CC BY
22Галиуллин Радик Рамилевич1 Гюлер Окан,
Е-таМ: radik.galiullin@gmail.com
Хэзерге татар эдэбиятында хатын-кыз детектив прозасыныц усеше (М. Маликов и^аты мисалында)
УДК: 82.091
Аннотация.
Массачыл эдэбиятныц бер формасы булып детектив эсэрлэр тора. Детектив жанрга нигез салучы итеп "Морг урамында YтеPY" новелласы белэн Э.А.Поны атыйлар. Шуннан башлап денья йезендэ байтак кына язучы бу жанрга мерэ^эгать иттелэр. Хэзерге татар эдэбиятында М.Маликованы шундыйлар рэтенэ кертергэ мемкин. И^атыныц буеннан буена ул жангра мерэ^эгать итеп килде. Бу мэкалэдэ М.Маликованыц детектив дип саналган, терле елларда и^ат ителгэн эсэрлэре анализлана. Классик детективныц Yрнэге буларак "Эермэ" романы тикшерелэ.
Ачкыч сузлэр:
татар эдэбияты; Маликова; массачыл эдэбият; детектив проза; хатын-кыз прозасы.
Мэдэинэ Маликова - ижат эшчэнлегенец буеннан-буена калэмен детектив эсэрлэр жанрында чагылдырган эдибэ. Аныц "Хекем" (1969), "Августныц беренче кичендэ" (1970), "Адашканга юл кайда?" (1971), "Югалган якутлар" (2003), "Чэчкэ балы" (2005) исемле мажаралы повестьлары, "бермэ" (2002) исемле детектив романы, "Кыргый девизия" (2001) кебек хикэялэре, жанр хасиятлэре талэп иткэнчэ, мавыктыргыч, киеренке агышлы вакыйга-сюжетка корылганнар. блбэттэ, эгэр автор шушы кагыйдэлэр белэн генэ чиклэнсэ, аныц бу эсэрлэре бары тик мавыктыргыч хикэялэр генэ калырлар иде, укып чыккач та онытырлар иде. Бэхеткэ каршы, "М.Маликованыц детектив жанрдагы эсэрлэре дэ социаль бурыч Yтилэр. Автор, тормыш якларын кYрсэткэндэ, социаль каршылыкларны шомартмый, геройларныц холкына дерес психологик анализ бирэ, аларныц кылганнарында яхшылык hэм яманлык дэрэжэсен кYрсэтэ, кешелэрнец Yзара менэсэбэтен ижтимагый hэм шэхси мохиттэ яшэеше белэн тыгыз багланышта бирэ" [5, с. 136]. Бу факт массачыл эдэбиятныц, детектив эдэбитныц югарыга, эдэбият Yсешенец алдагы баскчына - постмодернизмага йез тотуын, hичшиксез аца дэгъва итYен сурэтлэтли.
"Адашканга юл кайда?" повестенда намуслы саф, лэкин тэжрибэсезлеге аркасында жинаятьчелэр арасына элэккэн яшь кешелэргэ нишлэргэ? - дигэн сорау куела. Мэдинэ Маликова бозык хатын Нателланыц чибэрлеге алдында яшь таксисит Фидаил Ь|элак була, консерватория студенткасы Зелфэ бик зу ^цел жэрэхэте ала. бсэр бу жанрга хас традицион алымнан башлана: иртэнге якта Казан каласыныц буш урамында такси шоферыныц Yле гэYДЭсен табып алалар. Машина идэнендэ ер-яца егерме бишлек акча табыла. Димэк, Фидаилне талау нияте белэн Yтермэгэннэр. Шул урыннан жинаятьне терлечэ фаразлау башлана. ТикшерY нэтижэсендэ, терле кискен вакыйгалардан соц, YтерYченец Атлас икэнлеге, аца исэ чибэр Нателла Ь|эм аныц дусты Люсиныц сеяркэсе Константин ярдэм иткэнлеге ачыклана. "Мэдинэ Маликова шэЬ|эр кешелэрен, аларныц кен^решен эйбэт белэ. Шуца кYрэ "Адашканга юл кая?" повестенда шэhэр мещаннары Люси, Нателла, Рифлэр деньясы аеруча оста ^рсэтелгэн. Авторныц теп жинаятьчесе Атлас та заманча эшлэнгэн. Пехтэ киенгэн, интеллигент кыяфэтле чибэр егет. Аныц чын йезе, кеше YтереYче икэнен хэтта йергэн кызы Зелфэ дэ белми. Белерлек тэ тYгел. Шуца кYрэ аны фаш итYе, тотуы да кыен булып чыга" [4, с. 210].
