CC BY
29Wplyw zjawisk kryzysowych na proces wychowanla dzlecl i m lodzlezy Cz^sc I „Czynnlkl modelujace procesy wychowawcze okresu transformacjl - zagro zenia”
dr Ewa Golbik Gliwicka wyzsza szkolaprzedsi^biorczosci w Gliwicach
Golbik E. The intuence of critical pnenomena on the educational process of children and young people. Part one „Factors shaping the educational processes of the transformation period -dangers”. The political system transformation in Poland disclosed the cultural delays of the education, and the crisis and inefficiency of the educational institutions. The above mentioned has also began the discussion around the assignments of pedagogical science, the problems of bringing up, and the circumstances of education updates. The threats met by the teenagers nowadays are not only biological and psychological, but also eco - technical, civilization -technical and socially - psychological on which are the children, young people and adults exposed as well, and concern both the individuals and the whole social groups or ethnic minorities. The attempts of the integration of the educational targets came to the fi nal collapse, and the choices concerning the education of young members of the society have been transfered to the families, under the slogan of enlarging the famyly's educational autonomy and the freedom of civil rights.
political system transformation, culture of the exhaustion, educational autonomy and the freedom of civil rights adaptive dif[ culties, material possession and consumption values, state policy.
Голбик Є. Вплив кризових явищ на процес виховання дітей і молоді (частина I „Фактори, що моделюють виховні процеси періоду трансформації - погрози”). Перетворення державного устрою в Польщі виявило культурні витрати освіти, кризи й недієздатності освітніх установ. Вище згадане має місце в обговоренні призначення педагогічної науки, проблем виховання, умов і можливостей навчальних модифікацій. Загрозливе становище, з яким зустрічається сучасна молодь, це однаковою мірою погрози, що стосуються індивідів і суспільних груп, етнічних меншостей. Це також біологічні й психологічні погрози, яким піддаються діти, молодь і дорослі, а також екологічні, технічні, цивілізаційно-технічні й суспільно-психологічні. Остаточно зруйновані спроби об'єднання в єдине ціле виховних цілей, а вибір дотичного виховання молодого члена суспільства, пройшов під девізом нарощування її виховної автономії й волі цивільних прав.
перетворення державного устрою, культура виснаження, освітня автономія, воля, адаптивні труднощі, цивільні права, матеріальна й споживча вартість, політика держави.
Голбик Е. Влияние кризисных явлений на процесс воспитания детей и молодежи (часть I „ Факторы, моделирующие воспитательные процессы периода трансформации - угрозы”). Преобразование государственного устройства в Польше обнаружило культурные издержки образования, кризиса и недееспособности образовательных учреждений. Выше упомянутое имеет место в обсуждении назначения педагогической науки, проблем воспитания, условий и возможностей учебных модификаций. Угрожающее положение, с которым встречается современная молодежь, это в одинаковой степени угрозы, касающиеся индивидов и общественных групп, этнических меньшинств. Это также биологические и психологические угрозы, которым подвергаются дети, молодежь и взрослые, а также экологические, технические, цивилизационно-технические и общественно-психологические. Окончательно разрушены попытки объединения в единое целое воспитательных целей, а выбор, касающийся воспитания молодого члена общества, прошел под девизом наращивания ее воспитательной автономии и свободы гражданских прав.
преобразование государственного устройства, культура истощения, образовательная автономия, свобода, адаптивные трудности, гражданские права, материальные и потребительские стоимости, политика государства.
Wprowadzenle
Transformacja ustrojowa, ujawnila opoznienia kulturowe edukacji i kryzys oraz nieudolno sc instytucji oswiatowych. Zapocz^tkowala tez dyskusj§ wokol zadan nauk pedagogicznych, problem ow wychowania, warun-kow jego aktualizacji, stworzyla mozliwosc poznania roznych opcji, np. w spojrzeniu postmodernistycznym podkre sla si§ znaczenie zwi^zku mi§dzy polityk 3 a peda-gogik3 w wizji spoleczenstwa demokratycznego.
Cel pracy
Od wielu lat toczy si§ na lamach np. „Problemow Opiekunczo - Wychowawczych” polemika pedagog ow wokol problemow i zadan pedagogiki spo lecznej. Niniej-sza praca jest prob3 uporz^dkowania i podsumowania grupy podstawowych zjawisk w tym obszarze.
