CC BY
13педагогически Pstreg Dorota
науки STOSUNEK UCZNIÓW ...
UDC 37.013.78
STOSUNEK UCZNIÓW DO MNIEJSZOSCI NARODOWYCH A ZADANIA EDUKACJI WIELOKULTUROWEJ
© 2019
Pstreg Dorota, doktor nauk humanistycznych w zakresie pedagogiki, Starszy wykladowca w Katedrze Pedagogiki Resocjalizacyjnej Wydzialu Pedagogicznego Uniwersytet Rzeszowski w Rzeszowie (35-010, Polska, Rzeszów ulica Ksigdza J. Jalowego 24, e-mail: [email protected])
Adnotacja. Z etnicznego i religijnego punktu widzenia nowoczesna Polska nalezy do stosunkowo jednorodnych krajów. Wedlug przyblizonych szacunków specjalistów, obecnie mniejszosci narodowe stanowie zaledwie 3 % populacji w Polsce. W ostatnim czasie, w wyniku otwarcia polskich granic, nastepil nieznaczny wzrost naplywu imigrantów, co przyczynia si§ do niewielkiego wzrostu liczby osób z innych tradycji etnicznych i kulturowych w naszym kraju. Jednak perspektywa przeksztalcenia Polski z jednorodnego, jednorodnego spoleczenstwa w otwarte i wielokulturowe spolecznosc budzi niepokój niektórych Polaków. Widze w mniejszosciach narodowych zagrozenie dla integralnosci panstwa polskiego i kultury narodowej. Nawet mlodzi ludzie, którzy zazwyczaj se kategoriami spolecznymi najbardziej podatnymi na wszelkie zmiany, otwarci na wszelkie wiadomosci i gotowi do odejscia od konserwatywnych pogledów starszych pokolen, niestety nie se wolni od uprzedzen, nacjonalizmu i ksenofobii. Jednak przyszlosc spoleczenstwa jest spolecznoscie wielokulturowe. Przeksztalcenie spoleczenstwa jednokulturowego w wielokulturowe moze prowadzic do wzbogacenia i rozwoju kultury, ale moze równiez przyczynic si§ do nowych podzialów, konfliktów i przejawów nietolerancji. Zadaniem edukacji wielokulturowej jest ksztaltowanie gotowosci do pozytywnej akceptacji innych kultur i nawiezywanie pozytywnych relacji z ich przedstawicielami w oparciu o wzajemny dialog.
Slowa kluczowe: mniejszosci narodowe, mniejszosci etniczne, postawy, ksenofobia, stereotyp, edukacja mi§dzykulturowa, wielokulturowosc, prawa mniejszosci.
THE RATIO OF STUDENTS TO NATIONAL MINORITIES AND THE TASK OF MULTICULTURAL EDUCATION
© 2019
Pstreg Dorota, doctor of pedagogical sciences, the senior lecturer of the Department of social rehabilitation, pedagogical Institute University of Rzeszow (35-010, Rzeszow, Poland Street Priest J. Jalowy 24, e-mail: [email protected])
Abstract. Poland is a country single in terms of religious and national. National minorities in Poland is only 3% of the population. In recent years, this number began to increase because of open borders. The ability to transform the Polish society uniform in the community an open and multicultural causes agitation on part of the Poles. They are afraid that national minorities may be dangerous for the unity of the Polish and the national culture. Even young people, more progressive than the older generation has superstitions, manifested by nationalism and xenophobia. Therefore, preparing for life in a multicultural society must therefore be regarded as one of the tasks of the contemporary, modern education. Multicultural education, preparing young people for the operation, in terms of cultural pluralism, is part of the process of democratization of the modern school. Shaping the attitudes of tolerance towards other religions and Nations is based not only on the most important content of the culture of other Nations. Also important are the teaching methods used in school and social interactions between teachers, students and parents. Therefore, the task of multicultural education, understood as: prepare for and accept other cultures and the evolution of the readiness to establish positive interactions with their representatives, based on the mutual dialogue, should be seen not only on the level of teaching, but also in terms of the socio-educational.
Keywords: national minority, ethnic minority, attitude, xenophobia, stereotype, intercultural education, multiculturalism, minority rights
Ogólne przedstawienie podjgtej problematyki i jej zwiqz- naplyw emigrantów, którzy przyczynili si§ do nieznaczne-ku z waznymi zadaniami naukowymi i praktycznymi. Wedlug go wzrostu liczby osób reprezentujecych inne pochodzenie danych szacunkowych mniejszosci narodowe w Polsce sta- etniczne i wzorce kulturowe. Perspektywa przeksztalcania nowie obecnie zaledwie 3 % ludnosci. Jednak zgodnie z in- si§ Polski ze spoleczenstwa homogenicznego w spolecznosc formacjami uzyskanymi na podstawie przeprowadzonego w otwarte i wielokulturowe wywoluje jednak pewien niepokój 2011 r. spisu powszechnego ludnosci, liczba przedstawicieli u cz§sci Polaków, którzy dopatruje si§ w mniejszosciach na-mniejszosci narodowych i etnicznych wynosi jedynie 0,75 % rodowych niebezpieczenstwa dla integralnosci panstwa pol-ogólu spoleczenstwa Do najlepiej zorganizowanych nalezy: skiego i kultury narodowej.
