CC BY
224. бурбон Мухаммад-зода (Охун Сулаймон), Мухаббат Шо-зода (Саид Футуршо). История
Бадахшана (Факсимильный текст на языке фарси). - М., 1973. - 248 с.
5. Тибби Шохзодамухаммад / Мураттиб, тахиягар, муаллифи мукаддима, лугот ва тавзехот
Умеди Шохзодамухаммад. - Хоруг, 1993.
«МЕДИЦИНА ШОЗОДАМУХАММАДА» И ЕЁ КУЛЬТУРНО-ЛИТЕРАТУРНЫЕ
ЦЕННОСТИ
В статье рассматриваются некоторые литературные элементы в одной из медицинских книг. Автор в статье вкратце говорить об особенности легенды, и подчеркивает, что данная книга имеет культурно-литературное значение.
Ключевые слова: медицина, автор, словарь, легенда, персонаж, диалог, терминология, Медицина Шозодамухаммада.
"MEDICINE SHAKHZODA MUHAMMAD" AND ITS CULTURAL AND LITERARY VALUE
The article deals with some fictional elements in a medical book. The author of the article briefly talk about the features of the legend, and emphasizes that this book has a cultural and literary value.
Keywords: medicine, author of the dictionary, the legend, character, dialogue, terminology, Medicine Shakhzoda Muhammad.
Сведения об авторе: Давлатбеков Лоло, кандидат филологических наук, доцент, докторант Таджикского национального университета, e-mail: rusik-2871@mail.ru
About author: Davlatbekov Lolo, PhD in Philology, Associate Professor, doctoral candidate of Tajik State University
МОДИЯТИ ТАЪЛИМИ "БАХ,ОРИСТОН" -И АБДУРРАДМОНИ ^ОМИ
ДАР МАКТАБ
Муборакиён С.
Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни
"Бахористон"-и Мавлоно Абдуррахмони Ч,омй яке аз барчастатарин асархои пандуахлокии адабиёти классикии форсу точик ба шумор меравад ва дар миёни осори ин мутафаккири бузург аз мавкеи хосса бархурдор аст. Дар киёс бо осори мансури он замон забони ин асар нисбатан содаву равон буда, бо усули насри мусаччаъ иншо гардидааст. "Бахористон", ба эътирофи худи Ч,омй, дар пайравй ба "Гулистон"-и Саъдии Шерозй таълиф карда шуда, мисли он дорои мукаддима, хашт боб ё равза ва хотима мебошад, ки мавзуъхои гуногунро дар бар мегиранд. Боби аввали асар саргузашти орифон, боби дувум хикмати бузургон, боби севум саргузашти подшохон, боби чахорум таргиби саховатмандй, боби панчум ишку мухаббат, боби шашум мутоибахои шуху сафобахш, боби хафтум суханварй ва зикри шоирон ва боби хаштум хикояхои тамсилиро фаро гирифтааст.
"Бахористон" пеш аз хама асари тарбиявй мебошад, ки парвариши ахлоки некро барои насли наврас таргиб мекунад. Аз ин чост, ки асари мазкурро адиб дар соли 1487-и мелодй чун китоби дарсй барои писари 10-солаи худ - Зиёуддин Юсуф таълиф менамояд. Аммо дар мачмуъ асар бо чанбаи тарбиявии худ, ки ахлоки олии чамъияти замонашро таргиб менамояд ва фаровон будани маводди таълимй барои доираи васеи хонандагон иншо шудааст. Чуноне ки дар интихои мукаддимаи асар Ч,омй ба хонандагон мурочиат намуда, зикри хайрашро умедворй дорад: «Дар кас зи некбахтон з-ин тозарас дарахтон Дар сояе бишинад ё мевае бичинад. Он бех, ки пеш гирад оини хакгузорй, Рохи карам сипорад, расми дуо гузинад» [1, c. 15].