Metoda i narzcdzia badawcze
Podstawow^ metod^ uprawniaj^c^. do podj §cia te-matyki jest monogra fia tematu w oparciu g lownie o anali-z§ dokumentow pismienniczych podejmuj 3cych poni zsza
© Ewa Golbik, 2009
problematyk ale takze badania prowadzone w zwi^zku z prac3 doktorsk 3 [6].
Dyskusja
Zagrozenia z jakimi spotyka si§ wspolczesna mlo-dziez nigdy dotychczas nie wyst §powaly tak powszech-nie, z tak3 dynamik3 i z tak ujemnymi skutkami.
Cywilizacj§ wspolczesn3 charakteryzuje gwaltow-ny rozwoj techniki, urbanizacja, komputeryzacja, biuro-kracja, spadek poziomu kultury, wzrost agresji, prymity-wizm obyczajow i kontaktow interpersonalnych.
W zyciu codziennym obserwuje si § l§ki i obawy przed groz3cymi zewsz3d niebezpieczenstwami. S3 to za-rowno zagrozenia dotycz3ce jednostek i grup spo lecznych, mniejszosci etnicznych, ale takze zagrozenia biologiczne i psychologiczne na jakie nara zone s3 dzieci, mlodziez i dorosli, zagrozenia ekologiczno - techniczne, cywiliza-cyjno - techniczne i spo leczno - psychologiczne.
Zrodla na jakie wszyscy wskazuj3 to np.: nieod-powiedzialna ingerencja czlowieka w rownowag§ tekto-niczn3 skorupy ziemskiej, niekontrolowana eksploatacja zloz naturalnych, poci 3gaj3 za sob3 liczne katastrofy i
skazenia. Skazone wody pitne, zywnosc pozbawiona bio-pierwiastkow wywoluj3 zaburzenia w rozwoju, patologie w stanach psychofizycznych, oslabienia, wyczerpanie, zm§czenie, apatie, depresje.
W efekcie jednak wybiorcze traktowanie hasel rownosci, wolnosci czy tolerancji rozmylo podmio-ty odpowiedzialne za cokolwiek. Jak mowi Boguslaw Bieszczad „Podejmowanie na forum publicznym pr oby domkni§cia minionego ustroju, czy nawet gwa ltowne-go i cz§sto bezmyslnego odci§cia si§ od wszystkiego co bylo sygnowane przymiotnikiem - socjalistyczny - oraz niekonsekwentne - rozliczanie si§ - z przeszlosci3, czyli osobami tworz3cymi dawny system - doprowadzily do powstania spolecznego krajobrazu - wykpionych autory-tetow i zrelatywizowanych systemow wartosci - okresla-nego niekiedy jako - kultura wyczerpania. Ostatecznemu rozbiciu ulegly proby scalania celow wychowawczych, a wybory dotycz3ce wychowania mlodego czlonka spole-czenstwa oddane zostaly rodzinie pod has lem zwi§ksza-nia jej autonomii wychowawczej i wolno sci praw obywa-telskich.” [1]
Rozluznienie, a nawet zrywanie wi§zi z rodzinami pochodzenia przez brak poczucia ci 3glosci biologicznej i moralnej, pog l§bilo pojawiaj3ce si§ uczucie samotnosci, dezintegracji, pustki.
Nast§pstwem dla wychowania stalo si§ mniej kon-sekwentne mniej spojne oddzialywanie wychowawcze, przybieraj3ce cz§sto form§ okazjonaln3. Rozluznienie owej wi§zi, trudnosci adaptacyjne do nowych, zmienia-j3cych si§ warunkow zycia spoleczno - ekonomicznego, podejmowanie pracy przez kobiety czy nawet dzieci za-cz§lo gwaltownie zagrazac utrzymaniu spoistosci i trwa-losci rodziny jako grupy oraz przygotowaniu dziecka do prawidlowego pelnienia rol spolecznych wyznaczanych przez szersze struktury spo leczne.
To wyzwalanie si§ spod arbitralnej wladzy doro-slych w pol3czeniu z pogarszaj3cymi si§ warunkami zy-cia sprzyjalo nasilaniu si§ patologii spo lecznej.
