртасидаги дефинициялар куп жихатдан экологик борликни одатдаги ва махсус шаклда англаш билан боглик [1].

Илмий билишнинг интеграциялашув жараёнлари ва фанлараро муаммоларнинг юзага келиши, уз навбатида, экологик онгнинг махсус тури экологик-хукукий онг ходисасининг вужудга келишига шарт-шароит тугдирди. Т.С.Смирновнинг таъкидлашича, бугунги кунда ижтимоий онг шаклларининг экологиялаштирилиши, унинг иктисодий, сиёсий, хукукий, ахлокий, эстетик онг шаклларига булган таъсирида намоён булмокда [2]. Л.Д.Долгополова ва Н.И.Долматоваларнинг фикрича, экологик-хукукий онг ижтимоий онгнинг мустакил шакли булмасдан, балки у хукукий ва экологик онгнинг чатишмаси сифатида намоён булади [3]. Юкоридаги ёндашувдан фаркли уларок, И.Л.Вершок табиат ва жамиятда юз бераётган глобал узгаришлар бугунги кунда хукукий онгнинг таркибидан айрим йуналишларни ажратиб урганишни такозо этмокда, деб хисоблайди. Хусусан, унинг фикрича, глобал экологик кризис натижасида юзага келаётган хавф-хатарлар ва муаммолар жамият олдига принципиал жихатдан янгидан-янги вазифаларни куймокда. Ушбу вазифаларнинг мохияти табиатдан фойдаланиш ва атроф табиий мухитни мухофаза килиш билан боглик муаммоларни хамда экологик хукукбузарликларнинг хаёт учун хавфли окибатларни келтириб чикаришини англаш, мавжуд экологик вазиятни айнанлигича бахолаш, табиатдан фойдаланиш ва атроф табиий мухитни мухофаза килиш сохасида фукароларнинг хукук ва мажбуриятларини атрофлича урганишдан иборат [4].

Шу уринда хукукшунос олим И.Л.Вершокнинг экологик-хукукий онг тушунчасига берган таърифини келтириб утиш лозим. Чунки мазкур масалалар буйича илмий изланишлар олиб бораётган тадкикотчилардан фаркли уларок, И.Л.Вершокнинг берган таърифи мазкур ходисанинг

турли жихатларини батафсил камраб олган. Яъни унинг фикрича, экологик-хукукий онг - бу ижтимоий онгнинг иродавийлик, нормативлик, хукук урнатувчилик ва унинг бошка шакллари билан боглик булган, асосий функционал максади атроф табиий мухит хакидаги билим ва карашлар, юридик нормаларнинг табиий ресурсларни ва табиатни мухофаза килиш борасидаги таъсири, уларни куллаш амалиётининг самарадорлиги, табиатдан фойдаланувчилар ва уни мухофаза килувчи субъектларнинг уз хукук ва мажбуриятларини амалга оширишлари хамда юридик ахамиятга эга булган экологик ходиса ва жараёнларни, экологик-хукукий принципларни ва бу сохадаги бошка норматив-хукукий хужжатларни оптималлаштириш шаклларида англанган ва намоён буладиган махсус турини ифода этади [5].

Демак, экологик-хукукий онг узида экологик муносабатларни хукукий тартибга солиш тугрисидаги экологик-хукукий карашлар, гоялар ва тасаввурларни, жамиятнинг табиатга нисбатан таъсирининг шакл ва услублари хамда хукукий мухофазанинг объекти сифатида табиатнинг узига булган муносабатларни тартибга солувчи амалдаги экологик-хукукий нормаларга нисбатан бахоси, хукукий билимлари, карашлари, гоялари ва хохиш-истаклари тизимини намоён этади.

Фукароларнинг экологик-хукукий онгини шакллантириш билан боглик муаммоларни урганишда уларнинг кулай атроф табиий мухитга эга булиш хукукларининг мазмун ва мохиятини тадкик этиш мухим ахамият касб этади. Зеро, фукаролар узларининг хукук ва эркинликларини, шу жумладан кулай атроф табиий мухитга булган хукукларини билишлари ва англашлари хамда уларни куллаш юзасидан муайян куникмаларга эга булишлари уларнинг экологик-хукукий онги шакллантиришда мухим ахамиятга эга.

