CC BY
9The author believes that the proper level of child development can provide a good preparation for the school and serve as a basis for further study in mainstream schools. Each case must be carefully discussed by parents, surdopedagogs, teachers of mass school.
Keywords: deaf education, hard of hearing, integration, lack of hearing, hearing impaired, deaf, preschool institution.
Сведения об авторе: Дадобоева Мадина, соискатель Таджикского государственного педагогического университета имени С. Айни, e-mail: bunafshd85@mail.ru
About author: Dadoboeva Madina, researcher of the Tajik State Pedagogical University named after S. Aini, e-mail: bunafshd85@mail.ru
ТАШАККУЛИ ЦОБИЛИЯТИ ЭСТЕТИКИ - НУТРИИ ХОНАНДАГОН ДАР РАВАНДИ ОМУЗИШИ ЗАБОНИ АНГЛИСИ
Нарзикулов Т. А., Эмомов И. Б.
Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни
Рушди низоми муосири таълим талаб мекунад, ки дар кишвар сифати нави таълимй дар чахорчубаи азнавкунии мундаричаи таълим суратгиранда таъмин карда шавад. Ин пеш аз хама тахсили чахорсола дар мактаби ибтидой, огози барвактии омузишй забонхои хоричй (аз чумла , забони англисй ) аз синфи 2 ва тахсилоти сохавй дар синфхои болоии мактаби тахсилоти хамагонй ифода меёбад. Вобаста ба ин принсипи тахсилоти бефосила дар сохаи омузиши забонхои хоричй амалй карда мешавад, ки он бо талаботи шахсияти инкишофёбанда ва чомеа мувофик аст.
Дар накшаи таълимй фанни забонхои хоричй дохил карда шудааст, ки вобаста ба он ичроиши соатхои таълимии забонхои хоричй таъмин мегардад. Вобаста ба ин накшаи таълимий дар мактаби ибтидой 204 соатхои дарсй (2 соат дар як хафта, аз синфи 2 то 4 ) чудо карда шудааст. Хдмин тавр, барои таълими забони хоричй дар синфхои 5 ва 6 бошад, 102 соат ва дар синфхои 7, 8, 9 хамагй 68 соати дарсй чудо карда шудааст .
Вазифаи мухимтарини таълимй забони хоричй (хусусан англисй) дар мактаби ибтидой аз ташаккулдихии махорату малакаи талабагон оид ба халли мустакилонаи масъалахои одитарини робитавию маърифатй дар нутки шифохй, хониш ва хат иборат аст.
Дангоми интихоби технологияхои педагогй дар таълими забони англисй дар мактаби ибтидой омузгор бояд барои мухайё кардани шароити омузиш дар мухити забонй кушиши зиёд ба харч дода, мусоидат намояд, ки кобилияти эстетикй-нуткии хонанда инкишоф ёбад. Дар баробари ин интихоби технологияи таълим бояд вобаста ба хусусиятхои равонй ва синнусолй бошад ва таълим тагйири усулу методхоро паи хам талаб менамояд. Барои самаранокии таълим мухим аст ки:
а) шахсияти хар як талаба ва коллективи талабагон, бо рохи мушохида, ба пуррагй омухта шавад (дар рафти дарс ва берун аз он, табодули фикр бо хамкорон, сухбат бо падару модарон);
б) хангоми ташкили муошират бо талаба масъалахое пешниход шаванд, ки онхо шавки талабагонро бедор кунанд ва бо тачрибаи шахсияшон алокаманд бошанд;
в) хангоми ташкили шаклхои кори чуфтй ва ё гурухй бо талабагони сустхон бештар ахамият додан лозим аст;
г) диккати коллективи хонандагонро ба низом ва ба муваффакиятхои талабагони чудогона дар фаъолияташон чалб намудан лозим аст.
