Научная статья на тему 'AN EXPRESSION OF NATIONAL SELF-KNOWLEDGE IN THE MASNAVI OF "SHAHRIYORNAMA" OF S. AYUBI'

AN EXPRESSION OF NATIONAL SELF-KNOWLEDGE IN THE MASNAVI OF "SHAHRIYORNAMA" OF S. AYUBI Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
62
9
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
НАЦИОНАЛЬНАЯ ИДЕНТИЧНОСТЬ / СТИХОТВОРНАЯ ФОРМА С ПАРНОЙ РИФМОВКОЙ ПОЛУСТИШИЙ / СОВРЕМЕННАЯ ЛИТЕРАТУРА / ЕДИНСТВО / НЕЗАВИСИМОСТЬ / СТИХОТВОРЕНИЕ

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Хафизов Темур

Автор в своей статье отмечает, что в данном произведении показана судьба славных сынов нации, их достижения и неудачи в рассматриваемый исторический период. Через зеркало современности анализируются исторический путь и миролюбивые традиции народа, которые должны обеспечить преемственность поколений и оставить после себя целеустремленную молодежь. Молодежь, которая поведет мир в нужном направлении, повернет его в нужное русло и оградит от всевозможных бед и катаклизмов, от которых так устало человечество.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ВЫРАЖЕНИЕ НАЦИОНАЛЬНОГО САМОЗНАНИЯ В МАСНАВИ "ШАХРИЁРНАМЕ" С. АЮБИ

The author shows the destiny of famous sons of the nation, their achievements and failures during the historical period. He analyzes the historical path of peaceful traditions of the people to ensure the succession of generations and leave behind a purposeful youth through the mirror of the modernity. Young people, who lead the world in the right direction, turn it back on outlet and to protect against all kinds of disasters catastrophe from which humanity so tired.

Текст научной работы на тему «AN EXPRESSION OF NATIONAL SELF-KNOWLEDGE IN THE MASNAVI OF "SHAHRIYORNAMA" OF S. AYUBI»

MUHAMMAD SODIQKHOJA GULSHANI AND DEVELOPMENT PROCESS OF SCIENTIFIC

AND LITERARY PROSE STYLE OF BEGINNING OF THE TWENTIETH CENTURY

Muhammad Sodiqkhoja Gulshani Bukhoroi is one of the prominent Tajik science and literature of the early twentieth century, which belonged to the pen poems and prose work "Tarikhi Humoyun." In this article, on the example of the treatise "Tarikhi Humoyun", Gulshani shows the trend of development of scientific and literary styles of the early twentieth century prose and the role of the writer in the development of simple prose styles of the era, which became the foundation for the development of scientific and literary styles of modern Tajik prose.

Keywords: poetry, prose, scientific and literary style, Arabic borrowings, dialect, Russian borrowing.

Сведения об авторе: Бобокалонова Р., старший преподаватель кафедры методика преподавания таджикского языка и литературы Таджикского государственного педагогического университета имени С. Айни, е-mail: hamroev.1989@mail.ru

About author: Bobokalonov R., senior lecturer of the Tajik language and literature teaching methodology, Tajik State Pedagogical University named after S. Aini

БОЗТОБИ ^УВИЯТИ МИЛЛИ ДАР МАСНАВИИ «ША^РИЁРНОМА»-И С. АЮБИ

Хафизов Т.

Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айнй

Мавзуи хувияти миллй дар шеъри муосири точик мавзуи нав нест, зеро аз огози шаклгирии шеъри муосири точик то замони тахаввули он мавзуъхои Ватан, Точикистон, сангу кух, катраи об, замини диёру забони точикй, тасвири симои Рудакй то Махдум Ахмади Дониш ва шиква аз ходисоту чабри таърих то хасрати Самарканду Бухоро хама ифодагари хувияти миллй буданд, ки он ба таври барчаста дар шеърхои устод Садриддин Айнй, Лохутй, Пайрав Сулаймонй, Хабиб Юсуфй, Мирзо Турсунзода, Мирсаид Миршакар садо дода, ин тамоюл баъдан дар назми солхои шасту хаштодуми асри ХХ дар шеърхои Муъмин Каноат, Еоиб Сафарзода, Лоику Бозор, Хабибулло Файзулло, Еаффор Мирзо, Гулрухсор, Мастон Шералй, Кутбй Киром, Гулназар, Саидалй Маъмур, Шохмузаффар Ёдгорй, Хакназар Еоиб, Мухаммад Еоиб, Сафармухаммад Аюбй ва дигарон садои баландтар додааст.

