CC BY
23
13.00.02.НАЗАРИЯ ВА УСУЛДОИ ТАЪЛИМУ ТАРБИЯ 13.00.02.ТЕОРИЯ И МЕТОДИКА ОБУЧЕНИЯ И ВОСПИТАНИЯ 13.00.02.THEORY AND METHODS OF TEACHING AND UPBRINGING
УДК 4И (Англ)
ББК 81,2 Англ __(
МУШКИЛОТИ ОМУЗИШИ ВОХИДХОИ | Бойматов Алицон Бойматович\номзады ГРАММА ТИКИИ ЗАБОНИ АНГЛИСИ ДАР ылмы филология, дотсенти кафедраи СИНФ^ОИ ИБТИДОИИ МАКТАБИ МИЁНА МДТ "ДДХ ба номи академик (дар мукоиса бо %одиса%ои грамматикии забони Б. Гафуров" (Цумуурии Тоцикистон)
тоцикй)
СИНТАКСИЧЕСКИЕ ТРУДНОСТИ \ Бойматов Алиджон Бойматович\ ОБУЧЕНИЯ ГРАММАТИЧЕСКИМ кандидат филологических наук, доцент ЯВЛЕНИЯМ АНГЛИЙСКОГО ЯЗЫКА В ГОУ "ХГУ имени академика
НАЧАЛЬНЫХ КЛАССАХ СРЕДНЕЙ ШКОЛЫ Б. Гафурова " (в сравнении с грамматическими явлениями родного ( Таджикистан, Худжанд)
(таджикского) языка) _
GRAMMATICAL DIFFICULTIES OF I Boimatov Aliion Bovmatovich\candidate of TEA CHING ENGLISH TO THE PRIMAR Y philological sciences, Associate Professor SCHOOL LEARNERS (in comparison with under the SEI "KSU named after acad. grammatical units of the mother tongue of the B. Gafurov", (Tajikistan, Khujand)
learners) E-mail: [email protected]
Вожа^ои калиди: аналитики, флективи, сараъзои цумла, муайянкунанда, муайяншаванда, цумлауои саволи, муродифот
Дар мацола сабабуои мушкилоти омухтани воуидуои синтаксисии забони англиси дар синфуои ибтидоии муассисауои таусилоти миёна дар муцоиса бо воуидуои синтаксисии забони модари(тоцик)-и хонандагон муайян карда мешавад. Барои муайян намудани мушкилоти омузиши воуидуои синтаксисии забони англиси амсоли, тартиби калимаи муайянкунанда ва муайяншаванда, тартиби калима дар цумлауои уикояги ва саволи дар ду забон муцоиса карда шудааст. Асосуои психологи ва лингвистии мудохилаи воуидуои синтаксисии забони англиси ва тоцикй уангоми омузиши забони хорици муайян карда шудааст. Барои рафъ намудани мушкилоти омузиши воуидуои синтаксисии забони англиси дар муцоиса бо воуидуои синтаксисии забони тоцики машцуои шартан нутци ва аслан нутци пешниуод карда шудааст.
Ключевые слова: аналитический, синтетический, главный член предложения, определение, вопросительное предложение, эквивалент
В статье рассматриваются причины возникновения синтаксических трудностей обучения грамматическим явлениям английского языка в начальных классах средней школы на основе сравнения двух языков. В целях установления типологию трудностей обучения синтаксическим явлениям подробно рассмотрены такие синтаксические явления, как адъективное сочетание, порядок слов в различных предложениях английского и таджикского языков. Автором освещены психологические и лингвистические основы интерференции синтаксических единиц английского и таджикского языков при обучении английскому языку учащихся начальных классов. Предложен комплекс условно-речевых и подлинно речевых упражнений для предотвращения трудностей обучения синтаксическим явлениям английского языка с учетом межязыковой интерференции английского и родного языков.
Key words: analytical, synthetic, attribute, main member of the sentence, interrogative sentences, equivalence, interference
The article considers the reasons of emerging the syntactical difficulties of English grammar by the pupils of the primary school compared with the grammar of the mother tongue. In view of determining the difficulties of learning the contrastive analysis of the adjective combination, word order in English and Tajik languages. The psychological and linguistic grounds of occurring the inter language interference have been revealed by the author. A set of semi and full speech exercises have been developed to overcome the students' syntactical difficulties of the primary school pupils taking into account the languages contact.