Do zagrozen plyn3cych ze srodowiska cywiliza-cyjnego i wadliwego funkcjonowania r oznych instytucji nalez3 wreszcie zaburzone kontakty interpersonalne w rodzinie, w szkole, w miejscu pracy, w organizacjach spo-lecznych i panstwowych.
Wspolczesnie wychowanie opiera si § na d3zeniu do szcz§scia, na poszanowaniu ludzkiej wolno sci i do-maganiu si§ sprawiedliwosci spolecznej w warunkach prawdziwej demokracji. Nie tylko uznaje si § istnienie du-chowego wymiaru zycia, ale takze dostrzega si§ w nim wewn§trzn3 struktur§ wszelkiego ksztalcenia humani-stycznego.
A jednak mowi si§ glosno o kryzysie nie tylko spolecznym i ekonomicznym, ale takze wychowawczym i moralnym. Jak pisze Grazyna Milkowska - Olejniczek „Kryzys wychowania wynika z kryzysu warto sci. Prze-staly obowi3zywac dotychczas uznawane wartosci, po-mieszalo si§ dobro ze zlem. Dopuszcza si§ funkcjonowa-nie na pograniczu prawa, a wszystko to w imi § wlasnych, prywatnych korzy sci. Swiat ludzi doros lych jest swiatem aksjologicznie pomieszanym, cz§sto wr§cz pustym. Re-fleksja nad kondycj3 spoleczenstwa doros lych Polakow prowadzi do obaw, ze zyjemy w gl§bokim kryzysie ideo-
wym, moralnym; kryzysie, z kt orego mlode pokolenie nie potrafi czerpac godnych na sladowania wzorow.”[2]
Przy tym niew3tpliwy wplyw srodkow masowe-go przekazu agresywny i wprowadzaj 3cy duzy niepokoj, daly w efekcie zamian§ rol tak, ze obecnie to owe srodki wyparly obecnosc rodzicow w zyciu mlodych ludzi, da-j3c w miejsce tradycyjnego kontaktu i porozumiewania si§ oraz stylu zycia wartosci preferowane przez najlepiej sprzedaj3c3 si§ kultur§ masow3, a do tego - jak to wy-nika z bada n prowadzonych przez Krugmana - zagra zac zacz§ly generalnie umiej§tnosci myslenia analitycznego, poniewaz niezwykla szybkosc zmian swietlistosci punk-tow ekranu, powoduje „wy l3czenie” lewej polkuli moz-gu odpowiadaj 3cej za tego typu my slenie, a tym samym przekaz odebrany zostaje globalnie emocjonalnie i intui-cyjnie.[3] Zycie w blokowiskach, sp §dzanie czasu calymi godzinami przed ekranem TV lub komputera, wadliwe odzywianie si§ obniza naturalne bariery ochronne zarow-no zdrowia fizycznego jak i psychicznego. Wsp olczesne pokolenie zyje dzis w ustawicznej obawie o zycie zagro-zone broni з nuklearn3, wojnami, gwa ltem, terrorystami, utrat3 wolno sci.
Cywilizacja wspolczesna proponuje mlodziezy bardzo bogaty wyb or wartosci materialnych i konsump-cyjnych. W rezultacie czego mlody czlowiek moze zbyt szybko i latwo „miec”, przestaj3c jednak „byc” czlowie-kiem o priorytetach moralnych. To poci 3ga za sob3 ryzy-ko utraty zdrowych relacji spo lecznych a co za tym idzie pustk§ zyciow3.
W warunkach polskich bardzo istotne zmiany zwi3zane z wypelnianiem funkcji spo lecznej przez rodzi-n§ wygenerowal przelom ustrojowy w 1989 roku. W sen-sie normatywnym idea wychowania socjalistycznego za-st3piona zostala postulatem wychowania do wolno sci w rozwijaj3cych si§ warunkach demokratyzacji zycia spo-lecznego. Jaka jest wspolczesna mlodzie z?
