CC BY
31Cele wychowawcze okresu transformacji
Ewa Golbik1. Anna Romanowska-Tolloczko2
Gliwicka Wyzsza Szkoia Przedsiqbiorczosci, Gliwice, Polska1 Akademia Wychowania Fizycznego ,Wrociaw, Polska2
Annotation:
Golbik E., Romanowska-Tolloczko A. Educational aims of the transformation period. The most important in the contemporary educational process, which involves the preparation of each individual to the prosecution of future socially - professional roles in the society, are the values, criteria and ways of their choices, and the problem of the personal pattern - „the humanistic man of the future”. The attempts of the integration of the educational targets came to the final collapse, and the choices concerning the education of young members of the society have been transfered to the families, under the slogan of enlarging the family's educational autonomy and the freedom of civil rights. Changing socially -economic conditions demand the activity toward the better preparation of young people to the conjugal and family roles, and the improvements of the socially -economic factors of the family kelter, the adaptation of the traditional family to the changing situation, as well as development of higher culture of people forming the marital relationship, so that the marriage and the family were able to work efficiently in the present reality.
Keywords:
transformation, aims, education, individual, individuality, values,
development, creativeness, family
Голбик Є., Романовска-Толлочко Г. Освітні цілі періоду перетворення.
Головною метою сучасного освітнього процесу, що включає підготовку кожного індивідуума до роботи над майбутньою соЦіально-професійною роллю в суспільстві, є пошук критеріїв і альтернативних рішень проблеми особистості - „гуманістичну людину майбутнього”. Спроби інтеграції освітніх цілей прийшли в занепад і альтернативи із приводу освіти молодих членів суспільства були трансформовані до родин під гаслом збільшення освітньої автономії родини і волі цивільних прав. Змінюючись, соціально - економічні умови вимагають певної діяльності в напрямку кращої підготовки молоді до подружніх і фамільних ролей. Також і вдосконалюванню соціально-економічних факторів сімейного життя, адаптації традиційної родини до ситуації, що змінюється. Крім того, також і до розвитку вищої культури людей у формування шлюбного взаємини таким чином, що шлюб і родина могли працювати ефективно в сучасності.
перетворення, мети, освіта, індивідуум, індивідуальність, значення, розвиток, творчість, родина.
Голбик Е., Романовска-Толлочко А. Образовательные цели периода преобразования. Главной целью современного образовательного процесса, который включает подготовку каждого индивидуума к работе над будущей социальнопрофессиональной ролью в обществе, является поиск критериев и альтернативных решений проблемы личности - „гуманистический человека будущего”. Попытки интеграции образовательных целей пришли в упадок и альтернативы по поводу образования молодых членов общества были трансформированы к семьям под лозунгом увеличения образовательной автономии семьи и свободы гражданских прав. Изменяясь, социально - экономические условия требуют определенной деятельности в направлении лучшей подготовки молодежи к супружеским и фамильным ролям. Также и совершенствованию социально-экономические факторов семейной жизни, адаптации традиционной семьи к изменяющейся ситуации. Кроме того, также и к развитию высшей культуры людей в формирование брачного взаимоотношения таким образом, что брак и семья могли работать эффективно в настоящей действительности.
преобразование, цели, образование, индивидуум, индивидуальность, значения, развитие, творчество, семья.
Wprowadzenie
Wychowanie jest podstawowym poj?ciem dla calej
pedagogiki. w tym rowniez dla pedagogiki spolecznej.
ujmowane bardzo roznie - jako oddzialywanie. dzialanie.
czynnosc. przygotowanie. urabianie. towarzyszenie itd.
Podkresla si? przy tym. ze :
• jest to dzialanie celowe. swiadome i specyficzne. ma-j^ce na celu osi^gni?cie wzgl?dnie trwalych skutkow w rozwoju fizycznym. umyslowym. spolecznym. kultu-ralnym i duchowym.
• jest to proces zmierzaj^cy do osi^gania okreslonych efektow - przygotowania do pelnienia okreslonych rol spolecznych.
• jest to ksztaltowanie cech osobowosci poz^danych z punktu widzenia interesow grupy i idealow kultury.
• jest to wreszcie nauka spoleczna - interwencja w proces socjalizacji. a jednoczesnie w proces rozwoju osobowo-sci.