Ворид кардани таълими хатмии забони англисй дар мархилаи ибтидоии тахсилоти мактабй ва тайёрии касбии омузгорони он талаботхои махсус мегузорад. Азбаски, фанни мазкурро дар мактаби ибтидой омузгорони асосй таълим медиханд, бинобар ин зарур аст, ки онхо диккати асосиро ба шиносой ва бо хусусиятхои синнусолии талабагони хурдсол ва хислатхои хоси методикаи таълим дар мактаби ибтидой равона намоянд. Пеш аз хама хамкори омузгори фанни забони англисй бо омузгори мактаби ибтидоиро, ки хусусиятхои синнусоллии талабагон, дарачаи инкишоф ва максади онхоро медонад, ба рох мондан зарур аст. Факат дар чунин шароит талаботи стандарти
тахсилоти умумии таълими ибтидои забони англисиpо амалй намyдан мумкин аст. Раванди таълимpо тавpе ташкил каpдан лозим аст, ки хонандагон забони хоpичиpо аз худ каpда истода, фаъолияти маъpифатй, эстетикй ва мустакилиятнокии хyдpо низ нишон диханд, чамъбасту хyлосабаpоpй каpда тавонанд, нисбат ба омузиши забони хоpичй муносибати эчодкоpона дошта бошанд. Баpои амали гаpдонидани ин максад мухим аст, ки даpсхои забони хоpичй хаpактеpи инкишофдихй дошта бошанд, то ки ба инкишофи зехнй, эмотсионалй мусоидат намоянд. Як воситаи мухими фаъолияти иpтиботй (коммуникатсия) ин тавассути омухтани фаpханги кишваpи хоpичй ба pох мондани pаванди таълим мебошад. Аз ин лихоз, методи коммуникативй ба таълими адабиёти кишваpи омухташаванда, адабиёти Англия ва Aмpико эътибоpи хоса медихад.
^p бо хонандагон даp самти кобилияти нутк бо хонандагон он ба мyошиpати зиндаи байни шогиpдон табдил меёбад, ки даp он талаба фи^у акида, шавку хавас, хиссиёту хохишхои хyдpо баён каpда метавонад ва ба хонанда методхои гуногун омузонида мешавад:
1) Даp доиpаи садошунавой: Талабагон бояд нутки ба забони англисй ифодашyдаpо бояд ба сypъати маълум, ки аз чониби омyзгоp ва даp сабти овозй пешниход шудааст, шунида ва онpо даpк кунанд. Ин мавод бояд даp асоси маводи баpномаи забонии синфхои яку чоp таpхpезй шуда бошад. Муддати садодихии матни тасвиpии дyбоpа бояд се дакика бошад.
2) Даp доиpаи нутк:
а) Нутки диологй. Талабагон бояд бе тайёpии пешакй сухбат кунанд, саволхои гуногун, мypочиат, фаpмон ва хохиш, чавобхои намуди pизоят, эътиpоз, афсус ва монанди онхоpо бо иловаю аниккунй даp доиpаи маводи баpномавии забонии синфхои яку чоp вобаста ба мавзуъ ба матни хондаву шунида мавpиди истифода каpоp диханд. Баёни хаp як мусохиб бояд на камтаp аз шаш хафт лукмаи аз чихати забони дypyст истифодашyдаpо даp баp гиpад.
б) Нутки диологй. Талабагон бояд бе тайёpии пешакй мантикан ва паихам мутобики вазъият фикpи хyдpо баён намоянд. Хонандагон бояд ахбоpи шифохиpо бо yнсypхои киссагуй аз pyи мавзуъ ва фикpи шахсии худ баён кунанд. Хдмчунин бо суханхои хеш мазмуни асосии матни шунидашуда ё хондашyдаpо даp доиpаи маводи баpномавии забонии синфхои яку ду гуфта тавонанд. Дачми гуфтугу бояд на бештаp аз нух - дах ибоpа аз чихати забонй дypyст ифодаёфтаpо даp баp гиpад.
3) Даp доиpаи хониш. Талабагон бояд матнхои кутохи боpи аввал пешниходшyдаpо бо овози баланд ва хомушона бо фахмиши мазмуни пyppаи онхо, ки даp асоси маводи баpномавии забон сохта шудааст ва даp худ ду фоизи калимахои ношиносpо доpад, хонда тавонад. Сypъати хониш бо овози баланд ва хомушона бояд на камтаp аз сесад аломати чопй даp як дакика бошад. Онхо бояд хамчунин иттилооти баpои онхо шавкманду лозимиpо даpёфт намудан тавонанд.