Ин навъи шеърхои рухи миллй дошта дар накди шеър бо унвонии лирикаи гражданй мавриди арзёбй карор дода мешуд. Масалан, шоири шахир Мастон Шералй хуввияти миллии хешро дар шеъри «Ватан» чунин ифода намудааст: Ватанам як нафас аз ёди ту фориг нашавам, Форигй дар рахи ту мехри туро бохтан аст. Беватан нест, гарибе, ки кунад ёди Ватан, Дар ватанбудаи бе ёди Ватан беватан аст [2, с. 4].

Лоик низ мегуяд:

Ёрон хама чо, вале Ватан дар якчост, Хар санги Ватан ба мисли хайкал зебост. Олам хама чо азиз, лекин бар ман, Модар яктост, Точикистон яктост [1, с. 18].

Манбаи илхоми Сафармухаммад Аюбй дар мавзуи Ватан ва ватанхохй баъдан дар замони истиклоли миллй хамон шеърхои ватанхохии устод Садриддин Айнй то шоирони насли хеш буд. Ба кавли мунаккиди точик А. Сатторов: «Зотан дар шеъри ин ё он шоир такрор ёфтани образу мазмунхои асари адибони дигар равост. Вале хатман ба шарте, ки муаллифони баъдина ин образу маънихоро айнан не, балки ба вазифаи дигар, бо тобиши дигар ва дар мавриди дигар истифода барад» [3, с. 80].

Сафармухаммад Аюбй хамчун шахсияти барчастаи эчодкор аз солхои 70-уми асри 20 то вопасин лахзахои хаёташ хамчун мухофизи содики халку ватани хеш, некмазхару равшанзамир, сарояндаи сулху салох ва дарду армонхои мардум буданд. Ба кавли Садрй Умар: «Сафармухаммад Аюбй ба майдони шеъру шоирй бо кадамхои устувор омад. Бо як гуруру неруи бузурги чавонмардй аз бахри гундоштани сарвати моддй гузаштаву рохе барои човидон, аз пайи талоши сарвати маонй, интихоб кард. Орзуи

шоиpи ху6 шyданpо даp дил мепаpваpид». Ин маънй даp мачмуаи ашъоpи шоиp -«Шохаи баpк», ки соли 1988 ба табъ pасида 6уд, ифода ёфтааст: Гаp шоиpи ху6й, гами халк аст гамат, Бинмой каноат ба хама бешу камат. Чун нуктаи маpказй, ки доpад паpгоp, Бошад, ки чахон чаpх занад даp каламат.

Аз мачмуахои аввалинаш «Гули гандум» (1980), «Рохи сафаp» (1983), «Шохаи баpк» (1988), «Фалаки pоFй» (1990) ва то дpаммаи «Фишоp» (1984) ва ашъоpи даp давpони истиклол нашpгаpдидааш Сафаpмyхаммад Аюбй кадам ба кадам бо чодаи шеъp пеш pафт, мушкилоти сафаp ба шахpи сyханpо тоpафт бештаp эхсос каpд, баёнаш сyфтатаp, тасвиpхояш зиндатаp, мантики каломаш кавитаp гаpдид.

Даp бадали зиёда аз 40 соли шоиpии хеш баpои халку механи худ коpи хайpи зиёдpо ба сомон pасонд. Бо ашъоpи чаззобу дилангез ва панду андаpзхояш калби маpдyмpо ба зиндагй моил намуда, хонандаашpо ба омузиши илму захматнописандй, накyкоpй, зебоипаpастй ва ишки пок хидоят каpд. Хизматхои устод даp чодаи шеъpy шоиpй ва таpбияи адибони боистеъдоди доиpаи адабии Хатлонзамин бесобика аст.

Сафаpмyхаммад Аюбй аз кадамхои аввалини коpи эчодй ба дунёи шинохти Ватан ва аpзy тули он бо кадами yстyвоp воpид гаpдид.Тахлилy баppасии ин гуна ашъоp аз чанд чихат, хосса, аз лихози давpахои гуногуни эчодиёти y имконпазиp мебошад. Ашъоpи ватанхохии давpаи аввали эчодиёти Сафаpмyхаммад Аюбй даp солхои 70-80-уми асpи ХХ зинахои нахустини тафаккypи адабии ypо нишон медиханд, ки доpои хислату хаpактеp ва назаpи сода буда, аз самимияти гyфтоp ва баён саpшоp аст. Аз мутолиаи ашъоp ва осоpи Сафаpмyхаммад Аюбй баpмеояд, ки y чун шоиpи тавоно ва баpкамол анкаpиб даp тамоми ашколи шеъpй ва анвои жанpхо эчод каpдааст.

