CC BY
5Романнигории урдуро С. Бухорй [6] ба се давра таксим мекунад: давраи аввал аз соли 1857 то соли 1936; давраи дувум аз соли 1936 то соли 1947-50; давраи савум пас аз солх,ои 1950 то солх,о баъдй. Вале мо бо ин акидаи С. Бухорй розй шуда наметавонем. Зеро ба назари мо, бех,тар мебуд давраи аввали романнигории урдуро аз соли 1857 то огози садаи XX хдсобид ва давараи дувумро аз огози садаи XX то соли 1930 ва давраи сеюмро аз соли 1936 то соли 1947 таъйид кард. Пас аз ин аз соли 1947 то солх,ои 80 -уми асри XX давраи карахтии романи урду ва давраи шашум аз соли 1980 то имрузро дар бар мегирад, ки ин бах,с аз хддафи маколаи мо берун аст.
Адабиёт:
1. Кожинов В. Происхождение романа. -М.: Сов.писатель, 1963.-440с.
2. Сухочев А.С. От дастана к роману: из истории художественной прозы урду XIX века.-М: Наука,1971.-245с.
3. Шкловский В.Б. Энергия заблуждения. Книга о сюжете. -М.: Советский писатель,1981. -352с.
4. Asaduddin M. First Urdu Novel: Contesting Claims and Disclaimers. -In Early Novels in India. Edited by Meenakshi Mukherjee. Delhi, 2005.
5. Azimi Shahob Zafar. Urdu naval ke asalib.-Patna, 2005.-201с.
6. Bukhari Suheil. Urdu navalnigari. Lahor: Maktabai jamia. 1960.
7. Mukherjee Meenakshi. Realism and Reality: The Novel and society in India. -Delhi, 1985.
8. Suhrawardy Shaista Akhtar Banu (Begum Ikramullah). A Critical Survey of the Development of the Urdu Novel and Short Story. -London: Longmans, Green and Co., 1945.
9. Tabassum F. Urdu dastan ke markazi kirdar. M.A. -Islamabad, 2007.-500с.
10. Taqi Yousaf. Bengal meiurdu naval.-Kalkatta, 2007.-257с.
НЕСКОЛЬКО СЛОВ О ПРОНИКНОВЕНИИ ЖАНРА РОМАНА В ЛИТЕРАТУРЕ УРДУ
Данная статья посвящена изучению и исследованию возникновения романа урду в начале XX века. Автор впервые в отечественном литературоведении приступил к изучению и исследованию данной темы и определил неизученные стороны жанра романа в литературе урду.
Ключевые слова: роман урду, развитие прозы, исторический период, влияние западного романа, идеализм и реализм, ценный вклад.
SOME WORDS ABOUT PENETRATION OF NOVEL IN URDU LITERATURE
This article is devoted to studying and research of establishment of Urdu novel in XX century. The author for the first time in the Tajik literary criticism began to study and research on the topic and found the novel's genre unexplored in Urdu literature.
Key words: Urdu novel, prose development, historical periods, influence of western novel, idealism and realism, valuable contribution.
Сведения об авторе: Холов Джовид Шодиевич, доцент кафедры таджикской филологии, Таджикский педагогический институт в городе Пенджикент, e-mail: javeed@bk.ru
Information about the author: Kholov Jovid Shodievich, docent of the department of the Tajik philology, Tajik Pedagogical Institute in Penjikent
ЧУСТУЧУ^ОИ ЭЧРДИ ДАР САНЪАТИ СИНАМОИ ПАС АЗ ИСТИЦЛОЛИ
ТО^ИК
БобоевД.
Донишгоуи миллии Тоцикистон
Ч,устучуйх,ои эчодй дар санъати синамои чавони точик бо рохдои гуногуне пешрав буд. Хати (линия) санъати таргибу ташвик;отй, ки бо намоишх,ои таргиботии аввалин вобастагй дорад, дар чунин коллективное хдмчун телевизони точик арзи х,астй дошт. Дар як к;исмат вай муайянкунандаи тарзи гузориш дар синомогарии точик, манзур киностудияи "Точикфилм" низ буд.