Соцгы елларда ижат ителгэн детектив эсэрлэренец берсе "Югалган якутлар" повесте. бсэрдэге вакыйгалар Казан шэhэрендэ, фэннэр академиясе тирэсендэ баралар. Повесть Зебэржэт исемле яшь
1 Галиуллин Радик Рамилевич, к.филол.н., доцент, заведующий кафедрой татарского языка и литературы, методик их преподавания ФГБОУ ВО «Набережночелнинский государственный педагогический университет» (Набережные Челны, Татарстан); Гюлер Окан, магистр (Болу, Турция)
журналистнын профессор Ишманов Карл Фэннановичнын Yле гэYДЭсенэ тап булуы белэн башланып китэ. Yз гаебен танып, анын аспиранты Йакут тикшерYчегэ килэ. Карт профессор аны МэскэY кунакханэсенен берсендэ кечлэгэне ачклана. Гарлегеннэн тYЗэ алмагач, Йакут, Yзенен эш естэлендэ йоклап утырган, Ишмановны зур естэл сэгате белэн башына сугып Yтерэ. Лэкин тикшерY нэтижэсендэ, профессор яшь аспирант кулыннан тYгел, э графинга салынган йоку даруынна йоклап китеп, йерэге туктаудан Yлгэне ачыклана. Даруны Йакутнын якут белэзегенэ кызыгып йергэн Бриллиант исемле лаборант салганы да ачыклана.
Автор бу эсэрдэ дэ Yзенен классик проблемаларны кYрсэтернгэ омтыла. Язучы татар зыялыларнын, профессорларнын Yзара низагларын, югары гыйльми дэрэжэлэр яулаган кешелэрнен тYбэнчелеклэргэ ^злэренен аспирантларны мэсхэрэY) тешэ алуларын сурэтли. Шул ук вакытта М.Маликова гаилэ кору проблемасын яктырта. Алар Зебэржэт исемле журлалист кызынын мэкалэлэре рэвешендэ бирелэ. Татар халкында урын алган кара кенчелек хисен дэ тэнкыйтьли.
Повестьта классик детектив алымнар да юк тYгел: жинаятькэ тап булу, ретроспекция алымына мерэжэгать итеп, Йакут белэн Зебэржэт тормышларын, студент елларын тасвирлау, ялган кульминация эффектын куллану Ь|.б.
Детектив башлангыч белэн янэшэ эсэрдэ актуаль-фэлсэфи проблемаларны яктырту, массачыл эдэбият терлэренен югары Yрлэргэ, постмодернизмга охшаш булуынан гыйбарэт.
Гомумэн, М. Маликова сюжетны оста, мавыктыргыч итеп кора, вакыйгаларны йерэк аша Yткэреп, укучынын ^нел кылларын тибрэндерерлек итеп тасвирлый.
Югарыда кYЗэтелгэн эсэрлэр тулысынча детектив романнын классик вариантына туры килмэскэ дэ мемкин, ченки эдибэдэн башлангыч чор ижатында соцрелализм кысалары Yзенекен талэп итсэ, икенчелэре ^лэме ягыннан туры килмилэр.
ФлYC Латыйфи "2002 ел прозасына бер караш" мэкалэсендэ болай яза: "Былтыр эдэбиятыбыз сигез романга баеды" [2, с. 137]. блеге романнарга ул М. Маликованын "бермэ" романын да кертеп карый.
