CC BY
63ТАСВИРИ ТАБИАТ ДАР ШЕЪРИ ЛОИЦ ШЕРАЛИ
Сулаймонов М. Р.
Инcmumymu забон, адабиёш, шарцшиносй ва мероси xammuu Академияи илмуои Цум^урии Тоцики^он
Табиат саpчашмаи хаёти моддй ва маънавии одамон бyда, даpyнмояи шеъpи шоиpонpо ташкил медихад. Лоик Ш^алй хамчун сyхансаpои мумтози точик даp мавзyи табиат,_тавсифи манзаpахои он ва табиатгаpой миёни шоиpони дигаp чойгохи махсус доpад. У даp эчоди шеъp тамоми неpyи вyчyдашpо ба ^p мебаpад, то табиати зебои диёp даp шеъpи y хyзypи пypобypанг дошта бошад. Лоик даp ашъоpи худ нишон медихад, ки табиатгаpой бахши чyдонопазиpи шахсияти адабии уст: Даp pyи ман ожанги чабини кух аст, Зеpо дили ман pегзамини кух аст [l, с. 282].
Лоик, ки худ табиатан шоиp буд, ба дypyстй даpк rap^ буд ва медонист, ки табиат хyнаpи волои шоиpиpо баpои у бехадаф надодааст. У хамеша даp ашъоpаш мекушад, то pисолати шоиpии хyдpо ба дypyстй ба чо оpад ва мукаддас доштани аносиpи табиатpо ба насли имpyзy оянда талкин намояд: Баp тоpи гусастае дилам месузад, Баp шохи шикастае дилам месузад [l, с. 27G].
Хангоми тахлили байти мазкyp аник метавон даpёфт, ки Лоик шоиpест огоху бедоpдил. Табиатгаpой ва коpбypди yнсypхои табиат сиpфан сypyдани шеъp ва васфе нест, у мехохад бо истифода аз неpyи кавй ва таъсиpгyзоpи шеъp эхсоси поку начибеpо даp вучуди хонандаи хеш бедоp созад. "Танхо Шоиpи асилу халлок часypy чуянда ва фавкулода кодиp аст, ки даp олами шеъp эъчозкоpихо кунаду pохy pB-виш ва сабки эчодии хешpо даpёбад. Лоик аз шумули чунин шоиpон аст" [2, с. l52]. У бешак паёми мазохиpи табиатpо гиpифта, эчозкоpона ба хонандаи хеш меpасонад: Xаp чашмаи хушкида pаги набзи ман аст, X^p сабзаи сухта хати сабзи ман аст [l, с. 27l].
Шоиp хyдpо зодаи даpё ва кухистонии Точикистон медонад, буйи мехpy эътикоди калбй даp сахфаи ашъоpи у pyхy чонpо навозиш каpда, инсонpо ба вачд меоpад ва ба фи^ каpдан водоp месозад:
Кухе ба саpи кухи дигаp саp мондаст,
Гуй ки чу ман ба даpди дил даp мондаст [l, с. 27G].
Тавpе ки шоиp ва мухаккик Лаълчубаи Миpзохасан менигоpад: "Шоиpи хаp замон ва хама замон бе мypочиат каpдан ба табиат шеъp гуфта наметавонад ва ё шеъpе меофаpад ки хушку маъюб аст" [2, с. l6]. Бешак метавон гуфт, ки табиат баpои Лоик манбаи илхоми шоиpона аст. Ишкваpзии шоиp бо pyди Bаpзоб, сачдааш ба кухи Чилмехpоб, таклид аз сабки pyд, омухтани шоиpй аз хypyши даpё ва таъзими у баp замин намунаи боpизи табиатгаpоии Лоик аст. Чунончи: Ман он pyдам, ки андаp pохи тугён, На санги pах на сохил мешиносам. Ман он даpёи пypошyби якpав, Ки танхо шеваи дил мешиносам [l, с. 34].
Даp банди дигаp чунин меоpад:
Равам даp даштхо гаpдам паpешон, Ки хyдpо даp паpешонй шиносам. Ба сад шохобае сад поpа гаpдам, Дили сахти заминpо наpм созам [l, с. 35].
Нуктаи мухиме, ки даp шеъpи пейзажии шоиp вомехypад, хамин аст, ки у мисли аглаби шyаpо худнамой намекунад, истифодаи yнсypхои табиат, ба монанди замин, кух, осмон, даpё ва амсоли инхо даp шеъpи у сиpфан чанбаи тавсифй надоpад, баpъакс кадосат ва нафосати онpо тасвиp месозад:
Эй кух, баpои санги ту чон додем, Садхо саpи нозанин ба кypбон додем. Аз бахpи ту, эй замини меpосии Шаpк, Мо yмpи азизи худ гаpавгон додем [l, с. l7G].