• jest to rodzaj swoistego spotkania. ktore „ma w sobie wymow? czegos bezposredniego i osobowego. nada-je podmiotowy charakter dzialaniom wychowawcy i wychowanka. Wychowanie rozumiane jako spotkanie z innymi ludzmi. z samym sob^. ze swiatem wartosci. marzen i wyobrazen to spotkanie kogos slabego z kims. kto jest silniejszy - wie lepiej-. ma wi?ksze poczucie odpowiedzialnosci. pewniej si? czuje. W tradycji pedagogiki spolecznej wychowanie rozumiane jako swoiste spotkanie to poj?cie sluzby ktora oznacza „tak^. formul? zyciowej satysfakcji. w ktorej wlasny los w sposob har-monijny bylby zwiqzany z losami innych ludzi.” [1]
© Ewa Golbik, Anna Romanowska-Tottoczko, 2010
Przewodnikiem przy przyj?ciu takich zalozen w pro-cesie wychowania moze byc pedagogika spoleczna. w ktorej rozpatrywane s^. istotne kwestie dotycz^ce srodo-wiska wychowania zawsze z t^ sama intenj budowania warunkow nieskr?powanego rozwoju i tworczosci jed-nostki.
Cel pracy i metoda badawcza
W nawi^zaniu do polemiki prowadzonej od wielu lat na lamach polskich czasopism wokol problemow i zadan pedagogiki spolecznej. w niniejszym artykule podj?to prob? wylonienia grupy podstawowych wyznacznikow i celow wychowania charakterystycznych dla okresu transformacji ustrojowej.
Zastosowan^. metod^ jest monografia tematu w opar-ciu o analiz? dokumentow pismienniczych podejmuj^-cych powyzsz^. problematyk?.
Dyskusja
Uksztaltowanie najwazniejszych wspolczesnie cech osobowosciowych w procesie roznych form edukacji. samoksztalcenia. uczestnictwa biernego i czynnego w kulturze dawaloby pewn^. gwarancj? odpowiedzialnosci pelnienia rol spoleczno - zawodowych przez czlowieka. Zatem konieczne staje si?. by wspolczesna edukacja. a w niej proces wychowania. byla nastawiona na now^. ja-kosc czlowieka. na nieustanne wzbogacanie roli czynnika ludzkiej odpowiedzialnosci za stan naszej cywilizacji i za siebie.
Celem wychowawczym. ktory ma byc osi^gni?ty. jest umozliwienie wychowankowi okreslenia wlasnej osobo-wosci. a sklada si? na піц. calosc dyspozycji fizycznych.
afektywnych, intelektualnych, spolecznych i duchowych, dzi?ki ktorym istota ludzka okresla i wyraza siebie w kr?gu istot jej podobnych. Owo samookreslenie (samo-realizacja) winno bye, zdaniem B.Kromolickiej, urzeczy-wistnieniem harmonii mi?dzy sklonnosciami, mysleniem a dzialaniem, mi?dzy sobq a innymi. Ale harmonia nie oznacza kompromisu [2].
Harmonijne wychowanie nie moze bye zrealizowane za pomocq dzialan hamuj qcych i wywoluj qcych l?k lub tez za pomocq zle dopasowanych lub tez sprzecznych ze sobq wymagan. Zaklada ona u tego kto nim kieruje, poznanie mozliwosci wlasciwych kazdemu wychowankowi, spra-wiedliwy dobor srodkow, trosk? o rownowag? i poczucie umiaru, ktore w zaden sposob nie wykluczajq smialosci. Owa samorealizacja moze bye okreslana jako osiqgni?cie osobowosci autonomicznej. Wychowanie powinno takze umozliwie osiqgni?cie pewnej mqdrosci, gdyz nie jest ono oparte na istocie czlowieka, lecz na jego istnieniu.
T? mqdrose, aby nie pozostala li-tylko suchq teoriq powinno si? wspierae odpowiedniq edukacjq. I tu, ogrom-nie wazny jest poziom wyksztalcenia naszej mlodziezy. Jak wynika z artykulu J.Czapinskiego, psychologa z Uni-wersytetu Warszawskiego [3], wyksztalcenie lagodzi indywidualne koszty transformacji, a ludzie najlepiej wyedukowani zyjq dluzej niz inni, rzadziej trapiq ich de-presje, osiqgajq wyzsze dochody, a poczucie beznadziej-nosci raczej ich omija.
W XXI wieku wyksztalcenie, zdolnosci i inne nabyte kwalifikacje, a wi?c tzw. kapital ludzki, staly si? decy-dujqcymi czynnikami produktywnosci jednostki i narodu. Wiek ten bywa nazywany wr?cz wiekiem kapitalu ludz-kiego, gdyz pierwszorz?dnym czynnikiem decydujqcym
o poziomie zycia kraju jest rozwijanie i wykorzystywanie zdolnosci, wiedzy, umiej?tnosci ale i zdrowia ludnosci. Znaczqce sukcesy gospodarcze Japonii, Korei Poludnio-wej, Tajwanu, Hongkongu czy innych rozwijajqcych si? krajow Azji, krajow nie posiadajqcych surowcow natu-ralnych, az nazbyt wyraznie pokazujq znaczenie kapitalu ludzkiego. W krajach tych wartosciami sq: dobre wyszko-lenie, wysoka wydajnose, zaangazowanie w pracy, wspar-cie rodziny.