Мэдинэ Маликованын "бермэ" романындагы сурэтлэнYче вакыйгалар 80-нче еллар ахыры 90-нчы еллар башында бара. Казан каласынын бер ташландык бинасында шагыйрэ ДэYhэрия Бикбулованын Yле гэYДЭсе табыла. Шагыйрэнен мэетенэ яшьлек дусты Харис бхмэтнуров тап була. Бикбулова исэн чагында Жэмгыяте хэйрия оешмасын оештырып йергэн булып чыга. Харис ДэYhэриянен эшчэнлегенэ кереп китеп, аларны дэвам итэ. Очраклы рэвештэ бу оешманын урынбасары булып, вазифаларны Y3 естенэ ала. Романнын сюжет сызыгы Yстерелэ, вакыйгалар дэвам итэ. Харис исэ ДэYhэриянен эшлэрен дэвам итеп, анын ярдэмчесенэ - Нуржи1пан апага булыша, фэкыйрьлэргэ эйберлэрне елэшэ. Шул ук вакытта YтерYчене эзлэYДЭн дэ туктамый. ДэYhэрия Бикбулованын Yле гэYДЭсе табылган бина да шул жэмгыятькэ бирелергэ тиеш була. Бикбулованын YтерелYе анын эшчэнлеге, дересрэге элеге бина белэн бэйле булуын Харис та анлый, hэм экренлэп йомгакны чишэ. YтерYче исэ Даниф исемле эшмэкэр, Харис белэн ДэYhYриянен уртак танышы булып чыга.
Романда теп ике герой бар: берсе - ДэYhэрия Бикбулова, э икенчесе - Харис бхмэтнуров. "бермэ" Бикбулованын YтерелYе белэн башланып китсэ дэ, ул Ьюм бхмэтнуров романнын Yзэгенэ куелган.
Романда ике теп сюжет сызыгы бар. Беренчесе - аны детектив сюжет дип атыйк - ДэYhэриянен YтерелYе Ь|эм гаеплене табу тарихы, ягъни традицион детектив сюжет. Икенчесе - хэйрия жэмгыяте тезY, нигезлэY тарихы, аны башкалар мэнфэгатьлэрен кайгыртучылар hэм Y3 мэнфэгатьлэрен кайгыртучылар конфликты оештыра, хасил итY. М.Маликованын Бетентатар Кызыл ай жэмгыятенен президенты икэнен искэ тешерсэк, бу темага язучынын мерэжэгать итYе нигезсез тYгеллеген анлыйбыз.
Романда Мэдинэ Маликова символларга зур урын бирэ. Беренчедэн, романнын исеме игътибарга лаек, бермэ - кешене куркуга сала торган табигать ^ренеше. Романда исэ жэмгыятьтэ барган куркыныч, берникадэр дэрэжэдэ афэтле вакыйгалар, тормыш еермэсе сурэтлэнэ. блеге еермэ бары тик бер кешене генэ Y3 упкынына салмаган, э тулы бер илне, дэYлэтне, жэмгыятьне Yзенен кочагына алган. Кешелэр бер-берсенэ дошман, бер-берсенэ бYредэй карап, акчага, малга табынып яшилэр. Гади, фэкыйрь кешелэрнен язмышлары аянычлы, туган-кардэшлэренэ карата игътибарсызлык, битарафлык хекем сергэн замана бу. Язучы элеге дэЬииэтле еермэне, жэмгыятьне сурэтли.
ДэYhэрия белэн Харис исэ элеге жэмгыятькэ, анын кануннарына буйсынмыйлар, елганын агымына каршы баралар дисэк тэ була. Алар Y3 чорынын "ак каргалары", Y3 жэмгыятьлэрендэ чит кешелэр.
ДэYhYрия жэмгыятьтэ хекем сергэн битарафлылыкка каршы керэшэ. блеге начар кYренешлэрне бетерергэ омтыла, фэкыйрь-ятимнэргэ булышып йери, стереотипларны жимерергэ тырышып, жэмгыятьнен
рухи байлыгын арттырырга хыяллана. Харис та Y3 чоры ечен хезмэт итэ, кеч куя. Алдагы буын ечен, килэчэккэ емет белэн яшэп эшли. ТезY идарэсендэ хезмэт итеп, кешелэр ечен йортлар тези, чорны Yзенчэ Yзгэртэ, яцарта. Даниф аларга капма-каршы позициядэ торып, эсэрдэ каршылык тудырыла. Аныц тормышка карашы, менэсэбэте Yзенчэлекле. Ул, киресенчэ, барысын да жимерергэ эзер, аныц ечен берниниди чик юк. Ул барысын Y3 мэнфэгатьлэренэ, Y3 ихтыярына, Y3 ихтыяжына буйсындырып яшэргэ омтыла, эйлэнэ-тирэне начар якка Yзгэртэ.
