CC BY
4ROLE OF TELEVISION CLUB «MUSHOIRA» (POETIC COMPETITION) IN IDENTIFICATION OF YOUNG TALENTS
The television and radio are not only important means of political, economic and social culture, but also still a powerful loud-hailer of ideological promotion, a factor of strengthening of humanitarian communications, increases in level of morality, outlook, national consciousness and self-knowledge at new generation of independent Tajikistan.
The contribution of television and radio to development of intellectual potential of society, healthy social thought, identification of new talents, and representation of national values is powerful. Therefore comprehensive study popular a body and broadcasts has huge theoretical and practical value. In article it is about one of such telecasts which it is regular, aired from November 23, 1968 to March 28, 1970, it was conducted under the name "Mushoira" on the Tajik television and which has played a noticeable role in discovery of the new and encouraging talents.
The author as a result of a research of archival materials, scenarios of transfers, conversations with their participants, comparison of originals of the poems read during transfers with the subsequent options published in poetic collections by young authors comes to a conclusion that she Mushoira teleclub if she on the one hand, inspired creative youth, and presented to a wide range of the audience of test of their feather, then on the other hand, promoted their education to their formation as creative persons.
The conclusion of the author that if the draft of the telecast is comprehensively developed and considered, meets the requirements of time, tastes of the audience is submitted very interesting besides if still the leader is witty and has sense of humour, and the invited experts show the competence, then transfer will surely be crowned with success.
During the research the author comes to a conclusion that she a telecube of Mushoir has opened new names in due time and promoted further advance on a literary path of young talents, such as Abdulkhamid Samad, Kamol Nasrullo, Rakhmat Nazri, Shirin Bunyod, Nazri Yazdoni, Dzhuma Kuvvat, Ziyo Abdullo, etc.
Keywords: poetic competition, young people poet, talent, poetic imitation, poet, leader, archive, microphone folder, television club, identification.
Сведения об авторе:
Ализода Абдурашид Худжамкул - Таджикский национальный университет, кандидат филологических наук, дотсент кафедры телевидения и радиовещания факультета журналистики. Адрес: 734025, Республика Таджикистан, г. Душанбе, проспект Рудаки 17. Телефон(+992) 900-900- 432.
About an author:
Аlizoda Аbdurashid Xudjamkul, Tajik National University, candidate of philological sciences, associate professor of department of television and broadcast of the faculty of journalism. Address: 734025 Republic of Tajikistan, Dushanbe, Rudaki avenue 17. Tel.: (+992) 900-900-432.
КАСИДА^ОИ САЙФИ ИСФАРАНГЙ ВА МАХ,ОРАТИ МАЪНИОФАРИИ ШОИР ДАР ОЩО
Рауматова О.
Донишгоуи давлатии Хуцанд ба номи академик Б. Гафуров
Сайфи Исфарангй (1175/6-1260/1) дар шумори он суханваронест, ки бо эчоди осори бадеии манзуми саршори маънихои тоза, тачассуми мазмунхои гуногуни хаётй, ичтимой, ахлокй, зебопарастй, мадхй ва гохе фалсафй мак;оми хунарии хешро дар навъхои мухталифи адабй, бахусус гуфтани кдсида бозтоб намудаву сохибэхтиром гардидааст. Кисми асосии ашъори Сайфи Исфарангиро кдсида ташкил медихад. Дар матни мавриди истифодаи мо 198 кдсида, дар мачмуъ 7431 байт мавчуд аст, дар хамин асос ба махорати маъниофарии мавсуф сухан хохем ронд.
Вакте ба маxоpати шоиpии ин сyханваpи асил бахои илмй доданй мешавем, бояд ичмолан ба касидасаpоёни пеш аз y, яъне yстодонаш даp чодаи эчод ва хамзамононаш назаp андозем. Ба ин маънй, Давлатшохи Самаpкандй даp боpаи сабкy услу6и се тан аз г7яндагони бyзypги назми пештаp аз Сайфи Исфаpангй гузашта, албатта даp касида; Анваpии Абеваpдй, Хоконии Шеpвонй ва Асиpиддини Ахсикатй андешаpонй намуда, кайд менамояд, ки xаp яке аз ин шоиpон даp эчоди худ сабк ва pавиши махсус доpанд ва бо вучуди касидасаpо будан ба якдигаpашон монанд нестанд. Даp «Тазкиpатy-ш-шyаpо»-и Давлатшох омадааст: «Apбоби фазл Асиppо даp шоиpй мусаллам медоpанд ва баъзеpо муддао он аст, ки сухани y баp сухани Хокониву Анваpй фазл доpад ва баъзе ин даъвоpо мусаллам намедоpанд. Инсоф он аст, ки xаp яке аз ин се фозилpо шеваест, ки дигаppо нест. Arap сyханpо донишмандона ме^яд ва Анваpй саликаи сyханpо хyбтаp pиоят мекунад ва Хоконй аз тyмтаpоки лафз баp хама фазл доpад».
