CC BY
41меномиданд. Чунонки дидем, дар асархои бузургхдчми Кухзод фазой бадеии тасвирхои танзомез фарохтару фарогиртар буда, хадафу мак;сади нешханду ришхандхои у ба хаводиси зиндагй низ амик;у хадафмандона мебошад. Дар насри Кухзод чунонки ба мушохида расид, хачву танз на танхо василаи ороиши сухан ва чолиби таваччухи хонанда гардонидани вок;еаю ходисахо ва холатхои мавриди тасвир аст, балки он дар матни асари адабии у кдбатхои дигари маъной пайдо мекунад, ки он ба таври табий хонандаро ба андеша кардан во медорад.
Адабиёт:
1. Борев Ю. Комическое или о том как смех казнит несовершенство мира. - М.: Искусство, 1970.
2. Кухзод У. Як сару сад хаёл. - Душанбе, Ирфон, 1983. - 254 с.
3. ^уллапаймони сухан / мураттибон: А. Набавй, Ш. Солехов, Ш. Шучоъ. - Душанбе: Деваштич, 2009. - 178 с.
4. Роготнев И. Ю. Смех, комическое, смеховая культура в пространстве сатирического произведения // Studio cultural Вып. 12. - Спб.: Санкт-Петербургское филологическое общество. -2011. - С. 18-23.
5. Столович Л. Н. Философия. Эстетика. - Тарту: ТГУ, 1999.
САТИРА И ЮМОР В ХУДОЖЕСТВЕННОМ МЫШЛЕНИИ У. КУХЗОДА
Одной из отличительных черт художественного стиля Кухзода является его сатирическое изображение бытовых событий реальной жизни современников. Сатирическое начало в его творчестве было заложено с начала творческого пути писателя. В дальнейшем оно развивалось в художественной ткани его прозаических произведений и впоследствии оно формировало отличительную черту его художественного стиля.
Ключевые слова: художественный стиль, сатира, реальная жизнь, прозаические произведения, художественная ткань, изображение, бытовые события.
SATIRE AND HUMOR IN LITERATURE THOUGHTS OF U. KUHZOD
One of the best features literature style of Kuhzod is describing the common life of modern society. The beginner of his poems includes satire of modern beings. In the future, it has improved in his poetries especially in his prose books/ also it's shows the best style formation of his best characters of the prose.
Keywords: literature style, stire, real life, prose books, literature materials ткань, the discussion of being occasions.
Сведения об авторе: Асоева Парвина, соискатель Таджикского национального университета, e-mail: soleh59@mail.ru
About author: Asoeva Parvina, researcher of the Tajik National University
ХДКИМ ФИРДАВСИ ВА "ШО^НОМА"-И У ДАР ОСОРИ ШОИРОНИ ТО^ИК
(СОЛ^ОИ 30-40-УМИ АСРИ XX)
Шозиёева Г.
Институти забон, адабиёт, шарцшиносй ва мероси хаттии ба номи А. Рудакии Академияи илмуои Цум^урии Тоцикистон
"Шохнома"-и Хдким Фирдавсй дар остонаи баргузории хазораи шоир на танхо таваччухи мухак;к;ик;ону донишмандонро ба худ чалб кард, балки шоирон ва нависандагон низ дар таълифи осори худ аз ин асар фаровон истифода бурдаанд. Аз Фирдавсй илхом гирифтану ба "Шохнома" пайравй кардани ахли адаб дар нимаи аввали асри XX боз хам густариш пайдо кард. Устод Садриддин Айнй ба гайр аз омузиш ва тахдикд "Шохнома" дар зери таъсири он шеъру достонхое низ меофарад, ки "Достони сайри Ширбадан" ва "Чднги одаму об" исботи ин гуфтахоянд. Устод Айнй дар пайравии "Шохнома" иншо шудани "Достони сайри Ширбадан"-ро дар "Ёддоштхо" чунин тавзех додааст: "Нависандаи ин сатрхо дар аввал бор диданам он сайру сайргохро таассуроти худро дар шакли достон ба назм дароварда будам ва
мехохам он достонpо интихоб ва ислох намyда, ба хонандагон пешкаш намоям. Азбаски даp он вактхо ман "Шохнома"-и Фиpдавсиpо бисёp мехондам, шакл ва услу6и вай ба ин достон бетаъсиp намондааст". Далели ин гуфтахои Садpиддин Айнй байтхои зеpин аст:
Раванда чу Рустам пайи коpyзоp, Чу Сyхpоб даp чанги хасм yстyвоp [1, с. 282].
