CC BY
29Wplyw zjawisk kryzysowych na proces wychowania dzieci i m lodziezy Cz^sc II „Czynniki rodzinne kszta Ituj^ce proces wychowania okresu transformacji”
dr Ewa Golbik Gliwicka wyzsza szkolaprzedsi^biorczosci w Gliwicach
Golbik E. The intuence of critical pnenomena on the educational process of children and young people. Part II „ Domestic factors of forming of process of education of period of transformation ”. The political system transformation in Poland disclosed the cultural delays of the education, and the crisis and inefficiency of the educational institutions. The above mentioned has also began the discussion around the assignments of pedagogical science, the problems of bringing up, and the circumstances of education updates. The threats met by the teenagers nowadays are not only biological and psychological, but also eco - technical, civilization -technical and socially - psychological on which are the children, young people and adults exposed as well, and concern both the individuals and the whole social groups or ethnic minorities. The attempts of the integration of the educational targets came to the fi nal collapse, and the choices concerning the education of young members of the society have been transfered to the families, under the slogan of enlarging the famyly's educational autonomy and the freedom of civil rights.
political system transformation, culture of the exhaustion, educational autonomy and the freedom of civil rights adaptive dif[ culties, material possession and consumption values, state policy.
Голбик Є. Вплив кризових явищ на процес виховання дітей і молоді. Частина II „Сімейні фактори формування процесу виховання періоду трансформації”. Перетворення
державного устрою в Польщі виявило культурні витрати освіти, кризи й нездатності освітніх установ. Вище згадане має місце також в обговоренні, що почалося навколо призначення педагогічної науки, проблеми забезпечення й обставин навчальних модифікацій. Загрозливе становище, з яким зустрічається сучасна молодь, це однаковою мірою погрози, що стосуються індивідів і суспільних груп, етнічних меншостей. Це також біологічні й психологічні погрози, яким піддаються діти, молодь і дорослі, а також екологічні, технічні, цивілізаційно-технічні й суспільно-психологічні. Спроби інтеграції освітніх цілей прийшли в заключний колапс і альтернативи із приводу освіти молодих членів суспільства були передані родинам під гаслом збільшення фамільної освітньої автономії й волі цивільних прав.
перетворення державного устрою, культура виснаження, освітня автономія, воля адаптивних труднощів, цивільні права, матеріальні й споживчої вартості, політика держави.
Голбик Е. Влияние кризисных явлений на процесс воспитания детей и молодежи. Часть II „Семейные факторы формирования процесса воспитания периода трансформации”. Преобразование государственного устройства в Польше обнаружило культурные издержки образования, кризиса и неспособности образовательных учреждений. Выше упомянутое имеет также в начавшемся обсуждении вокруг назначения педагогической науки, проблемы обеспечения и обстоятельств учебных модификаций. Угрожающее положение, с которым встречается современная молодежь, это в одинаковой степени угрозы, касающиеся индивидов и общественных групп, этнических меньшинств. Это также биологические и психологические угрозы, которым подвергаются дети, молодежь и взрослые, а также экологические, технические, цивилизационно-технические и общественно-психологические. Попытки интеграции образовательных целей пришли в заключительный коллапс и альтернативы по поводу образования молодых членов общества были переданы семьям под лозунгом увеличения фамильной образовательной автономии и свободы гражданских прав. преобразование государственного устройства, культура истощения, образовательная автономия, свобода адаптивных трудностей, гражданские права, материальные и потребительские стоимости, политика государства.
Wprowadzenie
Obraz niebezpieczenstw na jakie narazeni s^. dzieci i mlodziez jest - jak to zarysowalam w 1 artykule - bar-dzo bogaty i roznorodny, a ich dynamika stale si § zwi§k-sza. Rola rodziny jest w jest jednak niezmiennie jednym z najistotniejszych jesli nie najwazniejszym czynnikiem w kalejdoskopie wp lywöw na mlodego czlowieka. Ona wlasnie jest przedmiotem niniejszego artyku lu.