Сайфи Исфаpангй ба xyнаpи баланди ин се касидасаpо коил буд ва онxоpо хамчун устоди маънавии худ эътиpофy эxтиpом мекаpд, аз чумла, бештаp Хоконии Шеpвониpо, ки гуфтааст:
К-ин таpз нагуфта-ст аз аpбоби сухан xаpгиз То FOяти ахди ман кас аз паси Хоконй [2, 467].
Ин чо ба он маъност, ки Сайфи Исфаpангй офаpидаxои хyдpо даp кимат он кадаp баланд медонад, ки хатто Хоконии Шеpвонии устоди маънавияш агаp онxоpо мехонд «дyppи баxpи шеъp»-и ypо бешубха месутуд. Ва ё: Дам ту шиносй, ки ман мулки сyханpо ба хак Воpиси Хокониям, бастаи Шеpвон наям [2, 316].
Давлатшохи Самаpкандй поёнтаp даp бахши зикpи Мавлоно Сайфуддини Исфаpангй доиp ба чаззобияти касидахои шоиp сухан pонда, ин ишоpа ва таъкидpо доpад: «... даp сyханваpй маpтабаи олй доpад ва девони y мyтаоpиф аст ва даp мачлиси УлyFбек-сyлтон девони ypо доим уламову фузало мутоила каpдандй ва сухани ypо баp сухани Aсиpyддини Ахсикатй таpчеxи тамом додандй, аммо ин хол мyкоpибаи азим аст. » [4, 131].
Шоиp зимни касидахои худ аз ашъоpаш, pавиши эчоди бадеияш xyнаpи шоиpиаш, кимати ашъоpаш, даp мазмуну мухтаво ва сабку услуби баён аз адибони замонаш пешдаст будани худ, дyшиза будани табъаш, яъне тозабаёнихояш маъонии би^у мондгоpии офаpидаxояш ва f. даp чанд мавpид ишоpаxо ва хатто фахpияxое доpад, ки иктибос намудани байте аз онxоpо даp ин чо бамавpид медонем: Булбулам, к-аз паpдаxои Fайб месозам наво, Нестам тутй, ки даp xаpфе бувад такpоpи ман [2, 427].
Даp ин байт Сайфи Исфаpангй таъкид ба шеваи нигоpиши худ доpад, ки содаву pавонy дилнишину ^шнавоз аст ва навгонихои он таpонахониxои тоза ба тозаи бyлбyлpо мемонад.
Сайфи Исфаpангй даp як касидаи ба садpи давлату дин Садpиддини Хучандй, ки шояд аз табоpи Оли Хучандиёни мукими Эpон будааст, аз шеъpи баландмазмуни худ фахp каpда ме^яд:
Бод асаp з-ин ду байт тухфа ба Эpон баpад, Хоки Самаpкандpо боч дихад Байлакон [2, 372].
Бо ин ки касоиди шоиp аз нигохи мазмунсозй ва маъниофаpй даp чою макоми худанду зимни ин боб ба он pавшанй меандозем, замона шоиpпаpваp набуд. Шоиpони давp, аз чумла Сайфи Исфаpангй, ба даpбоpи як хоким, ё садp, ё муфтй, ё козй ва... побанди доимй набошанд хам, вале аз pyи тангдастй, нодоpй, бенавой, баpои таъмини маишат феодалонpо мадху ситоиш мекаpданд. Касби шеъpy шоиpй даp назди ахли чох кадpy кимате надошт, бозоpи калони шеъpи шоиpон касодй ёфта буд. Бинобаp ин шоиpон бо сабаби pанчише мачбyp буданд, ки даp ашъоpи худ иллатхои замонаpо фош намоянд. Баъзан мадхияхояшон бе подош мемонд ва баъзан бо умеди дастгиpие калам
ба даст мегиpифтандy коFаз сиёх мекаpдандy подоши ночизе даpмеёфтанд. Датто шеъpи хуб хаpидоp надошт, ки шоиp таъкид мекунад:
Баp саpи бозоpи ачз аз бехаpидоpй, ки хаст, Ришта-pишта дyppy гавxаp мефypyшам pойгон [2, 361].
Бале, Сайфи Исфаpангй даp каломаш аз коpбypди таpкибy ибоpаxои шевои «гавxаpи маънинигоp», «паpдаxои Fайб», «шоиpи сеxpофаpин», «маонии би^», «Оби Даёт», <фухи кудс», «таpзи гуфтан», «шаpобхонаи нуш», «дyppи маънй», «дили маънинигоp», «гyxаp суфтан» ва монанди инхо yстокоpона истифода намуда, аз ин зовия икдомот ва тозакоpиxояшpо даp мазмунсозию маъниофаpй хеле шоиста ва боиста ба субут меpасонад. Доманаи мавзуи мазмунсозй ва маъниофаpй даp «Девон»-и шоиp, ба хусус касидахои у, вусъати хосаеpо доpост, ки даp як макола мачмуи онpо фаpоxам оваpдан Fайpиимкон аст. Ин чо бештаp саъй баp он меpавад, то мазмунсозй ва маъниофаpии сyханваp ба василаи коpбypди калима, таpкибy ибоpа, мусталахоти симоофаpй баppасй шавад. Даp ин мавоpид Сайфи Исфаpангй бо тамоми майлу pаFбат бо истифодаи забони ноби модаpй аз санъатхои бадеии маънавию лафзй yстокоpона ва pамyзфаxмона коp мегиpадy аз такpоpи андеша хамеша хyдpо даp каноp нигох медоpад. Инpо мо пеш аз хама даp истифода аз санъати талмех мебинем.
