Научная статья на тему 'ФУҚАРОЛАР ЭКОЛОГИК НАЗОРАТИ: ЮРИДИК АСОСЛАРИ ВА ТУШУНЧАСИ'

ФУҚАРОЛАР ЭКОЛОГИК НАЗОРАТИ: ЮРИДИК АСОСЛАРИ ВА ТУШУНЧАСИ Текст научной статьи по специальности «Право»

246
33
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Область наук
Ключевые слова
экология / қонун / фуқаро / жамият / жамоатчилик назорати / ecology / law / citizen / society / public control

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Ю. А. Жураев, Р. А. Икрамов

Мазкур мақолада фуқароларнинг жамоатчилик назорати хусусан экологик назорат унинг амалга ошириш механизмлари уларнинг қонунчиликда кўрсатилган қонунлар асосида кўриб чиқилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ECOLOGICAL CONTROL OF CITIZENS: LEGAL FUNDAMENTALS AND CONCEPTS

This article discusses the mechanisms of public control of citizens, in particular environmental control, on the basis of the laws specified in their legislation.

Текст научной работы на тему «ФУҚАРОЛАР ЭКОЛОГИК НАЗОРАТИ: ЮРИДИК АСОСЛАРИ ВА ТУШУНЧАСИ»

^Y^APO^AP ЭКО^ОГHК HA30PATH: WPH^HK ACOC.AAPH BA

TYmYHHACH

Ю. А. Жураев Р. А. Икрамов

Олий Мажлис К,онунчилик палатаси Тошкент вилояти Чирчик давлат Девони маъсул ходими, педагогика институти,

юридик фанлар доктори юридик фанлар номзоди, доцент

АННОТАЦИЯ

Мазкур маколада фукароларнинг жамоатчилик назорати хусусан экологик назорат унинг амалга ошириш механизмлари уларнинг конунчиликда курсатилган конунлар асосида куриб чикилади.

Калит сузлар: экология, конун, фукаро, жамият, жамоатчилик назорати.

ECOLOGICAL CONTROL OF CITIZENS: LEGAL FUNDAMENTALS AND

CONCEPTS

Y. A. Jurayev R. A. Ikramov

Officer in charge of the Office of the Chirchik State Pedagogical Institute,

Legislative Chamber of Oliy Majlis, Candidate of Juridical Sciences,

Doctor of Juridical Sciences Associate Professor

ABSTRACT

This article discusses the mechanisms of public control of citizens, in particular environmental control, on the basis of the laws specified in their legislation.

Keywords: ecology, law, citizen, society, public control.

КИРИШ

Янги Узбекистонни барпо этиш вазифалари жадаллик билан амалга оширилаётган хозирги даврда нафакат давлат курилиши асосларини, балки шунга монанд холда жамият таянчлари булган омиллар ва жараёнларни илмий-назарий урганиш, тахлил килиш, бахолаш ва истикболларини башорат килиш эхтиёжи кучаяди.

Ривожланиши янгича тус олаётган жамиятнинг тавсифлари илгари мавжуд булган тушунчаларга караганда узгариб бормокда. Унинг энг асосий мохияти давлатимиз рахбари томонидан 2020 йил Олий Мажлисга Мурожаатномасида таклиф этилган "Жамият - ислохотлар ташаббускори..." ролида мужассам

булмокда. Бу жамият зиммасига мамлакат тараккиётининг лакомотиви булишдек вазифа куйилганлигини англатади.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Жамият олдига шунчалар катта маъсулиятли вазифа куйилган экан, демакки, уни бажариш учун узига хос механизм ва воситаларни такомиллаштириш зарурияти вужудга келади.

Х,озирги пайтда жамиятнинг "ташаббускор"лик ролини амалга оширишида бошка турли функциялари билан бир каторда назорат функцияси хам катта ахамият касб этмокда. Жамият назорати амалда жамоатчилик назорати шакллари оркали амалга оширилади. Бундай назорат давлат, унинг органлари ва мансабдор шахсларининг хушёрлиги ва маъсулиятини оширади, уларнинг фаолияти жамият аъзолари манфаатларига буйсинишини таъминлашга хизмат килади. К,олаверса, жамоат назорати хокимиятларнинг тармокларга булиниши тамойилини амалда таъминланишида катта рол уйнайди [1].