Таъкидлаш жоизки, мустакилликка эришганимиздан кейин, энг аввало, инсон хукукларини таъминлаш масаласи устувор вазифа килиб белгиланди. Шу жихатдан олганда, экологияга оид кабул килинган деярли барча конунларда республикамиз фукароларининг табиий ресурслардан фойдаланишига тегишли булган хукуклари белгилаб берилди.

Шу билан бирга, хозирги кунда хукукшунослик фанлари доирасида фукароларнинг кулай атроф табиий мухитга булган (экологик) субъектив хукукларининг мазмунини ташкил килувчи масалалар деярлик урганилмаганлигини кайд этиш жоиз. Бинобарин, бу борадаги муайян бушлик фукароларнинг экологик-хукукий онгини юксалтириш борасидаги ташкилий-хукукий механизмларни такомиллаштириш хамда уларнинг экологик хулк-атворини юксалтириш билан боглик амалий ва илмий лойихаларни ишлаб чикиш масалаларини хал этишда муайян кийинчиликлар келтириб чикармокда.

Фукароларнинг экологик-хукукий онгини юксалтириш ва уларнинг экологик хукук ва эркинликларини таъминлаш ва кафолатлаш механизмларини яратиш билан боглик масалалар ижтимоий ва табиий борликда инсонларнинг яшаш тарзини белгилаб берувчи мухим омиллардан бири эканлиги барчага маълум. Шу боис фукароларнинг кулай атроф табиий мухитга булган хукуклари билан экологик-хукукий онг уртасидаги нисбат масалаларини урганишда, энг аввало, "кулай атроф табиий мухитга булган хукук" тушунчасининг мазмун ва мохиятини тадкик этиш максадга мувофик.

Фукароларнинг кулай атроф табиий мухитга эга булиш хукуки субъектив хукук сифатида хар бир индивиднинг уз сиёсий, ижтимоий-иктисодий, маданий, шахсий ва бошка хукукларини, эркинликларини ва конуний манфаатларини атроф табиий мухитнинг оптимал, яъни энг окилона шарт-шароитларида амалга оширишга, давлатдан барча юридик ва жисмоний шахслардан табиатни мухофаза килиш буйича конституциявий мажбуриятларини бажаришни талаб килишга, шунингдек улар бу мажбуриятларини бажармаган холларда давлат ва жамиятга химоя килишни сураб мурожаат килишга булган конституциявий санкцияланган, давлат томонидан кафолатланган, реал, доимий ва олиб куйилмайдиган хукуклари мажмуасидир. Бошкача айтганда, Узбекистан Республикасининг Конституциясига мувофик давлат хар бир кишининг халкаро ва давлат андозаларига мос келадиган кулай атроф табиий мухитда яшашга булган табиий хукукини тан олади ва уни мухофаза килишни кафолатлайди.

Хрзирги кунда фукаронинг кулай атроф табиий мухитга эга булиш хукуки шахснинг сиёсий хукукларига хам алокадор. Бунинг сабаби шундаки, атроф табиий мухит муаммолари фукароларнинг экологик хукуклари ва манфаатларини мухофаза киладиган сиёсий ва бошка ижтимоий бирлашмалар фаолиятида мухим ахамият касб этади. Мустакиллик йилларида мамлакатимизда атроф табиий мухитни мухофаза килиш, экологик баркарор холатни саклаш, ахоли саломатлигини химоя килиш хамда фукароларнинг экологик онги ва маданиятини юксалтириш билан боглик муаммоларни хал этишда кенг жамоатчилик иштирокини таъминлаш максадида ташкил этилган экология йуналишидаги жамоат бирлашмалари фаолият юрита бошлади. Улар жумласига "Эколог", "Узбекистон табиатни мухофаза килиш жамияти",

"Узбекистан зоология жамияти", "Орол ва Амударёни мудофаза килиш иттифоки" ва "ЭКОСАН" каби жамоат ташкилотларини киритиш мумкин. Хрзирги кунда республикамизда руйхатга олинган туккиз мингдан зиёд нодавлат нотижорат ташкилотларининг 140дан ортиги бевосита экология ва согликни саклаш содасида фаолият олиб бораётган фукаролик жамияти институтлари дисобланади.