Маснавии «Шахpиёpнома» номаи мехpy садокати Аюбй ба Точикистони азиз ва Саpваpи он аст. Ин маснавй даp бахpи Хдзачи мусаддаси солим навишта шудааст ва аз 468 мисpаъ ибоpат мебошад. Аз ин маснавй Аюбиpо чун мунодии сулху дустй ва шоиpи вахдатсаpо тасаввyp мекунем:

Надод y покии гавхаp ба ногавхаp, Надод y шавкати pахбаp ба ноpахбаp, Биpафт y хаp кучо даp чустучуи дуст, Халоикpо pасонид то ба куи дуст [5, с. 122].

Kдхpамони асосии маснавии «Шахpиёpнома» Саpваpи халк аст ва шоиp ба даp симои Саpваpи халк начотбахши миллатpо тасвиp каpдааст: Худо баp Саpваpи мо куввати тан дод, Ки Саpваp хастии хyдpо ба механ дод, Зи байни хаp ду чабха бypд сангаppо, Кушод огуши чону pавзани танpо. Баpодаppо ба пахлуяш ба коp оваpд, Ба дилхо хисси мехpy ифтихоp оваpд. Хдо он коpе, ки Саpваp бо нигохаш каpд, Натонад сад хазоpон бо силохаш каpд [5, с. 137-138].

Сафаpмyхаммад Аюбй даp мyшкилтаpин pyзхо чун дигаp адибони миллат бо камоли масъулияти ватандоpй бо таpFиби андешахои сyлхпаpваpонаи Саpваpи давлат паpдозад, баpои сулху вахдат, истикpоpи сулх, мyаppифии шахсияти Саpваpи давлат ба воситаи адабиёт даp чомеа хизмати шоистаеpо анчом дод. Ба андешаи адабиётшинос Ш. Солехов: «Баpобаpи ба имзо pасидани созишномаи истикpоpи миллй шоиpони точик муждаи сyлхpо чун тамоми маpдyми кишваp ба хушнудй истикбол намуданд ва мypFи илхомашон дyбоpа ба хониш даpомад. Даp шеъpи мyосиpи точик то соли 1997, яъне то имзои Созишномаи умумии истикpоpи сулх ва pизояти миллй як pyхияи маъюсй ва ноумедй, адами эътимод ба фаpдои миллат ва кишваp хyкмфаpмо буд [4, с. 172].

Дамин андешаpо адабиётшинос Мухаммадчон Шакypй даp маколаи «Шеъpи худшиносй ва худшиканй» [7, с. 434-454] ба тавpи хеле муфассал баён намудааст. Аз мазмун ва таъpихи эчоди маснавии «Шахpиёpнома» баpмеояд, ки Сафаpмyхаммад Аюбй то имзои Созишномаи умумии истикpоpи сулх ва pизояти миллй pyхияи маъюсй ва ноумедй надошт, балки аз лахзаи интихоби Эмомалй Рахмон ба хайси Саpваpи давлат мypFи илхомашон дyбоpа ба хониш даpомад, то имзои Созишномаи умумии истикpоpи сулх ва pизояти миллй даххо шеъpе, ки мазмуни хувияти миллй ва ватанпаpастиpо доштаанд саpоид.

Агаp ба шеъpхои ватанхохии адибони мyосиpи точики солхои 80-90-уми асpи ХХ назаp афканем, мебинем, ки даp шеъp даp баpобаpи Ватан мафхуми «миллат» низ аpзy тул пайдо каpдааст, аммо аз саpгахи истиклоли миллй то имpyз мафхуми «худшиносии таъpихии шахс» ва падидахои гуногуни он даp шеъpи замони истиклол мавкеи калон ишгол намуда истодааст.