Жамоатчилик назорати инсон омили билан чамбарчас боFликдир. Жамоат назоратида инсон иккита макомда мужассам булади: биринчиси - мустакил ёки жамоага бирлашиб назоратни олиб борувчи; иккинчиси -назорат "меваларини истеъмол килувчи", яъни маълум натижалардан бахраманд булувчи.

Фукаронинг жамоага бирлашиб жамоат назоратини амалга ошириши жамиятнинг бу борадаги функциясини руёбга чикарувчи асосий механизм булганлиги боис унинг долзарблиги ижтимоий-сиёсий хаётда табора кучаймокда. Бундай назорат ривожланаётган фукаролик жамиятининг беназир демократик кадрияти сифатида давлат томонидан тан олиниб, унга конституциявий маком берилди, [2] "Жамоатчилик назорати туFрисида"ги К,онун кабул килинди [3].

Фукаронинг жамоага бирлашиб назорат юритиши, яъни жамоатчилик назорати бутунжамият назоратининг узагини ташкил этади. Бундай назорат эндиликда одатий холга айланиб, одамлар онгида мустахкам урнашиб колди. Илмий-назарий манбаларда хам асосан жамоатчилик назоратига эътибор берилади [4]. "Жамоатчилик назорати" тушунчаси давлат органлари ва мансабдор шахслар фаолияти конунийлиги ва унинг ижтимоий манфаатларга мувофиклиги юзасидан кузатувлар олиб бориш, тахлил килиш ва бахолашга оид фаолиятни англатади [5].

Жамоатчилик назорати ривожланган хозирги шароитда унинг билан бир каторда фукаронинг узи томонидан хам назорат юритиши туFрисида гапириш мумкинми? Албатта, гапириш мумкин, чунки Узбекистон Республикаси Конституциясининг 32 - моддасида жамоатчилик назоратининг субъекти сифатида фукаро белгиланган. Шундай булишига карамасдан назария ва амалиётда фукароларнинг назорат юритиш масаласига етарли эътибор берилмайди. Жамоат назорати тан олинади, халос.

Жамият мустакил, эркин, уз хукук ва манфаатлари йулида курашувчи инсонлардан иборат. Унга "табиий мохият ва табиий тавсиф хосдир. Шу билан бирга инсон социал организмдир, у табиатдан айро булиши мумкин эмас." [6] "Инсон, деб ёзади Джон Локк, табиатан уз мулкини, яъни узининг хаёти, озодлиги ва мол-мулкини узи химоя килиш хокимиятига эга булади. [7]"

Инсон узининг яшаш шарти булган атроф мухитни сифатли ва тула -тукис булишидан манфаатдор булади. Манфаатдорлик уни "жамият-табиат" муносабатларига нисбатан доимий кузатув олиб бориш ва назорат килиш инстинктида мужассам булади. Шу туфайли фукароларни хар доим хам жамоага бирлашган холда куриш мумкин эмас. Улар хамма жабхаларда мустакил харакат килиш макомидан фойдаланишга харакат киладилар. "Фукаролик жамиятида фукароларнинг узлари уз ишларини хал киладилар. Фукаролик жамиятининг асосий максади эса инсондир". [8] Агар уларнинг кузатиш ва назорат килиш кобилияти буFилса, инсон мустакиллигига путур етади. У бора - бора манкуртга айланади.

Инсоннинг узлиги моддий дунё муаммоларига бефарк эмаслигида, атрофдаги вокийликларни назорат кила олиши ва манфаатларига буйсиндиришга харакат килишларида намоён булади. Шунинг учун хам инсоннинг назорат килиш кобилияти табиийдир. Шу билан бирга фукаро жамоатчилик назоратининг хам ажралмас кисмидир. Лекин, фукаро назорати ва жамоат назорати бир хил нарса эмас. Уларни бир биридан фарклаш лозим.

Фукаро назорати жамият мохитияга хос мустакил назорат туридир. Узбекистонда юз бераётган демократик жараёнларнинг хосиласи ила шаклланаётган инсоннинг хакконий хукукий макоми ана шундан далолат беради. Бу фикрни исботлаш учун фукаро экологик назорати мавжудлигини курсатувчи хукукий асослар ва назарий холатларни тадкик киламиз.