Бо вучуди он ки забонхои точикй ва англисй ба ;атори шохаи аналитикии забонхои типи флективй дохил мешаванд, дар сохти синтаксисии онхо тафовути зиёде ба назар мерасад, ки ин боиси мушкилот дар раванди таълим мегардад. Ин тафовутро чунин таба;абандй кардан мумкин аст:
1. Дар иборауои исмии забони англисй бар хилофи забони тоцикй муайянкунанда пеш аз муайяншаванда меояд. Му;оиса кунед: a long pencil- ;алами дароз, a lot of difficulties-мушкилоти зиёд, father's task- вазифаи падар, city library- китобхонаи шахрй. Ва;ти таълими ин ходисахо хонандагонро аз чунин тафовут бояд огох сохт ва тавассути маш;хои мухталиф, аз он чумла ;олибхои синтаксисии навъи Adj+N малакахои заруриро хосил намуд.
2. Цои саръазои цумла низ дар забощои муцоисашаванда цисман фарц мекунад. Бо вучуди дар хар ду забон чои аввалро ишгол кардани мубтадо хабари забони англисй пас аз мубтадо меояд, хол он дар чумлаи точикй хабар дар охир меояд. Му;оиса кунед: The girl opened the door slowly - Духтар охиста дарро кушод. Хонанда метавонад ин малакаи забони модариро ба забони англисй кучонад, ки ин сабаби галати дагал мегардад. Барои рух надодани чунин хато омузгорро зарур аст, ки пеши рохи онро гирад, ки ин тавассути маш; - дастур ва маш;хои гуногуни сохторй бояд амалй гардад.
3. Цои аъзои пайрави цумла низ дар ин ду забон то щдде фарц мекунад. Хол дар забони англисй бештар дар охири чумла меояд, вале дар забони точикй он чои дуюмро ишгол менамояд. Му;оиса кунед: Зимистон имсол хеле хунук буд. -The winter has been very cold this year. Such trees grow in South America. Чунин дарахтон дар Амрикои Ч,анубй месабзанд. Ин тафовут низ боиси сар задани хато дар нут;и англисии хонандагон мегардад. Барои рух надодани онхо омузгор бояд ба ин номувофи;й таваччухи шогирдонро чалб намуда, дар чараёни забони англисй худ маш;хои муносибро созад ва истифода барад.
4. Цои пуркунанда низ андаке фарц мекунад, ки ин ба муайян ва номуайян будани предмете, ки пуркунанда онро номбар мекунад, ало;аманд аст. Дар забони точикй пуркунанда хангоми предмети шиносро номбар кардан дар чойи дуюм меистад, агар предмет номуайян бошад, пуркунанда пеш аз хабар меояд. Дар забони англисй чунин чойивазкунй ба назар намерасад, балки ин ду навъ пуркунанда баъди хабар истода, фа;ат тавассути ду артикли гуногун сурат мегиранд. Му;оиса кунед: Ч,алил палторо дина харид- Jalil bought the coat yesterday. Ч,алил дина палто харид - Jalil bought a coat yesterday. Ин тафовут метавонад гохо сабаби сар задани мушкилоти азхудкунй гардад. Барои рафъи чунин душворй бояд омузгор ;оидаи зикршударо ба шогирдон хотирнишон созад ва маш;хои муносибро ичро намояд.
5. Таълими цумлацои саволии забони англисй низ барои хонандагони тоцик як цатор мушкилоти азбаркуниро пеш меоварад. Пеш аз хама сохти махсус доштани ин навъ чумлахо садди рохи азбаркунй мегардад. Хднгоми сохтани саволи умумй хатман чумла бояд бо феъл (хабар) огоз ёбад. Чунин феъл дар як маврид аз чои му;аррариаш (дар чумлаи хикоягй) ба чои аввал мекучад, ки ин барои азхудкунй андаке осонтар аст. Дар мавриди дигар ин навъ феълро бояд худи гуянда вобаста ба маънои лексикию семантикии феъл (хабар)-и чумлаи хикоягй ва шакли замонию намудии он интихоб намуда, ба чои аввал гузорад, ки ин хеле мушкил аст. Хамин ду тартиб дар саволи хусусй ва ;исми аввали саволи интихобй, инчунин ;исми дуюми саволи хамрайъй хукмфармост. Дар забони точикй чунин тартиби саволсозй мавчуд нест, зеро тагйироти зикршудаи морфосинтаксисй хоси ин забон нест.
