CC BY
3МЕСТО ДВУСТИШИЕ В ТВОРЧЕСТВЕ ЛОИКА ШЕРАЛИ
Автор анализирует творчества знаменитого таджикского поэта Лоика Шерали, а также исследует вклад поэта в развитие жанра двустишие в современной таджикской литературе. В данной статье двустишие в творчестве Лоика исследовано с позиции содержание, а также с позиции его построения. По мысли автора, поэт хорошо использовал в своем творчестве этот жанр стихотворения, где в дальнейшим использовали молодые таджикские поэты.
Ключевые слова: Лоик Шерали, современная таджикская литература, стихотворение, двустишие.
THE PLACE OF QUATRAIN IN CREATIVE WORK OF LAIQ SHERALI
The author have analized the works of well-known Tajik poet Laiq Sherali and determined his role in development of quatrain in Tajik Modern Literature in this aerticle. The quatrain is considered both from the point of content and structure. According to the author the poet could reach the acme of perfection in discovery of quatrain anf the further poets are followed him.
Keywords: Laiq Sherali, Tajik Modern Literature, poem style, quatrain.
Сведения об авторе: Рахимов Холмахмад Баротович, старший преподаватель кафедры методики и начального образования Таджикского государственного педагогического университета имени С. Айни, e-mail: smobarakian@gmail.com
About author: Rahimov Kholmahmad, senior teacher of chair of methods and primary education, Tajik State Pedagogical University named after S. Aini
УСУЛИ ТАСВИРОФАРИНИ ВА МАЪНИОФАРИНИ ДАР ШЕЪРИ
ХАЛИЛУЛЛО^И ХАЛИЛИ
БеурузН.
Донишкадаи давлатии забонуои Тоцикистон ба номи С. Улугзода
Шеъри устод Халилуллохи Халилй, хамон гуна ки аз лихози мухтаво ва дарунмоя ганй ва арзишманд аст, аз лихози меъёрхои хунарй ва зебоишинохтй низ дар шеъри муосири форсй барозандагихои худро дорад. Дар ин бахс оид ба чигунагии усуле, ки шоир дар офариниши тасвир, яке аз унсурхои созандаи шеър, ба кор бурдааст, сухан меравад.
Мавчудият ва зарурати «тасвир» дар шеър, ки Шафеъии Кадканй онро «унсури маънавии шеър» медонад [4, с. 2], на танхо дар адабиётшиносии муосир матрах мебошад, балки шуморе аз донишмандон ва шеършиносони пешин чун Абуалии Сино ва Хоча Насируддини Тусй низ бар он таъкид дошта, дар канори вазн ва кофия мухайял будани шеърро мухим донистаанд. Чуноне ки Абуалии Сино дар таърифи шеър гуфтааст: «Шеър сухане аст хаёлангез, ки аз акволи мавзун ва мутасовй сохта шуда бошад ва аъроб кофияро бар шеър лозим шумурда, лекин аз назари мантикиён шеър хаёлро бармеангезонад ва онро мешуронад» [3, с. 27]. Хоча Насируддини Тусй низ афзун бар вазн мухайял будани шеърро аз назари мантикиён лозим пиндошта дар ин хусус гуфтааст: «Шеър ба наздики мунтикиёни каломи мухайяли мавзун аст ва дар урфи чумхур каломи мавзун ва мукаффо» [1, с. 68]. Албатта, ин гуна оро ва ибрози назархо дар робита бо шеър бар мегардад ба дидгоххои Арасту дар ин замина.
Адабиётшиносон ва нокидони муосир низ унсури хаёл - «сувари хаёл»-ро дар шеър мухим ва асосй дониста, шуморе аз онхо «тасвир»-ро асоситарин унсури шеър мешуморанд. Доктор Шафеии Кадканй шеърияти шеърро дар унсури хаёл мебинад ва таърифи хаёлро аз назари нокидони фарангй чунин ироа медорад: «Бо таваччух ба ин ки имож ё хаёл унсури аслй дар чавхари шеър аст ва тахайюл бозгаштан ба хаёл ва имож аст, бубинем нокидон фарангй чй таърифе аз имож ё хаёл доранд: Ди Луис дар китобе, ки вижаи имож ё хаёл пардохтааст, мегуяд: дар соддатарин шакли он «тасвир»-е аст, ки ба кумаки калимот сохта шудааст: як тавсиф ё сифат, як истиора, як ташбех мумкин имож биёфаранд ва бар руи хам мачмуаи он чиро, ки дар балогати исломй дар илми баён матрах мекунанд, бо тасрифоти метавон мавзуъ ва заминаи имож донист, зеро мачоз ва сувари гуногуни он ва ташбех, аркони аслии хаёли шеъре хастанд ва дар шеъри хар забоне чавхари шеър баргаштан ба хамин масъала аст...» [4, с. 9]. Хдмчунон
вай даp pобита ба аpзиши хаёл ва нак;ши он даp шаклгиpии падидае ба номи шеъp назаp ва боваpи хyдpо чунин баён намyдааст: «^rap аз аносиpи фаннй ва зоxиpии шеъp бигзаpем, заминаи маънавии шеъppо метавон бад-ин гуна мавpиди баxс к;аpоp дод, ки xаp тачpибаи шеъpй xосили отифа, ё андеша, ё хаёле аст ва бе хаёл ва неpyи он, xe4 кадом аз он ду yнсypи кдблй наметавонад созандаи шеъp ба маънои вок;еии калима бошад, яъне... xyнаp вак;те чилва мекунад, ки хаёл ва баён xy^pñ даp коp бошад» [4, с. 24].