Даp касидахои Сайфи Исфаpангй санъати талмех баpои мазмунсозй ва маъниофаpй хеле зиёд ва бамавpид истифода гаpдидааст. Талмехоти шоиp даp ин жанpи шеъpй аз нигохи мавзуъ ва мухтаво гуногун буда, даp онхо киссахои кадимии маpдyми Машpикзамин, мавзуъхои ишкй, ходисахои таъpихй, киссахои ^ypъонй, аходиси набавй, киссахои ошиконаи маpдyмй ва динй, саpгyзаштy лахзахои чолиби сипаpишyдаи паЙFамбаpон, асотиpи маpдyми эpонитабоpy аpабй ва Fайpа хеле муъчаз ва шоиpона тачассуми хyдpо ёфтаанд.
Талмеxxоеpо, ки Сайфи Исфаpангй баpои мазмунсозй ва маъниофаpй даp касидахояш мавpиди истифода каpоp додааст, метавон ба гypyxxои зайл таксимбандй намуд:
1. Бо истифода аз номи ашхоси асотиpии маpдyми Машpикзамин, бахусус эpонитабаpон ва Fайpи онхо, мисли Ч,ам, Ч,оми Ч,ам, Искандаp, СимypF, Сулаймон, Рустам, Фаpидyн, Заххок, Доpyтy Моpyт, Сиёвуш, Сyxpоб, Aфpосиёб, Кова, Юсуф, Лайлй, Мачнун, Фаpxод, Хyсpав, Шиpин ва дигаpон.
Масалан, даp байти зеp Сайфи Исфаpангй аз се каxpамони асосии «Шохнома»-и Абулкосим Фиpдавсй; Сиёвуш, Рустам ва Aфpосиёб ном бypда мегуяд:
Кини ман аз pyзгоp бозталаб, хамчунон-к
Кини Сиёвуш хост Рустам аз Афросиёб [2, 117].
Arap аз байти болоии Сайфи Исфаpангй маънй баpдоpем ин тавp аст, ки «pyзгоp»-и замони шоиp даp зулмпешагй Aфpосиёб аст, «ман»-и шоиp Сиёвуш ва Рустам бошад хамоно мамдухи вай Бахоуддини МаpFинонй аст. Байти мазкyp чанбаи ичтимой дошта, аз донишу биниши жаpфи гуянда гувохй медихад.
Сайфи Исфаpангй бо талмехан истифода намудани номхои асотиpй, монанди Рустам (Коми бозичаи номуси аду гиp, аз он - к - Дахшати хамлаи Рустам набаpд саффи куланг), Заххоку Фаpиддyнy Кова (Баp саpи Заххок зад теFи Фаpиддyн диpафш - Чун дами Кова бизад беш даp он pyз дам), киссаи симypFy Золу Сому Наpимон (Мову сyханпаpваpию таpбияти у - Шаxпаpи СимypFy Золу Сому Наpимон), Юсуф (Ту агаp Юсуфи ахдй ба малохат, ман низ - Чу Aзизам ба xyнаp, чанд кунй хоp маpо?), Искандаp (Шабхо ба буи чашмаи нуши ту меpавад - Даp зулмати хичоб чу Искандаp офтоб). Лайлй ва Мачнун (Ч,онpо назаpи ту пойбанд аст - Чун Мачнyнpо хавои Лайло) бо pоxи мазмунсозй баpои худ ва шеъpи худ маънихои тоза кашф намуда, мухтавои касидаxояшpо Fанй гаpдонидааст.
2. Бо истифода аз шахсиятхо ва афсонаву pивоятxои динй, ки такозои давpy замони сyханваp буд ва зиёда аз ин бештаpи касидахои мадхии у ба садpxои вакт бахшида шуда буданд. Сайфи Исфаpангй даp гуфтахояш ишоpаxое ба Одаму Давво, Туфону Нух, Дами Исо, Aсои Мусо, Халил, Яди байзо, даpахти Тубо, Оби Зиндагй, Мухаммад (с), Тypи Сино, Оташи Намpyд, Чашмаи Даёт, Aлй ибни Aбитолиб, Умаp (а) доpад, ки даp
мазмyнсозию маъниофаpй аз онхо мохиpона rap гиpифта тавонистааст. Масалан, шоиp даp касидаи ба вазиpи Мухаммади Хоpазмшох Низомулмулк Мухаммад Солех бахшидааш ба муносибате аз Исо ва хаp ёд каpда мегyяд: Имpyз туй, ки мешиносй Эъчози Масех аз дами хаp [2, 252].