Cel pracy
Podobnie jak w I cz §sci artykulu niniejsza praca jest pröb^. uporz^dkowania i podsumowania kolejnej grupy podstawowych zjawisk w tym obszarze
Metoda i narzcdzia badawcze
Tak jak w I cz§sci artykulu podstawow^. metod^. uprawniaj^c^. do podj §cia tematyki jest monogra fia tematu w oparciu glöwnie o analiz§ dokument 6w pismienni-czych podejmuj ^cych poni zsza problematyk§, ale takze badania prowadzone w zwi^zku z prac^ doktorsk^ [6].
© Ewa Golbik, 2009
Dyskusja
W refleksji o wychowaniu, jako wype Inieniu spo-lecznych oczekiwan, Z. Gawlinowa (za F. Znanieckim) wyróznia na przestrzenie dziejów trzy znamienne z tego punktu widzenia okresy dotycz ^ce roli rodziny w wychowaniu:
Okres do sredniowiecza, kiedy stosunkowo s labo wyodr^bnione struktury spo leczne tworzyly w zasadzie wi^ksz^. calosc, dopelniaj^c^. si§ wzajemnie pod wzgl§-dem terytorialnym, religijnym i wychowawczym. Cele wychowania scisle l^czyly si§ z normami wspólnoty, co sprzyjalo tworzeniu silnego poczucia wi §zi z grup % dzia-laj^cego jednoczesnie jako sprawny mechanizm kontroli spolecznej. Grupa spo leczna stanowila jednoczesnie gru-p§ odniesienia normatywnego i por ównawczego;
Okres od sredniowiecza do XVIII wieku, z zaryso-wjcym si§ coraz wyrazniej podzialem spoleczenstwa na warstwy i klasy, kt óry przyniósl ostatecznie wyodr^b-nienie róznych typ ów rodzin (chlopskiej, rzemieslniczej, mieszczanskiej, arystokratycznej), co z kolei doprowadzi-
lo do naznaczenia procesu wychowania cechami charak-terystycznymi dla danej warstwy (normy, tradycje, wzo-
ry, cele). Fakt powi^zania rodzin z szerszymi strukturami spolecznymi (rody, spolecznosci lokalne) z jednej strony ograniczal wladzç i autonomiç rodzicielsk^. na rzecz kon-troli ze strony spo lecznosci, z drugiej natomiast nobilito-wal do godno sci reprezentowania grupy spo lecznej;
Okres kapitalizmu to okres przelomu w ewolucji ro-dziny. Rozwój cywilizacji, wiçc glównie: rozwój przemy-slu poza domem rodzinnym, rosn ^ca mobilnosc spoleczna
1. ograniczyly kontakty czlonków rodziny i os labily wiçzi emocjonalne;
Wspólczesna pedagogika spoleczna, wychodz^c na-przeciw konsekwencjom dokonuj ^cych siç systemowych zmian spoleczno - ekonomicznych w Polsce, stoi przed szeregiem nowych zadañ.
Psychologowie coraz czçsciej uwazaj% ze czçsc mlo-dziezy wykazuj^ca przejawy demoralizacji chce po prostu zaznaczyc swoj^ obecno sc, szczególnie w domu.
Mlodziez poszukuje wzorów postçpowania w codzien-nym zyciu. Jesli nie znajduje ich w rodzinie, jej dzia lania zwracaj^. siç ku grupie rówiesniczej w srodowisku lokal-nym, którego wzory i zachowania przejmuje.
Tymczasem potrzeby wspólczesnej ml odziezy nie r óz-ni^ siç od potrzeb ich poprzednik ów. Ml odzie z to nie tylko margines i patologia. Jest wiele m lodziezy o szlachetnych cechach. Wszystkich ich natomiast l^cz^. wspólne marze-nia i idealy. Jak wykazuj 3 to badania Jacka Kurzçpy [1], cechy, które poci^gaj^ m lodych do udzia lu w okreslonych dzialaniach to: podmiotowa w nich rola m lodych, waz-nosc i sensowno sc podejmowanych dzialañ, wiarygod-nosc i uczciwosc, charyzma prowadz^cych, bycie razem w dzialaniu, poczucie wspólnoty pokoleniowej.