mniejszosc niemiecka, zydowska, ukrainska, bialoruska Analiza badan i publikacji poswigconych problematyce i litewska. Swe odr§bnosc wyraznie akcentuje równiez: opracowania, na których opiera sig autor; wyodrgbnienie Lemkowie, Romowie, Grecy, Macedonczycy, Slowacy, nierozwiqzanych wczesniej aspektów ogólnej problematyki. Czesi, Rosjanie, Tatarzy, Karaimi i Ormianie. Szczególne Problematyka dotyczeca mniejszosci narodowych w Polsce emocje wywoluje w ostatnich latach mniejszosc muzulman- stala si§ szczególnie aktualna w latach dziewi§cdziesietych ska chociaz szacowana liczba wyznawców islamu w Polsce XX wieku, w zwiezku z zachodzece w naszym kraju trans-wynosi od 15 do 30 tys., co stanowi mniej niz 0,1 proc. lud- formacje ustrojowe. Podejmowane na ten temat badania nosci naszego kraju. dotyczyly zróznicowanych obszarów tematycznych, wsród
Polska nalezy do krajów stosunkowo jednorodnych pod których wyodr§bnic mozna trzy podstawowe kategorie: wzgl§dem etnicznym a takze religijnym. Sted tez stosunek 1. Opracowania poswi§cone charakterystyce podo wszelkiego rodzaju mniejszosci spolecznych nacecho- szczególnych mniejszosci narodowych i etnicznych za-wany bywa obawe wynikajece z nielicznych doswiadczen w mieszkujecych terytorium Polski. Jako przyklad posluzyc kontaktach z przedstawicielami innych kultur. moge prace J. Jachymki i Z. Adamowicza [1], B. Leigla i
Zmiany spoleczno-polityczne po 1989 roku spowodo- B. Maliszkiewicza [2], A. Kwileckiego [3] J. Wiszniewicza waly uaktywnienie si§ wszystkich mniejszosci religijnych i [4], A. Saksona [5], J. Kwieka [6]; C. Zol§dowskiego [7]; narodowych, zamieszkujecych w naszym kraju. Stopniowo, E. Michny [8]; S. Kapralskiego [9]; K. Warminskiej [10]. coraz wyrazniej zacz§ly one artykulowac swoje potrzeby, 2. Prace dotyczece sytuacji, statusu oraz sposobów or-akcentowac swe odmiennosc kulturowe i etniczne oraz do- ganizacji mniejszosci narodowych w Polsce oraz praw, magac si§ praw, jakie przysluguje mniejszosciom w innych jakie powinny im przyslugiwac w demokratycznym spo-krajach demokratycznych. Otwarcie granic spowodowalo leczenstwie. Zagadnieniem tym zajmowali sic micd/y in-Балканско научно обозрение. 2019. Т. 3. № 2(4) 53
Pstr^g Dorota
THE RATIO OF STUDENTS ..
pedagogical sciences
nymi: G. Janusz i P. Bajda [11]; E. Sapia-Drewniak [12]; M. Sobecki [13]; J. Mieczkowski [14], J. Kilias [15] i inni.
3. Badania na temat ustosunkowania sic roznych grup spolecznych wobec mniejszosci narodowych i etnicznych w Polsce, prowadzone miedzy innymi przez: R. Suchock^ [16]; R. Szweda [17]; Z. Bokszanskiego [18]; J. Bluszkowskiego [19], B. Leigla i B. Maliszkiewicza [20]; D. Dolinskiego [21]; I. Raczkowsk^ [22]. Wlasnie tego typu prace staly sic podstaw^ do opracowania tematyki badawczej zaprezento-wanej w niniejszym referacie.
Jak wynika z ich analizy, tzw. ksenofobia czyli uogolnio-na postawa niechcci do innych narodow, uzasadniona wy-l^cznie przekonaniami ideologicznymi (J. Holowka,1995, s. 6) staje sic w spoleczenstwie polskim coraz bardziej po-wszechna. Wsrod badanych mozna stwierdzic wystcpowanie postaw niechcci, opieranie sic na stereotypach oraz wyraz-nie artykulowane obawy, dotycz^ce zwlaszcza mniejszosci arabskiej, niemieckiej i zydowskiej. Wielu Polakow budu-je wlasn^ tozsamosc narodow^ jedynie na opozycji wobec innych narodow (najczcsciej Niemcow, Zydow i Rosjan). Zdanierm A. Grzymaly-Kazlowskiej [23] Polska nalezy do grupy najbardziej ksenofobicznych krajow w Europie, po-dobnie jak Bulgaria, Rumunia, Wcgry, Slowacja i Litwa. W badaniach zatytulowanych „Diagnoza spoleczna 2015" J. Czapinski [24] stwierdza, ze problem systematycznie sic nasila, gdyz skala postaw ksenofobicznych w naszym kraju wzrosla od 2011 roku z 26,5 do 32,3%.