Романдагы ярдэмче персонажлар да элеге Yзгэрешлэргэ елеш кертергэ тырышып яшилэр. Хэйрия жэмгыяте хезмэткэрлэре дэ шундыйлардан. НуржиЬа апа, китапханэче Хэлидэ ДэYhYPия белэн бергэлэп эшлилэр, телэк-омтылышлары да бер Yк - мемкин кадэр ^брэк кешелэргэ ярдэм итэргэ омтылалар.
Эмма элеге оешма вэкиллэренец омтылышлары тэцгэл тYгел дисэк тэ була. Нэсибэ исэ бары тик Y3 тормышын Yзгэртэ телэге белэн яши. Yзенец матди хэлен яхшыртырга омтылышы барлык телэклэрдэн дэ естенлек итэ. Ялгыз хатын акчасызлыктан интегэ, hэм бары тик шуннан котылу юлларын эзли.
ТYрэлэрнец Y3 мэнфэгатьлэрен генэ уйлап, Y3 кесэлэрен генэ баету юлларын эзлэп йергэн чорда, дэYлэт хужасызлыктан интеккэн замананы сурэтлэYДЭ Равил образы зур э1пэмияткэ ия. Равил ише кешелэр илнец терэгенэ эверелеп китэ алалар. Yз илендэ ул чын хужа булып, ныклап аякка басып хезмэт итэргэ сэлэтле. Эмма аларга Артур Кимович ише югарыда утыручылар эшлэргэ ирек бирмилэр. Равилнец хыялы - хокуксызлыкны бетереп, Y3 дэYлэтендэ, Y3 малыца хужа булу.
Тормышны Y3гэртY омтылышы кешелэрне генэ тYгел, жэмгыятьне дэ бэялэYче YлчэY тактасына эйлэнэ [1]. Элеге жэмгыять кафе метафорасы ярбэмендэ кYрсэтелэ: бу бина да баштан ашату-эчерте вазифасын башкарып, кешелэргэ хезмэт итэ, эмма заманалар Y3гэрY белэн ташландык хэлгэ килеп, аерым кешелэрнец баю телэклэрен тормышка ашырырга тиешле урынга эверелэ. Башта кешелэргэ ярдэм итY, кеше мэнфэгатьлэрен кайгырту Yзэктэ торса, соцрак бары тик аерым кеше, дересрэге аерым берэYлэрнец Y3 мэнфэгатьлэрен кайгырту ^зэтелэ. Дэмгыять икегэ аерыла, ике катлам арасында капма-каршылык барлыкка килэ. Шул рэвешле, жэмгыятьтэге ике баскычныц аерымлануын, кыйммэтлэр алмашуын KYPCЭTYДЭ символик образ буларак кафеныц эhэмияте зур, хэтта аныц тышкы кыяфэте дэ чорныц ничек Y3гэрYен сейлэп тора.
ДэYhYPияне Yтергэч, жинаятьче аныц кY3лэрен чокып ала. Бер яктан, бу Данифны фаш итсэ, ягъни детектив сюжетныц бер Yзенчэлеге итеп кабул ителсэ, икенче карашка, самими кешенец, шагыйрэнец килэчэккэ еметлэре езелYенэ ишарэ дэ була ала. ДэYhYPия килэчэкне ^рмичэ, карацгылыкта кала. Моннан тыш, ДэYhYPиянец Yлеме, аныц якты кY3лэре югалу жэмгыятьнец каралуы, вэхшилеккэ тешYе хакында сейли.
Романда сурэтлэнгэн табигатькэ ^з салсак, пейзаж теп геройларныц эчке деньясын, эчке матурлыкларын, жылылыкларын ачып бирэ.
Дэйнец уртасы, жылы, матур-матур чэчэклэр Yскэн чак. ДэYhYPия Бикбулова белэн Харис Эхмэтнуровныц кYцеллэре дэ елныц элеге фасылы белэн тицлэнэ. Гомерлэренец иц куэтле, иц кечле чэчэк аткан чаклары. Шул ук вакытта йерэклэреннэн, кYцеллэреннэн жылылык саркып тора. Шулай итеп, табигать образы аша да ДэYhYPиягэ бэя бирY дэвам итэ.