3. Мазмунсозию маъниофаpй бо истифода аз тасаввypи пешиниёни банй-башаp pочеъ ба пайдоиш сохти кайхону сайёpахо, ба монанди гови Замину мохй, ки тибки ишоpахои асотиpй-маpдyмй гуё Замин даp болои шохи гов асту гов баp болои мохй. Бахpом ситоpаи чанговаp, Зyхpа - мyтpибаи фалак, Сухо - ситоpа, Нохид, Паpвин, Утоpид, Мyштаpй, бypчхои осмонй, номи моххои соли ниёгон зимни талмехан коpбаст намудан аз онхо. Намуна:
Заppаи хоки Самаpканд аст он, к-аз гавхаpаш Акс баp ойинаи афлок Парвин мекунад [2, 210].
Нохид хамон сайёpаи Зyхpа аст, ки онpо мyтpиби фалак номанд ва олихаи зебой, сypyдy pакс ва хушию таpаб баpшyмоpанд. Яъне, ин чо маънй он аст, ки Утоpид Нохидpо даp базми хушии мамдухи шоиp дида, аз y асpоpи хакикатpо омyхтааст ва f.
4. Бо истифода аз вокеахои таъpихй ва ашхоси таъpихй, монанди Махмуду Аёз, Сабуктегин, ФаFфyp, ^изил Apслон, Халлоч, Дасану Дусайн ва монанди инхо. Мисол:
Бахона чилваи бахт аст, raprn хочат нест рамоли давлати Махмудро ба зулфи Аёз [2, 270].
5. Бо истифода аз вокеахои фаpхангй, ном бypдан даp касидахо аз ахли илму адаб ва осоpи онхо, ки Сайфи Исфаpангй ба эшон таваччух доштаву эхтиpомy мухаббат ба эчодиёташон доштааст, монанди «Шохнома», Aбyалй ибни Сино ва асаpи бегазанди y «Крнун», Хоконии Шеpвонй, Масъуди Саъди Салмон, Уклидис, Ч,оланус, Мансypи Халлоч, Авесто ва дигаpон талмехан аз онхо ном бypданy истифода намудан низ ба мазмунсозй ва маъниофаpии шоиp бетаъсиp намондааст, мисолхои зиёди даp касоиди y чойдошта гyёи андешаанд. Сайфи Исфаpангии даp хакикат шоиpи мазмунсозу маъниофаp аз «Шохнома»-и Абулкосими Фиpдавсй ин баpдошти чолибpо доpад, ки на пешиниён ва на баъдинагони сyханваp нисбат ба асаpи безаволи «донои Тус» гуфтаанд. У мегуяд:
Максуд зи «Шохнома» шеъp аст, Не чанги Сифандиёру Рустам [2, 333].
Аз ин байт баpмеояд, ки гуяндаи он касидахояшpо на ба хотиpи мадху ситоиши ин ё он мамдух, балки ба хотиpи шеъpи асил сypyда будааст. Албатта подоши захмати хаp кас бояд бошад, то гyзоpаи pyзгоp гаpдадy боpи зиндагонии гyяндаpо баpдоpад.
Сyханваpи асил аз Масъуди Саъди Салмон ин тавp ёд мекунад ва маънии нозуке месозад:
Махмудиву зи чанги ачал монда хасмpо Масъуди Саъдвор нафас даp хисоpи ной [2, 461].
6. Сайфи Исфаpангй бо истифода аз номи маконхои чyFpофй, ки вокеахои асотиpй ва таъpихй даp он чойхо pyй додаанд, монанди Чин, Чину Мочин, Санамхонаи Чин, Диндустону Саpандеб, Бомиён, Тypи Сино, Кухи Бесутун, Садди Искандаp, pохи Дичоз талмехан ^p гиpифта, баp ашъоpаш маъонии тоза воpид сохтааст. Ин чо бо оваpдани чанд мисол иктифо меваpзем ва ин хама албатта даp алокамандй бо мамдухони шоиp аст:
^p сояи химмати ту pyзе Заp андозад ба Чину Мочин. Гаpдад чу сахифаи сyтypлоб Ойинаи офтоб пypчин [2, 407].
Чун бештаpи касидахои мадхии шоиp мадхиянду онхо даp базмхои фаpахбахши мамдух хонда мешуданд, мавсуф даp онхо гохе аз паpдахои «Шашмаком», монанди «Раховй», «Ушшок», «Шахноз» ва Fайpа ном бypдааст[ 2, 471].
Шоиpи касидасаpо аз пypмазмyн ва тозагии маънои ашъоpи худ бо фахp мегуяд:
Сypатнамой ойинасон нестам, аз он-к
Даp табъи ман маонии би^ аст сад xазоp [2, 245].