Даp маснавии «Шахpиёpнома» шоиp худшиносии таъpихии шахсиятpо даp симои кахpамони асосй - Саpваp чунин тасвиp намудааст: Хуш он калбе, ки доpад мисли y дилбанд, Хуш он кавме, ки доpад мисли y фаpзанд. Ваpо бо давлати мо rap Худо додаст, Худоё, давлати мо худ худододаст. Дам Исмоил буду хам Hасp мисли y, Бизояд хок даp дах асp мисли y [5, с. 142].

Сафаpмyхаммад Аюбй хамчун адиб даp катоpи дигаp адибон андешахои сyлхофаpинии хешpо тавассути шеъp пайваста ба гуши хамватанони хеш такpоp каpд, маpдyмpо, гypyххоpо ба сулху вахдат ва коpхои ободонию созандагй даъват каpд ва баpчастаpин намунаи ашъоpи вахдатсаpой ва хувияти миллй доштааш хамин маснавии «Шахpиёpнома» мебошад.

Даp маснавии «Шахpиёpнома» даp катоpи талошхои кахpамони асосй баpои сyлхофаpй ва тахкими миллй, иpодаи yстyвоpи халк, матонати модаpон, шучоати фаpзандон ва золимии гypyххои хиёнаткоp ва нобудсозии абаpмаpдони миллат чун Осимию Минхочи Fyлом то шикасти дyмбpаи Одинаи Дошим аз дасти кypдилон тасвиp ёфтааст. Шоиp ба воситаи кахpамони хеш маpдyмpо ба якдигаpфахмй ва бедоpдилй даъват менамояд:

Мухиби хамдигаp бошед, ай маpдyм, Дамикдоми башаp бошед, ай маpдyм. Мухаббат боядо баp халку баp кишваp, Набошад аз мухаббат даp чахон хyштаp [5, с. 128].

Дамчунин даp маснавии «Шахpиёpнома» тасвиpи хаводиси pангини айёми гузашта, ашхоси таъpих, фаpхангй ва мазхабй, pамзхои таъpихивy асотиpй низ чойгох ёфтаанд, ба монандй «Чун Myco синаи дарё дарида рафтан» [5, с. 22], «Чу Исо бол бикшоду парида рафтан» [5, с. 122], «пари коу ба фирдавси Яман надодан [1, с. 127], «мухаббат бишканад садди Сикандарро» [5, с. 128], «Туфони Нуу», «Мансури %аллоц» [5, с. 136].

Дамин коpбypди обpазхои таъpихй даp маснавии «Шахpиёpнома» ва соиpи осоpи шоиp бозгуи он аст, ки Сафаpмyхаммад Аюбй, ки аз таълим ва омузиши мактаби адабии шyаpои гузашта ба чодаи эчодй кадам гузошта, даp тамоми маpхалахои эчодиаш пайваста ба адабиёти классикй py оваpда, аз тачpибаи эчодии шоиpони гузашта, ба вижа шахpиёpноманависон ва маснавигуён даp офаpиниши маснавии «Шахpиёpнома» мохиpона истифода бypдааст: Бинозам ин Ватанpо фазли айём аст, Ки тифли мактабаш Саъдиву Хайём аст [5, с. 136].

Сафаpмyхаммад Аюбй аз шyмоpи шоиpони сохибистеъдод мебошад, ки ба зехну забони маpдyм pох ёфтааст ва ашъоpаш, ба вижа сypyдахояш, ба эчодиёти шифохии маpдyм омезиш ёфта, боз хам дилчасптаpy маpFyбтаp гаpдидааст.

Ба андешаи адабиётшинос Н. Салимов: «Андешаи шоиp будан нахуст ба ибтикоpоти шоиp пайванд мегиpад ва ин икдомоти мабнй баp тоза гуфтану офаpидан метавонад таассyp ва тасаввypи навеpо даp маъpифати шеъp хастй бахшад ва бегумон имpyз хам бо он талошхое, ки даp шеъpи мyосиpи точик ба зyхyp pасидаандy меpасанд, метавон ин назаpияpо тахаккук бахшид» [6].

Даp маснавии «Шахpиёpнома» такдиpy кисмати фаpзандони азизу шаpифи миллат бештаp тасвиp ва pохи таъpихивy анъанахои сyлхофаpй аз назаpи фахмишу биниши имpyз даpк шудаанд. Ин имконият дод, ки тачpиба ва сабаки таъpихии зиндагй бо вокеаю ходисоти имpyз васл шуда, даp ин замина мохияти вокеаю pyйдоди зиндагии кунунй ва пешомади халку кишваp дакику сахех даpк ва таъйину ташpех гаpданд.