Порахои панду ахлокии ин асар ба китобхои дарсии муассисахои тахсилоти умумй дохил гардида, имконият медиханд, ки хонандагон аз синни хурди мактабй ба гояхои олии инсондустонаи ин абармарди адабиётамон шинос шаванд. Зарурати ба доираи васеи хонандагони точик дастрас намудани ин асарро хануз соли 1946 Абдусалом Дехотй таъкид карда буд: «Ба насри бадеии классикхои худ нихоят ташна будани
хонандагони точило ба назаp гиpифта, ба нашpиёти давлатии Точикистон тавсия метнем, ки «Баxоpистон»-и Абдyppаxмони Ч,омиpо, xеч набошад, бо як ^TOp ихтисоpот даp ояндаи наздик чоп каpда, дастpаси омма гаpдонад» [4, с. 56]. Бобочон Fафypов низ ба ин асаpи Ч,омй баxои баланд медщад: «Баxоpистон»-и вай намyнаи беxтаpини насpи асpи XV шинохта мешавад» [3, с. 346]. Даp ин коpи хайp хизмати Аълохон Афсаxзод сазовоpи такдиp аст. У аввал соли 1966 нашpи оммавй ва соли 1972 матни нахусти илмии «Баxоpистон»-pо бо xypyфоти аpабй дас^ам хонандагон гаpдонидааст. Баъдан чандин маpотиба ин асаp даp Точикистон ба нашp pасонида шyдааст.
Табиист, ки омyхтани мазмyнy мyxтавои чунин асаpи гаpонаpзиш, ки забонy Услу6и он намунаи баpчастаи насpи pавонy дилкаши асpи понздаxи адабиёти фоpсy точик аст, баpои хонандагони мyассисаxои таълимй амpе заpypй маxсyб мешавад. Даp "Баpномаи таълими адабиёти точик даp синфxои V-XI" (Душанбе, 2007) баpои таълими Абдypаxмони Ч,омй даp синфи VII 5 соат ва даp синфи IX 12 соат чудо гаpдидааст. Маълум аст, ки даp синфxои 5-7 мувофики талаботи вазифаxои таълими адабиёт омузиши эчодиёти адибон бо усули даpси хониши адабй сypат мегиpад, аммо даp синфxои 8-11 бошад, мавзyъxои даpсй аз таъpихи адабиёт ба тавpи васеъ омузонида мешаванд. Даp ин маpxилаи омузиш даp баpобаpи донистани мазмуни асаpи бадей инчунин маxоpатy xyнаpи худи адиб даp эчоди осоpи бадей таxлилy баppасй мегаpдад. Даp синфи 9 омyзгоpон имкон доpанд, ба тавpи васеъ оид ба мyндаpичаи "Баxоpистон", муносибати Ч,омй бо Саъдй ва монандии «Гулистон»-у «Баxоpистон», мyндаpичаи FOявии асаp, pyзгоpи оpифон, панду xикмат, сифати подшоxон, саховат, xазлy шухй, илму xyнаp, pyзгоpи шоиpон ва xазлy мутоиба, тамсилот даp ин асаp, намунаи xикояxо ва таxлили онxо ба шогиpдон маълумоти зиёд диxанд. Инчунин метавон аз ин асаp xамчyн мавод баpои хониши беpyназсинфй истифода намуд.
Даp ин асаp таpFиби ахлоку одоби нек тавассути xикоёте аз pyзгоpи шайхону оpифон, xикмати донишмандони бyзypг, амали хайpи xокимонy мансабдоpон, xимматy саховати шахсони таъpихивy афсонавй, тасвиpи шефтагиву вафодоpии ошикон ва инчунин xикоятxои пандомузи тамсилй даp боpаи xайвонот сypат гиpифтааст.
Хонандагон xангоми омузиши мазмуну мyндаpичаи китоби "Баxоpистон" пеш аз xама бо намунаи баpчастаи осоpи насpии асpи 15 шинос мешаванд. Матнxои pавонy маpFyби xикоятxои асаp даp омехтагй бо поpчаxои назмй нишон медщад, ки насpи он замон, xаpчанд чун осоpи манзуми давp ба кyллаxои ниxоят баланд наpасида бошад xам, даp pивочy pавнак будааст. Наклу xикоятxои асаp даp таpзи нигоpиш ва устухонбандй ниxоят pангоpанг мебошанд.