Достони "Чднги одаму об"-и Садpиддин Айнй, ки соли 1940 даp Сталинобод ба табъ pасид, даp вазни "Шохнома"-и Даким Фиpдавсй таълиф шудааст. Муаллиф даp достони мазкyp исми кахpамонони "Шохнома", Рустам, Сугроб, Тауамтан ва Fайpаpо истифода каpда, чунин мегyяд:
Ба ин коpи одам бишypид об,
Чу шypидани бахp даp мохтоб.
Ба y дод якбоpа эълони чанг,
Чу Рустам даpомад ба майдони чанг [2, с. 10].
Мавзyи ин шеъppо ходисаи даp зеpи об мондани водии зебоманзаpи Вахш ташкил додааст. Устод Айнй даp мукобили инсон шypидани обpо ба набаpдхои Рустам, ки даp "Шохнома" тасвиp шудааст, монанд каpдааст :
Тахамтансифат хамла баp шахpи Вахш Биёваpд, хам даштpо каpд пахш... Чунон калъаи Вахшpо даppабyд, Ки гуйй ба ин ном шахpе набуд [2, с. 11].
Даp баpобаpи Садpиддин Айнй устод Лохутй низ ба Фиpдавсию "Шохнома" таваччУхи хос зохиp намудааст. Даp адабиёти шypавии точик шоиpи дигаpеpо пайдо каpдан амpи мухол аст, ки мисли устод Абулкосим Лохутй ба "Шохнома"-и Даким Фиpдавсй бештаp таваччУх зохиp каpда, аз ин шохасаpи бyзypги чахоншумул илхом гиpифта, даp бозтоби чехpаи кахpамононаш ба ин андоза кушиш ба хаpч дода бошад. Абулкосим Лохутй баъд аз Садpиддин Айнй дувумин шахсиятест, ки пояи фаpхангy адабиёти точикpо даp асpи XX гузошт ва даp пайpавии ниёгон, хосса Даким Фиpдавсй осоpи аpзишманде офаpид. У даp пайpавии "Шохнома"-и Даким Фиpдавсй "Эpоннома"-pо навиштааст. "Эpоннома" соли 1338 хичpй (1919-1920 мелодй) даp овони мyхочиpати шоиp даp Истанбул таълиф шуда, даp чопхонаи "Иpаннаме"ба табъ pасид. Ин асаp даp вазни хачази мусаддаси махзуф (максyp) навишта шуда, аз 873 байт ибоpат аст.
Даp Точикистон ин асаp боpи аввал аз таpафи пpофессоp Рахими Мусулмониён бо мукаддима, тавзехот ва таъликот, ба хати кpиллй баpгаpдон шуда, соли 2011 даp мачаллаи "Садои Шаpк" чоп шуд. Асаpи мазкyp аз бобхое чун "ОFOЗи достон", "Даpхости ëpï аз остони пиpи номдоpи хеш Дазpати Асадуллоххон Абдалишохи Киpмоншохй", "Даp ниёиш ба даpгохи Эзади тавоно ва Яздони бахшандаи мехpyбон", "Ниёиш ба pавони поки саpи донишваpон Фиpдавсии Тусй", "Шоханшохии пешдодиён", "Сиёмак", "Душанг", "Шоханшохии Фаpедyн", "ОFOЗи ситез миёни Эpон ва хамсоягон" ва "Андаpзхои Манyчехp" ибоpат аст. Максад аз навиштани асаp аз он ибоpат аст, ки муаллиф хостааст, коpи Даким Фиpдавсиpо давом дихад: "Ин аст, ки даp панчумин pyзи даймохи дил бад-он гумоштам, ки аз гохи нишасти Каюмаpс то
ин pyзгоp (андак достон)-и Эpонpо ба хам пайваставу баста созам. Ба гунае, ки хypдсолони Эpон битавонанд аз он суд баpанд" [3, с. 4].