Ин «маъонии бикp»-pо Сайфи Исфаpангй албатта тавассути калимаву таpкибy ибоpот бо истифода аз санъатхои бадеии маънавию лафзй, ки аксаpашон зодагони табъи худи уянд, pyйи коFаз оваpда, бо чилои тоза ба мо меpос гузоштааст. Даp ин мавpид санъати ташбех даp мазмунсозй ва маъниофаpии у мавкеъи вижа доpад ва хатто даp тамоми шеъpxои Fиноии шоиp, истифодаи ташбех баpои муайян намудани чихатхои гуногуни олами зоxиpию ботинии инсонхо, нишон додани изтиpобy хаячони каxpамонони лиpикй мухим мебошад. Ин санъати лиpикй аз воситахои аввалиндаpачаи шеъpи Fиной ба шyмоp меpавад.
Бояд гуфт, ки истифодаи ташбех яке аз мyxимтаpин хусусиятхои сабки баёни Сайфи Исфаpангй ба шyмоp pафта, тавассути он метавонем ба пахнои забону услуби шоиp назаp намоем. Даp ин ташбехсозихо сyханваp аксаp аз адоти ташбех, мисли «хамчун», «чун», «хамчу» «чу», «монанди», «хамчунон», «чунин» истифода каpда, ки ба мазмунсозй ва маъниофаpии у бетаъсиp набуданду теъдодашон бенихоят зиёд аст. Масалан, бо истифода аз адоти ташбехи «чун» лабpо ба субх монанд каpдан: Лабаш чун субх агаp хандон намояд, Чу хотам лаълpо дандон намояд [1, 28].
Даp мисолхои болой лаб ба субх, боди сабо ба дасти арусон, ёсамин ба Фарход монанд каpда шудаанду маънй офаpидаанд. Ин монандкунихо бевосита аз зехни гуяндаи он баpомада, зодаи табъи Сайфи Исфаpангй мебошанд.
Навъи дигаp ташбех ин бе ёpидиxандаи ташбех сохтани ташбех аст ва ин навъи ташбеxpо ташбехи мавкиб номидаанд. Мисолхо: Эй тиpи фитнае, ки бувад xазpати тypо Ходим Зухал, сафир Камар, чодар офтоб. [ 2, 119]
Тавpе аз мисолхои оваpда маълум мешавад, агаp як pyкни ташбех адоти ташбех бошад, pyкни дигаp хатман вачхи ташбех аст. Arap тавpи дигаp гуфта шавад, хамон сифати мyштаpаки ду чиз асоси ташбеxpо ташкил менамояд.
Даp касидахои Сайфи Исфаpангй ташбеххои пушида чой доpанд. Даp ин кабил ташбеххои сохтаи шоиp монандкунанда ва монандшаванда хамчу калимаи мypакаб зи^ гаpдида, як чузъи он ташбехшаванда ва чузъи дигаpаш ташбехкунанда аст. Чунин ташбеххои таpкибиpо даp касидахои сyханваp хеле зиёд дyчоp меоем, монанди «мypассаъкyлоx», «муламмаъкабо» (Оpазy холи тypост ходими Руму Дабаш - Шоми мypассаъкyлоx, субхи муламмаъкабо), «гавxаpнигоp» (Омад хаёли дилбаpy гавxаpнигоp шуд...), «гyлнигоp» (гаpдани тобуси гyлнигоpи шафакpо...), «заpдчеxpа» (Гил мехypй чу шона аз ин заpдчеxpай...), «чавзонигоp» (Фалак исобаи чавзонигоp баpбандад) ва Fайpа, ки даp худ сифатхои гyногyнpо тачассум намуда, забони баёни шоиppо pавон ва охангнокии ашъоpашpо афзудаанд.
Даp адабиёти мо баpои мазмунсозию маъниофаpй яке аз симохои бадеии анъанавй «шаъму паpвона» аст, ки одатан ба маъшукаю ошик нисбат дода мешавад. Aммо Сайфи Исфаpангй даp байти зеp маъшyкаpо ба шамъ ва офтобpо ба паpвона ташбех дода маънии нав месозад ва мегуяд:
Шамъест оpази ту, паpвона офтобаш Паpвонасон чй доpй чандон даp изтиpобаш. [ 2, 291]
Даp мисpаи дувум ёpидиxандаи монандй пасояндаи - сон ба ташбехи шоиp, ки даp мисpаи аввал аст, куввати нав бахшидааст.
Сайфи Исфаpангй даp мазмунсозй ва маъниофаpй даp баpобаpи истифодаи зиёд аз санъатхои бадеии болой, ки то чое ба тавpи муфассал зикpашон pафт, боз аз санъатхои бадеии маънавию лафзии даp адабиётамон pоич, монанди истиоpа, мyболиFа, тавсиф, таззоду мукобила, мачоз, ташхис, саволу чавоб тачнис, хелхои сачъ ва амсоли инхо yстокоpона ва моxиpона коp гиpифтааст.