«Устод Осимй» филми мyстанади Саъдyлло Раxимов, навоpбаpдоpон М. Нуъмонов, О. Mакаpов, А. Пиpимкyлов ва васлгаp Р. Атоева бyда, яке беxтаpин филмxое аст, ки даp боpаи як нафаp донишманд, як нафаp сиёсатмадоp, як нафаp саpи олимон накл менамояд. Амо мyxтавои филм ин назаp нест. Даp филм аслан инсонияти Устод Осимй, xамpоx бо маpдyми илм ва беpyн аз илм, яъне маpдyми одй бyдани вай даp чои аввал аст. Фалсафаи инсон бадан ва он инсон пайвастагиаш ба зиндагие, ки аз саp гyзаpонидаст, даp филми Саъдулло Раxимов даp чои намоён ва xатто аввал меистад. Даp филми мустанад кypсантxои мактаби пулис аз чониби коpгаpдон, донишчyёни шуъбаи актёpии Донишгоxи xyнаpxои зебои ба номи М. Тypсyнзода хеле хуб истифода баpда шудаст. Даp баpобаpи ин, филми мустанад даp асоси xаёт, фаъолият, фаъолияти илмй ва сиёсии ин донишманди точик накл мекунад. Камбудии асосии филм даp он ба назаp меpасад, ки даp он асаp гуфта мешавад, ки Осимй аз чониби кypдилон кушта шуд , аммо ^шише аз чониби каpгаpдон нашудааст, ки 6игуяд, ки акалан сабаи маpги ин маpди илм ва сиёсат даp чй буд ва бо касе аз баpандагони паpвандаи кyштоpи Осимй, манзyp пpакpатypаи кишваp во нахypдааст ва ин бинандаpо мачбyp менамояд, ки саpи маpги фаpзанди баpyманди халки точик Myxаммад Осимй андеша намояд ва фол занад, ки максади асосии филми мустанад фол задан ё фол андохтан нест ва он бояд pеалй навоpбаpдоpй мегашт ва масъалаи болои pyи навоp меомад, даp ин xолат филм пyppа ва боз xам диккатчалбкунанда мегашт.
Аз ин py даp филми болой, гуногунии чустучуи бадеиpо, айнан дигаpшавиxои pyзмаppа даp xаёти маpдyмони точик, ки бо бyнёдкоpии чаpаёни сохтоpи навини пас аз сотсиализм вобастагй доpад, худи xакикит муайян мекаpд, ки ин назаppо филм фаpогиp аст. Накши бyзypгеpо даp ташаккули саб^ои публитсистикии саxнавй пайдаpпаии якчоягии бадеият ва xyччатият даp худи сохтоpи асаpxои саxнавй ичpо мекаpд. Mаxз неpyи xакикати xyччатй, ки худ аз худ баъзан хеле мyxим ва сохта ба мисли он, ки бо камоне даp даст баpои афкоpи озод будан, мyбоpиза бypдан буд, ёpдами сохтани филмxои аз pyи хаpактеp публистикй ва таъсиpи фаъолеpо баpои бинанда пешкаш мекаpд. Илова баp ин даp солxои чанги дохилй xyччат, ки факат собиткунандаи xолат буда шаxодати шоxидй дошт, мавpиди баppасии комил буд, лекин баъдтаp вай хyсyсиятxои алокаxои чудонашавандаи хyдpо бо сохтоpи асаpxои бадей доpо гашт. Ин хyсyсиятxо даp он шаpxи маxдyди xyччат даp саxна айён гашт, ки имкони аз нав дида баpомадани xакикат, нишон додани одият, вокеиятй ва Fайpикатъигии онpо медоданд.
Даp баpобаpи каxpамони нав, асоси ихтилофи нави xyччатият низ xамчyн яке аз хyсyсиятxои маpказии баёнгаpи намоишxои аввалии публистикии мазмун ва хусусияти каxpамонона-достонй дошта, даp кинои пас аз истиклолияти пас аз солxои 1992 то ба имpyз гашт, ки ин меpоси аз театpxо ва филмxои мустанаду бадеии шypавй монда мебошад ва он даp филми мустанади "Устод Осимй" аз чониби коpгаpдон хеле чолиб ба навоp баpдошта шудааст.
Даp xамин xол, агаp ба меpоси гузаштаи театpи шypавй бингаpем, вакте, ки xайати театpи МГСПС боpи аввал бо песаи В. Билль-Белоцеpковский "Тиф"(номи аввалааш "Штоpм") шинос шуданд, бисёpе аз актиёpон бо назаpи шyбxаомезе ба он назаp каpданд. "Хато намекунам агаp гуям, ки аз тамоми xайат факат як ё ду нафаp песаpо кабул каpд, гуем хато намекунем" [4, с. 85], - навшта буд pежиссёpи театp, басаxнагyзоpандаи намоиш Е. Любимов-Ланской, ки ин назаppо метавонем ба филмxои мустанади пас аз истиклоли точик низ ташбеx бидщам.