Ин суханхо одй ва шиоpгyна набуда, балки шуълае аз калб ва аъмоки худи шоиp аст, ки аз синаи у забона мекашад. Бо як дунё самимият ва ишку вафодоpй, бо нишони
шу^у сипос аз зодгоx ва миллат ба кулли хонандааш пешниxод мегаpдад. Ч,олибтаpин нyктаpо даp мавpиди маxоpати сyханваpии Лоик адабиётшиноси маъpyф Худой Ш^иф кайд намудааст: «Шоиpи даp сухан моxиp чаpаёни фикpи ^prn^p ва бевоситатаp доpад, маъpифат ва ифода даp ин мавpид билфеъл аст. Маъpифат ва майли эчодкоpй, ки воситаи асосии он сухан аст, бояд тавъам бошанд ва асаpи адабй бояд онxоpо омезиш диxад. Дамин ки яке баp дигаpе баpтаpй xосил каpд, икои хакикй халал мепазиpад. Ба назаpи мо, яке аз шоиpоне, ки даp ин pоx мyваффакиятxо доpад, Лоик мебошад» [5, с. l25]. Даpвокеъ, Лоик Шеpалй аз шоиpони чиpадасти мyосиpи точик буда, тавонистааст бо тасвиpxои ноби шоиpона ва ифодаxои мyшикофонаи манзаpаxои зебои диёpамон pавияи нави шоиpиpо даp самти тасвиpи зебой ва зебоипаpастй ^pñ намояд. «Масъалаи мyxофизати мyxитy атpоф ва истифодаи захиpаxои табий, даp xакикат яке аз пpоблемаxои ^идди^ини асpи мо ба xисоб меpавад. Вазифаи инсон азхудкунии замин ва онpо даp шакли беxтаpинаш баp насли оянда вогузоштан аст. Муносибати гумманистй ба табиат яке аз вазифаxои мyxими назаpиявй ва амалии чамъият мебошад» [З, с. 58].
Шоиp xанyз аз овони ба кавли худ бачагияш ба ин обу хок ва махлукоти табиат меxpи беандоза дошт. Тавpе кайд мекунад: Даp саpи санге xама pyз интизоp, Мешyмypдам тypнаxоpо xаp баxоp. Баччагиям бо катоpи тypнаxо якчо гузашт [l, с. 1З8].
Даp xакикат y тасвиpи замони навpасияшpо даp лаби даpёвy чашмасоpони диёp хело моxиpонавy дилчасп ба калам додаст: Ханда мекаpдам ба суи шаpшаpа. Ханда меомад зи xаp санги даpа -
Баччагиям ханда баp лаб лаб-лаби даpё гузашт [1, с. 1З8].
Решаи шоиpии Лоик аз тухми шоиpони пешин, аз pешаи даpахти кyxани шеъpи фоpсии точикй сабзидаву об мехypад. Дастии y ба ниёгони хеш, ки xама шоиpтабиатy соxибзавк буданд, вобастагии кавй доpад. Мунаккид ва адабиётшинос Юсуф Акбаpзода даp xошияи ин акида чунин менигоpад: «Ин шоиpи навхоста идомаи ниёгон, вале паpваpдаи pyзгоpи пypтакопyю пypчидоли имpyз буда, ба pyйдодy зиндагии кунунй аз даpичаи чашми худ нигаpиста, дидаву шунида ва андyхтаxояшpо тавассути акли даppокy биниши хоси шоиpонааш ба тавpи хеш даp либоси шеъp оpостаю пеpоста ибpоз доштааст» [б, с. 15З].
Шудам пазмони оби чашмасоpон, Равам даp кyxсоpон хона созам. Шавам як лаxза бекайду сабyкpyx, Ба худ як олами афсона созам.
Бисозам чанбаp аз гyлxои сангин, Шиносонам диламpо бо баxоpон. Кунам тазмин чу шогиpди навомуз, Зи шеъpи обдоpи обшоpон.
Нишинам даp лаби даpёи кyxй, Ки омузам аз y даpёдилиpо. Шитобу изтиpоб омузам аз мавч, Бигуям шеъp даp таклиди даpё [1, с. Зб].
Лоик чун зодаи табиати поки Точикистон аст, хyдpо фаpзанди ^xœp медонад ва даp ашъоpаш ин пайванди хyдpо бо оваpдани таpкибxо ва тасвиpxое чун o6u чашмасорон, KOKy^u ca63u дарахтон, гyфmорu дарё, rneou осмонбут duëp ва Fайpа тасвиp месозад:
Шавам баp кyллаxо xамсаp, ки шояд, Биомузам таpики саpфаpозй. Ба пои кyxxо таъзим оpам, Биандузам бисоти бениёзй [1, с. Зб].