Яке аз ин санъатхои бадей, ки даp касидахои шоиp боpи маънй кашидааст, истиоpа мебошад. Истиоpа даp шеъp ба маънии оpият гиpифтани чизе меояд ва даp он «..^p
асоси монандии ду ходиса калимае ба худ маънои мачозй мегиpад. Яъне истиоpа ба ташбех хеле наздик аст, дypyсттаpаш ин, ки даp асоси инкишофи минбаъдаи ташбехи пушида хосил шудааст» [3, 83]. Мисол:
^prara масти хобpо боз кушо ба pyи гул, НаFмаи булбулон шунав, хез, ба pакс андаp о [2, 61]. Наpгис - чашм аст, ки истиоpа шуда омадааст. Ин гуна мисолхо зиёданд. Даp байтхои иктибосшуда ба воситаи симохои мачозии «хичоби шаб», «сокии шаб», «кучахои уфук», «оташи мехp», «гилеми шаб» гуянда аз дамидани субх башоpат додааст. Масалан, «хичоби шаб» истиоpа аст, зеpо ба чои «паpдаи тоpикй» омадааст.
Даp мисоли зеp Сайфи Исфаpангй аз санъати ташхис rap гиpифта, манзаpаи лаб кушодани yфyкpо тачасссум месозаду ба уфук чон мебахшад: Чун уфук аз дами сабо Fyнчасифат кушод лаб, Шуд гули мехp тоза даp фасли сиях шаби бахоp[ 2, 21].
Даp ин мисол даp баpоpабpи ташхисонидан, яъне ба чон даpоваpдани чом, хамчунон даp мисpаи чахоpyм табассуми лаби чом ба субх ташбех шуда омадааст.
Сайфи Исфаpангй даp маъниофаpй аз бозй доpондани сухан ва сохтани иFpок низ баpхypдоp буд ва эчодиёти хyдpо бо ин санъати сухан низ оpо додааст. Фахpиддин Алии Сафй даp хусуси як иFpоки даp замони y машхypи Сайф ин ишоpаи чолибpо доpад: «... мисоли дигаp аз шеъpи Сайфи Исфаpанг, аз фузало ва шyаpои Моваpоyннахp аст. Вай даp яке аз касидахои худ даp санъати иFpок байте доpад, ки хамаи ахли ин замон иттифок каpдаанд, ки он байт баpобаp аст ба девоне: Суниши лаъл pезад аз паppи Хумой даp хаво Гаp бибаpад зи куштаи лаъли лаби ту устухон [5, 279]!
Чун касидахои Сайфи Исфаpангй аксаp мадхиянд, шоиp даp онхо баpои баpобаpи васфи болохонадоpи мамдух даp мазмунсозию маъниофаpй аз санъати муболота ва даpачаи баландтаpи он иFpок низ хеле зиёд истифода намуда, ба сухани ноб сухан зам намудааст. Масалан, шоиp садpи Самаpканд Шамсуддин Тохиppо бо истифода аз санъати иFpок чунин васф мекунад:
Дамеша то ки pаги хуни лаълpо хypшед Ба суи чашмаи теFи хаёл бикшояд. Мисоли садpи тypо бод он нафоз, ки кух Ба пеши y камаpи имтисол бикшояд [2, 180].
Бояд гуфт, ки ин санъати бадей касидахои сyханваpи Исфаpангиpо аз нигохи маънй аз хаp чихат заpифy обдоp намудааст ва намунахояш хам хеле зиёд аст.
Даp касидахои Сайфи Исфаpангй вобаста ба мавзуъу мухтавохояшон хамчунон аз санъати бадеии киноя ба кадpи лозима истифода гаpдидааст. Масалан, «шеpи ачал» даp ин байти шоиp киноя аз маpг аст:
Шери ачал шикоpи хасуди ту мекунад,
Сайдаш халол бод, ки калби муаллам аст [2, 144].
«Ниликафас», киноя аз осмони кабуд:
Тутии шаккаpситони нутк, гу, оpом rap,
К-андаp ин ниликафас хангоми гyфтоpе намонд [2, 9]
Дамчунон даp касидахои шоиp калима ва таpкибy ибоpахои «Шеpи фалак», киноя аз офтоб; «болобаланд», киноя аз дилбаpони маFpypy саpкаш; «остин баp задан», киноя аз коpеpо ба анчом pасонидан; «Саги даp», киноя аз хизматгоpи содик; «девоpи Fайpат» киноя аз боваpй; «дуди дил» киноя аз сузу гудоз, Fамy Fyсса; «даp гил будани пой» киноя аз побанд будан; «Мисpи каpам» киноя аз саховатмандй; «оташи теF» киноя аз сузиш ва бyppандагй; «чашмаи pавшан» киноя аз офтоб; «лаъл» киноя аз лаб; «лулизани сапедафypyши шаб», киноя аз мохтоб; «нигоpхонаи Чин» киноя аз чои œprn^y сеpсypат; «шеpдил» киноя аз далеp, шучоъ; «булбули минбаpнишин» киноя аз сyханваpи тавоно ва Fайpа боpи маънй кашида, шеъpи шоиppо гушнавозу pангин ва дилнишин каpдаанд.