Даp байни осоpи бадеии замони Ч,омй "Баxоpистон" ба xайси комусест, ки ypфy одат ва хислату pафтоpи тамоми табакаxои чомеаи замонpо даp хеш гунчонидааст. Баpои хонандагон омузиши ин асаp аз ч^ати пандомузиву ибpатбахшй хеле нишонpас буда, даp пеши назаpи ощо манзаpаxои xyзноваpи факиpонаи мамлакат, нобасомонщои чамъият, pивочи бозоpи зулми шоxон, Fоpати тypкони чаFатой, дypyягй ва бедиёнатии ходимони дин чилвагаp мешавад.
Мавкеи гуманистии нависанда даp асаp хеле yстyвоp аст. Андешаxои y даp боpаи кадpy кимат ва макому манзалати волои инсон, ки аз аслу насаб ва саpватy мол вобастагй надоштаву маpбyти аклу дониш ва маънавиёти баланд аст, хеле мyассиpанд. Хусусан, xал намудани масъалаxои ичтимой баp пояи адолату озодй ва хайpхоxивy халкпаpваpй кобили таваччyxанд. Адиб инсонxои замони хyдpо тибки акидаи замонаш ба ду Typyx - золиму мазлум чудо намуда, зидди чабpy зулм сухан мегуяд, xокимонy давлатдоpонpо ба адлу саховат, бечоpагонpо ба каноат даъват мекунад. Адиби инсондуст аз xеч чиз наxаpосида даp танкиди xокимони золим FOяи пешкадами аз шоxи диндоpи золим беxтаp будани подшоxи бедини одилpо такpоp мекунад: Адлу инсоф дон на кyфpy на дин, Он чи даp xифзи мулк даpкоp аст. Адли бедин низоми оламpо Беxтаp аз зулми шоxи диндоp аст [1, с. 45].
У xатто аз айбу нуксощои инсонxои одй xам чашм намепушад ва одату амалxои манфypи xаp табакаи чомеаpо, аз кабили бадмастиву кибpy xасад, бухлу xасадy xавобаландй накyxиш менамояд.
Оид ба яке аз мавзyъxое, ки баpои таълими насли навpас аxаммияти зиёд доpад, даp кисмати фоидаи pавзаи дувум адиб исбот каpданй мешавад, ки илму дониш пушту
паноxи xар шахс бyда, мояи иззати вай дар байни мардyм мегардад. Дар xикояте Искандар чун шоxи тавоно намоён гардида, дар мукобили y гyрyxи одамони дар айни XOл нотавоне тасвир ёфтаанд, ки Искандар ощоро бесилоx намyдааст. Бо вучуди ин онxо нисбат ба Искандар бартарй доранд, зеро ощо меxрy шафкат ба дониш дошта, вайрон накардани калъаро маxз барои дар он чо будани xакиме дархост менамоянд. Камхирадиву кyтоxандешии Искандар дар сyxбати y бо xаким ва маънан шикаст хyрданаш аён мегардад. Дар ин чо адиб ба хонанда нишон медиxад, ки кудрату тавоноии шахс дар илму дониш мебошад. Ин акидаро y дар касидаи «Луччат-ул-асрор»-и худ бори дигар таквият медиxад:
Гар надорад симу зар доно манеx номаш гадо, Дар бараш дил баxри дониш y шаxи баxрy бар аст [2, c. 34]. Mавзyи касбу xyнар ва вобаста ба он маком пайдо кардани шахс дар равзаи чаxорyми асар ибтидо гирифта, минбаъд давом мекунад. Агар Ч,омй дар байти аввали китъаи зер кимати мардро ба дарачаи xyнараш донад: ^имати мард на аз симу зар аст, ^имати мард ба кадри xyнар аст. Дар сатри дуюм акидаи барои замонаш пешкадамеро баён намуда, минбаъд бандаи xyнармандро аз хочаи беxyнар боло мегузорад: В-ай басо банда, ки аз касби xyнар, ^адраш аз хоча басе бештар аст [1, c. 60]. Яке аз масъалаxои мyxими «Баxористон» мавзyи шеъру шоирй мебошад, ки дар равзаи xафтyм баён шудааст. Сабаби ба ин мавзyъ руй овардани Ч,омй xамон анъанаи умумии адабиётамон мебошад, ки дар асарxои бадей бошад xам, оид ба олимони машxyр, xакимон, шайхони маъруф ва шоирони номй ба хонандагон маълумоти ибтидой медоданд. Чунин маълyмотxо дар xикоятxои гуногуни «Баxористон» низ кам нестанд. Бо вучуди ин, Ч,омй як боби асарашро пурра ба ин мавзyъ бахшида чун донишманди таърихи адабиёт кyшидааст, ки роxи инкишофи адабиёти форсу точикро ба хонандагони асараш - насли чавон баён намояд. Ч,омй аз шоирони гузашта бузургонро интихоб намуда, дар бораи сиву ^x шоир, аз Рyдакй сар карда то Навой, ба таври мухтасар маълyмотxои гуногун медщад, аз чиxати мазмун маълyмотxои y тарафxои гуногуни эчодиёти адибонро мекушояд.
Ч,олиби диккат аст, ки адиб хеле мухтасар бошад xам, давраxои муайяни тараккиёти жанрxоро баён месозад, касидаву газал, маснавиву китъа ва рубой барин жанрxоро ном мебарад. Ин боб ба хонанда дониши муайяни адабиётшиносиву таърихй дода, фаxмиши ощоро дар ин самт ганй месозад. Mоxияти таълими ин боби асар барои хонандагон боз дар он зоxир мегардад, ки тибки "Барномаи таълими адабиёти точик дар синфxои V-XI" аз синфи 5 то 7 омyзондани нозyкиxои авзони шеър, кофия, санъатxои бадей ва дигар мафxyмxои адабй пешниxод шудааст, ки ин барои баланд бардоштани завк ва маърифати адабии хонандагон мусоидат мекунад.
Омузгорон xангоми омузиши ин асар имкон доранд, ки аз методу yсyлxои гуногун, аз чумла методи сyxбат тавассути саволу чавоб ва методи мукоисавй истифода намуда, дарсро чолиб ва пурсамар гардонанд [5, c. 53].
Дамин тарик, «Баxористон»-и Абдyрраxмони Ч,омй ба гайр аз он ки доираи васеи хонандагони худро дорад, таълими мазмуну мундаричаи он барои наврасон дар мактаб низ пyраxаммият аст. Зиёд будани xазлy xачв ва мутоибаву масал дар равзаxои чудогонаи асар низ ба манфиат аст, чунки наврасон xама гуна рафтору амалро бо xазлy xачв хуштар кабул мекунад. Mаxз xамин чиxатxо ин асарро барои наврасон хеле шавковар мегардонад.
Aдабиёт:
1. Абдyрраxмони Ч,омй. Баxористон / Бо тасxеx ва мукаддимаи Аълохон Афсаxзод.-M.: Ховар, 1987. -177 с.
2. Абдyрраxмони Ч,омй. Фотиxатy-ш-шyбоб / Mатни илмй-интикодии Аълохон Афсаxзод.-M.: Адабиёти Ховар, 1973. - 611 с.
3. Fафyров Б. Точикон, охирxои асри миёна ва давраи нав. -Китоби дуюм. - Душанбе: Ирфон, 1985. - 214 с.
4. Деxотй А. «Баxористон»-и Ч,омй. Куллиёт. Ч,. 5. - Душанбе: Ирфон, 1966.
