Научная статья на тему 'THE NAME, NICKNAME AND PSEUDONYM OF FIRDAWSI'

THE NAME, NICKNAME AND PSEUDONYM OF FIRDAWSI Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
44
3
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ШАХНАМЕ / ЛЕТОПИСЕЦ / УВАЖИТЕЛЬНОЕ ИМЯ / ИМЯ

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Чургосиев Муллоахмадшох

В настоящей статье рассмотрены вопросы об имени, прозвище и псевдониме, и месте рождении великого персидско-таджикского сочинителя эпических произведений Абулкасыма Фирдоуси. Автор статьи, анализируя первоисточники и исследовательские работы, показывает, что псевдоним поэта был Фирдоуси, имя - Мансур Хасан, а его место рождения - село Бож или Пожи. Все тезисы и идеи автора по данной проблеме подкрепляются и обосновываются убедительными аргументами и доводами.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ОБ ИМЕНИ, ПРОЗВИЩЕ И ПСЕВДОНИМЕ ФИРДОУСИ

The paper is devoted to the problem of the name, nickname, pseudonym and place of birth of the great Persian-Tajik epic’s writer Abulqasym Firdawsi. The author, analyzing primary sources and research, shows his pseudonym was Firdawsi, a name - Mansour Hassan, and his birthplace - the village Boj or Pozhi. All abstracts and the author's ideas on this issue are supported and substantiated by convincing proofs and arguments.

Текст научной работы на тему «THE NAME, NICKNAME AND PSEUDONYM OF FIRDAWSI»

Адабиёт:

1. Хазинаи ТВ Шабакаи якум, «Идораи мусикй», 1968 «Бахши Шашмаком».

2. Низомов А. Умре бо мусикй. - Душанбе, 2010.

3. Назаров М. Санъати халки точик. - Сталинобод: Нашрдавлточ., 1961.

4. Шахобов Ф. Баёзи шашмаком / тахияи Ф. Азизй. - Душанбе, 2007.

ОТРАЖЕНИЕ ТЕМЫ НАРУЗ В «ШАШМАКОМ»

Данная статья дает возможность читателю изучить различные аспекты классической музыки «Шашмаком» и его взаимосвязь с Навруз. Автор раскрывает сущность термина «Шашмаком», опираясь на классическую литературу таджикского народа. Также, в этой статье упоминается великая роль повести Борбада «Великий Навруз» («Наврузи Бузург»), которая раскрывает великую роль «Шашмаком» в отражении темы Навруз в историческом периоде развития культуры и музыки таджикского народа.

Ключевые слова: Шашмаком, Навруз, культура таджикского народа, природа, весна и музыка.

TOPIC OF NAVRUZ IN "SHASHMAKOM"

This article gives opportunity to learn different aspects of classical music "Shashmakom"and it's connection with Nanruz. Author makes interpretation of the term "Shashmakom" on the basis of classical Tajik literature. In the article there also mentioned a huge role of Borbad's book "Great Navruz". Therein the book emphasized a great role of "Shashmakom" in the topic of Navruz in historical period of Tajik culture and music development.

Keywords: Shashmakom, Navruz, Tajik culture, nature, spring and music.

Сведения об авторе: Умарова Гавхар, кандидат филологических наук, доцент Таджикского государственного института искусства имени М. Турсун-заде, e-mail: mino-577@mail.ru

About author: Umarova Gavhar, PhD of philology, Associate Professor, State Institute of Arts of Tajikistan namen's after Mirzo Tursunzoda

НОМУ КУНИЯ ВА ТАХАЛЛУСИ ФИРДАВСИ Чургосиев М.

Донишгоуи аграрии Тоцикистон ба номи Ш. Шо^темур

Дар тахдики рузгору осори Фирдавсй бехтарин маъхаз «Шохнома»-и безаволи у ба хисоб меравад. Ин хамосасарои бузург зимни сурудани абёти беназираш борхо ривоятро катъ карда, чанд сатреро дар бораи сину соли хеш кайд менамояд. Аммо дар асари мазкур номи шоир ба назар намерасад. Танхо у дар ду байти зерин тахалусашро чунин овардааст:

Зи Фирдавсй акнун сухан ёд гир, Суханхои покизаву дилпазир.

Ва ё

Ба Фирдавсй овоз доди, ки май, Махур чуз ба оини Ковуси кай [8, с. 1049].