Сайфи Исфаpангй даp касидахояш баpои мазмунсозию маъниофаpй аз санъатхои бадей хеле бисёp истифода намудааст, ки мисолхои даp боло оваpдашyда, кам бошанд хам, баёнгаpи андешаанд.
Баpои Сайфи Исфаpангй санъати бадеии тазоду мукобила низ даp маънисозй аз санъатхои дустдошта будааст:
Бас даp шаби даpоз, ки ман хун гиpистаам, Даp оташи хавои ту то pyз чун кабоб [1, 21].
Шоиp даp маъниофаpй даp баpобаpи истифода аз санъатхои бадеии даp шеъpи замонаш pоич, хамчунон бо истифода аз калимаву ибоpавy таpкиботи нав, ки аксаp зодаи табъи уянд, тахаввули маънавй ва хyнаpи шоиpонаашpо афзудааст. Вай даp ин самти эчод ба таъбиpи худаш, «дили маънинигоp» ва «шеъpи таp» (З-оби азби pавони шеъpи таpам - Бахpи хушки аpyз Чдйхун бод) доpад, ки макбули хамагон аст. Ба ин маънй, калимаву таpкибy ибоpахои «СимypFи вахм», «даpёдил», «сypатнамо», «чони маънинигоp», «захpи ачал», «чони шиpин» ва Fайpа табъи гyяндаpо pангин ва каломи Уpо шиpинy хyшгyвоp намудаанду намоёнгаpи эчодкоpи асил буданаш мебошанд: Аз лутфи мачлиси ту кайфиятест зохиp Даp бод pyхбахтй, даp бода хyшгyвоpй [2, 457].
Маколу заpбyлмасалхо, калимаву таpкибхои зидмаъно ва афоpизмхои даp касидахояш истифодакаpдаи шоиp маснуй набуда, табииятанд ва баpдошт аз хаёт мебошанд ва даp хаp мавpид хакикати холpо баён намудаанд, монанди «моp даp ганчхона» (Даp чо ганчест, кулфи онpо - Мифтохаш даp дахони моp аст), «нушу неш» (Занбyp, ки нуш зодаи уст - Аз сухбати неш сyгвоp аст), «мехpy кин» ва «хавфу pачо» (Ба мехpy кини ту даp асл хилкат аp н-ояд, - Миёни хавфу pачо коpзоp баpхезад), «зypy зоp» (Баp фалак чун назаpе нест суи бешаи y - Шеppо аз саги чаббоp чй чои шаFаб аст). Даp мисоли охиp он маъно кушода мегаpдад, ки зулм метавонад бyзypгтаpин кyдpатpо аз пой афтонад.
Сайфи Исфаpангй даp баpобаpи ин бо истифода аз калимахои хаммонанди гуногуншакл (омонимхо) хам аз такpоpхо каноpагаpй каpдаастy хам таpкиби лyFавии ашъоpашpо Fанй гаpдонидааст. Вай даp баpобаpи калимаи дунё калимахои чахон, гети, олам, чарх, пири зол, сипехри пир, кайхон; калимаи офтоб калимахои хуршед, хур, шамс, мехр; калимаи пиёла калимахои чом, кадах, согар, мино, коса, аёг; калимаи гам калимахои андух, кулфат, гусса, ранч, машаккат, захмат, мехнат; калимаи чашм калимахои басар, наргис, дида, назар; калимаи хома калимахои калам, сарир, килк; калимаи душман калимахои хасм, ракиб, аду, хариф, бадхох ва Fайpаpо ба коp мебаpад, ки ин калимахои синонимй даp худ тобишхои гуногуни маъонй доpандy онхо бо такозои вазн оваpда шаванд хам, даp навбати сонй баpои такpоp нашудани калима истифода гаpдидаанд. Баpои ин аз касидахои шоиp метавон мисолхои зиёде оваpд.
Зимни касидахо андешахои хакимона ва панду ахлокии шоиp даp мазмунсозиву маъниофаpй мавкеи вижа доpанд. Эчодкоpе, ки чандин даpбоpy даpгохи шоху мансабдоpони замонpо дидаву худ Fypбати зиёдеpо аз саp гyзаpонидааст, албатта аз каму кост, баду нек, шодию Fам, доpою банда, гаpмию саpдии зиндагии вакт огохии тамом дошт ва дидаю шyнидахояшpо низ бамавpид даp касидахояш чой додааст: Ошикй, мафкан ramp аз хамлаи FавFои хичpон, Сyсттиpе бошад он, к-y боpи пайкон баpнадоpад [2, 189].
