CC BY
75. Лермонтов М. Ю. Собрание сочинений в четырех томах. Том первый. М. -Л. Изд-во АНСССР, 1958. - 754 с
6. Мелехова Е. Через всю жизнь. Коммунист Таджикистана. 1971, 28 июля
7. Розенфальд А. З. Переводы произведений Лермонтова на таджикский язык. В книге: Литература народов Советского Союза. Ереван. Изд. Ер. Ун-та, 1974.
ИССЛЕДОВАНИЕ ПЕРЕВОДА СТИХОТВОРЕНИЙ М. Ю. ЛЕРМОНТОВА С ТОЧКИ ЗРЕНИЯ ЭСТЕТИЧЕСКОЙ
ИНТЕРФЕРЕНЦИИ
Вданной статье автор анализирует Лермонтова «Смерть поэта», переведенный Хабибом Юсуфи с точки зрения эстетической интерференции. Здесь же говорится о том, как Юсуфи в своём переводе старается передать не только лингвистическую точность, но и сохраняет ритмику стиха, и пытается передать точную стилистическую окраску самих слов.
Ключевые слова: эстетическаяинтерференция, доминанта, оригинал, ритмика, стилистическая окраска, читатель, лексема.
THE RESEARCH OF TRANSLATION OF POEMS OF M. U. LERMONTOVA FROM THE POINT OF VIEW OF AESTHETIC INTERFERENCE
In this article the author reviewed the poem of Lermontov "Death of poet" translated by Habib Yusufi from the point of aesthetic interference. Hence, the point is that, as Yusufi in translation tries to submit not only linguistical formations but also record the rhythm of the poem, end and try to give exact stylistic color of its word.
Keywords: ethical interference, dominant, original, rhythm, stylistic color, reader, leksem
Сведения об авторе:
Куватова С. М., саискатель кафедры русской и мировой литературы ТГПУ им. С. Айни, е-mail:princes0871@mail.ru
About the author:
Quvatova S. M. the researcher in the Department of Russian and World Literature, е-mail:princes0871@mail.ru
АХДМИЯТИ ИСТИФОДАИ МАТЩОИ АДАБЙ ДАР ТАЪЛИМИ ЗАБОНИ ТО^ИКЙ
Солеуов Ш.
Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи Садриддин Айни
Дар замони мо вобаста ба малому мартабаи забони точикй дар чомеаи муосир ва пиёда кардани сиёсати давлат дар мавриди татбиди Конуни Ч,умхурии Точикистон дар бораи «Забони давлатии Ч,умхурии Точикистон » масъалаи бехтар гардонидани таълими забони точикй дар зинахои гуногуни тахсилот беш аз пеш мухим ва мубрам мегардад. Бояд гуфт, ки омузиши забони точикй ба хайси забони расмии коргузории кишвар дар баробари мохияти мухими илмию таълимй ахамияти сиёсй низ дорад. Чунки давлат омузиш, таргиб, тахдид ва истифодаи васеи забони точикиро дар хамаи сохахои хаёти ичтимоию идтисодй ва сиёсию фархангй пуштибонй менамояд. Дамасола (дар кишва) 5 - октябр хамчун рузи Забони точикй тачлил карда мешавад ва он ба тадвими чашнхои миллии Ч,умхурии Точикистон ворид шудааст. Соли 2008 дар суханронии худ ба ифтихори бистумин солгардй тачлили Рузи забон Президенти Ч,умхурй мухтарам Эмомалй Рахмон забонро нишонаи асосй ва муайянкунандаи асолату хуввияти миллй номида, гуфта буданд: «Забони мо баёнгари сарнавишти мо, мояи ифтихору сарафрозй ва пойдевори вахдати човидонаи милати мост»[1].
Забони давлатй, бешубха, яке аз арзишхои бузурги миллй, нишонаи равшани истиклолияти сиёсй ва тачассумгари таърих, маънавиёт, ахлок ва руху равони халки
точик мебошад. Аз ин py, таълимy тадpис ва омузиши он xам бояд пеш аз xама ба ас^ои консептyалии зикpгаpдида ва махсyсан макому маpтабаи pасмии он такя намояд. Устодони забони точикй пайваста бо таълифи дастypy баpномаxо ва таxлили маводи таълимию китобxои даpсй кушиш ба хаpч медиxанд, ки сатxy савияи таълими забони давлатй даp xамаи сатxxои таxсилот беxтаp каpда шавад. Бо вучуди ин, имpyз даp ин pиштаи фаъолияти устодони забон ва адабиёти точикй масъалаxои xалталаб чой доpанд, ки он пеш аз xама ба талаботи имpyза ва сатxи инкишофи забони точикй чавобгу набудани маводи таълимй мебошад. Ба назаpи мо бо маводи таълимй ва yсyлxои тадpиси солxои xафтодy xаштоди садаи XX забони адабии имpyзаpо, ки даp киёси замони номбypда ба куллй фаpк мекунад, омузонидани дyшвоp аст.