Даp xакикат филми мустанади "Сомониён", ки сенаpияи онpо Д. Раxматов навишта, коpгаpдони он M Аpабов, ва навоpбаpдоp Г. Оpтиков аст, даp кинои телевизонии мустанади пас аз истиклолияти точик эчодиёти Fайpимyкаppаpй буд, гаpчанде даp он pасмxои таpFиботии маъмулй мавчуд буд. Вай бо вокеиятии худ xyччатиятй мyкаppаpй, pyзмаppаpо тасхиp ва маxв мекаpд. Даp он гyзоpишxои xyччатиятx0и чудогона вучуд надоштанд. Тамоми мазмуни филм вокеаномаи фаолияти давлатсозии точикони асpи пас аз истилои аpаб, он одамон буд, ки баpои ощо меxнати pyзмаppаи бисёp дyшвоpи баpои мyбоpиза баpои истиклолият саpф каpдашон, xамчyн
корнои мукаррарй ба нисоб мерафт. Онно худро берун аз муборизаи истиклолиятхонона тасаввур карда наметавонистанд. Онно худро комилан дар кабои романтикии канрамонно оро намедоданд, балки ба мисли y зиндагй мекарданд. ryë аз пойнои канрамони театри таpFиботй, ки дер боз котурнанои (навъи пойафзоли пошнабаланд, ки артистони театрнои кадимии Юнон ва Рим барои нашамат мeпyшиданд) колибй доштанд, кашида шуданд. Филмнои мустанади таpFиботии "Бист соли истиклол" низ монанд ба намин филми мустанади "Сомонён" аст, ки он нануз 1999 ба навор гирифта шуда буда ба чашни 1100 солагии давлати нахустини точикон Сомониён бахшида шуда буд.
Ин гуна намоишро аз руи FOянои синамой ба санна гузошта, наячони дарчкунии рУзнои мукаррарй ва кушиши расонидан ба аудитория Fайpиоддигии одиятро ичро мекарданд. Аз фикри бофта ба хотири максади асосй гузашт карда-ифшои мазмуни канрамонии каторй дар мадди аввали назари накикати корнои рузмарраи низбии кумитаи низб буд. Хднуз С. Ранимов дар ин бора навишта буд: "тасодуфият, хроникавй, набудани дасисаи умумй, инкор аз конуннои умумии сохтори намоиш "дар маънои мукаррарии худ" дар накикат дар филмнои мустанади пас аз соли 1992 мавчуд мебошад. Аммо агар нукуки доштани сабки вокеанигории канрамониро ба y динем, ин маломатно дур мешаванд" [5, с. 65].
Чун ки худ аз худ сабки намоишй дарачаи бадеие аст, ки новобаста бо идроки санъат вобастагй дорад, ё ташаккули сохтнои сабкй дар бисёр мавридно аз талаботи тамошобин яъне аз "супоришнои" шартии чамъиятй, таърихии синамо вобастагй дорад.
Чунин низ толеи сабки саннавии кинонои мустанади точик сабки бадеиву-публистикии канрамонии санавй, ки пур аз энтирос ва канрамонй, ки барои барпосозии чамъияти нав, мубориза барои максаднои олии он мутобикат мекард, гузошта шуда буд.
Танзимдарории бадеии филмнои мустанад сохтори сабкии синаморо пурратар мекард, ки мо инро дар аксари филмнои пас аз истиклолияд дида метавонем. Масалан дар санна накши ориёй, ва нишони дини Зардушт укоби болпанни нукрафом- сапедии ба тарафи тамошобин py ба кунчнояш истода буд. Чунин тарзи тартибдинй диккати тамошобинро чалбтар мекард, гуё уро муттамарказ мекард ва намчун шуоъ ба суи худи наракат, ба амали ичрошудаистода, равона мекард. Дар экране, ки дар толор чойгир буд, номнои ба тарзи зуд зуд ивазшавандаи расмнои синамо пайдо мешуданд. Дамаи ин ланни публистикии синаморо, бисёрии наклро дар бораи муборизаи мардум барои созандагй ифода мекард.
Фаркияти филм аз гузоришнои таpFиботивy-ташвикотии солнои аввал боз дар начми он, мукаммалии характерно, ки он кадар ба намуди тез ба новобастагии фанмидани бинанда, намчун элементи ташаккули саннавй дониста мешавад низ буд. Ин гуё намчун бурриши намоён ва дакики дарёфти тавсиф, мукаммалй, таъсирбахшй, вале бе тобишдинии муфассали талаботнои рунй ва маишй буд.
Актиёри хурдсол ва баъдтар М. Шодиев накши Исмоилро офаридаанд, ки амал аз руи нуччатнои таърихй ба навор бардошта шудааст ва бори аввал дар кинои мустанади пас аз истиклоли точик актёр истифода гаштааст. Дар ичроиши якумй вай шабонат ба машъал, алобе, ки хомуш кардан номумкин аст... вай кодир буд аз банари нама барои сохтани давлати иронй, даст кашад. Ин на он кадар муфассалии тинати фочиаовар буд, балки худраъйии тинати як нафар ватандор буд. Дар намуди дигар Исмоилро М. Шодиев бозида буд, лекин y низ нам каме мулоим, каме ботамкинона дар филм намаи он хусусиятнои типологии пешинаро пешнинод карда буд.