Z badan przeprowadzonych w Instytucie Socjologii UW wynika rowniez, iz 27 % Polakow uzasadnia niechcc do mniejszosci etnicznych, poczuciem krzywd doznanych ze strony innych narodow w przeszlosci. 17 % twierdzi, ze przyczyn^ tej niechcci jest zbyt silna pozyj ekonomiczna mniejszosci, a ok. 13 % - ze odmiennosc religii i obyczajow. Najczcsciej niechcc do innych nacji deklaruj^ ludzie starsi o niskim poziomie wyksztalcenia oraz ci, ktorzy nie zetkn^li sic nigdy bezposrednio z przedstawicielami mniejszosci. Z badan wynikaj^ wnioski, ze glownym zrodlem niechcci do innych jest brak o nich wiedzy. Niestety okazuje sic, iz prze-cictny mlody Polak wie znacznie wiccej o Amerykanach czy Francuzach, niz o mniejszosciach narodowych i etnicznych mieszkaj^cych w Polsce. Dowodz^ tego badania przeprowa-dzone przez Instytut Psychologii Uniwersytetu Opolskiego, w ktorych uczestniczyly dzieci i mlodziez. Badania te do-wiodly takze, ze srodki masowego przekazu, czcsto nawet wbrew intencjom autorow, przekazuj^ informacje poglc-biaj^ce uprzedzenia i podtrzymuj^ce falszywe stereotypy, zwlaszcza w odniesieniu do Rosjan, i Cyganow.
Najwazniejsze ustalenia wspomnianych badan dotycz^ jednak obiektu uprzedzen i stereotypow, czyli tzw. „geogra-ficznej zasady niechcci". Wysokie wskazniki zyczliwosci wyst^pily w stosunku do narodow Europy Zachodniej (np. Francuzow, Wlochow), natomiast wysoki poziom wskazni-kow niechcci a nawet wrogosci, dotyczyl narodow Wschodu (np. Rosjan, Ukraincow) oraz Syryjczykow, Romow i Zydow (B. Leigl, B. Maliszkiewicz [25]).
Badania D. Dolinskiego [26] na temat stosunku mlodziezy licealnej w Polsce do innych narodow, wskazuj^ na ist-nienie stereotypow dotycz^cych przedstawicieli danej nacji. Ich powstawanie ma scisly zwi^zek z ch^ci^ podtrzymania tozsamosci narodowej poprzez przeciwstawianie sobie po-zytywnych cech Polakow i negatywnych wlasciwosci przed-stawicieli innych nacji. Patriotyzm, oceniany niew^tpliwie jako postawa pozytywna, moze sic wicc stac „generatorem stereotypow etnicznych". Jak stwierdza autor: „obraz ty-powego przedstawiciela danej grupy wplywa na percepcjc spoleczn^, decyduj^c o uaktywnieniu roznych schematow poznawczych, pobudzaj^c odchylenia od racjonalnosci i sta-nowi^c zrodlo specyficznych oczekiwan wobec reprezentan-tow innych grup spolecznych.
Z badan prezentowanych przez J. Raczkowsk^ [27] wynika, iz wlasnie mlodziez sklonna jest w najwickszym stop-niu do zaakceptowania innych nacji, pod warunkiem, ze ma ona z nimi bezposredni kontakt, umozliwiaj^cy dokladne, wzajemne poznanie sie. Autorka potwierdza wicc te/c. ze
glownym zrodlem niechcci do innych jest brak o nich wiedzy. Im wiedza ta jest pelniejsza a kontakt blizszy, tym mniej zdarza si§ przypadkow nietolerancji i ostracyzmu.