Айни замон даp pyшди забони адабии имpyза ду саpчашмаи мyxим, аввалан забони адабии классикй ва забонxои xамpешаи фоpсию даpй хеле фаъол гаpдиданд. Тули 20 -25 соли охиp аз xисоби захиpаи лугавии саpчашмаxои мазкyp вожаxои зиёде ба забони имpyзаи мо воpид ва pоич гаpдиданд, ки онxо бешyбxа таpкиби лугавии забонpо гановат бахшиданд. Аз ин py матнxои адабии аxди шypавй, ки ба xайси маводи омузишй даp китобxои даpсй оваpда мешаванд, ба xолати имpyзаи забони точикй мувофикат намекунанд. Чунки вожаxо ва истилоxxои зиёде, ки аз забони pyrä xамчyн вожаxои ба истилоx <фусй - интеpнатсионалй» иктибос мешуданд, имpyз истифода намешаванд. Баpои донишчуи имpyз аллакай калимаxои коммунизм, сотсиализм, колхоз, бpигадиp, бyхгалтеp ва гайpа нофаxмо ва ноошност. Ин кабил калимаxо, ки даp матнxои гуногуни xамондавpа сеpистеъмол буданд, тадpичан ба захиpаи вожаxои аpхаистй воpид мегаpданд. Ба чойи онxоpо истилоxy вожаxои нав, ки баpхе аз ощо аз забони адабии классикй ва баъзеи дигаpашон ба василаи колабxои суннатии вожасозй ва истилоxсозии точикй ба забони адабии мyосиp воpид мегаpданд ва ё сохта мешаванд ва мустаъмал мегаpданд, ки ин як pаванди табии гановати забони адабии имpyзаи точикй аст.
Забони адабии имpyза аз xаp ч^ат ба забони ноби адабиёти классики точикй наздик шуда истодааст. Даp чунин маpxилаи инкишофи забони адабй, xангоми таълиму тадpиси он ба матщои хубу омузандаи адаиёти гузаштаи точикй такя намудан хеле судманд мебошад. Ин шеваи тадpиси забонpо имpyз на танxо устодон xангоми таълими он, балки муаллифони дастypy китобxои даpсй низ истифода мекунанд. Пpофессоp Б. Камолиддинов ин ч^ати сабки нигоpиши китоби «Hаxви забони точикй» - pо даp мукаддимаи он махсус кайд намудаанд[2].
Тачpибаи даp асоси матнxои хубе мисли «Ш^нома»- и Фиpдавсй, «Гулистон» - и Саъдй, «Калила ва Димна» - и Абулмаолии Hасpyллоx ва шеъpи волои Дофизу Бедил омухтани забони точикй лексика ва саpфy наxви онpо мо даp гузашта доштем. Ин шеваи таълими забон имpyз даp факyлтаxои забон ва адабиёти Донишгоxи Теxpон, Донишгоxи Кобул, факултаи ховаpшиносии Донишгоxи Санкт- Петеpбypг ба тавpи васеъ истифода мешавад. Устоди зиндаёд А. Н. Болдиpев бо донишчуёни гypyxи эpоншиносй «Гулистон» - и Саъдиpо мехонданд. Имpyз мо матнxои хуби соддакаpдашyдаи ин асаppо даp ихтиёp доpем ва аз ощо бояд даp даpсxои забони точикй босамаp истифода кунем. Яке аз матщои чолиби таваччУx ва доpои аpзиши хоси таълимй ин матни таxиянамyдаи номзади илми филология Б. Шаpифзода мебошад. Ин матн асосан бо максади омузиш даp факyлтаxои дахлдоpи ДДОТ ба номи С. Айнй таxия гаpдидааст. Таxиякyнандаи матн ба аxамияти таълимии ин шоxкоpии Саъдии Шеpозй ишоpа намуда, менависад: «Даp тули асpxо «Гулистон» даp мадpасавy мактабxои Ш^к, аз чумла Моваpоyннаxp, Афгонистон, Эpон, Озаpбойчон xамчyн китоби даpсй хизмат каpдааст»[3]. Баpтаpии матни мазкyp даp он аст, ки даp охиpи xаp як xикоят лyгатxои дyшвоpфаxм, вожаxои ба хонандаи имpyза ноошно шаpx дода шудааст. Fайp аз ин мафxyмxо ва номxои шахсиятxои таъpихй низ тавзеx мешаванд. Масалан, даp xошияи xикояти тоифаи дуздони аpаб вожаxои коpвон, булдон, маъво, дафъ, насак, мудовамат, муковимат, баpгyмоштан, кавм, кypси хypшед, таматтуъ, миннат нщодан, фасод, авлотаp, ахгаp ва гайpа шаpx дода шудаанд, ки xамаи ин калимаxо даp забони адабии имpyза ва махсусан даp матнxои гуногуни адабй, pасмии
коргузорй ва матбyот серистеъмол xастанд. ДонишчУ зимни мyтолиаи xикоёти «Гулистон» на тащо калимаxои зебою серистеъмоли забони точикиро аз худ мекyнад, балки y бо хазинаи маърифату ахлок, xодисаю вокеаxои пyрxикмати рузгори муаллими ахлок - Саъдии Шерозй ошно мегардад. Дар ин асар ба кавли Б. Шарифзода беxтарин сyннатxои «педагогии Шарк бо услуб ва сабки маргуб тачассум ёфтааст»[4]. Дар Xикоятxои дорои хасоиси насри мусаччаъ, овардани байту пораxои шеърии дорои мазмущои панду ахлокй на тащо ба тарбият ва ташаккули завки зебоишинохтии донишчуён таъсири мусбат мерасонад, балки дар гановати чаxони маънавй ва ахлокии чавонон накши калон мебозад.