Tçsknoty i potrzeby, kt óre dominuj^ w mlodziezy to wielki i wspanialy potencjal, który w nich drzemie.
Wnioski:
Mozna by siç zatem zastanowic, kto ma realizowac te potrzeby?
Probç sformulowania takich wskazówek podj çla El-zbieta Marek:
„l.Rodzina powinna czynnie fizycznie i uczuciowo uczestniczyc w kontaktach dziecka ze swiatem. Przeka-zywac mu wartosci, które s^. nieprzemijaj^ce: milosc, do-broc, uczciwosc...,
2.Wa zne jest aby rodzice umieli zapewnic dziecku poczucie bezpieczeñstwa, stalosc uczuc i zaspokojenie potrzeb.
3. Brak pedagogizacji rodzic ów powoduje, ze dzieci wy-chowywane s^ „na wyczucie”, a blçdy wychowawcze po-pelniane przez doroslych s^ czçsto blçdami na cale zycie. St^d tez koniecznosc uswiadamiania matek i ojców.
4. Niezbçdne jest tez szerzenie wsr ód rodzic ów wiedzy na temat zagrozeñ i rozwijania umiejçtnosci radzenia sobie z nimi.
5. Konieczne jest wdrazanie rodzic ów do kontrolowania, co dzieci ogl ^daj^ w TV i do doboru program ów, a takze do ogl^dania TV razem z dziecmi i do dyskusji na temat scen zawieraj^cych wzorce zachowañ niepoz^danych spolecznie.
6. Kina, biblioteki, swietlice, dom kultury, kluby sportowe, korty to miejsca, kt óre mog^ siç stac silnymi rywala-mi dla alkoholizmu, narkomanii, patologii. Urozmaicaj 3 czas, rozwijaj^. cialo i umys l oraz - co najwazniejsze -
prowadzone przez wykwali fikowane kadry - nie szkodz 3.
7. Pedagog, ten kt óry przewodzi musi wiedziec najpierw, jako pierwszy, byc m^drzejszym niz inni, by c wrazliwszy na zagrozenia, widziec dalej wsród niepewnych ofert i niejasnosci drogi - tak s ^dzi Z. Kwieciñski. Za Rudolfem Steinerem mozna by jeszcze doda c, ze pedagog powinien byc ogrodnikiem, lekarze, kap lanem i artyst%
8. Wiadomo takze, ze znacz^cy udzia l w kontakcie eduka-cyjnym ma komunikacja niewerbalna nauczycieli. Do sc czçsto zjawiska zagrozeñ odczuwane przez nauczycie-
li odzwierciedlane s^. w komunikacji niewerbalnej i w zwi^zku z tym maj^. wplyw na poziom rozwoju emocjo-nalnego dzieci.” [2]
9. Wreszcie wsród znawców problematyki panuje prze-konanie, ze to TV odgrywa coraz powazniejsz^. rolç so-cjalizacyjn% przejmuj^c nawet pewne obowi^zki wychowawcze przypisane tradycyjnie rodzinie lub szkole (np. ksztaltowanie aspiracji zyciowych i zawodowych mlo-dziezy).
Jak widac wiçkszosc zadania autorka przypisa la ro-dzinie.
Czy wobec tego mozna wplywac na proces wychowa-nia, skoro skoncentrowany jest dzi s glównie w rodzinie i wspierany szczególnie przez media?
Swiadomosc braku perspektyw co do realizacji w las-nych potrzeb, zamierzeñ, brak stabilno sci i poczucia bezpieczeñstwa oraz akceptacji w rodzinie, prowadzi do labil-nosci emocjonalnej i szukania alternatywnych rozwi ^zañ zwlaszcza w nieformalnych grupach rówiesniczych, sk^d krok juz do demoralizacji. Ale to patologia, demoralizacja i przestçpczosc wsród doros lych stymuluje wzrost demoralizacji i przestçpczosci wsród nieletnich. Zachowania te przyswajane s^. w procesie socjalizacji.