Дарчанд ки шоир вожаи Фирдавсиро дар «Шохнома» оварда аст, аммо сабаби баргузидани ин калимаро хамчун тахаллуси шоирии худ, дар ин шохасар зикр накардааст. Илова бар ин маъхазхои дигар низ кунияи шоир, яъне Абулкосим ва унвон ё тахаллуси шоирии уро Фирдавсй ба калам додаанд. Аз чумла Асадии Тусй дар асараш «Гаршоспнома" овардааст

Ки Фирдавсии Тусии покмагз, Бидодаст доди суханхои нагз. Ба «Шахнома» гетй биёростаст, Ба-дон нома номи наку сохтаст. Ту хамшахри урову хампешай, Дам андар сухан чобукандешай. Ба «Шахнома» Фирдавсии нагзгуй, Ки аз пеши гуяндагон бурд гуй.

Басе ёди pазми ялон каpда 6уд.

Аз ин достон ёд новаpда 6уд [1, с. 19-20].

Лозим ба таъкид аст, ки куния ва тахаллyси шоиp мавpиди кабули аксаpи донишмандони ватаниву хоpичй гаpдида, аз деpбоз шинохта шудааст ва имpyз ба чойи номи шоиp ба коp меpавад. Даpчанд, ки шоиp сабаби баpгyзидани тахаллуси шоиpии хyдpо даp шоxасаpаш даpч накаpдааст, аммо тазкиpанигоpон даp ин боpа андешаxои гуногун ибpоз намудаанд. Давлатшоxи Самаpкандй даp «Тазкиpат-yш-шyаpо» навиштааст, ки падаpи Фиpдавсй богбон будааст ва «мypокибат аз боге ба номи Фиpдавсpо ба yxда доштааст, ки мутаалик буд ба амиpи маxаллй бо номи Савpй писаpи Муътаз (ва ё Муъаз) ва бинобаp ин писаpаш ин тахаллyсpо rnraëp каpд» [2, с. 55].

Баpхилофи ин акида Фасеxи Хавофй даp асаpаш «Mачма-yл-фасеxй» кайд каpдааст, ки Султон Mаxмyд маxоpати шеъpгyии Фиpдавсиpо таxсин каpд ва гуфт «Офаpин баp ту даpбоpи маpо боги бщишт каpдй» ва ин тахаллуси шоиp шуд [5, с. 129].

Аммо андешаxои тазкиpанигоpони мазкyppо аксаpи фиpдавсишиносони мyосиp pад каpдаанд. Ба xаp сypат тибки фаpxангномаxои муътамад вожаи фиpдавсй фоpсй буда, маънояш биxиштй мебошад.

Дамчунин дигаp маъхазxое, ки пеpомyни аxвол ва ашъоpи Фиpдавсй маълумот додаанд, номи ypо Mансyp, Дасан, Axмад ва Myxаммад кайд каpда, номи падаpашpо Дасан, Axмад, Алй, Исxок, Фахpиддин ва номи бобояшpо Шаpафшоx ва ё Фаppyх навиштаанд. Аз чумла Дамдyллоxи Муставфй даp «Таъpихи гузида» номи шоиppо Дасан ибни Алии Тусй ва Давлатшоx даp «Тазкиpат-yш-шyаpо» Дасан ибни Исxок ибни Шаpафшоx зи^ менамояд. Нависандагони мукаддимаи Бойсyнгypй зимни маълумоти муфассале даp боpаи Фиpдавсй номи ypо Mансyp ибни Фахpyддин Axмад ибни Фаppyх ба калам додаанд. Тазкиpанависони баъдй ному насаби Фиpдавсй ва ачдодонашpо пайиxам кайд каpдаанд. Аз чумла Ризокулихони Дидоят шоиppо Дасан ибни Исxок ибни Шаpафшоx Myxаммад ибни Mансyp ибни Фахpyддин ибни Даким Мавлоно Фаppyх номидааст.

Аз миёни ин гyфтаxо сухани Фатx Алии Бyндоpй, ки «Ш^нома» -pо даp соли 620 камаpй ба аpабй баpгаpдонида аст ва аз шоиp ба номи «Aмиpи xаким маликулкалом сайидyшшyаpо Абулкосим Mансyp бинил Дасан-ул- Фиpдавсиюттyси» ёд каpдааст, ба xакикат наздиктаp аст. «Ба вижа ин ки даp кyxантаpин дастнависи мавчуди «Шоxнома», яъне даp дастнависи музеи Флоpенс мyваppахи 614 камаpй даp ду лавxаи тазйини даp поении ду сафxаи нахустин матни аслии «Шоxнома» низ шоиppо айнан монанди Бyндоpй Абулкосим Mансyp бинил Дасан-yл-Фиpдавсиюттyси» номида аст» [б, с. 133].