"Эpоннома" чун "Шохнома" аз таъpихи Эpон ва аквоми оpиёй бахс мекунад ва Абулкосим Лохутй даp ин асаp бо Даким Фиpдавсй як навъ "мyнозиpа" меоpояд. Ин асаp чун асаpхои классикй бо сухани мукаддас "Бисмиллохиp pахмониp pахим": Ба номи Он ки y номофаpин аст, Муназзах зоташ аз шибху каpин аст. Ба номи Он ки ин пайдоиш аз уст, Ч,ахонpо хастиву оpоиш аз уст [3, с. 4].
Устод Лохутй баъдтаp достони "Точ ва байpак"-pо менависад, ки аз хашт кисмат ибоpат аст. Ном ва мазмуни достони "Точ ва байpак"-и Абулкосим Лохутй точи таъpихии маpдyми эpонитабоppо нишон медихад, ки бахpи он пайваста талош ваpзиданд. Муаллиф таъкид мекунад, ки точи шохзода даp ин чанги маFлyба чандин боp ба дасти лашкаpи Эpон пас мегаpдад. Баъд аз кушта шудани садхо ва хазоpхо аз сипохиёни хаp ду таpаф охиpаш пахлавони эpонй Бахpом онpо ба найза pабyда ба ypдyи Эpон меоваpад. Эpониён баpои ин "фатх" чашни калоне баpгyзоp менамоя.
Устод Лохутй замони баpои точ pазмидани Эpонpо, ки Даким Фиpдавсй нишон додааст, ба замони худ даp хафт бpигадаи зеpи унвони "Коминтеpн" даp Хучанд шабохат дода, ёдоваp мешавад, ки даp соли 1933 ман даp хамин доиpаи Хучанд шохиди мyбоpизаи хеле шадиде мобайни 7 бpигада аз колхози "Коминтеpн" будам. Ин 7 бpигада баpои пештаp, бештаp ва бехтаp ичpо каpдани плани пахта мусобикаи ичтимой эълон каpда буданд. Инчунин y фидокоpихои хамзамонони хyдpо даp майдони мехнат бо кахpамонхои "Шохнома" монанд ва таъpифy ситоиш каpдааст. Шоиp хамаи инpо ба мазмуни "Шохнома" монанд каpдааст, чунки маpдyми захматкаш бахpи ба даст даpоваpдани байpак саъю талош ваpзиданд: "Тасаввypи тафовуте, ки даp сабаб ва натичахои ин ду мyбоpиза ба фи^ам гузашт маpо баp он дошт, ки хамин достонpо ба номи "Точ ва байpак" бо хамон вазни "Шохнома"-и Фиpдавсй ба pиштаи назм даpоваpам" [4, с. 6].
Абулкосим Лохутй коpнамоихои яке аз симохои асосии достони хеш Оpифpо ба кахpамони "Шохнома" Бахpоми Гypд, ки бахpи ба даст оваpдани точи подшохй, бо нангу номус ва хисси ватанпаpваpй чонбозихо мекунад, монанд каpдааст. У хамчунин ташбеху мyболиFахои фиpдавсиёнаpо даp асаpаш зиёд ба rap бypда, кахpамонашpо пеши назаpи хонанда чун пахлавони майдони мехнат тасвиp каpда, мегуяд: Биёмад ба сахpо ба киpдоpи бод, Чу кухе даp он пахтазоp истод. Баpоваpд дасти ялй з-остин, Шигифто, ки оташ бишуд, пахтачин [4, с. 11].
Вокеахое, ки даp достони "Точ ва байpак" мавpиди тасвиp каpоp гиpифтаанд, заминаи вокей доpанд. Пеш аз он, ки Абулкосим Лохутй "Точ ва байpак"-pо OFOЗ кунад, кисматеpо аз "Шохнома" меоваpад:
"...Аз он пас хypyше баpоваpд Гев, Ки "Эй номдоpонy гypдони нев [4, с. 6].
Устод Лохутй даp таълифи осоpи худ аз "Шохнома"-и Даким Фиpдавсй фаpовон истифода каpдааст. Ин холат шаходат баp он доpад, ки Лохутй донандаи хуби "Шохнома" мебошад. Мазмуну мyндаpичаи онpо чиддй ба унвони яке аз воpисони аpзандаи он медонист.