Айникса, 2008 йил 2 августда мамлакатимизнинг эколог олимлари, шу йуналишда иш олиб бораётган нодавлат нотижорат ташкилотлари ва фаол жамоатчиликнинг ташаббуси асосида Узбекистон экологик даракатининг ташкил этилганлиги фукароларнинг кулай атроф табиий мудитга булган дукукларини амалга оширишда ва уларнинг экологик дукукий онги ва маданиятини юксалтиришда мудим омил булиб хизмат килди. Ушбу даракат фаолиятининг устувор йуналишларидан бири адолининг экологик маданиятини юксалтириш, экологик таълим ва тарбия тизимини ривожлантириш эканлиги белгилаб куйилди.

Кулай атроф табиий мудитга эга булиш дукуки инсоннинг табиий дукуклари сирасига кирганлиги учун Узбекистон Республикаси конунларига мувофик у ажратиб булмайдиган, яъни узвий дукук дисобланади. Шундай экан, ушбу конуний дукук кандайдир вакт чегараларига боглик булмаган долда амал килади. Унинг модияти инсоннинг атроф табиий мудитга салбий таъсир курсатмайдиган шарт-шароитларда яшаши ва конун билан ман этилмаган долатларда фаолият курсатиш дукукига эга булишидир.

Фукароларнинг кулай атроф табиий мудитга эга булиш дукуки хужалик ва бошка конуний максадларда табиатдан фойдаланиш дукукини дам узида ифода этади. Уни амалга оширишда шахс жамиятнинг бошка аъзолари экологик манфаатларини поймол килмаслиги лозим. Шу уринда, "конун билан ман этилмаган дамма нарсани килиш мумкин" деган принципга табиатдан фойдаланишда тулик равишда амал килиш мумкинми деган савол тугилиши табиий. Ушбу саволга жавоб бериш асносида шуни кайд этиш жоизки, атроф-мудитдаги биологик ва физик мувозанатнинг унча мустадкам характерда эмаслиги, табиатга антропоген (инсон кули билан етказиладиган) таъсир окибатларининг етарли даражада илмий тадкик этилмаганлиги фукароларнинг уз экологик манфаатларини амалга оширишлари муаммоларини уларнинг "табиат бойликларига эдтиёткорона муносабатда булиш, табиат ва атроф-мудитни саклаб колиш", деган конституциявий мажбурияти билан узаро богликликда куриб чикишни такозо этади.

Узбекистон Республикаси "Табиатни мудофаза килиш тугрисида'ги Конунида фукароларнинг кулай атроф табиий мудитга эга булиш дукуклари билан бирга, бу борадаги бурчлари дам белгилаб куйилган. Хусусан, ушбу Конуннинг 12-моддасига кура, "Узбекистон Республикаси адолиси уз саломатлиги ва келажак авлоднинг саломатлиги учун кулай табиий мудитда яшаш, уз саломатлигини атроф-мудитнинг зарарли таъсиридан мудофаза килиш дукукига эга. Ана шу максадда Узбекистон Республикаси адолиси табиатни мудофаза килиш буйича жамоат ташкилотларига бирлашиш, атроф табиий мудитнинг адволи дамда уни мудофаза килиш юзасидан курилаётган чора-тадбирларга доир ахборотларни талаб килиш ва олиш дукукига эга. Узбекистон Республикаси адолиси табиий ресурслардан окилона фойдаланиши, табиат бойликларига эдтиётлик билан муносабатда булиши, экология талабларига риоя этиши шарт" [6].

Фукаролар давлатдан, барча юридик ва жисмоний шахслардан инсоннинг даёт фаолияти учун кулай экологик шароит яратиш ва уларни мудофаза килишни талаб килиш дукукига эгадир. Ушбу конуний дукукнинг модияти тегишли субъектив дукук эгалари булмиш фукароларга дукукни колган барча субъектларининг кулай атроф табиий мудитни саклаб колиш ва мудофаза этиш буйича уз мажбуриятларини бажаришлари устидан назорат олиб боришнинг юридик имкониятини яратиб беришдан иборатдир. Фукаролар давлатдан уз экологик дукуклари доирасида конунчиликда назарда тутилган чора-тадбирларни тегишли равишда амалга оширишни талаб этишлари мумкин. Бу ерда гап асосан атроф табиий мудит сифатини режалаштириш ва нормага солиш, экологик зарарли фаолиятларни бартараф этиш, авариялар, далокатлар, табиий офатларнинг олдини олиш ва окибатларини бартараф этиш, атроф-мудитни согломлаштириш, экологик конунчиликка риоя этилиши устидан назорат олиб бориш, экологик хавфсизлик ва баркарор тараккиёт концепциялари ва дастурларини ишлаб чикиш, тегишли чоралар куриш борасидаги давлат мажбуриятлари хусусида кетмокда.