Ба xаp сypат эxтимоли кавй меpавад, ки номи шоиp Mансyp писаpи Дасан бошад, зеpо чунон ки даp боло зикp шуд xам даp кyxантаpин дастнависи мавчуди «Шоxнома», яъне даp дастнависи музеи Флоpенс мyваppахи 614 камаpй ва xам Бyндоpии Исфаxонй ки «Шоxнома»-pо такpибан ду асp пас аз сypyда шудан ба аpабй таpчyма каpдааст ба субут pасонидаанд.

Илова баp ин даp аксаpи манобеи таъpихивy адабй, пеш аз куния ва тахаллус ба шоиp унвони «xаким»-pо низ xамpоx каpдаанд ва мyxаккикон даp ин боpа акидаxои гуногун ибpоз намудаанд.Аз чумла адабиётшиноси маъpyфи точик Myллоаxмад M даp китоби "Биё то чаxонpо ба бад наспаpем" вожаи мазкyppо xаpчониба баppасй намуда

ба натичае меpасад, ки ".....xаким даp унвони Фиpдавсй пеш аз xама ба маънии васеи

донишманд ба коp pафтааст донишманде, ки аз илмxои гуногуни замона, бахусус фалсафа, фикд ва xикмати амалй огоx аст" [3, с. 43].

Дамчунин тибки фаpxангномаxои муътамади фоpсй точикй вожаи «xаким» бештаp маънои «файласуф» ва «пизишк»-pо дошта, даp баъзе мавpид мафxyмxои «фаpзона» ва «фаpxехта»-pо низ ифода мекунад.

Даp "Шоxнома" ёздаx маpотиба аз шаxpи Тус ба муносибати pyйдодxое, ки даp ин шаxpистон ба вукуъ пайваста даpч гаpдидааст, вале xаким Абулкосими Фиpдавсй даp ягон чойи ин шоxасаpаш, даp мавpиди даp xамин макон таваллуд шуданаш ишоpае накаpдааст. Муаллифони тазкиpаxо даp ин боpа андешаxои гуногун ибpоз намудаанд. Низомии Apyзй навиштааст, ки "Устод Абулкосими Фиpдавсй аз даxокини Тус буд, аз деxе, ки он деxpо Бож хонанд ва аз ноxияи Табаpон аст . Бyзypгдеxе аст ва аз вай xазоp маpд беpyн ояд. Фиpдавсй даp он деx шавкати тамом дошт, чунон ки ба дахли он зиёъ аз амсоли худ бениёз буд» [4, с. 75].

Муаллифи "Тазкират - уш- шуаро" Давлатшохи Самаркандй зодгохи шоирро карияи «Разон» аз аъмоли Тус каламдод кардааст. Бархе аз нависандагони дигар аз чумла нависандаи маъруфи точик Сотим Улугзода зодгохи шоирро карияи Шодоб нигоштааст. Аксари фирдавсишиносон кавли Низомии Арузиро хамчун кадимтарин вокеанависи зиндагии ин шоири номвар пазируфта бо далелхои муътамад ба субут расонидаанд, ки шоир махз дар рустои Бож ё Пож (имруза Фоз) дар наздикии шахри Тус, (шахри мазкур кариб 15 километр дар шимоли шахри Машхади кунуни чойгир шудааст) дар оилаи дехкон чашм ба олами хастй кушудааст. Зеро чунон ки аз матолиби "Чахор макола" бармеояд Низомии Арузй " ... дар санаи ъашру хамсамоия"(пансаду дах) оромгохи Фирдавсиро, ки дар яке аз мавзеъхои кадимии рустои Бож карор дорад, зиёрат кардааст.