5. Mиров Т. Дастури методии «Адабиёти точик». - Душанбе, 1986.
ЗНАЧЕНИЕ ПРЕПОДАВАНИЯ «БАХАРИСТАНА» АБДУРРАХМАНА ДЖАМИ В ШКОЛЕ
Одно из произведений таджикской классической литературы, изучение которого имеет ценное значение для обучения и воспитания юношей в средней школе, является «Бахаристан» Абдуррахмана Джами. Отрывки из этого сочинения, которые вместили в учебник общеобразовательных средних школ, дают возможность о том, что дети с ранних лет могли знакомиться с гуманистическими взглядами этого мыслителя. В данной статье автор рассматривает значение этого сочинения в школьной программе.
Ключевые слова: «Бахаристан», Абдуррахман Джами, персидско-таджикская литература, проза, обучение, школа.
THE IMPORTANCE OF TEACHING ABDURRAHMAN JAMI'S "BAHARISTAN"
AT SCHOOL
One of the works of Tajik classical literature that studying of which is valuable in training and education of youngsters at secondary comprehensive schools, is Abdurrahman Jami's "Baharistan". Extracts from this work that provided for in the textbooks of secondary comprehensive schools, makes it possible that children from an early age will be able to get acquainted with the humanistic view of this thinker. The author explores the importance of this work at school curriculum in this article.
Keywords: "Baharistan", Abdurrahman Jami, Persian-Tajik literature, prose, training, school.
Сведения об авторе: Муборакиён Сиддик, директор научно-инновационного центра Таджикского государственного педагогического университета имени С. Айни, e-mail: mseddiq@mail.ru
About author: Muborakiyon Siddiq, director of scientific and innovation center of the Tajik State Pedagogical University named after S. Ayni
БОВАРХР ВА ФАРХДНГИ МАРДУМИ ДАР ШЕЪРИ ЦАЙСАРИ АМИНПУР
Цуйбори А.
Институти забон, адабиёт, шарцшиносй ва мероси хаттии Академияи илмуои Цум^урии Тоцикистон
Кайсари Аминпур аз шоирони барчастаи дахахои ахир аст, ки ашъораш дар миёни шеърдустон бо икбол рубару шудааст. Корбурди фарханги мардумй дар ин амр сахми басазое доштааст. Таваччухи шоир ба бовархо ва фархднги марбумй барои таъсиргузорй ва иртиботи хар чи бештар бо мухотаб дар ашъори у чилваи хос дорад. Дар ин макола ба корбурди ин бовархо ва русум ва инъикоси он дар шеъри Аминпур ишора мешавад.
Фарханги мардум дорои шохахои мутааддид аст, ки яке аз шохахои он бовар ва одоб ва русум аст. Бовархо ва суннатхо бо таваччух ба тааххуд ва имон ва кушиши Кайсари Аминпур барои бахрагирй аз забоне сода ва самимй дар хама чои шеъраш чашмгир аст. Гузашта аз бовархо дар бораи муковимати хаштсолаи мардум дар чанг, ки аз бовархои мардумии чадид аст, дар шеъри у бовархое ба чашм мехурад, ки дар шеъри гузаштагон низ марсум будааст. Эътикодот ва бовархои дар шеъри у шомил бовархои динй ва мазхабй ва одобу русум мебошад, ки дар зер ба он ишора мешавад:
Озмоиши оташ (вар). Дар Эрони бостон дар мухокимахои мубхаму мушкил ду тараф даъворо мавриди озмоиш ба номи «вар» карор медоданд ва хар кас мувофик мешуд, уро хакдор медонистанд аз чумлаи ин озмоишхо нушонидани оби омехта ба гугирд ва гузаштан аз миёни оташ буд [6, c. 4995].
Аминпур бо таъсирпазирй аз хамин дидгохи кухан дар шеъри зер ба ин нукта ишора доштааст:
Аммо моро аз озмоиши оташ харос нест [1, c. 376].
Бар об савор будани чах,он: Худо ибтидо обро, Сипас зиндагиро аз об офарид, Чдхон накш бар об, Ва он об бар бод [1, c. 165].