Prezentowane badania prowadzone byly w duzych osrodkach miejskich w centrainej i zachodniej Polsce a wi§c w srodowiskach charakteryzuj^cych si§ stosunkowo wyso-kim poziomem tolerancyjnosci. Nieco inaczej przedstawiac si§ moze natomiast sytuacja na Podkarpaciu, wojewodztwie z przewag^ ludnosci mieszkaj^cej na wsi lub w malych miasteczkach, ktore z uwagi na swoj^ geograficzn^ i histo-ryczno - kulturow^ specyfik^ uznawane bywa za region cha-rakteryzuj^cy si§ wysok^ religijnosci^, szczegolnym przy-wi^zaniem do tradycji a tym samym wi^ksz^ niz w innych cz^sciach Polski tendenj do pogl^dow konserwatywnych, opieraj^cych si§ na ugruntowanych stereotypach spolecznych. Przyczyn owej specyfiki Podkarpacia nalezy zapewne doszukiwac si§ w uwarunkowaniach historycznych. Obszar ten od wiekow zasiedlaly rozne narodowosci, wsrod ktorych dominowala ludnosc pochodzenia polskiego oraz ruskiego. Znacz^cy wplyw odegrala rowniez kolonizacja niemiecka oraz licznie zamieszkuj^ca te tereny mniejszosc zydowska. Narodowosci te wspolistnialy obok siebie, zachowuj^c jednak ci^gle odr^bnosc kulturow^. W celu poznania postaw mlodziezy szkol srednich i zawodowych z tego regionu wo-bec mniejszosci narodowych, przeprowadzono badania em-piryczne.
Sformuiowanie celow artykuiu. Celem przeprowadzonych badan stalo si§ poznanie stosunku mlodziezy do mniejszosci narodowych zamieszkjcych w Polsce. Ich wyniki mog^ byc przydatne dla wytyczenia celow i zadan dzialalno-sci edukacyjnej oraz wychowawczej.
Problematyka badawcza dotyczyla wiedzy respondentow na temat mniejszosci narodowych, stosunku emocjonalnego wobec tej kategorii osob, percepcji korzysci oraz ewentu-alnych zagrozen spolecznych zwi^zanych z ich obecnosci^ w naszym kraju a takze praw, jakie respondenci sklonni s^ przyznawac grupom mniejszosciowym.
Uczestniczylo w nich 158 osob, w wieku 15-18 lat, wywodz^cych si§ z miast i wsi Podkarpacia. Badani byli uczniami szkol gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych w Krosnie, Sanoku, Rzeszowie i Jasle. W sklad grupy badawczej weszlo 74 dziewcz^ta i 84 chlopcow. Badania mialy charakter sondazu diagnostycznego, przeprowadzonego technik^ ankietowania.
Prezentacja uzyskanego materiaiu badawczego i uzasad-nienie wynikow badan naukowych. Wyniki sondazu wskazu-j^ na stosunkowo niski poziom wiedzy respondentow na temat mniejszosci narodowych (zgodnie z zastosowan^ skal^, wysoki poziom wiedzy prezentuje 18,9 % badanych, prze-ci^tny - 22,2 % a niski, az 58,9 %). Badani nie znaj^ zbyt dobrze mniejszosci narodowych zyj^cych w Polsce i po-wszechnie utozsami^ je z uchodzcami i emigrantami. 34,7 % nie potrafi wymienic nazw wi^cej niz trzech grup narodo-wosciowych i etnicznych, niektore z nich s^ respondentom zupelnie nieznane np. mniejszosc karaimska, nie wiedzy oni takze od jak dawna grupy te zamieszkuj^ w naszym kraju i w jaka jest ich szacunkowa liczebnosc. Jak wskazuj^ wyniki badan juz samo poj^cie „mniejszosci narodowych" nie jest rozumiane przez badanych jednoznacznie. Wedlug wi^k-szosci, tj. 53,8 % respondentow o przynaleznosci do kon-kretnej narodowosci decyduje pochodzenie. Osoby, ktore od urodzenia mieszkaj^ w Polsce, ale ich przodkowie byli innej narodowosci, automatycznie powinny wi^c byc zaliczone do kategorii mniejszosci. Mlodziez traktuje wi^c przynalez-nosc narodow^ nieomalze fatalistycznie, jako stal^, nadan^ czlowiekowi cech§, ktorej nie mozna zmienic, a nie kwesti^ indywidualnego wyboru. Jedynie 8,8 % badanych uwaza, iz decyduj^c^ rol§ odgrywa w tym przypadku swiadomosc na-rodowa, a wi§c ze czlowiek w znacznym stopniu moze sam decydowac o swojej narodowosci.
Zrodlem wiedzy o mniejszosciach narodowych s^ dla mlodziezy glownie media, takie jak: Internet (94,3 %) i te-lewizja (62 %), rzadziej osoby z najblizszej rodziny, rodzice i dziadkowie (36,7 %) oraz szkola (20,2 %). Mlodziez nie
54
Balkan Scientific Review. 2019. T.3. № 2(4)
педагогически науки
Pstreg Dorota STOSUNEK UCZNIÓ ...
korzysta raczej z literatury fachowej na ten temat (robi to jedynie 6,9 % badanych) ani tez nie ma bezposrednich kon-taktów z przedstawicielami mniejszosci. 81,6 % badanych twierdzi, ze nie zetknçlo siç bezposrednio z takimi osobami a jedynie 14,6 % , twierdzi, ze zna osobiscie ich przedsta-wicieli.