Wyksztalcenie przeklada si? bezposrednio na poziom spoleczenstwa. Wskazujq na to liczne badania, prezentu-jqce przykladowo nast?pujqce zaleznosci:
• wyksztalceni rodzice wi?cej inwestujq we wlasne dzie-ci i ich zdrowie,
• osoby lepiej wyksztalcone lub bogatsze mniej palq
• wyksztalcenie osob biedniejszych sprzyja poprawie od-zywiania,
• wyksztalcenie moze bye najwazniejszym czynnikiem determinujqcym zdrowie i dlugose zycia itp.
I chociaz nie bez znaczenia jest takze kapital fizyczny w nowoczesnej gospodarce, to jednak „sukces zalezy od tego, jak kraj potrafi wykorzystae swoj narod. Jesli narod traktuje si? zle, to zmierza on ku samodegradacji, jesli za-niedbuje si? jakqs waznq cz?se ludnosci, to nie osiqgnie si? sukcesu niezaleznie od posiadanej technologii”[4].
Ten kapital to w glownej mierze rola rodziny. To ro-dziny zajmujq si? swoimi dzieemi i starajq si? wszelkimi sposobami ksztalcie je i rozwijae ich zdolnosci. Rodziny sq glownymi promotorami wartosci w spoleczenstwach.
Podniesienie wychowania do wymiaru spolecznego implikuje potrzeb? formulowania jego celow (stqd poja-wiajqce si? idee wychowania narodowego, panstwowego, dla przyszlosci, itd.). F.Znaniecki spoleczny charakter wychowania wiqze z bardziej jeszcze pierwotnym nalo-zeniem na rodzin? obowiqzku przygotowania mlodego czlowieka do wejscia we wspolnot?, grup? spoleczny szerszq niz rodzina. Twierdzi, ze wychowawcza funkcja rodzicow nie jest po prostu wynikiem samego rodziciel-stwa, lecz wyplywa z praw i obowiqzkow nadanych im przez spoleczenstwo, a charakter tego zalezee b?dzie w pierwszym rz?dzie od spoleczenstwa, ktore je rodzicom powierzylo [5].
Odpowiedz na pytanie, w jakim kierunku powinna pojse edukacja, aby dzi?ki niej czlowiek potrafil pokony-wae zagrozenia dzisiejszego swiata, krqzy wi?c glownie wokol problematyki przygotowania czlowieka do kreo-wania wlasnej egzystencji. Takq moc kreatywnq stano-wie mogq zasoby moralno - emocjonalne. ktorych waznq plaszczyzn? przygotowan powinna stanowie wlasnie rodzina. Skladajq si? na nie:
• odpowiedzialnose za wlasne zycie (wg G.Zimbardo lu-dzie, ktorzy nauczyli si?, ze majq maly wplyw na swoje zycie, postrzegajq rzeczywistose jako determinujqcq ich egzystencj? i w sytuacjach zagrozenia reagujq bez-radnosciq) [6],
• odwaga i godnose (potrzebne dla posiadania wyzszej odpornosci psychicznej,
• poczucie wlasnej godnosci (pozwalajqcej w sytuacjach nawet najwi?kszego zagrozenia zachowae wiernose swoim wartosciom),
• rozumienie i poszukiwanie sensu zycia (nadajqce cel zyciu), ale takze takie cechy jak:
• przyjazn (pozwalajqca przezye ekstremalne warunki oraz pozbye si? wrogosci i agresji oraz pozwalajqca uwolnie si? od negatywnych emocji - dajqca gotowose przebaczania i niesienia pomocy),
• milose (sila najgl?biej aktywizujqca egzystencj? ludz-kq).
Oprocz uksztaltowanych cech czlowiek powinien tez posiadae odpowiednie umiej?tnosci dotyczqce poznaw-czego porzqdkowania swiata i zajmowanego w nim miej-sca, selekcjonowania naplywajqcych do niego informacji oraz analizowania prawidlowosci i zasadnosci swych au-tomatycznych mysli. Jednak niezb?dne takze sq umiej?t-nosci w rozpoznawaniu wlasnych emocji, ich ekspresja i empatia.