Prob3 odpowiedzi na to moze byc raport UNICEF: „Mlodzi ludzie kraj ow w epoce transformacji”, przedsta-wiaj3cy sytuacj § polskiej mlodziezy lat 9Q-tych na tle in-nych kraj ow przezywaj3cych transformacj §. Badane po-kolenie czyli ludzie urodzeni po 1976 roku, uznaje si § za naturalnych zwyci§zcow epoki transformacji, lecz jest to tez pokolenie, kt ore stan§lo wobec problem ow nie wyst§-puj3cych w poprzednim okresie: nagly wzrost uzywania srodk ow odurzaj3cych, uzywanie alkoholu i papieros ow, gwaltowny wzrost liczby zaka zen wirusem HIV, wi§kszy ale nierowny dost§p do edukacji i jednoczesny wzrost liczby mlodzie zy porzucaj3cej nauk§, ubostwo wymusza-j3ce prace mlodziezy, bezrobocie po uko nczeniu szkoly, a wi§c i brak perspektyw na przysz losc.
Brak wrazliwosci, znieczulica moralna, niedoroz-woj lub zanik czuc wyzszych dotykaj3 coraz szerszych kr§gow mlodziezy, st3d takie zjawiska jak: wzrost prze-st§pczosci nieletnich, alkoholizmu narkomanii i prze-st§pstw seksualnych. Obecnie coraz wyra zniej ujawniaj3 si§ skutki spustoszenia moralnego i liberalizmu w dzie-dzinie wychowania seksualnego, zle poj§tej wolnosci bez odpowiedzialnosci. W sytuacji wielu z tych zagrozen cz§sc mlodego pokolenia przesta la nawet chciec „miec” i chciec „byc i zyc”, stan§la wobec pustki egzystencjalnej. Coraz wi§cej mlodych ludzi dotykaj 3 stany depresji, apa-
tii a nawet mysli samobojcze.
Indeks podstawowych zagro zen naszych czasow b^d^cych elementem swiadomosci spolecznej, w tym wplywaj^cych na dzieci i m lodziez wygl^dac moglby na-st§puj3co:
Srodowisko ekonomiczne: bezrobocie, pauperyza-cja spoleczenstwa, poczucie zagrozenia ekonomiczne go, gwaltowne bogacenie si§ jednych ludzi a ubo zenie dru-gich
Srodowisko ekologiczne: kl §ski zywiolowe (epi-demie, powodzie, po zary, trz§sienia ziemi itp.), zanie-czyszczenie srodowiska, dziura ozonowa, ocieplenie kli-matu, choroby cywilizacyjne,
Srodowisko spoleczne: nieprawidlowe relacje mi§dzy lud zmi, brak zaspokojenia potrzeb, nieprawid lo-wy swiat wartosci, patologie, uzywki, nadmiar wolno sci, brak czasu na pog l§bione kontakty spo leczne, przemoc, agresja, zagrozenie wspolczesnymi chorobami cywiliza-cyjnymi, nieprawidlowe postawy wychowawcze,
Polityka: amerykanizacja Europy, transformacja ustrojowa, brak ladu politycznego, niepewno sc jutra, kon-flikty mi§dzynarodowe, wojny, kon flikty mi§dzy ugrupo-waniami politycznymi, niewydolno sc systemu sprawied-liwosci,
Kultura i o swiata: srodki masowego przekazu (TV, internets), zaburzony swiat wartosci, sakralne pojmowa-nie wolno sci czlowieka, konflikt systemow kulturowych, religii, narastaj^ce bariery w dost§pie do edukacji, domi-nacja w swiecie wartosci i kultury - agresji, rywalizacji.
Jesli przy tak bogatym indeksie zagro zen zabrak-nie zdrowej rodziny i troskliwej opieki pa nstwa, to obraz nieszcz§scia mlodziezy jest latwy do przewidzenia.