Фукаролар тегишли давлат органларининг Конун билан мустадкамлаб куйилган экология борасидаги мажбуриятларини бажаришларини талаб килишга даклидирлар. Шу билан бир каторда, фукаролар куйидаги дукукларга дам эгадир:

атроф-мудитни мудофаза ^илиш буйича жамоат бирлашмалари ва жамгармалар тузиш, шундай бирлашмалар ва жамгармаларга аъзо булиш, узларининг молиявий маблагларини уларнинг дисобракамларига утказиш;

атроф табиий мудитни мудофаза килишга багишланган мажлислар, митинглар ва бошка оммавий-ижтимоий тадбирларда иштирок этиш, атроф табиий мудит масалалари буйича барча давлат ва жамоат ташкилотларига ариза, шикоят ва таклифлар билан мурожаат этиш;

тегишли давлат органлари, мансабдор шахслар ва жамоат ташкилотларидан атроф табиий мудитнинг долати ва уни мудофаза килиш борасида амалга оширилаётган тадбирлар тугрисида уз вактида, тулик ва ишончли ахборот беришларини талаб килиш;

у ёки бу бошкарув, техник ва бошка карорларнинг экологик максадга мувофиклиги ва тугрилиги юзасидан очик ижтимоий бадс-мунозаралар утказиш масаласини уртага ташлаш, мустакил экологик тадкикотлар ва экспертизаларни амалга ошириш;

атроф табиий мудитга ва инсон соглигига салбий таъсир курсатадиган ёки курсатиши мумкин булган экологик ва бошкача карорларни маъмурий ёки суд тартибида бекор килишни талаб килиш;

экологик дукукбузарликда айбдор булган мансабдор шахсларни ва бошка фукароларни жавобгарликка тортиш тугрисидаги масалани куйиш, экологик дукукбузарлик содир этиш окибатида фукаролар соглигига ва мулкига етказилган зарарни коплаш тугрисида судга даъво аризаларини киритиш ва бошкалар.

Фукаролар кулай атроф табиий мудитга эга булиш дукуклари бузилган долларда давлат ва жамоатчилик димоясига мурожаат килиш дукукига дам эгадир. Фукароларнинг ушбу дукуки миллий конунчиликнинг бутун тизими томонидан таъминланади.

Экологик вазият тугрисида ахборотларга эга булиш бугунги кунда нафакат алодида олинган инсон учун, балки бутун бир жамият ва давлат учун дам даётий зарурат касб этади. Зеро экологик ахборот фукароларнинг экологик дукукий онгини шакллантиришда асосий манбадир. Бунда экологик ахборот деганда, нимани тушуниш лозимлигини билиш мудим адамиятга эга. Бизнингча, экологик ахборот тушунчасига куйидаги нуктаи назардан ёндашиш максадга мувофик булади. Биринчидан, сув, даво, ер, фауна, флора, кишлок хужалик ерлари ва курикхоналарнинг долати тугрисидаги ахборотлар. Иккинчидан, атроф табиий мудитга зарарли таъсир утказадиган ёки утказиши мумкин булган ёхуд уни мудофаза килишга каратилган фаолият тугрисидаги ахборотлар. Учинчидан, атроф табиий мудит, табиат ресурсларидан фойдаланиш ва умуман инсон-жамият-табиат муносабатларининг дукукий асослари мустадкамлаб куйилган экологик конун дужжатларида акс этган дукукий ахборотлар.

Афсуски, жорий конунчилигимизда экологик ахборот, хусусан, экологик-дукукий ахборот тушунчаларига етарли тарзда таърифлар берилмаган, шунингдек конунчиликда экологик адамиятга эга булган ахборотни етказиш, унинг дажми ва доираси билан боглик масалаларда бушликлар мавжуд.