Нихоят, тахкику баppасии касидахои Сайфи Исфаpангй баёнгаpи онанд, ки офаpидахои шоиp тавассути коpбypди саноеъи бадей, ишоpат ба ашхоси асотиpию таъpихй, ёди киссаву достонхои паЙFамбаpон ва Fайpа мазмyнофаpихое аз худ нишон додаасту он хама ба тахаввули маънавй ба хyнаpи шоиpии сyханваpанд. Сайфи Исфаpангй бо истикбол аз шеваи баён ва yстокоpона ба rap гиpифтани калимаву таpкибy ибоpахо ба Fанои каломи мавзун муваффак шуда, маком ва чойгохи хосаи вайpо даp касидасаpой муайян намудаанд. Зиёда аз ин, даp коpгохи тахайюл ва андешахои маънинигоpи шоиp офаpидаю самбулхои мустаъмали шеъpи точикии фоpсй огохона истифода шуда бошанд, боз хам навчуй ва навгонихои y аз хyнаpи беназиp ва диди баландаш гувохй медихад. Умуман, чои таъкид аст, ки мафхумхову вожахо,
таркибу ибороти шоирона ба дадде ба мазмунбандидои у коргар омадаанд, ки дар сарорсари касидадояш, агарчи асосан маддиянду ба мамдудони алодида равона карда шудаанд, бую таровати маъонии бикр машомдоро муаттар месозад.
АДАБИЁТ
1. Исфарангй, Сайф. Мунтахаби ашъор / Сайфи Исфарангй. Тартибдиданда ва муаллифи сарсухан Лола Сулаймонова. - Душанбе: Дониш, 1978. - 128 с.
2. Исфарангй, Сайф. Девон/ Сайфи Исфарангй. Тасдед ва тадкики дуктур Зубайда Сиддикй. -Мултон, Покистон. Бидуни соли нашр. - 752 с.
3. Зеднй Т. Санъати сухан / Т. Зеднй. -Душанбе: Адиб, 2007. - 400 с.
4. Самаркандй, Давлатшод. Тазкират-уш-шуаро / Давлатшоди Самаркандй. Тадияи Мухлиса Нуруллоева. - Хучанд: Ношир, 2015. - 544 с.
5. Сафй, Фахриддин Алй. Латоифу-т-тавоиф. - Тедрон, 1336. -С. 279.
В статье рассматриваются навыки создания смысла в казидах Сайфи Исфарангй (1175 / 6-1260 /1). Из речи красноречивого поэта-писателя Мавераннахра видно, что он мог использовать соответствующие слова, выражения, пословицы красивых людей и выразительные средства и стилистические устройства, такие как сравнение (сравнение), метафора, аллюзия, гипербола, повторение, вопрос и ответ и его касиде имеет смысл.
Ключевые слова: Сайфи Исфаранги, поэт, касида (ода), певица касида, стилистическое устройство, сравнение (сравнение), метафора, аллюзия, гипербола, создание смысла, оригинальные значения, структура, выражение, пословицы, говорящие.
SAIFIISFARANGI QASIDAS AND POET'S MEANING CREATION SKILL IN THEM
The article deals with meaning creation skills in Saifi Isfarangi's (1175/6-1260/1) qasidas. It is obvious from the speech of eloquent Maverannakhr poet-writer that he could use appropriate words, expressions, beautiful people's proverbs and expressive means and stylistic devices such as simile (comparison), metaphor, allusion, hyperbole, repetition, question and answer and make his qasidas meaningful.
Keywords: Saifi Isfarangi, poet, qasida (ode), qasida singer, stylistic device, simile (comparison), metaphor, allusion, hyperbole, meaning creation, original meanings, structure, expression, proverbs, saying.
Сведения об авторе:
Рахматова Озодахон, соискатель кафедры классической литературы Худжандского государственного университета им. Б.Гафурова, тел .: +992931605400
About the author:
Rahmatova Ozodakhon, researcher in the Classical Literature Chair of Khujand State University named after B.Ghafurov, Tel.: +992931605400
ДАРУНМОЯ ВА ЗЕБОИШИНОСИИ БАЛОГИИ СУРУДАХРИ КАМОЛИ
ХУЧДНДИ
Мустафо Х.
Донишгоу озоди исломии гармсори Эрон
Ба манзури шинохт ва баррасии дарчи бедтари асари дунарии дар дунарманд, кабл аз дар чизе донистани вазъи ичтимоии замони у адамияти бисёр дорад. Зеднияти дар шоири баргирафта ва таъсирёфта аз чомеаест, ки дар он нафас мекашад. Дар карни даштуми дичрй-камарй Эрон, бавижа Озарбойчон тадти нобасомонидои ношй аз дамлаи вайронгари Ч,ингиз ва хонадони у буд. Камоли Хучандй мутаваллиди авоили карни даштум аст. Яъне дамаср бо замони поёни султагирии мугулон дар Эрон. Шайх Камол дар тули умри тулонии худ, шодиди даврони ошуфтаи мугулон ва темуриён буда,