Узбекистонда фукаро хукукий макомида назорат функцияси мавжудлигини исботловчи асослар юкорида келтирилган Конституциянинг 32-моддасида хамда "Жамоатчилик назорати т^рисида"ги Конун (3-модда)[9]да уз аксини топган. Айрим холларда фукаро назорати умумий холатда эмас, балки айрим сохаларда хам амалга оширилади. Шундай сохага экология сохаси киради. Фукароларда экологик назорат функциясининг мавжудлиги "Экологик назорат туFрисида"ги Конунда уз аксини топган.

НАТИЖАЛАР ВА МУ^ОКАМА

Шу уринда таъкидлаш керакки, фукароларнинг мустакил равишда назоратни амалга ошириши конунчиликда белгиланган булсада, бу масаланинг амалда ижросида жиддий муаммолар мавжуд. Шунингдек, уларни илмий-назарий нуктаи назардан урганиш эътибордан четда колиб кетмокда. Шу боисдан фукаро назорати ва, айникса, фукаро экологик назорати илмий тадкикот объекти сифатида жуда долзарб булиб, унинг юридик тушунчасини очиб бериш ва такомиллаштириш зарурияти мавжуд.

Таъкидлаш жоизки, фукаро экологик назоратининг хукукий асослари биргина "Экологик назорат туFрисида"ги Конуннинг 8 -моддасида эмас, балки бошка конунлар ва Хукумат карорларида хам уз аксини топган.

Хусусан, "Хайвонот дунёсини мухофаза килиш ва ундан фойдаланиш туFрисида"ги Конуннинг 5 - моддасида фукаролар хайвонот дунёсини хамда унинг яшаш мухитини мухофаза килиш сохасида жамоат бирлашмалари билан тенг равишда жамоатчилик назоратини амалга оширадилар, деб белгиланган.

Фукаро экологик назоратни амалга оширувчи мустакил субъект эканлигини исботловчи яна бир исбот "Табиатни мухофаза килиш туFрисида"ги Конунинг 52-моддасида акс эттирилган. Бу моддада "Экология нуктаи назаридан зарарли фаолиятни тухтатиш хусусидаги даъво талаблари" акс эттирилган булиб, "Юридик ва жисмоний шахслар атроф табиий мухитга, инсон саломатлиги ва одамларнинг мол-мулкига, халк хужалигига зиён етказаётган экология жихатидан зарарли фаолиятни тухтатиш туFрисида судга даъво билан мурожаат килишга хаклидирлар", деб белгиланган.

Вазирлар Махкамасининг 2014 йил 20 октябрь «Биологик ресурслардан фойдаланишни тартибга солиш ва табиатдан фойдаланиш сохасида рухсат

бериш тартиб-таомилларидан утиш тартиби т^рисида»ги 290-сон карорида усимлик ва хайвонот дунёси объектларини мухофаза килиш юзасидан жамоатчилик назоратини фукаролар хам амалга оширади, деб белгиланган. [10]

Юкоридагиларга кура дадил айтиш мумкин - фукаро экологик назорати хукукий асосларга эга булган мустакил назорат туридир. Шундай экан, битта холатни аниклаштириб олиш керак булади. Экология масаласида фукаро олиб бораётган назоратни кандай аташ керак - фукаро экологик назоратими ёки фукаронинг экологик жамоатчилик назоратими?

Юкорида тилга олинган "Хдйвонот дунёсини мухофаза килиш ва ундан фойдаланиш туFрисида"ги К,онунда, "Жамоатчилик назорати туFрисида"ги К,онунда ва Вазирлар Махкамасининг карорларида фукаро экология сохасида жамоатчилик назоратини амалга оширади, деб белгиланлигига гувох булдик. Бирок, фукаро назоратини жамоатчилик назорати, деб булармикан? Айтайлик, фукаро уз кузатишлари, тахлиллари ва бахолари асосида атроф мухитга зарарли таъсир ва унинг олдини олиш т^рисида тегишли органга мурожаат килди ва окибатда унинг мурожаати зарур чоралар курилишига сабаб булди. Бу холатни фукаронинг жамоатчилик мурожаати, деб буладими? Бизнингча, бу саволга тасдикловчи жавоб бериб булмайди. Чунки, фукаро жамоатчилик органи номидан иш кургани йук. У мустакил равишда, маъсулиятни уз буйнига олиб мурожаат килди.