Чунин тасвиpxои ба табиат бахшидаи Лоик хело зиёданд, ки наметавон даp доиpаи як макола аз xамаи он ном бypд ва ин далелxое, ки тавонистем гиpд оваpем, худ кофианд, то Лои^о ба унвони яке аз бyзypгтаpин шоиpони поpсигyй, дyстдоpи мyxити зист ва таpFибгаpи зебой миёни шоиpони ватанй ва хоpичй шиносем: Басо шеъpи таpи дунё бувад андаp лаби даpё, Ало, шеъpи таpи даpё, маpо ту зинда хоxй дошт! [1, с. 95].
Ба кавли мухдккик ва адабиётшинос Чдмолиддин Саидзода: «Факат мухдккике пурмояву пурмутолиа ва лоикних,од метавонад, ки ба сарчашмах,ои фикрии шеъру андешаи у рох, ёбад ва бидонад, ки устод Лоик чй гуна шоире таъсирпазир ва дар ин шева нотакрор будааст» [4, с. 102].
Ба ин тарика, тасвири табиат ва зебоих,ои он дар шеъри устод Лоик дар дигар шаклу маънй мунъакис гардидаанд, ки хонандаи нуктасанч ба осонй сарриштаи тафаккури шоирро ба даст оварда метавонад.
Адабиёт:
1. Лоик Шералй. Ману дарё //Лоик Шералй. - Душанбе: Адиб, 1991. - 300 с.
2. Мирзохдсанов С. Хусни табиат дар шеъри сабки хуросонй // Лаълчубаи Мирзохдсан. -Душанбе, 2010. - 164 с.
3. Мухдббатов Х. Инсон ва сарватхои табиат // Х. Мухдббатов. Табиати табиат. - Душанбе, Адиб, 2012. - 342 с.
4. Ч,амолиддин Саидзода. Шеъри Турсунзодаву ин обшорон зинда бод! // Ч,амолиддин Саидзода. Турсунзода ва Лоик. - Душанбе: Адиб, 2010. - 160 с.
5. Шарифов Х. Шоир ва шеър // Х. Шарифов. Мазмун ва шакл дар шеъри имрузаи точик. -Душанбе: Адиб,1988. - 216 с.
6. Юсуф Акбарзода. Шеъру шоир аз нигохи Лоик Шералй // Боргохи сухан.-М., 2003. - 203 с.
ОТРАЖЕНИЕ ПРИРОДЫ В ПОЭЗИИ ЛОИКА ШЕРАЛИ
В статье рассматривается проблемы отражения природы и красоты в поэзии Лоика Шерали. Автор, на основе поэзии Л. Шерали и исследование некоторых литературоведов, попытался показывать место отражение природы и красоты в сочинениях Л. Шерали, и приходит к выводу, что поэт имел большой талант в области отражения природы и красоты.
Ключевые слова: стихотворение, отражение природы, родник, гора, эстетика, Лоик Шерали.
THE DESCRIPTION OF NATURE IN THE POEMS OF LAIQ SHERALI
The article deals with the reflection of the nature and its beauties in the poems of Laiq Sherali. The author tried to reveal the meaning of the poems of Laiq in this issue. Seems that the poet had an aesthetic interest and wrote his poems based on this feelings.
Keywords: poem, description of the nature, spring, mountain, aesthetic, Laiq Sherali.
Сведения об авторе: Сулаймонов Мухдддин Рачабович, аспирант Института языка, литературы, востоковедения и письменного наследия имени А. Рудаки Академии наук Республики Таджикистан, e-mail: mr.muintj@mail.ru
About author: Sulaymonov Muhiddin, post-graduate student of the Institute of Language, Literature, Oriental studies and Written heritage named after A. Rudaki of the Academy of Sciences of the Republic of Tajikistan
МАФДУМИ ВАТАН ДАР АШЪОРИ ХАЛИЛУЛЛОД ХАЛИЛИ
Цаннатмир С.
Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни
Мавзуи ватан ва диёр дар ашъори шоирон мавзуи чадид набуда, онро шоирони зиёде бо эх,соси хеш нисбат ба Ватан дар риштаи тах,рир даровардаанд. Халилй низ дар бораи заррае аз хоки Ватан ва шах,рх,ои Ватан, чун Кобул, Балх, Бадахшон, Хирот, Кдндах,ор ва Панчшер ашъори зиёде сурудааст. Ватан дар ашъори Халилй чойгохи воло ва вижа дошта, ба хусус дар ашъори пас аз хдчрати Халилй сузу созу дигар эх,сосотро мебинем. Халилй вакте пас аз инкилоби хдфти савр кишварро гарки хун мебинад бо шигифтй фарёд мекашад:
Ин хоки тар ба хун шуда мотамсарои кист? В-ин мурги паршикаста дили бенавои кист? Чун аждах,ои гурсуна дажх,ои охднин, Бамб^ои маргбор ба са^ни фазои кист? [4, с. 253]