4) Даp доиpаи хат. Талабахо бояд намудхои гуногуни диктанти кутох, тасвиpи хаттии ходисахо (даp хачми 8-9 чумла ) навишта тавонанд. Онхо бояд табpикоти кутох, таманниётpо ифода кунанд. Аз маводхои омухташуда истифода намуда, мактуб нависанд, лифофаpо ба таpтиб даpоpанд ва даp он сypоFахоpо бо таpтиби мyкаppаpшyда нависанд. Талабагон бояд накшаи матни хондашyдаpо таpтиб дода тавонанд, аз матн иктибос биёpанд.
5) Даp доиpаи лyFавй (лексика). ЛyFати забони англисй даp мактаби ибтидой аксаpан фаъолона азхуд каpда мешавад. Захиpаи фаъоли лyFавй даp ин чо панчсаду панчо вохиди лyFавй ва хафтод сад вохиди Fайpифаъолpо ташкил медихад. Талабагон бояд чамъулчамъ даp тули хониш даp мактаби ибтидой шашсад вохиди лyFавиpо азхуд кунад.
6) Даp доиpаи фонетика. Талабагон бояд овозхои забони англисиpо даp мачpои нутк, такомули чумлахои нуткй, бо pиояи талаффузи сypъат ва таpтиби катоpи калимахо, вазни ибоpахои наклй ва саволй азхуд кунанд. Инчунин онхо бояд задаи мантикй даp ибоpахо, оханги фаpмон ва хохиш, чумлахои мypаккаби пайвастpо азхуд кунанд. Даp талабагон бояд махоpатy малакаи калимасозй ташаккул ёбад.
7) Даp доиpаи гpамматика. Талабагон бояд чумлахои тасдикй, саволй ва инкоpиpо хангоми истифодаи замонхо донанд: замони хозиpаи давомдоp ва ояндаи давомдоp. Сохтоpхои феълхои асосй даp замонхои ояндаи номуайян ва гузаштаи давомдоp, сохтоpхои феълии модалии can, may, тш^о азхуд кунанд. Сохтоpхои бо феълхои асосй даp замонхои гузаштаи номуайян ва хозиpаи мутлак бо феълхо ва ибоpахои to be,
going to шаклхои тасдикй, инкорй ва саволии сохторхои мазкур ва инчунин сохтори саволхои чудоиро азхуд кунанд. Шаклхои тасдикй, инкорй ва суолии сохторхои зикршуда, чумлахои холи сабаб ва то сад чумлахои мураккаби пайвастро низ азхуд кунанд.
Ч,онишинхои саволй ва номуайянии much, many, little, few, neither ва гайрахо, сифатхои дарачаи оддй, зарфхо дар дарачахои киёсй ва олй, шуморахои микдорй ва тартибии зиёда аз сад пешояндхо, ибораи there is (are), пайвандакхои and, but-ро истифода бурда тавонанд.
Мушкилоти кор бо хонандагон дар раванди омузиши ин забон аз хама асос ин грамматика мебошад. Максади асосии таълими грамматика забони англисй дар мактаби миёна ин ташаккул ва инкишоф додани малакаи грамматики хонандагон чун як чузви малака ва махорати харфзанй, шунидан, фахмидан, хониш ва навиштан мебошад Мавкеи грамматика дар нутк бузург аст. Танхо туфайли риояи конун ва коидахои грамматики хар як забон ифодаи дурусти фикр имконпазир мегардад. Пайдост, ки хар як забон вижагихои хоси фонетикй, лексикй инчунин грамматики худро дорост .