Аксари муаллифони сарчашмахо ва осори тадкикотие, ки дар бораи Абулкосим Фирдавсй маълумот додаанд, дехконзода будани ин шоири бузургро кайд кардаанд. Калимаи дехкон харчанд ба маънои кишоварз ба кор равад хам, аз даврони Сосониён то замони Фирдавсй хамчун унвон ба яке аз гуруххои ичтимой мансуб буд. Дехконон аз нигохи иктисодй заминдорони миёнахол буданд. Онхо ба хайси молики русто ё раиси шахр фаъолият доштанд. Ин табака зиёдтар аз табакахои дигар расму анъанахои кадимии эронй, китобхо, санадхо ва ёдгорихои деринаи ниёгонро хифз менамуданд. Бинобар ин, вожаи дехкон мачозан ба чойи эронй (дар баробари турку тозй ) низ ба кор мерафт. Фирдавсй низ дар корбурдиин мафхуми мачозй эронро дар назар доштааст. Аз эрону турку зи тозиён, Нажоде падид ояд андар миён. На дехкон на турку на тозй бувад, Суханхо ба кирдори бозй бувад [7, с. 21]. Ба хар сурат аз тадкикоти фирдавсишиносон бармеояд, ки шоир дар хонаводаи дехкон зода шудааст ва ин табакаи ичтимоиро фархехтагону нухбагони эронй ташкил медоданд, ки барои харчониба дониш андухтани фарзандонашон кушишхои фаровон ба харч медоданд. Шояд махз самараи кушишу талошхои хастанопазири волидайни Фирдавсй буд, ки номи фарзандашон хамчун як хамосасарой бузурги чахон бо харфхои заррин дар авроки таърих сабт гардид.

Адабиёт:

1. Асадии Тусй. Гаршоспнома. Тасхехи Дабиб Ягмой. -Техрон, 1354.

2. Давлатшохи Самаркандй. Тазкират-уш-шуаро. Бо тасхехи Эдвар Браун. - Лондон, 1305.

3. Мирзо Муллоахмад. Биё, то чахонро ба бад наспарем. - Душанбе, 2011.

4. Низомии Арузии Самаркандй. Чахор макола. Бо тасхехи Аллома Мухаммад ^азвинй ва дуктур Мухаммад Муъин. - Техрон, 1333 шамсй.

5. Фасехи Хавофй. Мачма-ул-фасехй. Бо кушиши Махмуди Фаррух. - Машхад, 1341 шамсй, чил. 2.

6. Фирдавсй ва шохномасарой (гузидае аз маколоти донишномаи забон ва адабиёти форсй). Ба муносибати хамоиши байналмилалии хазораи «Шохнома»-и Фирдавсй. - Техрон, 1390.

7. Ч,алили Дустхох. Шинохтномаи Фирдавсй ва «Шохнома. - Техрон, 1384.

8. Шохномаи Фирдавсй. Бар асоси нусхаи нухчилдаи чопи Москва (чилди шашум). Зери назари А.Нушин. - Техрон, 1380.

ОБ ИМЕНИ, ПРОЗВИЩЕ И ПСЕВДОНИМЕ ФИРДОУСИ

В настоящей статье рассмотрены вопросы об имени, прозвище и псевдониме, и месте рождении великого персидско-таджикского сочинителя эпических произведений Абулкасыма Фирдоуси. Автор статьи, анализируя первоисточники и исследовательские работы, показывает, что псевдоним поэта был Фирдоуси, имя - Мансур Хасан, а его место рождения - село Бож или Пожи. Все тезисы и идеи автора по данной проблеме подкрепляются и обосновываются убедительными аргументами и доводами.

Ключевые слова: шахнаме, летописец, уважительное имя, имя, псевдоним, мудрец, рай.

THE NAME, NICKNAME AND PSEUDONYM OF FIRDAWSI

The paper is devoted to the problem of the name, nickname, pseudonym and place of birth of the great Persian-Tajik epic's writer Abulqasym Firdawsi. The author, analyzing primary sources and research, shows his pseudonym was Firdawsi, a name - Mansour Hassan, and his birthplace - the

village Boj or Pozhi. All abstracts and the author's ideas on this issue are supported and substantiated by convincing proofs and arguments.

Keywords: Shahnameh, the chronicle, respectful name, first name, the nickname wise man paradise.

Сведения об авторе: Чургосиев Муллоахмадшох, старший преподаватель кафедры философии и политологии Таджикского аграрного университета имени Ш. Шохтемура, e-mail: mullo.ahmad@mail.ru

About author: Churgosiev Mulloahmadhoh, a senior teacher of the chair of philosophy and political Science, Tajik Agrarian University named after Sh. Shotemur

ОФАРИДАНИ "НИЦОБИ РАВШАН" АЗ Ч,ОНИБИ СИНАМОГАРИ МУСТАНАД

БобоевД.