Najwazniejszq wi?c sprawq dla wspolczesnego proce-su wychowania przygotowujqcego poszczegolne jednostki do pelnienia przyszlych rol spoleczno - zawodowych sq wartosci, kryteria i drogi ich wyboru oraz problem wzorca osobowego - „humanistycznego czlowieka przyszlosci”. Raport Komitetu Prognoz - Polska w XXI wieku pt. „W perspektywie roku 2010” przedstawia propozycj? oczeki-wanego wzorca osobowego takiego czlowieka. Zdaniem tworcow raportu powinien on:
• bye wrazliwym humanistq,
• bye aktywny i przedsi?biorczy,
• bye zdolny do sprostowania wymaganiom konkuren-cyjnej gry sil ekonomicznych w gospodarce rynkowej,
• miee szacunek do wartosci wyzszych i motywacj? do
bezinteresownych dzialan spolecznych.
• cechowac si? kulturq moralnq i kulturq uczuc.
• byc zdolnym do zachowan empatycznych.
• umiej?tnie budowac wi?zi mi?dzyludzkie.
• odrzucic model zycia zdominowany przez „miec”
• posiadac poczucie godnosci. samodzielnosc myslenia i kreatywnosc.
Zdaniem Z.Lomnego „Ludzkosc malo podejmuje wy-silku na rzecz doskonalenia czlowieka. Obrona universum czlowieka musi byc wzmocniona i pilnie rozszerzana. Tej walki nie wolno przegrac”.
Podsumowanie
W swietle powyzszych rozwazan konieczne wydaje si? zwrocenie uwagi oraz nadanie odpowiedniej rangi zmieniajqcym si? warunkom spoleczno - ekonomicz-nym. ktore domagajq si? dzialania w kierunku lepszego przygotowania mlodego czlowieka do rol malzenskich i rodzinnych oraz poprawy warunkow egzystencji rodziny. przystosowania rodziny tradycyjnej do zmieniajqcej si? sytuacji. jak rowniez wyrabiania wyzszej kultury osob tworzqcych zwiqzek malzenski tak. aby i malzenstwo i rodzina mogly sprawnie funkcjonowac we wspolczesnej rzeczywistosci. Rozklad rodziny jest bowiem glownym zagrozeniem dla rozwoju osobniczego. oslabia struktury spoleczne i kumuluje zagrozenie dla porzqdku spoleczne-go i systemow demokratycznych. Co wi?cej bezposrednie
i posrednie koszty z punktu widzenia globalnej ekonomii panstwa oraz jego konkurencyjnosci i bezpieczenstwa sq olbrzymie.
Skutki w wymiarze indywidualnym widae juz wyraz-nie w pierwszym pokoleniu rodzin przezywaj qcych kry-zys. Reformy decentralizujqce spoleczne funkcje panstwa sq niezmiernie potrzebne i po pewnym czasie okazq si? takze sluszne i efektywne, jednakze nie mozna si? zgo-dzie, aby reformy pozostawialy zbyt szerokie marginesy w sprawach, ktore wymagajq pogl?bionej diagnozy i pil-nej interwencji, czyli warunki wzrastania i ksztaltowania przyszlego pokolenia.
Literatura
1. J.Czapinski, Spoleczne koszty transformacji: Makropsychologiczny dowod, ze pieniqdz to nie wszystko. Czasopismo Psychologiczne, tom 1, nr 1-2, 1995, s.33-54.
2. B.Kromolicka, Spoleczno - zawodowa rola pracownika spolecznego - studium z pedagogiki spolecznej, Uniwersytet Szczecinski, Szczecin 2002, s.93.
3. G.Becker, Znaczenie kapitalu ludzkiego, [w:] Spoleczenstwo, nr 1-2, Oficyna Wydawnictw Promocyjnych Civitas Christiana, Warszawa 1997
4. F. Znaniecki, Socjologia wychowania, Warszawa 1928, t. 1, str. 20-33
5. T.Borowska, Homo construens - „czlowiek budujqcy”. Edukacyj-ne przygotowanie do radzenia sobie z roznymi zagrozeniami. [w:] Dzieci i mlodziez wobec zagrozen dzisiejszego swiata, Wydawni-ctwo „Euruditius s. c.”, Poznan 1999 , str.171-177
6. E.Golbik, Spoleczno - pedagogiczny wymiar wspolczesnego kryzy-su czlowieka w srodowisku miejskim na przykladzie Gliwic. Nie-publikowana rozprawa doktorska. IBE. Warszawa 2007
Artykul postupil do redakcji 16.11.2009 r.
Golbik Ewa Romanowska - Tolloczko Anna golbik_e@op.pl