Абулкосим Лохутй даp достони "Пахлавон Оштй"-и худ, ки аввалин боp соли 1942 даp pyзномаи "Точикистони Сypх" чоп шуда буд, аз мазмуни "Шохнома" илхом гиpифта, симои пахлавон Оштиpо ба Рустам монанд каpдааст: Саpи сабз он замон баp санг омад, Пахлавон Оштй ба чанг омад [5].
Абулкосим Лохутй яксилсила шеъpхояшpо, ки даp замони чанг сypyда шудаанд, тавассути истифодаи ном ва коpнамоихои кахpамонони "Шохнома" Рустам, Исфандиёp, Кова ва дигаpон чанговаpони шypавй, хосса точиконpо даp мyбоpиза алайхи фашистон pyхбаланд намудааст. Устод Лохутй, даp яке аз шеъpхои худ чанговаpони шypавиpо баp зидди душман чиддш^ pахнамой каpда, талкин мекунад, ки фаpзанди Рустам бояд даp набаpд FOлиб баpояд ва чунин мегуяд: Кай бидихад тан ба саpафкандагй, Бачаи Рустам накунад бандагй [5].
Абулкосим Лохутй соли 1943 аз коpнамоихои Рустам ва майдонхои набаpд интихобан тахти унвони "Алмоси маpдонагй" мачмуае тахия намуд. "Алмоси маpдонагй"-и Абулкосим Лохутй, даp пайpавии "Шохнома" навишта шудааст. У даp саpсyхани ин мачмуа навиштааст, ки халки точик, ки даp ин pyзхои Чднги Бyзypги Ватанй монанди хамаи халкхои баpодаpи худаш даp фpонт ва акибгох чанговаpона баpои тезонидани Fалаба мекушад ва даp ин pох аз хаp гуна имконият ва доpоии худ истифода мебаpад, аслихаи пypкимати сyханpо хам албатта бекоp намегyзоpад.
Соли 1941 Абулкосим Лохутй ба шаpафи дахаи санъати точик даp Маскав либpеттои "Коваи охангаp"-pо офаpид. Либpеттои мазкyp даp шаш намоиш ва даp тахpиpи Ситсилия Бону ва Е. Г. Доpфман чоп мешавад. Устод Лохутй достони мазкyppо даp асоси мазмуни "Шохнома" меофаpад. Муаллиф даp саpсyхани достони мазкyp сабабу таpзи иншои онpо шаpх дода, давpони хypсолии хyдpо ба ёд оваpда менависад, ки даp овони кудакии y, бyзypгхо волидайнам ва хамсояхо даp шабнишинй масти шунидани афсонаи "Подшохи моpпаpаст ва охангаpи забаpдаст" буданд, шояд хаёл мекаpданд, ки хypдхо хобидаанд. Дак хам доштанд ин гуна фи^ кунанд. Охиp магаp мумкин аст, ки бача бедоp бошад ва чашмонаш баста шуда, дасташ бо
нахудкишмиши хушкида ба тарафи дахнаш наравад... Мо бачахои хамсояхои косиб, тамоман бедор будем. Дам дахшат ва хам лаззати шунидани он хикояти ачиб бомазза будани кишмишро аз ёдамон бурда буд...
Яке аз шоирони дигаре, ки хамеша аз ашъори Фирдавсй таъсир бардоштааст, устод Мирзо Турсунзода мебошад.Вай низ аз осори Даким Фирдавсй бахра бардошта, дар таълифи осори худ аз гояхои олии инсонй ва миллии "Шохнома" фаровон истифода бурдааст. У дар пайравии "Шохнома" шеърхои "Ганчинаи сурудхо", достонхои "Писари Ватан", "Дасани аробакаш" ва гайраро навиштааст.
Бардошти шоирону адибон аз "Шохнома"-и Фирдавсй дар солхои Чднги Бузурги Ватанй бо роххои гуногун сурат мегирифт. Гохо шоирону адибон-кахрамонихои халки худро дар чанги зиддифашизм ба симохои ибратангез ва кору пайкори кахрамонони "Шохнома" ташбех намуда, ба ин васила ба мардум рухи шикастнопазир доштанро талкин менамуданд.