1. Саволи умумй дар му;оиса бо гуфтори хикоягй дар ду забон чунин шаклро дорад: Jalil bought the coat yesterday- Did Jalil buy the coat yesterday? -Ч,алил палторо дина харид. - Ч,алил палторо дина харид?
2. Саволи хусусй бошад, тархи зеринро дорост: When did Jalil buy the coat? -Ч,алил палторо кай харид?
3. Саволи интихобй дар ду забон ранги зеринро мегирад: Did Jalil buy the coat or the shoes yesterday? - Ч,алил дина палто ё туфлиро харид?
4. Саволи хамрайъии ин забонхо тархи зеринро доро мебошад: Jalil bought the coat yesterday, didn'the? -Ч,алил палторо дина харид, хамин таврмй?
Барои таълими чумлахои саволии забони англисй, пеш аз хама, ;оида ва дастурхои мушаххасро тартиб додан лозим аст, то хонандагон интихоби феъли зарурй ва шаклу чои онро нагз сарфахм раванд. Пас хонандагон бояд бо ёрии маш;хои сохторй ва табодулй малакаи зарурии саволсозиро азхуд кунанд, ки ин кори мушкилу сердомана буда, ва;ти дурудароз ва ичрои маш;хои мунтазамро талаб менамояд.
6. Дар синтаксиси забони англисй ба нутки мазмунан наклшуда баргардонидани нутки айнан наклшуда нозукихои мухталифи лексикй ва грамматикй дорад, ки аз худ кардани онх,о басо мушкил аст, зеро аксари чунин нозукихо ба забони точикй хос нест. Сарфахм нарафтан ба мохият, вижагихои хосаи забони англисй дар ин чабха ва барои забони тожикй бегона будани табодулхои лексикй ва грамматикй дар нутки мазмунан наклшуда боиси галатхои зиёде мегардад. Барои аз байн бурдани чунин галатхо омузгорро лозим аст ки:
1) ба хонандагон руйхати вохидхои лексикии ивазшаванда ва ивазкунандаро дихад: this-that, these-those, here-there, today-that day, tomorrow- the nextday, yesterday-a day before ва гайра,
2) дар ьолати дар шакли замони гузашта ифода шудани феъл-хабари сарчумла, феъл-хабари чумлаи пайрав як зина поён мефарояд, ки инро ба шогирдон фахмонидан хеле зарур аст: He goes (Замони хозира), - He went, (замони гузашта) He went (замони гузашта) - He had gone. (замони гузаштаи дур).
3) бо чонишини шахсии мутаносиб иваз кардани чонишин-мубтадои чумлаи пайравро ба хонандагон шарх бояд дод. Барои таквият додани ин се холат мисоле меорем: John said: "I am busy to day". - John said that he was busy that day.
Чунон ки дида мешавад: а) жонишини "I", ки ба вазифаи синтаксисии мубтадо омадааст, бо жонишини шахси сеюм-''he" иваз карда шуд, зеро мубтадои саржумла "John" бо шахси III далолат мекунад; б) зарфи замони "today" ба "that day" табдил дода шуд; в) бандаки феълии «am» аз лихози замон як зина поён фароварда шуд, он бо "was" иваз гардид, яъне аз шакли замони хозира ба шакли замони гузашта гузаронида шуд. Як зина поён фаромадани шакли замонии феъли англисц асоси мантиыц дорад, яъне дар гуфтори болоц "Ч,он" ин суханро ба ман дар замони гузашта изьор кард, яъне он замон "Ч,он"банд буд, на ьоло. Нутки уро холо ман ба шунаванда расонида истодаам. Бинобар он табиист, ки феъли «to be busy» бояд дар шакли замони гузашта оварда шавад.
Агар дар нутки айнан наклшуда ин феъл (to be) шакли "was" медошт, он як зина поёнтар фароварда мешуд ва шакли "had been"- ро сохиб мегардид. Мисол: John said: "I was busy yesterday"- John said he had been busy a day before (5,75).