R. Juras zwraca uwagç a potrzebç ujawniania wielu ukrywanych czçsto problemów spolecznych, które jednak istniej^. obiektywnie i stanowi3 istotny element profilak-tyki. Istotç jego refleksji stanowi^ tzw. rodziny znacznego ryzyka spo lecznego, których cech^. wspóln^ jest koniecz-nosc wprowadzenia - czasowo lub trwale - zmian w za-kresie funkcjonowania wewn çtrznej struktury rodziny.
Przyczyny powstawania rodzin znacznego ryzyka spolecznego, tj. potencjalnie zagro zonych konfliktem i rozpadem lokalizuje wspomniany autor w:
• zwi^zkach malzeñskich, w kt óre wst^pili ludzie bardzo mlodzi, niedojrzali spo lecznie, psychicznie lub fizycz-nie;
• rodzinach dotkni çtych skutkami czasowego lub trwa lego restrykcyjnego dzia lania prawa;
• rodzinach znajduj ^cych siç w niekorzystnych sytua-cjach losowych (z osobami ob loznie chorymi, chorymi psychicznie, rodzicami niezaradnymi zyciowo lub nie-wydolnymi wychowawczo);
• rodzinach znajduj ^cych siç w niekorzystnych warun-kach spoleczno - ekonomicznych (nie posiadaj ^cych wlasnych mieszkañ, zyj^cych w ub óstwie czy oddale-niu przestrzennym);
• rodzinach pozostaj ^cych w sytuacji czasowego rozbi-cia.
Liczba zawieranych malzeñstw spada. Poziom wy-ksztalcenia naszej mlodziezy i jej og ólna kondycja, w tym przede wszystkim kondycja moralna, zdecyduj 3 o
przyszlosci naszych rodzin, przysz lose rodzin natomiast o stanie calego spo leczenstwa i calej Polski.
Do tego w procesie rozwoju i zaspokajania potrzeb dziecko napotyka rózne ograniczenia, braki, czuje si § cz§sto zagrozone lub pozostaje poza zasi §giem jakiego-kolwiek wychowania popadaj ^c w skrajnosci np. tzw. wy-chowania bezstresowego.
Tu szczególnie narazon^. grupa jest populacja dzieci wychowywanych przez samotne matki. Badania przepro-wadzone na tej grupie spo lecznej pokazuj^. wyraznie, ze dzieci z tych rodzin pod wieloma wzgl §dami maj^ trud-niejsze zycie:
• czas poswi§cany im przez matki jest znacznie krótszy z uwagi na wi^ksz^. ilose obowi^zków jakie dzwigaj^. samotne matki w porównaniu z przeci§tnymi matkami w pelnych rodzinach,
• zly stan zdrowia , spowodowany brakiem opieki nad nimi,
• gorszy (zly) wygl ^d dzieci,
• cz§sto s^. to dzieci odrzucane przez rówiesników,
• matki stosuj^. cz§sto niepedagogiczne metody wycho-wawcze wykazuj^c si§ brakiem konsekwencji, co cz§-sto spowodowane jest ich poczuciem winy za stworzo-ne dziecku warunki wychowania w niepe Inej rodzinie,
• dzieci te cz§sto nie maja zaspokojonych wiele potrzeb (glównie z powodu braku srodk ów finansowych),
• dzieci te z powodu niezaspokojonych potrzeb cz §sciej narazone s^ na zachowania patologiczne,
Kryzysowym jest jeszcze jedno niezwykle bolesne zjawisko - przemocy w rodzinie. Zjawisko krzywdze-nia dzieci wyst§powalo i wyst§puje w Polsce i na ca lym swiecie od wielu lat. „Szacuje si§, ze okolo 30% dzieci na swiecie jest krzywdzonych fizycznie, czyli maltretowa-nych. Równiez badania polskie pokazuj % ze 30% rodzin maltretuje swoje dzieci. Glówne uwarunkowanie przemocy wobec dzieci to patologia rodziny, w kt órej wyst§puje naduzywanie alkoholu, Ale wsród dzieci krzywdzonych co najmniej jedna trzecia posiada rodzic ów z wyzszym wyksztalceniem i wychowuje si§ w pozornie - dobrych domach. W skali roku do szpitali tra fia 500 ofiar z ci§zki-mi obrazeniami.”