Фукаро амалга оширадиган экологик назоратни фукаро экологик назорати, деб аташ туFри булади. Фукаро жамоатчилик назоратининг эмас, айнан экологик назоратининг субъекти эканлиги "Экологик назорат туFрисида"ги К,онунда аник килиб ёзилган. Ушбу К,онуннинг экологик назорат сохасидаги муносабатларни тартибга солишга тааллукли махсус конун эканлигини инобатга олсак, юкоридаги норматив хужжатларда акс эттирилган "фукаронинг жамоатчилик экологик назорати" ифодаси унчалик туFри эмаслиги кузга ташланади.

Демак, конунчиликда фукаро экологик назорат субъекти эканлиги аник белгиланган. Бирок, унинг юридик тушинчаси ва мазмуни тадкикотчилар томонидан очиб берилмаган. Аник юридик тушунча ва мазмун туFрисида илмий ишланмалар фукаро экологик назорати амалиётидаги муаммоли масалаларга ойдинлик киритади ва уни самарали булишига мухим замин яратади.

Юридик тушунча туFрисида гапирилганда биринчи уринда экологик назорат фукаронинг хукукими ёки хукукини таъминлаш воситасими?, деган саволга жавоб бериш лозим булади.

Юридик маънода "хукук" ва "назорат" атамалари бир биридан катта фарк килади. Инсон (фукаро) хукукларининг ичида назорат килиш хукуки мавжудми? Ва, аксинча, назоратни хукук эмас, деб инкор этиш мумкинми?

Бу ерда инсон хукуклари дейилганда, албатта, экологик хукуклар тyFрисида гап боради. Инсон экологик хукуклари хозирги пайтда миллий конунчилик ва халкаро хужжатларда тан олинган. Хусусан, "Табиатни мухофаза килиш тyFрисида"ги К,онуннинг 12-моддасида ахолининг "кулай табиий мухитда яшаш", "жамоат ташкилотларига бирлашиш", "атроф табиий мухитнинг ахволи хамда уни мухофаза килиш юзасидан курилаётган чора-тадбирларга доир ахборотларни талаб килиш ва олиш хукуки" белгиланган. Фукароларнинг экологик хукуклари, шунингдек, хайвонот дунёси, атмосфера хавоси ва бошка конунларда хам акс эттирилган.

Инсон экологик хукуклари белгиланган асосий халкаро хужжатларга Атроф мухит буйича Стокгольм Декларацияси (19972 йил), 1998 йилда Орхус (Дания) шахрида кабул килинган "Атроф мухитга тааллукли булган масалалар буйича ахборотга эришиш, жамоатчиликнинг карорлар кабул килиш жараёнларида иштирок этиши ва одил судловга эришиш тyFрисида"ги Конвенция (Орхус конвенция)си киради. Мана шу хужжатларга биноан асосий экологик хукук булган кулай атроф мухитга эга булиш хукукидан ташкари инсон эколлогик хукукларига жамоатчиликнинг карорлар кабул килиш жараёнларида иштирок этиш хукуки, экологик ахборотга эга булиш хукуки ва экологик масалалар буйича одил судловга эга булиш хукуки хам киради. Айрим холларда экологик карорлар устидан шикоят килиш хукуки хам инсон экологик хукуклари сирасига киритилади. [11 ]

Юкоридагилардан маълум булдики, миллий ва халкаро конунчиликда инсон экологик хукуклари тизимида назорат килиш хукуки тyFрисида бирор бир маълумот учрамайди. Агар Конституциянинг 32-моддасини оладиган булсак, унда фукаронинг жамият ва давлат ишларини бошкаришда иштирок этиш хукуки тyFрисида гапирилган. Бундай хукук унинг давлат органлари фаолияти устидан жамоат назоратини ривожлантириш ва такомиллаштириш йули билан амалга оширилади, дейилади. Яъни назорат хукук эмас, бошкаришда иштирок этиш хукукини амалга ошириш воситасидир. Демак, фукаронинг экологик назорат килишини хеч хам инсон экологик хукуклари сирасига кушиб булмайди.

Агар фукаронинг экологик назоратини экологик хукукларнинг бир тури деб, хисоблаб булмаса, унда уни кандай тушуниш керак?

Инсоннинг барча хукуклари катори экологик хукуклари хам химоя килинади ва кафолатланади. Хукуклар инсонларга тегишли. Уларнинг риоя

этилишидан биринчи навбатда узлари манфаатдор. Бундай манфаатдорлик уларга уз хукукларини руёбга чикариш, химоя килиш ва кафолатлаш борасида назоратни амалга оширишни талаб этади. Мана шу нуктаи назардан фукаронинг экологик назоратини хукукий кафолат, деб тавсифлаш туFри булар эди. Бу хукукий кафолат фукарога уз хукукларини химоя килиш учун имконият беради.