Пас аз он ки хонандагон ба мохияти ин навъ накли чой ва табодул сарфахм мераванд, силсилаи машкхои шартан нуткй ва аслан нуткиро гузаронидан зарур аст, ки онхо охиста-охиста ба хосил шудани малакахои зарурй замина мегузоранд.
Хулоса кардан чоиз аст, ки ин ва дигар ходисахои грамматикии забони англисиро, ки дар забони точикй хамто надоранд ва ё ба хадде тафовутхои шаклй ё маънавй хосашон аст, тавассути машкхои шартан нуткй ва аслан нуткй омузонидан айни муддао мешавад.
Барои ба коре, фаъолияте машгул шудан аввал малака хосил кардан зарур аст. Муошират низ чй бо забони модарй ва чй бо забони хоричй доштани малакахои муайянро такозо мекунад. Малака мафхуми илми равоншиносй мебошад, ки он кудрати ичрои корест, ки ба воситаи машк ва такрор ба табиати шахс чойгир мешавад (2,185). Хангоми омухтани забони хоричй ва хосил кардани малакаи муошират бо ин забон кас бояд равандхои муайяни равониро аз сар гузаронад. Хоса ноил шудан ба чор навъи малака талаб карда мешавад:
1) малакаи дарк карда тавонистани нутки хоричй;
2) малакаи суханронй бо ин забон;
3) малакаи хонда фаьмидани матни хорижц;
4) малакаи навишта тавонистан бо забони омухташаванда (4,218).
Бо вучуди он ки хар яке аз ин малакахо механизми тавлиду такомули худро дорад, хама бо хам зич алокаманд мебошанд, зеро онхо ба як максад- муошират нигаронида шудаанд. Муоширати хонанда пеш аз огози омузиши забони хоричй бо забони модарй чараён мегирад. Бинобар он омузиши забони англисй дар асоси малакахои аллакай хосилшуда амалй мегардад. Механизми хосилшавии малакаи муошират бо забони модарй бештар ба таклид асос меёбад, яъне кудак аз овони хурдй ба модар ва мухити чамъиятии худ таклид карда, кобилияти муоширатро ба даст меорад, яъне ба малакаи истифодаи забони модарй молик мегардад. Ин малака аз чузвъои мухталиф, алалхусус талаффузи фонемахо, дарккунй ва шинохтану фахмидани маънои пайдархамии овозхо иборат аст. Пайдархамии фонемахо ин морфема, калима, колибхои ибора ва чумлахо мебошад, зеро онхо аз пайвастшавии фонемахо ва гохо факат аз як фонема ташаккул меёбанд (3,88).
Ин чунин маъно дорад, ки бачагони синни томактабй факат аз ду чанбаи фаъолияти муоширатии забони модарй (шунида фахмидан ва харфзанй) малака хосил мекунанд.
Малакаи ду чанбаи дигари ин фаъолият (хондан ва навиштан) солхои аввали тахсил дар мактаб пайдо мешавад.
Дар чараёни омузиши забони гайр хосилшавии 4 малакаи зикршуда андаке ранги дигар мегирад. Бавижа хонандагон то огози тахсил доир ба ин забон тачрибаи забонй доранд, яъне онхо бо туфайли забони модариашон доир ба вохидхо, ходисахо ва конуниятхое, ки умуман ба забон хосанд, тасаввурот хосил кардаанд. Ин тачрибаи онхо ба омузиши забони англисй як андоза ёрй мерасонад. Вижагии дигари малакахосилкунй аз забони англисй дар он зохир мешавад, ки хонандагон чунин малакаро берун аз мухити забонй ва чамъиятии ин забон ба даст меоранд, ки он аз лихози хам ва;т ва хам фазо хеле махдуд ва танг мебошад. Бинобар ин омузгор бояд аз дарс самаранок истифода барад, дарачаи таъсири мусбат ва манфии ходисахои синтаксисии забони модарии хонандагонро ба инобат гирад.