Obok nich s^. dzieci - ofiary przemocy emocjonalnej: odrzucone, szykanowane, szantazowane i po prostu nie kochane. Kolejne to poddane przemocy seksualnej.
No i na koniec tego skr ótowego wyliczania wymienie trzeba zaniedbywanie podstawowych potrzeb socjalno -bytowych dziecka (dzieci brudne, nie leczone, nara zone na glód zimno czy cierpienie, dzieci ulicy)[3].
Innym wspomnianym na wst §pie bezposrednim wy-miarem wplywu funkcjonowania rodziny na wychowanie jest po prostu przyk lad i modelowanie jakiemu podlega dziecko. Dzieci s^. biernymi aktorami zdarzeñ, a najcz^s-ciej ich ofiarami. Doros ly czlowiek w znacznej mierze odgrywa rol§ czynn^. Niekiedy inicjuj ^c^. zagrozenie, niekiedy zapobiegawcz^. Gdyby spr óbowac zebrac pod-stawowe czynniki zagrozenia dzieci w rodzinie, to nale-zaly by do nich na pewno: niew lasciwe przygotowanie do malzeñstwa i ról rodzicielskich; niewlasciwy dob ór part-nerów ze wzgl^dów fizycznych i psychicznych; niedoj-rzalosc spoleczna i psychiczna partnerów; niedostateczne warunki mieszkaniowe i materialne rodziny; obiektyw-na lub subiektywna zla organizacja zycia rodzinnego; niewlasciwy podzial obowi^zków w rodzinie; róznice w d^zeniach i systemie wartosci malzonk ów; róznice w stosunku do dzieci i stylu wychowania; brak szacunku i aprobaty malzonka lub innych cz lonków rodziny; na logi, egoizm; zaangazowanie uczuciowe poza rodziny; prze-wlekle choroby, dlugotrwale nieobecnosci; brak gotowo-sci do wspóldzialania i porozumienia.[4]
Badania wspólczesne prowadzone na pierwszym po-koleniu transformacji ustrojowej w Polsce wci ^z trwaj% Jednakze zarysowuj^. si§ juz pewne prawidlowosci, któ-re wymagaj^. dostosowania dzialañ pedagogicznych do niepokoj ^cych pedagogów zjawisk. Znaj^c zagrozenia, którym poddawana jest wspólczesna mlodziez, mozemy formulowac pierwsze próby nowych celów i standardów wychowania, z uwzgl^dnieniem realiów spoleczno-poli-tycznych, w których funkcjonujemy. O znaczeniu czyn-ników ogólnospolecznych i proponowanych w literaturze celach wychowania rozwazania - w kolejnym artykule.
Literatura:
1. Jacek Kurz^pa: Samotno sc malolata jak kr £gi na wodzie [w:] Dzieci i mlodziez wobec zagro zeñ dzisiejszego swiata, Wydawnictwo ,,Eu-ruditius s. c.”, Poznañ 1999 r.
2. Elzbieta Marek: Zagro zenia wspólczesnego swiata w percepcji student ów pedagogiki wieku dzieci ?cego, [w:] Dzieci i m lodziez wobec zagrozeñ dzisiejszego swiata, Wydawnictwo „Euruditius s. c.”, Po-znañ 1999 r., str. 134.
3. Miroslawa Kqtna, Dziecko krzywdzone [w:] Dzieci gorszych szans, praca zbiorowa pod red Barbary Glowackiej i Tadeusza Pilcha, KKWR, Warszawa 2001.
4. Z. Tyszka, Socjologia rodziny, PW, Warszawa 1984 r.
5. Golbik E.: Spoleczno - pedagogiczny wymiar wsp ólczesnego kry-zysu czlowieka w srodowisku miejskim na przyk ladzie Gliwic. Nie-publikowana rozprawa doktorska. IBE. Warszawa 2007.
Artykul postupil do redakcji 01.09.2009 r.
Golbik Ewa golbik_e@op.pl