Шундай имконият туфайли фукаро уз хукукларини химоя килиш учун назорат воситалари ва механизмларидан фойдаланади. "Экологик назорат туFрисида"ги К,онуннинг 17-моддасида "Фукаронинг экологик назорат сохасидаги хукуклари... " белгиланган. Бу моддадаги хукукларни экологик назорат хукуки, деб тушунмаслик керак. Унда экологик назоратни амалга ошириш учун фукаро кандай хукуклардан фойдаланиши туFрисида суз боради. 17-моддага кура, фукаро экологик назоратни амалга ошириши учун: а) тегишли конун хужжатларига юридик ва жисмоний шахслар томонидан риоя этилишини кузатиб бориш; б) экологик назорат сохасидаги норматив-хукукий хужжатларни ишлаб чикишда иштирок этиш; в) экологик масалалар буйича давлат органларига мурожаат килиш ва ахборот олиш; г) атроф мухитни мухофаза килиш ва табиий ресурслардан окилона фойдаланиш масалалари буйича жамоатчилик фикрини урганиши, жамоатчилик экологик экспертизасини утказишда иштирок этиш ва бошка шу каби хукукларга эга булади.

Фукаро назоратни амалга ошира туриб узини жамиятдан юкори куйишга харакат килмайди. У назоратни жамият максадлари ва вазифаларини бажариш учун амалга оширади. Назорат жамият манфаатларига буйсинади, демакки жамият аъзоларига хизмат килади. Фукаро назорат оркали атроф мухитнинг узи учун кулай ва фойдали булишини хохлайди ва таъминлашга уринади. Давлат, унинг органлари ва бошкалар экологик мажбуриятларини виждонан бажаришларини талаб килади. Шу асосда у уз хукуклари ва манфаатларини руёбга чикаради. "Инсон жамиятнинг аъзоси, уни жамиятсиз тассаввур килиш мумкин эмас, у жамият ривожланишининг натижасидир. Шу боис инсонни жамиятдан устун куйишга уриниш беъманиликдир."

Инсоннинг экология сохасида назорат килиш ваколатини белгилаш жамиятда унинг мавкие ва макомини кутарилганлигининг, фукаролик жамияти ривожланаётганлигининг амалий исботидир. Узбекистон 2017-2021-йилларда ривожланишининг бешта устивор йуналишлари буйича Харакатлар стратегиясининг асосий максади хам ана шу. Инсон назоратини кучайтиришнинг туб негизи сиёсий хокимият томонидан уртага ташланган кадриятлар ва тамойилларнинг бажарилишини таъминлашдир.

Демак, Узбекистонда фукаролар экологик назоратининг иккита марказий масаласи мавжуд: биринчиси -"атроф мухит ва жамият" муносабатлари ривожланишида инсоннинг роли ва хукуклари кафолатларини ошириш; иккинчиси -давлат, унинг органлари, нодавлат секторнинг атроф мухит билан муносабатларини тийиб турувчи ва мутаносибликни таъминловчи куч вазифасини бажариш.

Фукаронинг экологик назоратни амалга оширишининг тан олиниши унинг хукукий макомига нисбатан карашларни хам узгартиришни талаб этади. Юридик адабиётларда инсоннинг хукукий макомига хос бир канча холатлар кайд килинади. Уларнинг ичида фукаронинг давлат олдида мустакиллиги ва маъсулиятга эгалиги, хукук ва мажбуриятларга эга эканлиги, фукароликка эга булиши; хукукка зид харакатлари учун жавобгарликка тортилиши; соFлиFи, хаёти ва мулки конун билан курикланиши, давлат мухофазасида булиши ва бошкаларни ажратиб курсатиш мумкин.

Фукаро хукукий макомининг мана шу омиллари каторига унинг экологик назорат юритишини хам кушиш лозим булади. Юкорида таъкидлаганимиздек, фукаронинг назорат юритиши уз экологик хукукларини химоя килишнинг кафолатли воситаси сифатида намоён булади. Бу восита унга давлат ва унинг органлари билан самарали алока урнатишида юридик жихатдан мустахкамланган имкониятлар беради. Бундай имконият фукаро хукукий макомини янги сифат билан бойитади.