Аз лихози илми психологй исбот карда шудааст, ки хар як фард бо забони модарии худ, ё бо забоне, ки онро хуб медонад, акида меронад, зеро дар байни забон ва тафаккур робитаи ногусастание мавчуд аст (5,74). Бинобар он дар рафти омузиши забони хоричй хонандагон ьодисаьои забони гайрро хоху нохох тибки колабхову конуниятхои забони модариашон кабул мекунанд, яъне онхо гайриихтиёр забони хоричиро мисли забони модариашон мепиндоранд. Ин качфахмй сабабгори он мешавад, ки хонанда малакахои забони модариашро ба ходисахои монанд ё наздики забони хоричй татбик мекунад, ки инро интерференсия ё мудохилаи забонц меноманд. Интерференсия- ин дар чараёни омузиши забони хоричй бо тамоми сатххои он таъсир (мудохила) кардани малакахои истифодаи забони модарй аст. Хрдисаи мазкур метавонад ба забономузй таъсири мусбат ё манфй расонад. Масалан, чумлаи забони англисй "I have two sisters" дар забони точикй чунин ифода мешавад: «Ман ду хохар дорам» «дар забони точикй ифодаи «two sisters" бо «ду хохар» ба чойи «хохарон» ифода шудааст, зеро ин конунияти забони точикй аст. Чунин интиколи малакаи забони модарй бо раванди омузиши забони англисй таъсири манфй мерасонад. Ин навъ таъсир вакте рух медихад, ки вохиди омухташавандаи забони англисй вижагихои хосаи худро дорад.
Рафъи чунин хатохо машкхои махсуси дурударозро такозо мекунад.
Баробари ходисахои навъи дар боло забони англисй боз дорои чунин вохидхое мебошад, ки онхо дар забони точикй шабехи худро надоранд. Ба ин катор ходисахои герундий, мубтадо ё пуркунандаи мураккаб, хабари дугона, чор шакли замони оянда ва чор шакли замони оянда аз нуытаи назари гузашта (Future- in the past tenses), шаклхои перфект ва перфекти давомдори феъл ва амсоли онхо дохил мешаванд. Дар рафти омузиши ин хел ходисахову вохидои забони англисй интиколи малакаи забони модарй рух намедихад, яъне забони модарии хонандагон ба азхудкунии забони англисй таъсири манфй намерасонад. Як кисми вохидхои мазкури забони англисиро (мисли герундий, мубтадои мураккаб-complex subject, пуркунандаи мураккаб-complexobject, хабари дугона-double predicate ва f.) метавон тавассути колабхо таълим дод. ^исми дигари ходисахои шабехнадоштаро хонандагон бояд мохиятан сарфахм раванд ва тавассути машкхои маъноию муоширатй азбар кунанд. Чунин азхудкунй бе дахолати забони модарй ба вукуъ меояд. Аз ин ру, ин хел мавзуъхо нисбат ба мавзуъхои навъи якум андаке осон азхуд карда мешаванд, ба он шарте ки мохияту маънои онхоро хонандагон дуруст бифахманд. Барои мисол метавон шаклхои перфекти феъли забони англисиро овард. Мохияти ин вохиди грамматикй дар он аст, ки вай амали каблиеро ифода мекунад, ки хусусияти нисбй дорад, яъне амал пеш аз ягон нуктаи вакт дар гузашта, оянда ва пеш аз лахзаи нутк ба вукуъ омадааст ва ё меояд: I had written the letter by six o'clock yesterday- Ман мактубро дина то соати 6 навишта будам (яъне то соати 6 дар гузашта); I shall have written the letter by six o'clock tomorrow - Мактубро пагох то соати 6 менависам/навишта мешавам (яъне то соати 6 дар оянда); I have just written the letter- Ман мактубро хозиракак навиштам/навишта шудам (яъне пеш аз OFOЗи нутк).
Махз азхуд кардани мохияту маънои шакли перфект ба хонандагон имкон медихад, ки онро дар нутки худ истифода баранд. Барои ин онхо бояд тарзи созмонёбии перфектро низ донанд, ки ин тавассути машкхои сохторй ба даст меояд. Инчунин гузаронидани машкхои маъной, ки барои дуруст сарфахм рафтани маънои ин шакли феълй мусоидат менамоянд, талаб карда мешавад. Баъдан ба машкхои муоширатй кобили кабул аст.