Устоди забони точикй боз xамин гуна матнxои бедоркунандаи шавку завки донишчуро метавонад аз осори Убайди Зоконй, «Баxористон» - и Ч,омй, «Бадоеъ-ул-вакоеъ» - и Восифй, осори манзуми Низомй, Амир Хусрави Деxлавй, «Mаснавии маънави» - и Mавлоно Чдлолиддини Балхй ва дигарон интихоб карда, дар дарсxои забони точикй xам ба xайси маводи таълимй ва xам ба сифати маводи кори мустакилонаи донишчуён истифода намояд. Myтолиаю аз худ намудани порчаxои насрии классикй, колаби тафаккури точикии донишчуёнро ислоx менамояд ва дар онxо малакаи дуруст ифода кардани фикрро ба забони точикй таквият медщад. Дар ин росто бояд таъкид кард, ки имруз мо яке аз беxтарин ва зеботарин матщои насри точикй «Таърихи Байxакй» - ро дар даст дорем, ки он чанде кабл ба хати имрузаи точикй баргардон шудааст. Ин матни зеборо дар xамаи кишварxои форсизабон ва ё дар каламрави имрузаи забони форсии точикй xамчyн намунаи барчастаи забони адабии классикй меомузанд. Ба кавли Mаликyшшyарои Баxор забони осори Байxакй чунон чаззобу рангин аст, ки xатто миёни донишмандон истилоxи «сабки Байxакй» роич гардидааст[5]. Барои собит намудани ин андеша ба чyмлаxои зерини Байxакй таваччУx мекунем: «Дидори Султон бар моx уфтод ва гургониёнро аз рушноии он офтоб фахру шараф афзуд», «Бузург мардо, ки y домани каноат тавонад гирифт ва xирсро гардан фуру тавонад шикаст», «Axмак мардо, ки дил дар ин чаxон бандад, ки неъмат бидщад ва зишт бистонад», «Дар кас, ки хештанро натавонист шинохт, дигар чизxоро чи гуна тавонад донист...». Дар ин чyмлаxо на тащо шеърияти каломи точикй ба чилва меояд, балки аксари онxо дорои маънщои баланди панду ахлокй низ xастанд, ки барои донишчу хеле муфиду омузанда аст. Дар матни xикоятxои «Таърихи Байxакй» на тащо KOлабxои маъруфи ибораю чумласозии точикй, балки лyFатxои зиёди хоси форсии мовароyннаxрй фаровон ба кор меравад. Дар ин асар xикоятxои зиёди хонданй ва пyрxикмате аз рузгори подшоxон, xакимон ва бузургони гузашта бо забони соддаю оммафаxм ривоят мешавад, ки аз ощо устодон метавонанд пораxои мyxимашро дар дарсxои амалй ва корxои мустакилонаи донишчуён аз фанни забони точикй истифода намоянд. Илова бар ин, мо дар адабиёти муосири точикй матщои хубе дорем, ки аз лщози забон, тарзи баён ва шеваxои нигорниш дар ощо на тащо назокати иборасозию чумлапардозии точикй, балки сарватxои бебаxои кабатxои лугавии он бозтоб мегардад.