Дар мавриди худ Исмоили Сомонй дар тамоми танлили саннавии худ кисман бо шакли плакатии синамои таpFиботй вобастагй дошт. Ин алока бо мизочи кушоди сиёсии ба тарзи хушобуранги нал ва мучазбаёнии воситанои баён ифода меёфт. Хусусан ин дар намоиши вакте, ки тамошобин дар санна вокеаи ба худ хеле шиносро, монанди аз наёти накикй гирфташудаи андомнои инсонии ях карда истодаи пуишнои нобоб дар
тан доштаи одамони мусаллах бо афкори миллатсозй ва сурудхои форсй- точикй, ки ба мубориза, яъне ба чанг рафта истодаанд, намудор мешавад. Тарзи гузориши актёрон дар ин сахна бо чобачогузории дакики хатхо ва рафторхо фарк мекарданд, ки коргардонхо аз ин намуди кори бадей хеле хуб истифода намуда, онро аз чихате дакументалй намудаанд, ки дар таъриххо чой дорад.
Филм барои тамошибинони толор каломхои гарму чушони даъватхои созандагиро пешкаш карда, онхоро дар зери таъсири филм ягона месохт, ки хамаи кисматхои синамо: танзимот, шуоъ, мусикй, режиссура, ичроиши накшхо, ки хама тобеи як максад- якбора, куллан эхсосот ва хуши бинандаро бо бомаънигй, рузмаррагии ходисаи баамал омада тасхир намояд, ба у чунин неруи эхсосотй дихад, ки баъди тамошои филм, тамошобин ифодаи онро дар мехнатхои бунёдкорона, дар амалхои кахрамонона, дар туфони нави кушоишот пайдо хохад кард.
Одатан синамои публисистй бо хуччатият ва маълумотхои худ на факат дар асоси тасвири дакики муосирият ва баходихии он аз тарафи коргардон-наккош сохта мешавад. Дуччат метавонад ифодаи публисистии эхтимолй низ дошта бошад. Дар чунин мавридхо наккоши кино факат ин имкониятро истифода барад, мазмуни онро ифшо карда бо воситаи шаклхои сахнавй онро дигаргун менамояд. Лекин ин тарики ягонаи ба даст овардани тарзи публисистй нест. Накши асосиро дар ин мавридхо макоми хисси граждании режисёр-наккош, ки на факат интихоби масолехи хуччатй аст, балки боз худи тарзи гузориши масъалахои публистй бозй мекунад.
Дамин тавр публисистикаи он як кисмати мохияти чахонбинй, ки аз тарафи наккоши кино дар асари санъатй гузошта шудааст, ташкил медихад. Дуччатият ва публистикй бо хамдигар хамшабех нестанд. Онхо метавонанд нуктахои ба хам расандае дошта бошанд, лекин мухим нест, ки мавчудияти масолехи хуччатй дар филм алокамандие бо хониши публистикии он дошта бошад.
Адабиёт:
1. Ильин Р. И. Телевизионное изображение. - М., 1964.
2. Куёзнецов Г. В. Журналист на экране. - М., 1964.
3. Муратов С. А. Документальный телефильм. Незаконченная биография. - М.: ВК, 2009.
4. Образцова А. «Шторм». Спектакли и годы. Сборник. - М., 1969.
5. Рахимов С. Режиссер Мейерхольд. - М., 1969.
6. Сагалаева Ю. Возвращение в Кучугуры. - М., 1999.
7. Юровский А. Я. Телевидение - поиски и решения. 2-е издания. - М., 1983.
ТВОРЧЕСКИЙ АНАЛИЗ ТАДЖИКСКОГО КИНОМОТОГРАФИЧЕСКОГО ИССКУСТВА ПОСЛЕ ПРИОБРЕТЕНИЯ НЕЗАВИСИМОСТИ РЕСПУБЛИКИ ТАДЖИКИСТАН
Автор статьи анализирует сохраненные художественно-публицистические традиции в таджикской кинопублицистике и поиск новых героев и образов, появление новых тем в современной документалистике таджикского кино после приобретения независимости Республики Таджикистан.
Ключевые слова: документальный фильм, личность, художественный образ, мировоззрение, публицистика.
CREATIVE SEARCHES IN A MODERN TAJIK DOCUMENTARY FILM
The author of article analyzes the kept traditions of art and political journalism in the Tajik film and search of new heroes and images, occurrence of new themes in documentary films of the modern Tajik cinema after the independence of republic of Tajikistan.
Key words: a documentary film, the person, an artistic image, outlook, political journalism.
Сведения об авторе: Бобоев Дустмурод, кандидат филологических наук, доцент кафедры телевидения и радиовещания Таджикского национального университета, dust-murod@bk.ru
Information about the author: Boboev Dustmurod, PhD of philological sciences, docent of chair of television and broadcasting, Tajik National University