Niski poziom wiedzy i korzystanie z tendencyjnych, nie-obiektywnych zródel informacji, sprzyja ksztaltowaniu siç uprzedzen i stereotypów, które równiez dostrzec mozna w opiniach badanych. Uprzedzenia opieraje siç na nieuzasad-nionym negatywnym stosunku emocjonalnym do przedsta-wicieli okreslonej grupy. Mimo, iz jak wspomniano powyzej wiçkszosc badanych nie miala kontaktów z przedstawicielami mniejszosci narodowych, az 62,1 % z nich deklaru-je niechçc wobec tego typu grup. Najwiçcej negatywnych emocji wywoluje u badanych Arabowie (utozsamiani jed-noznacznie z Muzulmanami), Zydzi, Romowie (okreslani raczej jako Cyganie), nieco mniejsze niechçc deklarowano wobec Niemców, Ukrainców i Wietnamczyków. Pozostale mniejszosci, mniej znane respondentom taktowane se naj-czçsciej obojçtnie, lecz 58,8 % badanych, stwierdzila, ze zadna mniejszosc nie jest w naszym kraju pozedana i lepiej byloby, gdyby Polska byla krajem zamieszkiwanym tylko przez Polaków.
Respondenci upatruje w mniejszosciach narodowych licznych zagrozen natury militarnej, religijnej, demograficz-nej, kulturowej a nawet biologicznej. Kazda ze wskazanych przez nich mniejszosci wywoluje jednak nieco inne obawy, i tak na przyklad: Arabowie oskarzani se o terroiyzm oraz o wprowadzanie do Polski obcych nam zasad religijnych i obyczajów, niepokój budzi równiez ich duza rozrodczosc, Romowie - kradne i uchylaje siç od pracy, Zydzi próbuje zdominowac nasze zycie polityczne i gospodarcze, niena-widze Polaków i chce ich wykorzystywac, Niemcy - pra-gne zagarnec nasze ziemie, wprawdzie juz nie militarnie, ale wykorzystujec swoje przewagç ekonomiczne, Ukraincy - zabieraje miejsca pracy Polakom itp. Respondenci poslu-guje siç wiçc bardzo typowymi stereotypami spolecznymi wzmacnianymi dodatkowo tendencyjnym wykorzystywa-niem faktów historycznych, szczególnie w odniesieniu do oceny grup mniejszosciowych reprezentujecych narody z nami sesiadujece, czyli Niemców, Ukrainców i Rosjan.
Okolo 20 % ankietowanych uczniów traktuje mniejszosci narodowe obojçtnie i nie dostrzega ani zagrozen, ani tez korzysci wynikajecych z faktu zamieszkiwania ich Polsce a jedynie 17,7 % badanych uznaje ich obecnosc za zjawi-sko bardzo pozytywne dla naszego kraju, umozliwiajece mu szybszy rozwój i kulturowe wzbogacenie.
Osoby traktujece mniejszosci narodowe jako potencjalne zagrozenie dla kultury polskiej popieraje nawet pewne ogra-niczenia praw grup mniejszosciowych, które ich zdaniem se konieczne w celu zapewnienia tozsamosci narodowej i po-szanowania zasad sprawiedliwosci spolecznej, na przyklad 15,8 % uczniów wychodzi z zalozenia, ze obywatele polscy obcego pochodzenia moge mieszkac w naszym kraju, lecz nie powinni miec takich samych praw jak rdzenni Polacy. Ograniczenia powinny ich zdaniem dotyczyc prawa do pracy (pierwszenstwo powinni miec przedstawiciele wiçkszosci etnicznej), zakupu ziemi, mozliwosci korzystania ze swiad-czen socjalnych, wykonywania zawodów o szczególnym znaczeniu dla zachowania cieglosci kulturowej, zajmowania najwyzszych stanowisk w zyciu politycznym i spolecznym. 5,7 % uczniów zupelnie nie akceptuje faktu zamieszkiwa-nia w Polsce osób o innej tozsamosci narodowej, co wyraza siç w poparciu dla pogledu, ze: „Polska powinna byc krajem dla Polaków a jesli ktos czuje siç bardziej zwiezany z innym narodem to powinien wyemigrowac". Tak skrajne pogledy maje jednak w badanej grupie charakter marginalny.
Wiçkszosc ankietowanych uznaje prawa mniejszosci do poslugiwania siç wlasnym jçzykiem w kontaktach z przed-stawicielami swojej nacji (63,9 %), kultywowania wlasnych obyczajów, zwyczajów i tradycji, pod warunkiem, ze nie na-ruszaje polskiego prawa (57,6 %), ksztalcenia dzieci w spo-sób pozwalajecy na zachowanie ich tozsamosci narodowej
(53,8 %).