Бо вучуди монандии маъно тарзи суратёбии чунин замони феълй дар ин забонхо гуногун аст. Дар забони англисй феъли ёвар «to be»-(будан) аст, хол он ки дар забони точикй ба сифати чунин феъл «истодан» (stand) истифода мегардад. Дар забони англисй аввал феъли
ёвар меояд, пас феъли асосй, вале дар забони точикй холати баръакс мушохида мегардад. Мукоиса кунед: is warming- гарм карда истодааст, is falling-борида истодааст. Гузашта аз ин, дар забони англисй феъли асосй дар шакли сифати феълии замони хозира истифода мегардад, вале дар забони тожикй он сифати феълии замони гузашта аст. Мукоиса кунед: falling-борида, warming-гарм карда.
Хамин тарафи созмонии Present Continuos-и забони англисй азхуд кардани онро андаке мушкил менамояд. Дар ин маврид лозим аст, ки татбики малакаи забони модарй рух надихад. Мушкилоти азхуд кардани Present Continuous бояд тавассути машкхои шартан нуткй аз байн бардошта шавад, яъне вактро бештар барои омузиши чанбаи созмонии он замони феълй чудо кардан мувофики матлаб аст.
Чунон ки профессор В.Д. Аракин таъкид кардааст, забони модарй дар тули тамоми тахсили забони хоричй меъёрхои худро ба души хонандагон бор мекунад. Он «бор» метавонад хеле сабук, вазнин ва хеле вазнин бошад. Ба зумраи маводи сабук он вохидхои забони англисй мансубанд, ки бо гуфти В.Д. Аракин, онхо аз лихози моддй тафовут, вале аз чихати вазифа шабех мебошанд (1,134). Тахти вожаи «моддй» чанбаи шаклии ходисаи забони хоричй фахмида мешавад. Ба маводи вазнин он ходисахое дохил мешаванд, ки дар забони модарии хонандагон мутлако шабехият надоранд. Вохидхои «хеле вазнин», ба назари мо, онхое мебошанд, ки дар забони модарии хонандагон шабохат ё гунае доранд, вале тафовути мохиятиашон калон аст. Хамин «шабохат» гуё хонандагонро ба иштибох меандозад ва онхо аз руи одат малакаи забони модариашонро ба ходисаи дахлдори англисй тадбик мекунанд (5, 112). Он одат монеаи сахте мегардад дар азбаркунии ин навъ ходисахои забони хоричй ва барои аз байн бурдани он монеа гузаронидани машкхои дурударозу гуногун лозим аст.
Хамин тарик, хангоми омузиши вохидхои грамматикии забони англисй дар синфхои ибтидой як катор мушкил пеш меояд, ки омузгори забони англисй метавонад эчодкорона ва огохонаонхоро ба талабагон фахмонад ва дар робита ба ин мушкилот машкхои мустахкамкунии шифохй ва хаттй доир намояд.
ПАЙНАВИШТ:
1. Аракин, В.Д. Сравнительная типология английского и русского языков/В.Д. Аракин. -М., 2005.-232 с.
2. Артемов, В.А. Психология обучения иностранным языкам/В.А. Артемов. -М., 1969.-279с.
3. Беляев, Б.В. Очерки по психологии обучения иностранным языкам/Б.В.Беляев.-М., 1965.
4. Рогова, Г.В. Методика обучения иностранным языкам в средней школе/ Г.В. Рогова, Ф.М. Рабинович, Т.Е. Сахарова.-М., 1991,-224с.
5. Усмонов, К. Методикаи таълими забони англисй. К.Усмонов, А. Бойматов. -Душанбе-Хучанд. 2009.-230с
REFERENCES:
1. Arakin, V.D. Comparative Typology of English and Russian Languages / V.D. Arakin. -M., 2005. -232 p.
2. Artemov, V.A. Psychology of Teaching Foreign Languages / V.A. Artyomov. -M., 1969. - 279 p.
3. Belyaev, B.V. Essays on the Psychology of Teaching Foreign Languages / B.V. Belyaev. - M., 1965.
4. Rogova, G.V. Methods of Teaching foreign Languages at Higher School / G.V. Rogova, F.M. Rabinovich, T.E. Sakharova. - M., 1991, -224 p.
5. Usmonov, K. Method of Teaching English / K.Usmonov, A. Boymatov. -Dushanbe-Khujand. 2009. -230 p.