Донишгоуи миллии Тоцикистон

Тадричан чустучуйхои санъатии синамохо дар чанбаъхои навъхои гуногуни намоишот ва тарзи гузориши онхо, рассомони сахнавиро ба кушиши дохил шудан ба умки рухии шахсй, ифшои озодикунонинии гуломонаи мехнаткашон, оварда расонид, ки дар натича сохиби хеч чиз нашуданд, лекин ба гуфтае, "баробархукуки тамоми боигарихои рухй ва моддй" шуданд. Филми мустанади «Сухроб» аз ду кисм иборат буда, коргардони ин филми мустанад М. Мансурхочаев ва наворбардораш Р. Мушеев аст. Дар филм рузгор ва осори расоми халкии Точикистон, яке аз рассомони варзидаи точик ва хатто собик шуравй накл мешавад. Бинандаро ба олами санъати касби ворид мекунонад. Дар баробари ин хаёти расом лахза ба лахза бо мусаввадахои офарида, азобу укубати офариниши, лахзахои кори, интизории илхоми рассом, аз чониби коргардон хеле хуб банавор бардошта шуда, матни пешниходгашта пуркунандаи амали рассом гаштааст ва бо кадом дарду азобхо ба у унвони рассоми халкии Иттиходи Шуравиро додаанд, ривоят мекунад.

Филм дар хонаи рассом ва галерияи ва ё «Сугроб арт галерй» наворбардорй шуда, бинандаро мачбур менамояд, ки дар бораи санъат махсусае, санъати мусаввирй андеша намояд. Бурди дигари филм дар он аст, ки коргардон дар баробари мусавварахои Сугроб бурбонов ба накшу нигорхои Камолиддини Бехзод, накшхои мадрасаву масчидхо коххои гуногуне, ки дар Осиёи Миёна хастанду накши дастони хамин гуна Сухробхо хастанд, хамрохи расом халлу фасл менамояд ва моро ба олами санъат ворид менамояд, ки ин як бурди асосии филми мустанади Мансурхочаев мебошад. Аз нигохи коргардон Сугроб дар зиндагй хамчун шахрванди ватани худ накши худро ичро намудааст, аммо расом дар он андеша хаст, ки холо шохасари худро наофаридааст. Охиран солхои охири ватан ва бепарво будани мардум нисбат ба саноеъи бадеи, чехрахои гирифтаи баъди чанги шахрвандй лахза ба лахза пеши бинанда дар охири филм ба навор бардошта шудаст, ки бинандаро ба дахшат меоранд. Дар филм ду лахзаи офариниш ва бепарвоии дахшатбор намо мекунад.

Сабкхои публистистикаи сахнавй дар асоси тамоми тачрибахои синамои шуравй вориди синамои мустанад гашт ва ба амал омад гуем, хато намекунем. Ин хусусиятхо дар харду саноеъи сахнавй дар зери таъсири мактаби К. С. Станиславский, система ва театри у боз амиктар ва муассиртар гашта буд. МХАТ ки принсипхои бадеии хосси худро дошт, дар миёнахои солхои 1920-ум намоишхои бисёр хуби худро «Бронепоезд 14-69», «Дни Турбинных», Театри хурд (Малый театр) — «Любовь Яровую»-ро ба сахна гузошта буд, ки ин кор аз чониби синамогарони шуравй идома ёфт, ва синамои мустанади точик аз ин чиз орй буда наметавонад ва ин мактаб дар Точикистони сохибистиклол хам дар театр ва хам дар синамо побарчост.

Агар намоишхои синамои бадей ва филмхои мустанад анъанахои онро баамаловаранда тавсифи амик ва гунчоиши тинат, тамомшавии мантикии он, коркарди элементхои одй ва миллиро ичро мекарданд, Телевизони давлатии Точикистон, баъзеи дигар коллективхо бошанд, аз руи мавзуъхои рузмаррагии намоишот, хаячони публистии он, ки хеле намоён дар намуди сатирикии тасвири ходисахо ва кахрамонхо-намояндахои бокимондахои гузашта дар тафаккури сиёсии тунди асархои зидди зуроварй ва интервенсияи рухй, ки имруз маъмул гаштааст, дарч гашта буданд

296

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.