Устод Мирзо Турсунзода дар асархо ва суханронихояш хамеша аз созандагиву ободкорй ва ватанпарварй сухан карда, дар ин чода далерию шучоати кахрамонони Фирдавсиро намунаи ибрат ва сазовори пайравй медонист. Бузургтарин асари дар давраи Чднги Бузурги Ватанй навиштаи М. Турсунзода достони "Писари Ватан" ба хисоб меравад, ки соли 1942 таълиф шудааст. Дар он гояи ватанпарварии шуравй, дустии халкхои шуравй ва мубориза ба мукобили ракиб (фашист) баён гардидааст ва хатто исми кахрамонони "Шохнома" ба мисли Рустам, Тахамтан, Заххок ва амсоли инхо дар асар фаровон кор фармуда шудаанд: Машав навмед, эй чононаи ман, Ки мегардам ба зудй чун Тахамтан [6, с. 117].
Мирзо Турсунзода дар рузхои омодагй ба чашни маданияту санъати точик дар шахри Маскав иштирок намуд ва шеъре бо номи "Ганчинаи сурудхо" эчод кард. Дар шеъри мазкур Даким Фирдавсиро чунин тавсиф мекунад: Суруди Рудакй шуд зинда акнун, Расида авчи Фирдавсй ба гардун. Барои Дофизу Саъдии Шероз, Намуда точикон огуши худ боз [7, с. 68].
Дар достони "Дасани аробакаш"-и Мирзо Турсунзода, ки пас аз чанг таълиф шудааст, шоир номхои зиёдеро аз "Шохнома" меоварад: Аспи зебои ман, саманди ман, Дар чахон яккаву ягона бувад. Аз хамон Рахши пахлавон Рустам, Охирин нусхаву нишона бувад [7, с. 68].
Ин хама нишонаи онанд, ки адибони точик аз "Шохнома" дар лахзахои мухиму сарнавиштсози халк фаровон таъсир бардоштаву гояхои олии Фирдавсиро барои ба даст овардани максадхои олй дар хидмати мардум гузоштаанд.
Адабиёт:
1. Айнй С. Куллиёт. Иборат аз 15 чилд, чилди 11, китоби 1. - Душанбе, 1963.
2. Айнй С. Ч,анги одаму об. - Сталинобод-Ленинград: Нашрдавлточ, 1940.
3. Лохутй А. Эроннома // Садои Шарк. - 2011. - № 8. - С. 4-7.
4. Лохутй А. Точ ва байрак // Барои адабиёти сотсиалистй. - 1935. - № 9.
5. Лохутй А. Пахлавон Оштй // Точикистони Сурх. - 1942. - 19 июн.
6. Турсунзода М. Писари Ватан. Достони якум. - Сталинобод: Нашрдавлточ, 1942.
7. Турсунзода М. Асархои мунтахаб. Иборат аз ду чилд, ч. 2. - Душанбе: Нашрдавлточ, 1962.
ХАКИМ ФИРДОУСИ И ЕГО «ШАХНАМЕ» В ЛИТЕРАТУРНЫХ ПРОИЗВЕДЕНИЯХ
ТАДЖИКСКИХ ПОЭТОВ (30-40 XX ВЕКЕ)
«Шахнаме» и отдельные ее дастаны вошли в таджикскую поэзию, распространялось и пропагандировалось лучшее качества героических образов как храбрость, патриотизм, бесстрашие и подобным им качества и представлены вниманию зрителей разных национальностей. Автор отмечает, что идеи «Шахнаме» повлияло на всех направлениях науки, литературы, и культурной жизни таджиков.
Ключевые слова: Шахнаме, поэты, гуманизм, национальное самопознание, таджикские литераторы.
HAKIM FIRDOUSI AND HIS "SHAHNAME" IN LITERARY WORKS OF TAJIK POETS
(30-40 YEARS XX CENTURY)
"Shahname" and its stories have long historical life. Also it used and propagands the best ways of Tajik poetry, which include patriotic, humanity and moral themes of slavery. The author notes that is well-known among all nationalities all over the world and nowadays its thoughts are used in different spheres of sciences, literatute and culture of Tajik people.
Keywords: Shahnameh, poets, humanism, national thoughts, Tajik poets and writers.