Respondenci nie popieraje jednak wprowadzenia do-datkowego jçzyka urzçdowego w regionach, w których mniejszosci narodowe stanowie znaczny odsetek ludnosci (66,5 %), uzywania dwujçzycznych tablic z nazwami miej-scowosci (70,2 %) oraz wybierania do polskiego Sejmu przedstawicieli mniejszosci narodowych, wedlug innych zasad niz pozostalych parlamentarzystów 76,6 % (w Polsce organizacje mniejszosci narodowych moge wprowadzic swoich przedstawicieli do Sejmu, mimo, ze nie przekroczyly 5 % progu).
Wnioski z badan i perspektywa dalszych badan w tej dziedzinie, Rekomendacje dla praktyki wychowawczej. Uzyskane wyniki badan wskazuje na dominacjç postaw o charakterze monokulturowym i monoetnicznym, podczas gdy coraz powszechniejsze w calej Europie staje siç deze-nie do wielokulturowosci. Nawet mlodziez stanowieca na ogól kategoriç spoleczne najbardziej podatne na zmiany, otwarte na wszelkie nowosci i sklonne do odchodzenia od spetryfikowanych pogledów starszych pokolen, nie jest nie-stety wolna od przesedów, nacjonalizmu i ksenofobicznych obaw. Ograniczony kontakt z przedstawicielami mniejszosci narodowych, brak rzetelnej wiedzy na temat ich kultury, hi-storii i rzeczywistego znaczenia jakie odegraly w dziejach, powoduje ksztaltowanie siç postaw opartych wylecznie na uprzedzeniach i stereotypach.
Stereotypy te ksztaltuje siç we wczesnych okresach zycia czlowieka, zwykle pod wplywem osób znaczecych i pelnie istotne funkcje spoleczne. Dlatego ich eliminowa-nie w procesie wychowania napotyka na znaczne trudnosci. Jednakze przyszle spoleczenstwa, to spolecznosci wielo-kulturowe. Odejscie od monokulturalizmu, w zaleznosci od postaw, przejawianych wzajemnie wobec siebie, przez kulturowe wiçkszosc i grupy mniejszosciowe, prowadzic moze do wzbogacenia a wiçc i rozwoju kultury, lub tez moze stac siç przyczyne nowych podzialów, konfliktów i przeja-wów nietolerancji, ze wszystkimi tego konsekwencjami. Przygotowanie do zycia w spoleczenstwie wielokulturowym nalezy wiçc traktowac jako jedno z podstawowych zadan wspólczesnej, nowoczesnej edukacji.
Edukacja wielokulturowa, przygotowujeca mlodziez do funkcjonowania w warunkach pluralizmu kulturowego, jest jedynie czçscie procesu demokratyzacji wspólczesnej szkoly. Ksztaltowanie postawy tolerancji wobec innych religii i nacji opiera siç bowiem nie tylko na odpowiednio dobranych tresciach programowych, uwzglçdniajecych in-formacje o kulturze innych narodów, lecz obejmuje swoim zasiçgiem równiez metody nauczania stosowane w szkole, a przede wszystkim interakcje spoleczne miçdzy nauczycie-lami, uczniami i rodzicami. Dlatego tez, zadania edukacji wielokulturowej, rozumianej jako: przygotowanie do po-znawania i zaakceptowania innych kultur oraz ksztaltowanie gotowosci do nawiezywania z ich przedstawicielami pozy-tywnych interakcji, opierajecych siç na wzajemnym dialogu, nalezy rozpatrywac nie tylko na plaszczyznie dydaktycznej, lecz takze i w aspekcie socjalizacyjno - wychowawczym. Obejmowac wiçc bçdzie ona:
1. Przekazywanie rzetelnej, pozbawionej „polonocentry-zmu", wiedzy na temat kultury innych narodów, ze szczegól-nym uwzglçdnieniem emigrantów zasilajecych regionaíne mniejszosci narodowe. Im mniejsze wiedzç posiada bowiem jednostka na temat grupy mniejszosciowej, tym chçtniej korzysta ona z obiegowych, stereotypowych informacji, które nie odpowiadaje rzeczywistosci i powoduje zwykle ksztalto-wanie siç niechçtnego stosunku do mniejszosci.
2. Stwarzanie sytuacji i warunków do bezposrednich kontaktów z przedstawicielami róznych grup mniejszosciowych. Jedynie wzajemne poznanie siç pozwala na skutecz-ne zrewidowanie dotychczasowych pogledów opartych na uprzedzeniach i stereotypach.
3. Umacnianie poczucia wlasnej tozsamosci kulturowej. Wbrew pozorom, nietolerancja wobec mniejszosci wystç-puje czçsciej u osób o niesprecyzowanym poczuciu wlasnej tozsamosci kulturowej, jako wyraz lçku przed przyjçciem
Балканско научно обозрение. 2019. Т. 3. № 2(4)
55
Pstr^g Dorota
THE RATIO OF STUDENTS ..
pedagogical sciences
„obcych" wartosci i oddaleniem si§ od wlasnej grupy et-nicznej. Opozycja w stosunku do innych grup, nacji i religii pomaga w budowaniu poczucia przynaleznosci religijno -narodowej.