Mamy jeszcze wplyw innych czynnik ow jak: cho-ry system lokalny i chore pa nstwo, „nie wolno si § godzic z tym, ze niepowodzenia w sytuacji dzieci i mlodzie zy mozna usprawiedliwiac wyl^cznie brakiem srodkow. Polityka pa nstwa dostarcza bulwersuj^cych przyk ladow niefrasobliwosci w trwonieniu publicznych pieni §dzy na cele zgola nie chwalebne lub na tworzenie mechanizm ow sprzyjaj^cych marnotrawstwu.[...]. Warto przyjrze c si§ innym mechanizmom powoduj 3cym zaniedbywanie przez samorz^dy najwazniejszych edukacyjnych obo-wi^zkow wobec dzieci, ktore mozna zilustrowac obniza-j3cym si§ wskaznikiem opieki przedszkolnej, plasuj 3cym Polsk§ na jednym z ostatnich miejsc w Europie. Sta lo si§ tak poniewaz samorz^dy w krotkim czasie zlikwidowa-ly ponad 5 tysi §cy przedszkoli. Urz§dnicy panstwowi z pozycji ministerstwa edukacji bezradnie patrz 3 na ten proces, bo nie maj3 zadnego instrumentu, kt ory moglby przeciwdzialac owemu - oszcz§dzaniu - przez samorz^dy pieni§dzy z subwencji oswiatowej, aby nie przeznaczac ich na przyslowiowe - dziury w drodze -, kanalizacj § czy inne palace problemy.”[4]
„Obszary odpowiedzialnosci panstwa za problemy dzieci z ograniczonymi mozliwosciami wskazuj^, ze polityka spoleczna, edukacyjna czy finansowa pa nstwa nie pozostaje wobec nich bez winy, a wsp olpraca struktur panstwowych i samorz^dowych uk lada si§ bardzo roznie. Napi§cie tworzy si§ wtedy, gdy ministrowie okre slaj3 za-dania, a samorz^dom nie starcza pieni§dzy na ich realiza-cj§. W ten spos ob powstaje mozliwosc realizacji jedynie podstawowych zadan, w ktorych nie mieszcz^ si§ problemy - dzieci gorszych szans.”[5]
No i na koncu nie mozna pomin^c jednego z naj-wyrazniejszych przejawow kryzysu jednostki jakim jest notowana coraz wyzsza przest§pczosc oraz wyst§powa-nie zjawisk patologicznych zachowan dzieci i mlodziezy. Coraz cz§sciej i jaskrawiej uwidaczniaj3 si§ takze alie-nacja, niedostosowanie, anomia, utrata to zsamosci, brak poczucia bezpieczenstwa.
Wnioski:
Kiedy dziecko tra fia do s^du mozna przypuszczac, ze poza naglymi sprawami losowymi, najcz§sciej jest tak, ze zawiodly dotychczasowe oddzia lywania wychowaw-cze i systemy pomocy, instytucje kt ore powinny takiej po-mocy udziela c na poziomie pro filaktyki nie wywi 3zaly si§ ze swoich zadan, albo wywi^zac si§ nie mogly. O tym jak olbrzymie s3 obszary ingerencji s^du we wladz§ rodzi-cielsk^ widac na przykladzie danych s^dow rodzinnych s^du Okr §gowego w Warszawie. W 2001r., a wi §c juz 3 lata po rozpocz§ciu zmian ustrojowych, s 3dy te rozpatry-waly sprawy dotycz^ce 17.557 os ob, a w sprawach opie-kunczych, wydano orzeczenia w odniesieniu do 11.830 maloletnich. Jest to tylko og olny zarys tego co sta lo si§ udzialem mlodziezy polskiej na progu nowej rzeczywi-stosci.
Literatura
1. Boguslaw Bieszczad Rodzina w spo lecznosci lokalnej. Pomi§dzy postulatami a realiami” [w:] Kszta ltowanie postaw czynnych i wi §zi srodowiskowych. pod redakcj 3 Zofi i Gawliny, Wydawnictwo Uni-wersytetu Jagiello nskiego, Krak ow
2. Grazyna Milkowska - Olejniczak „O spo lecznym rodowodzie zachowan agresywnych dzieci i mlodzie zy” [w:] Dzieci i mlodziez wobec zagrozen dzisiejszego swiata, Wydawnictwo „Euruditius s. c.”, Poznan 1999 r. str. 63.
3. Szkudlarek, Wiedza i wolno sc w pedagogice ameryka nskiego post-modernizmu, Krakow 1993, str.147
4. Dzieci gorszych szans - materia ly z seminarium naukowego, Warszawa 19-20 marca 2001 r., praca zbiorowa pod redakcj 3 Barbary Glowackiej i Tadeusza Pilcha, KKWR, Warszawa 2001.
5. Kostynowicz, Ku systemowi pomocy dzieciom gorszych szans [w:] Dzieci .. ..op. cit. str. 205
6. Golbik E.: Spoleczno - pedagogiczny wymiar wsp olczesnego kry-zysu czlowieka w srodowisku miejskim na przyk ladzie Gliwic. Nie-publikowana rozprawa doktorska. IBE. Warszawa 2007
Artykul postupil do redakcji 01.09.2009 r.
Golbik Ewa golbik_e@,op.pl