Сведения об авторе: Шозиёева Гулмох, соискатель Института языка, литературы, востоковедения и письменного наследия имени А. Рудаки Академии наук Республики Таджикистан, е-mail: gulmoh.84@mail.ru
About author: Shoziyoyeva Gulmoh., researcher of the Institute of Language, Literature, Oriental studies and Written heritage named after A. Rudaki of the Academy of Sciences of the Republic of Tajikistan
ОГОЗИ ВУРУД ВА ИНТИШОРИ КИССАИ "ЮСУФУ ЗУЛАЙХО" ДАР АДАБИЁТИ
ФОРСИИ ТОНИКИ
Элбоев В.
Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айнй
Дар адабиётшиносии Шарку Еарб то холо акидае мавчуд аст, ки киссаи Юсуф дар адабиёти форсии точикй дар асри Х пайдо шуда, манбаи асосии он Куръон аст. Аммо пажухишхои жарфи илмй собит гардонидаанд, ки киссаи мазкур дар асри VI кабл аз мелод хам дар миёни мардуми эронй пахн гардида будааст ва мисли дигар киссахо ба чуз Куръону хадис ва осори таърихию мазхабии исломй рохи дигари вурудро ба адабиёти форсй низ доштааст.
М. Пилоненко муътакид аст, ки аз асри XI пеш аз мелод дар адабиёти эрониён киссаи ишки Зулайхо ва Юсуф роич буда, манзумаи "Зирё ва Авдо" реша бар он доштааст. Дар достони "Зирё ва Авдо" кахрамони асосй на мард, балки зан (Зирё) аст, ки аз тарики руъё ошик шуда, ба чустучуи маъшукаш мебарояд. Мазмуни гоявии он ба кисса - романи "Юсуф ва Оснат" хам наздикй дорад, ки дар асри 1 - и мелодй аз тарафи масехиён пардохта шуд.
Аммо ин достонхои "Зирё ва Авдо" ва "Юсуф ва Оснат", ки М. Пилоненко ном мебарад, ба андешаи мо намунае аз киссаи "Юсуф ва Зулайхо" мебошад, ки дар мархилахои гуногун бо чунин номхо сабт шудааст. Чунки далели котеъи он гуфта сабти номи Юсуф ва Оснат дар Таврот аст [7, c. 77], ки кадимтарин сарчашмаи мeътамад аст. Датто дар Таврот омадааст, ки Оснат аз Юсуф ду писар бо номхои Ефроим ва Менашше ба дунё овардааст [7, c. 77].
Номхои чехрахои марказии ин кисса - Юсуф ва Зулайхо монанди Фарход, Ширин, Тохир ва Зeхро дар фолклори точик таърихи кухан дошта, баъзан маънихои рамзй низ гирифтаанд ва тимсоли ошикони шайдо хамвора дар намудхои гуногуни жанрхои фолклорй ба назар мерасанд.
Р. Амонов оид ба гузариши ин киссахо аз адабиёти шифохй ва адабиёти хаттй чунин андеша баён намудааст: "Юсуфу Зулайхо ва Тохиру Фарход хамчун образхои рамзй бештар дар рубоихои махалхое дучор мешаванд, ки дар гузашта марказхои илму маданият буданд ва ё ба он чойхо алокаи наздик доштанд. Ин образхо аслан аз фолклор ба адабиёти хаттй гузашта бошанд хам, дар асрхои охир ба воситаи достонхо ва хикояхое, ки ба калами шоирон ва вокеанигорони гузашта тааллук доранд, мукаммал ва барчаста шудаанд. Образхои Юсуф, Зулайхо, Фарход ва Тохир хамчун рамзи ошики шайдою вафодор дар рубоихои сокинони саргохи Зарафшон ва Кухистони Бадахшон ва тамоми минтакаи точикнишин ба назар мерасад" [4,c. 90].
Номи чехрахои марказии кисса - Юсуф ва Зулайхо дар намудхои гуногуни жанрхои фолклорй ба назар мерасанд, аз чумла:
1. Дар байтной цудогона:
Ман дар хакки ёр як касали нокумам, Дафтар гираму "Юсуф Зулайхо" хунам [6, c. 198].