Эмма элеге жылылык артында ДэYhYPиянец Yлеменэ булган салкын битарафлык та ачык сизелэ. "Э тышта жилсез, кояшлы иртэ. Ишек алдында нечкэ, ак сынлы, яшел яулыклы каеннар, тез, биек тирэклэр тезелеп баскан. Аяк астында чыпчыклар чыркылдап тыпыршына, кYгэрченнэр сикергэли. Ди1панда тормыш, яшэY тантана итэ" [3, с. 6]. Бикбулованыц Yлеме беркемне дэ уйландырмый, сискэндерми.
Романда ^п кенэ актуаль проблемалар кYтэрелэ. Алар каршылыклар материалында ачыклана.
Романдагы персонажлар арасындагы каршылыкларныц кайберлэре хэйрия оешмасы hэм кафе бинасы тирэсендэ бара. Аны икенче терле шэхси Ь|эм ижтимагый мэнфэгатьлэр арасында дип атап булыр иде. Шэхси мэнфэгатьлэр жицэ, хэйрия оешмасыныц язмышы билгесез кала. Язучы шэхси мэнфэгатьлэр беренче планга куелган чор, заман килэчэкне ассызыклый.
Харис белэн ДэYhYPия арасындагы каршылык хэйрия оешмасыныц кирэкме-юкмы икэнлеген ачыклау белэн бэйле. Ул кешелэргэ ярдэмнец барлык формалары да урынлы, кирэк икэнне раслап чишелэ. Харис ДэYhYPия эшлэрен дэ Y3 жилкэсенэ ала.
Романда тYрэлэрнец, идарэ урыннарында утыручы кешелэрнец ничек халыкка "хезмэт" кYрсэтYлэрен дэ игътибарга ала. Элеге эЬюллэрнец Y3 кесэлэрен баетуы булсынмы, идарэ бюрократизмы булсынмы - бу проблемалар хэзерге кендэ бик актуаль. "0ермэ"дэ элеге проблемалар ДэYhэрия Бикбулова, Равил белэн Артур Кимович каршылыгында бирелэ.
Роман миллэт язмышын, милли проблемаларны да читлэтеп ytm^ Икесен аерып ^рсэтеп була. Беренчесе - ^aYhapwa белэн яhYД ире Эдуард арасындагы каршылык. Катнаш никахлар, катнаш гаилэлэр проблемасы кире качу дулкынында бирелэ. блеге проблемага Нэсибэнен язмышын да китереп була. Ире, Yзбэк егете, аны балалары белэн ташлап китэ. Язучынын мондый гаилэлэрнен килэчэге юк дигэн фикере ачык. Романда элеге фикерлэр Рэзинэ карчык авызыннан тагын бер кат эйттерелэ, кискенрэк янгырый.
Икенчесе - татар балаларынын Y3 туган теллэрен белмэве, туган теллэрендэ белем алмаулары, рус мэктэплэрендэ белем алып - урыска эверелYлэре. ДэYhYрия Yзе дэ рус мэктэбендэ укый, соныннан урыс филологиясе факультетында белем ала, татарча бик Yк эйбэт сейлэшми. бмма, башкалардан аермалы буларак, ^неле белэн татар кешесе булып кала, халкына хезмэт итэргэ тырыша.
бсэрдэ М. Маликова чор, жэмгыять проблемаларын кYтэреп кенэ калмый, э аерым кешелэрнен ниндидер начар гадэтлэрен, сыйфатларын сурэтли, характерларын ачып сала. Мисал итеп Нэсибэне китерергэ мемкин. Язучы анарда кенчелек сыйфатларын аерып чыгара. Кеше бэхетенэ, кеше малына, кеше акчасына кызыгып, кенлэшеп яши ул. блеге персонаж шулай ук ДэYhYрия образы белэн контрастта тора. Беренчесе Yзе ечен тырышса, икенчесе кешелэрне кайгыртып йери. Шул ук вакытта Нэсибэне гаеплэп тэ булмый: ул балаларын кайгырта.
Яшьлэрдэ эхлак-тэрбия нормаларынын юкка чыгып баруы, яшьлэрнен Y3 кануннары, Y3 нормалары барлыкка килYе турында да CYЗ алып барыла. Чор саен эхлак нормалары да какшый, Yзгэрэ.