Адабиёт:

1. Лоик Ш. Сохилхо - Душанбе, Ирфон -1972.с [1,18].

2. Мастон Ш. Борони сабз // Садои шарк.-1982.-№3. с [2-4].

3. Сатторов А. Нуктаи пайванд-Душанбе, Ирфон.-1982.-240 с.

4. Солехов Ш. Адабиёт ва истиклол-Душанбе, Ирфон.-2008

5. Саидмурод Ф, Кароматуллохи М. Ру ба офтоб.Мачмуа,Адиб,2002,216с

6. Шакурй М. Нигохе ба адабиёти точики садаи бист.- Душанбе: Пайванд, 2006. 434 с.

ВЫРАЖЕНИЕ НАЦИОНАЛЬНОГО САМОЗНАНИЯ В МАСНАВИ «ШАХРИЁРНАМЕ» С. АЮБИ

Автор в своей статье отмечает, что в данном произведении показана судьба славных сынов нации, их достижения и неудачи в рассматриваемый исторический период. Через зеркало современности анализируются исторический путь и миролюбивые традиции народа, которые должны обеспечить преемственность поколений и оставить после себя целеустремленную молодежь. Молодежь, которая поведет мир в нужном направлении, повернет его в нужное русло и оградит от всевозможных бед и катаклизмов, от которых так устало человечество.

Ключевые слова: Сафармухаммад Аюби, национальная идентичность, стихотворная форма с парной рифмовкой полустиший, современная литература, единство, независимость, стихотворение.

AN EXPRESSION OF NATIONAL SELF-KNOWLEDGE IN THE MASNAVI OF "SHAHRIYORNAMA" OF S. AYUBI

The author shows the destiny of famous sons of the nation, their achievements and failures during the historical period. He analyzes the historical path of peaceful traditions of the people to ensure the succession of generations and leave behind a purposeful youth through the mirror of the modernity. Young people, who lead the world in the right direction, turn it back on outlet and to protect against all kinds of disasters catastrophe from which humanity so tired.

Keywords: national identity, poetic form with the pair rhyme hemistiches, modern literature, unity, independence, a poem.

Сведения об авторе: Хафизов Темур, соискатель кафедры таджикской литературы Таджикского государственного педагогического университета имени С. Айни, e-mail: baqoi@mail.ru

About author: Hafizov Temur, applicant of Department of Tajik Literature of Tajik State Pedagogical University named after S. Aini

Х,АЧ,ВУ ТАНЗ ДАР ТАФАККУРИ БАДЕИИ У. КУ^ЗОД

Асоева П.

Донишгоуи миллии Тоцикистон

Дачву танз аз чумлаи шаклхои хоси тасвири вокеияти зиндагй мебошад, ки он дар адабиёти точикй суннатхои пургановати кадима дорад. Зухури ин падидаи хунарии адабиётро аксари мухаккикон марбути эчодиёти шифохии халк ё фолклор донистаанд, ки ин бесабаб нест. Зеро латифа, ривоят ва киссахои хачвию танзомезро дар фолклори аксари халкхои чахон пайдо кардан мумкин аст.

Дар адабиёти точикии замони мо шевахои тасвири хачвию танзомез дар осори С. Айнй, А. Дехотй, С. Чдвхаризода, М. Аминзода, Р.Чдлил ва дигарон ривоч дошт. Киссаи танзомези устод Айнй «Марги судхур» хамчун шохкории ин навъи адабй эътироф шудааст. Дар инкишофи шевахои хачвнависй дар адабиёти точикй накши мачаллахои «Мулло Мушфикй», «Калтак» ва махсусан «Хорпуштак» хеле калон аст. Аз хачвнигорони баъдй Ф.Мухаммадиев, Д.Содик, С.Еанй, Б.Еанй, Б.Расо ва дигарон махз аз дастпарварони хамин мачаллаи як замон хеле баэътибори кишвар буданд.

Чунонки ишора гардид, У. Кухзод хам як муддат дар хамин мачалла кор карда, аз устодоне мисли Ф.Мухаммадиев махорати хачвнигорй омухта аст. Бехуда нест, ки асархои аввалини нависанда бештар иборат аз хикояхои хурди хачвй буданд. Ба андешаи мо назари танкидии Кухзод хам махз дар хамон давра ва дар колабй асархои

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.