Бояд гуфт, ки забони точикй дар тули беш аз xазор соли мавчудияти худ голибан дар мутуни адабй аз чумла тавассути каломи шоирона инкишоф ёфтааст. Hазокатxои ин забон, тобишxои маъной, тарзxои ифодаи рамзию истиёравй ва гайра асосан дар матщои назмй бештар бозтоб мегарданд. Аз ин ч^ат метавон ба таври умумй ба хулосае расид, ки дар замони мо истифодаи босамару окилона ва огоxонаи матнxои манзуму мансури классикй xангоми таълими забони точикй муфид ва муассир хоxанд буд. Тавассути мутолиа, баррасй ва азёд кардани шеърxо донишчу на тащо иттилои тозаи адабию таърихй ва ахлокй мегирад, балки захираи лугавиаш колаби тафаккуру андешарониаш беxтар гардида бо забони точикй зебо xарф задан ва зебо навиштанро меомузад. Зеро xадафи омузиши забони точикй дар гyрyxxои русйва гайрифилологй асосан омузонидани нутки шифоxй ва хаттии босаводона аст. Ба назари мо, барои ба ин xадафи таълимй ноил гардидан истифодаи бештари матщои адабии хуб ва чолиби диккат, матщое, ки завки донишчуро бедор мекунанд, меxрy мyxаббати уро ба забони шоиронаи точикй меафзоянд мyxим ва муассиранд.
АДАБИЁТ
1. Президенти Ч,умдурии Точикистон ва сиёсати давлатй дар бораи забон. - Душанбе: Шарки озод, 2011, сад. 5-6.
2. Камолиддинов Б. Надви забони точикй. - Душанбе: Сомониён, 2010. -С. 4.
3. Саъдй. Гулистон (Тадиягари матн, муаллифи сарсухану тавзедот ва шореди лугот Боймурод Шарифзода). - Душанбе: ДДОТ, 2015.
4. Саъдй. Гулистон, сад. 5.
5. Маликушшуарои Бадор. Сабкшиносй, ч. 2. - Тедрон, 1337. -С. 67.
ЭФФЕКТИВНОСТЬ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ ЛИТЕРАТУРНЫХ ТЕКСТОВ В УРОКАХ ТАДЖИКСКОГО ЯЗЫКА
Одной из актуальных проблем обучения таджикскому языку, является эффективность его преподавания. В данной статье особо подчеркивается роль изучения литературных текстов на уроках таджикского языка, как эффективный инструмент освоение языка. Автор особо акцентирует внимание на использовании дидактических текстов из творчества классиков таджикско-персидской литературы на уроках таджикского языка.
Ключевые слова: таджикский язык, обучение, литературные тексты, преподавание языка, таджикско - персидская литература, дидактические тексты.
THE EFFECTIVENESS OF THE USE OF LITERARY TEXTS IN THE LESSONS OF
TAJIK LANGUAGE
One of the actual issues of learning of the Tajik language is the effectiveness of its teaching. This article highlights the role of the study of literary texts in the Tajik language lessons as an effective tool for the development of language. An author particularly emphasizes the use of didactic texts of the creative works of classics of Tajik-Persian literature in the lessons of Tajik language.
Key words: Tajik language, learning, literary texts, language teaching, the tajik - persian literature, the didactic texts.
Сведения об авторе:
Солехов Шамсиддин Аслиддинович, доктор филологических наук, профессор кафедры теории и истории литературы ТГПУ им. С. Айни, е-mail: soleh59@mail.ru
About the author:
Solehov Shamsiddin Asliddinovich, Doctor of Philology, Professor of the Department of Theory and History of Literature of the TSPU. S. Ayni, e-mail: soleh59@mail.ru
АДАВОТИ ШЕЪР ВА МУЦАДДАМОТИШОИРЩАЗ НИГО^И ШАМСИ
КАЙСИ РОЗИ)
Умриддин Юсуфов
Институи забон, адабиёт, шарцшиносй ва мероси хаттии ба номи А. Рудакй
«Ал-Муъчам фй маъойири ашъори-л-Ачам»-и Шамсуддин Мудаммад ибни ^айси Розй дар таърихи адабиёти порсии точикй севумин ва ба навбаи худ мудимтарин китоби балогат дар заминаи шинохти фунуни салоса (аруз, кофия ва накду-ш-шеър) ва бахше аз воситадои тасвири бадей мебошад, ки нисбат ба осори пешиниён дар нидояти камол таълиф шудааст. Онро худи муаллиф «дар ин фан чомеътар аз ин насохтаанд ва дар ин ин навъ муфидтар аз ин чамъ насохта» [3, 23], Абдукаддор ибни Исдок мутахаллис ба Шариф содиби «Лисону-л-калам» «китобест дар гояти лутфу покй ва ороста ба анвои фавоид» [1, 2], Абдулдусайни Зарринкуб «дар дамаи фунуни шеър аз арузу кофия ва бадеъ ва накди шеър, ки дар забони порсй то он гоят ва датто то кунун чунон китобе аз дайси чомеият ва диккат [таълиф-У. Ю. ] накардаанд»[2, 417], Абдунабй Сатторзода «яке аз пуркимматтарин асардои назарй дар илми адабиётшиносии точик»