4. Ksztaltowanie adekwatnej samooceny i oceny osi^-gni^c wlasnego narodu; zarówno poczucie „bycia lepszym" jak i „bycia gorszym", utrudnia bowiem zaakceptowanie grup odmiennych kulturowo.
5. Nabywanie umiej^tnosci prowadzenia dialogu pomi§-dzy przedstawicielami róznych kultur, w taki sposób, by nie dopuszczac do postaw skrajnych tj. Z jednej strony do lokal-nego etnocentryzmu, a z drugiej do tzw. globalizacji kultury i utraty wlasnej tozsamosci kulturowej.
Przygotowanie do zycia w spoleczenstwie wielokultu-rowym nalezy traktowac jako jedno z podstawowych zadan wspólczesnej, nowoczesnej edukacji. Nietolerancja prowa-dzi bowiem do powstawania antagonizmów, przyczynia si§ do ostracyzmu i marginalizacji grup mniejszosciowych unie-mozliwiaj^c ich skuteczn^ asymilaj Pami^tac nalezy jed-nak, ze harmonijne wspólistnienie wi^kszosci i grup mniejszosciowych wymaga wzajemnego poszanowania praw. Pojawia si§ wi§c cz^sto pytanie o granice swobód przyzna-wanym grupom mniejszosciowym. Ich odr^bnosc etniczna, zwyczaje, obyczaje i tradycje mog^ wzbogacac kultury da-nej spolecznosci, asymilacja nie powinna oznaczac utraty wlasnej tozsamosci. Dzialalnosc grup mniejszosciowych nie moze natomiast naruszac obowi^zuj^cego prawa ani tez ograniczac wolnosci, bezpieczenstwa i uprawnien innych ludzi. Prezentowanie i obrona pogl^dów nie ciesz^cych si§ aprobat^ wi^kszosci, wyrazanie wlasnych opinii oraz prawo do krytyki i opozycji, podlega bowiem podstawowej dla de-mokracji zasadzie ograniczonej swobody post^powania.
Mniejszosc na wi§c prawo do poszanowania wlasnej odr^bnosci o ile nie narusza akceptowanego porz^dku spo-lecznego i nie przyczynia si§ do ograniczania swobód wi§k-szosci. Cech^ myslenia stereotypowego jest jednak dopatry-wanie si§ zagrozenia w kazdym odst^pstwie od ustalonych standardów, co determinuje postawy nieufnosci, nietoleran-cji a nawet otwartej wrogosci wobec wszelkich grup mniej-szosciowych.
Postawy przejawiane wobec innych narodów i kultur s^ wypadkow^ pewnych zasad rz^dz^cych calym naszym zyciem spolecznym. Dlatego tez trudno mówic o toleran-cji wobec mniejszosci narodowych i o skutecznej edukacji mi^dzykulturowej, bez zmiany stosunków interpersonal-nych, w spoleczenstwie, w rodzinie a takze i w samej szkole. Agresja i nietolerancja wobec mniejszosci, bywa niekiedy jedynie prób^ odwetu za upokorzenie jednostki, jej przed-miotowe traktowanie, lamanie praw i deprywaj potrzeb. Kumulowana wrogosc przeniesiona zostaje na wyimagino-wanego „wroga", którym najlatwiej stac si§ moze „ktos inny od nas", a wi§c np. przedstawiciel mniejszosci narodowej. Jak stwierdza bowiem J. Nikitorowicz [28]: „Osamotnienie, ponizenie, upokorzenie budzi poczucie l§ku i pragnienie odwetu za doznane krzywdy. Im bardziej zycie danej zbio-rowosci spolecznej nacechowane jest niech^ciq, wrogosci^, uprzedzeniami wobec innych, tym wi^ksze istnieje prawdo-podobienstwo, ze efektem procesów socjalizacyjno - wycho-wawczych b^dzie kierowanie si§ uprzedzeniami wobec pewnych grup ludzi. Jednostki lub grupy znajduj^ce si§ w srodo-wisku odczuwanym jako obce i jako obce je odbieraj^cym, zyj^ w ci^glym poczuciu zagrozenia i napi^cia, plyn^cego z podwazenia poczucia wlasnej wartosci, z braku akceptacji lub odrzucenia przez zbiorowosc obc^".
SPIS LITERATURY:
1. Adamowicz Z., Mniejszosci narodowe w Polsce // J. Jachymka (red.) Mniejszosci narodowe w polskiej mysli politycznej XX wieku. Lublin 1992, 254s.