Шу уринда, экологик дукукий ахборотни тайёрлашда ва уни фукароларга етказишда куйидаги жидатларга эътибор каратиш лозим деб дисоблаймиз: дукук ижодкорлиги жараёнини автоматлаштириш;

иш юритиш (дужжатлар айланиши) тизимини янги замонавий технологиялар асосида такомиллаштириш;

экология билан боглик ягона маълумотлар базасини (банкини) яратиш ва унга эркин кириш имкониятини тугдириш;

тегишли мутахассисларни экология содасидаги ахборотларни самарали эгаллашлари ва куллашлари учун уларни ахборот дукукий таъминлаш;

экологик ахборот дукуки содасида махсус курсларни жорий килиш;

ахборот ресурс марказларида (кутубхоналар) фукароларнинг дукукий ахборот (шу жумладан, экологик) эркин ва бепул фойдаланишлари учун шарт-шароитлар яратиш;

таълим муассасаларида, корхона, ташкилот ва мадаллаларда адолини экологик-дукукий онги ва маданиятини юксалтириш юзасидан турли хил тадбирларни уюштириш ва ташкил этиш;

адолини экологик ахборот билан таъминлашда оммавий ахборот воситалари имкониятларидан самарали фойдаланиш ва бошкалар.

Жамиятни экологик-дукукий ахборотлаштириш фукароларнинг экологик-дукукларини амалга ошириш тизимининг самарали фаолият курсатишида ва энг мудими уларнинг экологик дукукий онги ва маданиятини шакллантиришга хизмат килади.

Хyлосa килиб aйтгaндa, фyкaролaрнинг экологик-хукукий онги Ba мaдaниятини юксглтириш: биринчидан, yлaрни ижтимоий-тaбиий борликдa, дaвлaтнинг экологик сиёсaтини aмaлгa оширишгa кaрaтилгaн тaдбирлaридa онгли Ba фaол иштирок этиш шaрти бyлсa, иккинчидан, жaмиятдa экологик соFлом турмуш тaрзини шaкллaнтириш, учинчидан, бyлFyси экологик хyкyкбyзaрликлaрнинг олдини олиш, инсон-жaмият-тaбиaт мyносaбaтлaридa yЙFyнликни тaъминлaш, туртинчидан, yлaрнинг Уз экологик хyкyклaрини сaмaрaли aмaлгa оширишнинг мухим омилидир.

Демaк, фyкaролaрнинг экологик хyкyклaридaн хaбaрдорлигини тaъминлaш учун тегишли дaвлaт Ba нодaвлaт сyбъектлaри уз фaолиятлaрини янaдa жонлaнтиришлaри лозим. Зеро, инсоннинг кyлaй aтроф тaбиий мухитга эта булиш хукуки Ba уни тaъминлaш "инсон-жaмият-тaбиaт" aлокaдорлигининг хозирги вaктдa келиб чикaётгaн мyaммолaригa оид янги реaлликдир. Эндиликдa y дaвлaтнинг уз фyнкциялaрини бaжaришидa, жaмиятнинг ривожлaниш KOнyниятлaрини рyёбгa чикaришидa Ba инсон хyкyклaрини тaъминлaшдa, шунингдек фyкaролaрнинг экологик-хукукий онгини юксaлтиришдa мaркaзий мaсaлaлaрдaн бири сифaтидa кaрaлиши лозим.

References:

1. Vershok I.L. Ob ekologicheskom pravosoznanii // Gosudarstvo i pravo. - 2003. - № 3. - S.42.

2. Smirnov T.S. Ekologizatsiya soznaniya i yeye rol v optimizatsii vzaimodeystviya obshyestva i prirodi (Ekologizatsiya soznaniya vo vzaimodeystvii obshyestva i prirodi). - Ivanovo, 1984. - S.74.

3. Dolgopolova L.D., Dolmatova N.I. K teorii issledovaniya prirodooxranitelnogo pravosoznaniya // Problemi pravovedeniya. - 1981. -№42.

4. Vershok I.L. Ob ekologicheskom pravosoznanii // Gosudarstvo i pravo. - 2003. - №3. - S.42.

5. Vershok L.I. Ob ekologicheskom pravosoznanii // Gosudarstvo i pravo. - 2003. - №3. - S.42.

6. O'zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining Axborotnomasi. - 1993. - №1. - 38-modda; - 2017. -№24. - 487-modda; - №37. - 978-modda.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.