Элекеге заманда мэсхэрэ, оят саналган эйберлэр хэзерге вакытта нормаль итеп кабул ителэ. Буыннар арасындагы менэсэсэтлэр проблемасы Нэсибэ белэн кызы Лиана каршылыгына туплана. Яшь кызынын кафега барып стриптиз кYрсэтергэ бару телэге булсынмы, мэктэп яшендэге кызынын балага узуымы - hэммэсе эхлакый кыйммэтлэрнен алмашынуын дэлилли.
Динаятьчел теркемнэр проблемасын кYтэрY ягыннан эсэр Т.Галиуллин трилогиясе белэн аваздаш. Яшь егетлэрнен мал артыннан куып, кешедэн талап алган акчага баеп, hэлак булулары - шулай ук аянычлы хэл. Нэсибэнен "кияве" дэ нэкъ шундыйлардан, яшьли вафат була.
Романдагы образлар, терле детальлэр ярдэмендэ мэгънэне тирэнэйтY, каршылыклар тудырып, терле проблемаларны калкытып кYрсэтY h.б. - болар барысы да бер максатка юнэлдерелгэннэр: эсэрдэге персонажлар аша сурэтлэнгэн чор жэмгыятенн язучынын бэя бирYе. Дэмгыятьтэге аерым кешелэргэ гомумкешелеклелек сыйфатларына ия булу яисэ булмауларына карап менэсэбэт белдере Yзэктэ тора.
Нэтижэдэ, романнын кайбер сыйфатлары да ачыла. Бер яктан, кешелэрнен Y3 мэнфэгатьлэре, омтылышлары каршылыклы булып, бу карашлар язучыга катлаулы характерлар тудырырга ярдэм итэ. Икенче яктан, кешелэр арасындагы каршылык - ДэYhYрия белэн Даниф мисалында - Y3 мэнфэгатьлэре белэн яшэYче Ьюм башкаларнын мэнфэгатьлэре белэн яшэYчелэр арасындагы каршылык кебек тегэллэшэ. блеге каршылык Данифнын ДэYhYрияне YтерYе белэн чишелеп, язучыга Y3 фикерен кискен белдерергэ юл ача.
Романнын темасына килсэк, теп сюжет сызыгындагы каршылык жэмгыятьтэ кYчеш чорында Y3 мэнфэгатьлэрен Ь|эм башкаларны кайгыртучылар бэрелеше кебек конкретлаша. Автор Даниф персонажы мисалында Y3 мэнфэгатьлэрен кайгырткан кешенен бэхеткэ ирешэ алмавы идеясен алга серэ.
М. Маликованын "0ермэ" романын сюжет-композициясе Ь|эм сурэтлэнгэн денья ноктасыннан анализлап, тYбэндэге нэтижэгэ килдек:
1. "0ермэ" романы тулысынча детектив жанр талэплэренэ жавап бирэ. Беренче теп сюжет сызыгы -YтерYчене эзлэY тарихы - анын Yзэген тэшкил итэ. ДэYhYрия Бикбулованы YтерY Хариснын YтерYчене -Данифны фаш итYе белэн тегэллэнэ. Икенче сюжет сызыгы - хэйрия жэмгыятен тезY тарихы, жэмгыятькэ бэя бирYче сюжет. Дэмгыятьнен икегэ, кеше мэнфэгатьлэрен Ь|эм Y3 мэнфэгатьлэрен кайгыртучыларга бYленYен сурэтлэYче сюжет сызыгы. Хэйрия оешмасынын алдагы халэте билгесезлектY калуы белэн тэмамлана.
2. Сюжет композициясе чишелешкэ омтыла Ь|эм барлык сюжет сызыклары чишелештэ бер ноктага килеп тоташалар.
3. Традицион тестэ еч герой: корбан, жинаятьче, аны ачучы аерылып чыга. Икесе - янэшэлектэ (Харис - ДэYhYрия), э ДэYhYрия, Харис hэм Даниф каршылыкта сурэтлэнэ. ДэYhYрия hэм Харис - романтик геройлар, чор кешелэре тYгел.
4. Икенче теп сюжет сызыгы кешелэрне икегэ аерып куя. бсэрдэге башка геройлар Y3 яки башкалар мэнфэгатен кайгыртулары ягыннан бэялэнэ.