2. Leigl B., Maliszkiewicz B. (red.), Inni to takze my. Gdansk 1998.
3. Kwilecki A., Mniejszosci narodowe w Polsce // Kultura i Spoleczenstwo, nr 4/1993
4. Wiszniewicz J., A okazalo siq, ze to Zyd. Jak trudno przyznac siq do swoich korzeni // Charaktery, nr 9/1999.
5. Sakson A., Mniejszosc niemiecka na tle innych mniejszosci narodowych we wspólczesnej Polsce // Przeglqd Zachodni, nr 2/1991.
6. Kwiek J., Z dziejów mniejszosci slowackiej na Spiszu i Orawie w
latach 1945 -1957,: Towarzystwo Siowakow w Polsce, Krakow 2002.
7. Zoiqdowski C., Biaiorusini i Litwini w Polsce, Polacy na Biaiorusi i Litwie: uwarunkowania wspoiczesnych stosunkow miqdzy wiqkszosciq a mniejszosciami narodowymi, „ASPRA-JR", Warszawa 2003.
8. Michna E., Kwestie etniczno - narodowosciowe na pograniczu siowianszczyzny wschodniej i zachodniej. Ruch rusinski na Siowacji, Ukrainie i w Polsce. PAU, Krakow 2004.
9. Kapralski S., Narod z popioiow. Pamiqc zagiady a tozsamosc Romow. Scholar, Warszawa 2012.
10. Warminska K., Refleksje nad kulturq tatarskq//Przeglqd Zachodni, Nr 3/2010, s.103 - 116.
11. Janusz G., Bajda P., Prawa mniejszosci narodowych. Standardy europejskie. Wspolnota Polska, Warszawa 2000.
12. Sapia-DrewniakE., Politykapanstwa a mozliwosci rozwoju systemu edukacyjnego dla mniejszosci narodowych w Polsce (na przykiadzie mniejszosci niemieckiej) // „Zeszyty Naukowe. Pedagogika", Uniwersytet Opolski, 1996, Nr 34, s.53-57.
13. Sobecki M., Funkcja etniczno-kulturowa szkoi mniejszosci narodowych, Trans Humana, Biaiystok 1997.
14. Mieczkowski J., Media mniejszosci narodowych w Polsce po 1989 roku - charakterystyka badan // W.S. Burger (red.), Etniczne odsiony pogranicza. Kwestie etniczne a pogranicze polsko-niemieckie, Uniwersytet Szczecinski, Szczecin, 2001, s. 143-180.
15. Kilias J., Symbole narodowe i problemy narodowosciowe w polityce polskiej // J. J. Wiatr, J. Raciborski, B. Frqtczak-Rudnicka i J. Kilias (red.), Demokracja polska 1989-2003, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2003.
16. Suchocka R., Postawy studentow polskich wobec innych narodow i mniejszosci etnicznych. „Sprawy Narodowosciowe — Seria Nowa" 1995, Nr 1.
17. Szwed R., Stereotyp Ukrainca i Biaiorusina. Uwarunkowania i analiza porownawcza// „Sprawy Narodowosciowe — Seria Nowa" , 2000, Nr16—17.
18. Bokszanski Z., Stosunek Polakow wobec innych narodow // 'Studia Socjologiczne" 2001/ nr 3, s. 27—52
19. Biuszkowski J., Stereotypy narodowe w swiadomosci Polakow: studium socjologiczno-politologiczne, Elipsa. Warszawa 2003
20. Leigl B., Maliszkiewicz B. (red.), Inni to takze my. Gdansk 1998.
21. Dolinski D., Polacy, Zydzi i Cyganie w percepcji licealistow // „Psychologia Wychowawcza" 1995, nr 4, s. 310 - 316.
22. Raczkowska I., Inny nie musi byc obcy. W kierunku integracji // „Problemy Opiekunczo — Wychowawcze", nr 7/1995.
23. Grzymaia - Kaziowska A., Trzy wymiary tolerancji w Polsce i w Europie // A. Jasinska - Kania, M. Marody (red) Polacy wsrod Europejczykow, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2002, s. 193 -194.
24. Czapinski J., Stan spoieczenstwa obywatelskiego // J. Czapinski, T. Panek (red.) Diagnoza spoieczna 2015, WWW.diagnoza.pl [dostqp, 18.05.2016] s. 349- 350.
25. Leigl B., Maliszkiewicz B. (red.), Inni to takze my. Gdansk 1998, s. 69-71.
26. Dolinski D., Polacy, Zydzi i Cyganie w percepcji licealistow // „Psychologia Wychowawcza" 1995, nr 4, s.315-316.
27. Raczkowska I., Inny nie musi byc obcy. W kierunku integracji // „Problemy Opiekunczo - Wychowawcze", nr 7/1995, s. 6.
28. J. Nikitorowicz, Pogranicze. Tozsamosc. Edukacja miqdzykulturo-wa. Biaiystok 1995.
56
Balkan Scientific Review. 2019. T3. № 2(4)