Дамин аст, ки дар мактаби миёна аз худ намудани баъзе ходисахои грамматикй барои хонандагон мушкилоти гуногунро пеш меоварад. Барои бартараф намудани ин мушкилот омузгор бояд сабаб ва манбаи ба миён омадани он мушкилотро донад. Ин пеш аз хама, ба вижагихои сохти граматикии забони омухташаванда алокаманд аст. Бинобар ин омузгор бояд на танхо хусусиятхои хоси он забонро донад, балки чихатхои монанду тафовутнокии забони хоричй ва модарии хонандагонро пайдо карда тавонад ва ин малакаи худро ба манфиати чараёни таълим татбик намояд, яъне мушохидаи малакахои грамматикии забони модариро ба забони хоричй пешбинй кунад ва чорахои зарурии аз байн рабудани мушкилотро дарёбад. Аз ин ру, муфид мешуморем, ки тахлили мукоисавии забони англисиро бо забони точикй мухтасаран баррасй кунем.
Аз ин мукоиса бармеояд, ки дар таълими исми забони англисй барои хонандагони точик хусусиятхои зерин метавонанд боиси баъзе мушкилоти азбаркунй гарданд:
1. Нишондихандаи шакли падежи сохибии исм, ки муродифи точикияш бандаки изофи «-и » аст: Sister"s room, хучраи хохарам.
2. Исмхои шахси чинси мардона бо чонишини (he) ва чинси занона бо чонишини (she) иваз мешавад, ки ин барои забони точикй бегона аст. Инчунин бо чонишини (it) иваз карда шудани исмхои гайришахсии англисй ва чонишини (вай) ё (он) ишора шудани исмхои гайришахсии точикй: a cat, a table, a town -гурба (вай, он ) миз (вай, он ) шахр (вай, он).
3. Бо нишондихандахои грамматикй маъно пайдо кардани артикли муайяни (the) ва номуайяни (a, an ) ва бо воситахои грамматикй ва лексикй ифода шудани ин маънохо дар забони точикй: як, ягон, кадом як (номуайянй) ин, он, хамин, -ро (муайянй).
4. Маънои чамъро ифода кардани шакли танхои исми точикй (хамрохи шумора ва ё бе он ) ва чунин хосиятро доро набудани исми англисй: дар бозор чор дехкон харбуза мефурухтанд - four famers were selling melons in the market place.
Аз ин бармеояд, ки таълими сифат дар синфхои точикй кариб мушкилоте ба миён намеорад, ба истиснои воситахои гуногуни шаклсоз доштани категорияи дарачаи аломат дар забони англисй ду шакли падеж доштани баъзе чонишинхои забони англисй ва набудани падеж дар системаи чонишинхои забони точикй, дорои ду шакл будани чонишинхои сохибии забони англисй ва набудани чонишинхои сохибии алохида дар забони точикй боиси мушкилоти таълими хиссаи нутки забони англисй мегардад. Ба истиснои феълхои дигар хиссаи нутки забони англисй категорияхои грамматикй надоранд. Аз ин ру, онхо чун вохидхои лугавй таълим дода мешаванд. Бехтар он аст, ки талаба фикри худро озодона баён кунад. Дар чараёни нутк ислох кардани галатхои талаффузу чумлабандии талаба, агар фахмиши нуткро халалдор насозад, тавсия дода намешавад. Барои ислохи хатогихо вакти алохида чудо карда мешавад. Таълими коммуникативй инкишофи хар чор навъи фаъолиятро такозо мекунад: истимоъ, гуфтор, хониш ва хат. Навъхои фаъолият талаб менамоянд, ки матн вобаста ба хусусиятхои муошират ва гуфтугуи байни одамон мураттаб пешниход шавад. Таълими коммуникативй дар омузиши мавкеи махсус дорад. Вай дар шаклхои диалог, полилог, кори дунафара, муховара, кори гурухй, вазъиятхои нуткй, ташкили бозихо, бозихои касбй, накшофарй ташкил карда мешавад. Аз ин ру, онро ба гурухи методхои омехта (combined methods) дохил мекунанд.