ХУЛОСА

Юкоридагиларга асосланиб хулоса киладиган булсак, фукаронинг экологик назорати Узбекистонда фукаролик жамияти ривожланишининг мухим белгиси булиб, юридик тушунчаси куйидаги холатлар билан тавсифланади. Биринчидан, бундай назорат инсон мустакиллигини таъминлашга каратилган унинг экологик хукукларини таъминлаш ва химоя килишнинг кафолати булиб хисобланади. Иккинчидан, фукаро экологик назорати унинг давлат бошкарувида иштирок этишининг янги шакли, десак тyFри булади. Бунда фукаро бевосита давлат органларидан экологик масалаларга доир мажбуриятларни бажариш, хукукбузилишларини тухтатиш ва улар учун жавоб бериш буйича талабларни илгари суради. Учинчидан, фукаронинг экологик назорати унинг хукукий макомини кенгайтиради. Бу холат дунё микёсида инсон хукукий макомини Узбекистон мисолида янгича тушунишга имкон беради.

Узбекистонда фукаро назорати институтининг ривожланиши фукаролик жамияти уз ривожланишида юксакликка кутарилаётганлигининг бир

белгисидир. Чунки, фукаронинг назорат функциясига эга булишлиги жамият аъзоларида хакконий куч мавжудлигини англатади. Фукаролик жамиятининг асосий белгиси унинг давлат билан муносабатларида хакконий куч ва салохиётга эга булишидир.

REFERENCES

1. Конституциявий хукук. Дарслик. // Т.: Узбекистон Республикаси ИИВ Академияси. 2014. Б.217.

2. 2014 йил 16 апрелда Узбекистон Республикаси Конституцияси 32-моддасига "...давлат органларининг фаолияти устидан жамоатчилик назоратини ривожлантириш ва такомиллаштириш йули..." туFрисида кушимча киритилди. К,аранг: УзР 16.04.2014 й. УРК,-366-сон К,онуни тахриридаги кисм.

3. К,онун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 13.04.2018 й., 03/18/474/1062-сон.

4. Сафаров Д.И., Рузиев З.Р. Сравнительно-правовой анализ полномочия органов самоуправления в сфере охраны окружающей среды в зарубежных странах // Журнал зарубежного законодательства и сравнительного правоведения. 2016;

5. Конституциявий хукук. Дарслик. // Т.: Узбекистон Республикаси ИИВ Академияси. 2014. Б.219

6. Тюльпанов Ф.М. Экологическое право. Учебник. -М.ЮСТИЦИЯ. 2018. С.84.

7. Локк Дж.Избранные философские произведения. В 2 томах. Т.2. - М.,1960. С.50.

8. Морозова Л.А. Теория государства и права. Учебник. 6-издание // М.: НОРМА ИНФРА-М. 2017. С.444.

9. К,онун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 13.04.2018 й., 03/18/474/1062-сон.

10. Узбекистон Республикаси К,Х,Т, 2014 й., 43-сон, 530-модда.

11. Aktamovich, I. R., & Ziyadillayevich, I. A. (2020). Historical and Theoretical Roots of Establishing a Democratic Law in Uzbekistan. EPRA International Journal of Multidisciplinary Research (IJMR), 6(10), 507-510.

12. Ikramov, R. (2020). Constitutional and Legal Framework for Environmental Human Rights. The scientific heritage, 4(54), 6-12.

13. Ikramov, R., & Bekmirzayev, N. (2020). Yurist nutqi madaniyati. Toshkent: Akademnashr.

14. Ikramov, R., & Bekmirzayev, N. (2020). "Avesto"da ayol va oila huquqlari talqini. Til va adabiyot ta'limi, (6), 26-27.

15. Икрамов, Р. (2020). Воспитание гармонично развитого поколения является приоритетом государственной молодежной политики. Вестник науки и образования, 14(92), 88-90.

16. Икрамов, Р. А. (2020). Теоретико-правовые проблемы экологических интересов человека. Universum: экономика и юриспруденция, 12(76).

17. Третьякова А.А.Экологические права граждан: основы правового регулирования на общеевропейском и национальном уровнях в государствах -членах европейского союза. // В кн.: Экологическое право России на рубеже XXI веке. - М.: ЗЕРЦАЛО. 2000. С. 153.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.