5. Язучы эсэрдэ ^птерле проблемалар куя Ь|эм аларны чишэ дэ:
1) фэкыйрь, яшэY урыны булмаган кешелэр проблемасы;
2) кеше язмышына битарафлылык проблемасы;
3) югары идарэ кэнэфилэрендэ утыручы тYрэлэрнец бюрократизмнары, халыкка хезмэт итэргэ тиешле кешелэрнец Y3 мэнфэгатьлэрен кайгыртып яшэYлэре;
4) миллэт язмышы проблемасы: катнаш никахлар, татар балаларыныц урыслашулары;
5) яшь буын вэкиллэренец эхлак-тэрбия кануннарын югалта бару проблемасы;
6) жинаятьчел теркемнэр проблемасы;
7) кеше тормышыныц кыйммэте, матди ихтыя^лар янында югалу проблемасы;
8) жэмгытьтэ рухи кыйммэтлэрнец тYбэн теи^е, эдэби-культура зэвыгыныц югалу проблемасы Ь|.б.
6. Романда чор образы булыдырыла. Ул Yзгэрешлэр чоры итеп берелэ. М. Маликова романда чорныц ни рэвешле Yзгэрэ баруын, бу Yзгэрешлэрнец нэрсэгэ китерYлэрен сурэтли hэм, элбэттэ, жэмгыятьнец икегэ аерылуын кYрсэтэ. Чишелештэ барлык сорауларга жавап табыла, сер, табышмак мотивы тегэллэнэ.
7. Роман сыйнфыйлыктан азат, чорга обектив бэя бирергэ тырышып, постмодернизмга омтыла. Лэкин автор позициясенец ачык чагылуы аца юл бирми.
Галиуллин Радик Рамилевич, Гюлер Окан.
Развитие женской детективной прозы в современной татарской
литературе (на примере творчества М. Маликовой)
Аннотация. Одной из форм массовой литературы является детективные произведения. Основоположником детективного жанра принято считать Э.А. По и его рассказ «Убийство на улице Морг». С этого периода большое количество писателей во всем мире обратилось к этому жанру. В современной татарской прозе к таким писателям можно отнести М. Маликову, которая на протяжения всего творчества в разной степени обращалась к детективному повествованию. В данной статье анализируются детективные произведения М. Маликовой, которая писательница написала в разные годы. Исследуется роман «Вихрь» в ракурсе классического детективного произведения.
Ключевые слова: татарская литература; М. Маликова; массовая литература; детективная проза; женская проза;
Galiullin Radik Ramilevich, Guler Okan.
The Development of Female Detective Prose in Modern
Tatar Literature (on the Example of the Work of M. Malikova)
Summary. One of the forms of mass literature is detective works. The founder of the detective genre is considered to be E.A. Po and his story "The Murders in the Rue Morgue". Since this period, a large number of writers around the world have turned to this genre. In modern Tatar prose, these writers can be attributed to M. Malikova, who throughout the course of her work turned to a detective story to varying degrees. This article analyzes the detective works of M. Malikova, who wrote the bed in different years. The novel "Whirlwind" is examined in the perspective of a classic detective work.
Keywords: Tatar literature; M. Malikova; mass literature; detective prose; female prose;
Эдэбият
1. Галиуллин Р. Хэзерге татар эдэбиятында "сэяси" детектив жанр Yзенчэлеклэре (Р. Мирхэй-дэров иж,аты мисалында) / Р. Галиуллин // Вопросы крымскотатарской филологии, истории и культуры: сборник научных трудов. Выпуск 7. - 2019. - С. 104-108.
2. Латыйфи Ф. 2002 ел прозасына бер караш. Язучыларнын "Эдэби ел йомгаклары" ж,ыентыгын-нан / Ф. Латыйфи // Казан утлары. - 2003 - № 5. - Б. 137.
3. Маликова М. ©ермэ / М. Маликова // Казан утлары. - 2002. - №11. - Б. 6-86.
4. Миннуллин Ф. Yсеш баскычлары // Миннуллин Ф. Талантлар юлы: Эдэби тэнкыйть мэкалэлэре / Ф. Миннуллин. - К.: Татар.кит.нэшр., 1984. - Б. 210.
5. Хантимерова Г. Теслэр балкышы. Мэдинэ Маликова иж,ат портретына штрихлар / Г. Ханти-мерова. // Казан утлары - 1981. - №. 8. - Б. 136-146.