Методи коммуникативии таълим ба методи бевосита шабохат дорад, чунки вай ба тарики амалй омухтани забонро талаб карда, тарчумаро кариб истифода намекунад. Дамзамон ба принсипи бошуурона такя мекунад, вале инкишофи фаъолияти нуткро вазифаи вазифаи аввалиндарача медонад. Масалан, ба омузиши грамматика дар ин метод барои инкишофи нутк хизмат мекунад. Мушохидахо собит менамоянд, ки аксари хатмкунандагони мактабхои тахсилоти миёнаи умумии чумхурйП дар машгулиятхои забони англисй бо омузгор саволу чавоб карда наметавонанд, чумлахои онхоро намефахманд, аз ин бармеояд, ки хамин функсияи коммуникативии забон дар мактаб ривоч наёфтааст. Аз ин лихоз, пеш аз хама малакаи истимоъ ва гуфторо бояд хосил кард, ки ин хам хонандаро хавасманд мегардонад ва хам омузиши забонро барои вай шавковар мекунанд. Чунон ки медонем, мушилоти кор бо хонандагон дар мактаб, бисёртар аз муаллим вобастагй дорад, агар муаллим методи дарс гуфтанро дуруст ба рох намонад, пас хонанда дар омузиши ин фан албатта ба душворй ру ба ру мешавад.
Адабиёт:
1. Алмазова Л. А. Как научится говорит по англиский (учебная пособия для ин-тов и факт. Иностранный язык). - М., 2010.
2. Андешахо оиди сухан суханпарварй ва баъзе бозёфтхои он. - Душанбе: Сино, 1994.
3. Масъалаи методикаи таълим дар синфхои ибтидой. Мачмуи маколахо. - Душанбе: Ирфон, 1995. - С. 135-139.
4. Методикаи инкишофи нуткии мураттаб. Нишондихандаи методй. - Душанбе: Маориф, 2002. - С. 230-245.Мирзозода Х. Барои боз хам бехтар намудани кори мактабхои олй // Адабиёти таълим ва тарбия. - Душанбе: Маориф, 1983. - С. 65-68.
ФОРМИРОВАНИЕ ЭСТЕТИЧЕСКО-РЕЧЕВЫХ СПОСОБНОСТЕЙ УЧАЩИХСЯ В ПРОЦЕССЕ ИЗУЧЕНИЯ АНГЛИЙСКОГО ЯЗЫКА
В этой статье авторы исследуют формирования эстетическо-речевых способностей учащихся в процессе изучения английского языка. Они отмечают, что изучение английского языка способствует развитию речевых способностей младших школьников, что положительно сказывается на развитии речи учащихся на родном языке, в частности, умении слушать партнера, взаимодействовать с ним вербальными средствами, различать интонацию речевого партнера и моделировать собственную интонацию в зависимости от цели высказывания.
Ключевые слова: вербальные средства, развитие речевых способностей, интонация, цель высказывания, монологическое высказывание.
THE FORMATION OF AESTHETIC AND VERBAL ABILITY OF STUDENTS IN THE
PROCESS OF ENGLISH LEARNING
In this article the authors examine the formation of aesthetic-speech abilities of pupils in the process of English learning. They note that the study of the English language contributes to the development of speech abilities of younger schoolchildren, has a positive effect on the development of speech of pupils in their mother tongue, in particular, the ability to listen to a partner interact with verbal means, to distinguish the tone of the speech partner and model their own intonation depending on the purpose statements.
Keywords: verbal means, development of speech ability, intonation, the purpose of the utterance, monological utterance.
Сведения об авторах: Нарзикулов Тагоймурод Абдурасулович, аспирант Таджикского государственного педагогического университета имени С. Айни, е-mail: ambition.ok@mail.ru
Эмомов Исматулло Боронович, кандидат педагогических наук, и.о. доцента кафедры стилистики и теории перевода Таджикского государственного педагогического университета имени С. Айни, е-mail: iemomov@mail.ru
About authors: Narzikulov Tagoimurod Abdurasulovich, post-graduate student of Tajik State Pedagogical University named after S. Aini
Emomov Ismatullo Boronovich, PhD in pedagogical science, Associate Professor of the chair of Stylistics and Theory of Translation, Tajik State Pedagogical University named after S. Aini