Бо он ки бештаpи адабиётшиносон сyваpи хаёл - «тасвиp»-pо yнсypи асоси даp шеъp дониста, чавxаpи шеъppо даp он мебинанд, аммо «тасвиp»-pо падидаи мyбxам ва таъpифнопазиp мехонанд: «.Бо ин xол xанyз даp накди имpyз ду истилоxи тасвиp ва тасвиpпаpдозй (Imgery) xyзypи чашмгиp доpанд. Даp таъpихи накд ва балогат бо он ки истилоxи тасвиp даp шyмоpи мyтадовилтаpин мyсталиxот буда ва бо он ки таъоpифи мутааъдид ва мутанаввеъ аз он сypат додаанд, аммо xамчyнон таъpиф нопазиp мондааст» [6, с. 38]. Ба боваpи донишманди мавсуф тасвиp ибоpат аст: «Аз xаp гуна тасаppyфи хаёлии забон ва ин таъpиф xам даp балогати суннатй ва xам даp накди чадид пазиpyфта шудааст. Умуман истилоxи тасвиpпаpдозиpо баpои куллияи коpбypдаxои забони мачозй ба ^p мебаpанд. Даp ин мафxyм тасвиp ибоpат аст аз xаp гуна коpбypди мачозии забон, ки шомили xама саноъат ва тамxидоти балогй аз забили ташбеx, истиоpа, мачоз, киноя, муболига, талмеx, астypа, исноди мачозй, ташбеx, xисомезй, паpадокс ва гайpа мешавад» [6, с. 44].
Бо даp назаpдошти оpо ва дидгоxxои аpyзиён ва адабиётшиносони мyосиp шеъpи Халилй посдоp, xовй ва xомили тамоми аpзишxо ва аpзишномаxои зебоишинохтй буда, олитаpин ва нобтаpин андешаxои ичтимой ва мазоxиp фаpxангй ва табииpо бо тасовиp ва пиpояxои адабй ба гунаи шевову pавон ба хонандагон ва алокдмандони шеъp ва xyнаpаш пешкаш намудааст.
Шоиpони тавоно, xyнаpманд ва боpисолат xангоми гузиниш ва офаpиниш тасвиp хyдpо побанд ба усуле медонанд, ки бо мypоот намудани онxо иpоа ва инти^оли андеша ва паём ба ва^и некyтаp сypат мегиpад. Устод Халилй xамчyн шоиpи xyнаpманд ва низ коpозмyда даp xангоми офаpиниши тасвиpxои адабй (зеxнй) yсyлеpо даp назаp дошта, ки даp ин чо ба зи^и мyxимтаpини онxо мепаpдозем.
Як асли мyxим даp шеъpи Халилй аз лщози тасвиpофаpинй содагй ва pавонии омехта бо зебой аст. Бештаp тасвиpxоеpо, ки шоиp баpои баён ва намоиши чилваxои зиндагии фаpдй, падидаxои табий ва pyйдодxои ичтимой ба коp баста, сода ва дyp аз таък;идxои лафзй ва маънавй аст. Даp шеъpи ин шоиpи баландпоя мо тасвиpxои дyp аз тачpибаxои айнй ва зеxниpо камтаp меёбем. Бо он ки Халилй даp асpе мезист ва шеъp месypyд, ки сабки xиндй ва бедилгаpой байни фоpсизабонон маъмул ва мутадовил буд ва ба сypати гyстypда болои шеъpи фоpсй ва падидаxои фаpxангй соя афканда буд, y бо озодандешии фи^й ва xyнаpй (адабй) дyнболаpави ину он нагаpдида, pоxи баpгyзидаашpо даp чиxати шеъpy шоиpй бо pисолати ичтимой ва тавоноии xy^pñ идома дод. У бо xама тавоноии xyнаpй нахост шеъpаш даp xоле аз ибxомот ва тасаввypоте, ки зеxнy андешае pоxи чyстанpо бад- он наёбад, биолояд, тафаннуну фyзyлфypyшй намояд ва тавоноии xyнаpиашpо ба pyхи шоиpонy мухотибонаш бикашад.
У ба хубй медонист, ки иpоаи паём аз таpик;и тасвиpxои печида (бо даp назаpдошти сатxи огоxигиpандаи паёми яъне мухотибонаш) ба инти^оли дypyсти паём осеб меpасонад ва аз ангезандагии он мекоxад ва xатто даp баъзе мавоpид аслан ба хонанда ангеза намедщад. Аз ин py y xамвоpа даp пайи он буд то мавзyоти мyxимми инсонй ва ичтимоиpо бо пиpояxовy тасвиpxои содаву маъмулй бозофаpинй намояд.
Бо таваччyx ба гyфтаxои боло ва бо даp назаpдошти усули содагии омехта бо зебой ва баpозандагй, устод Халилй тасвиpxои адабиpо баp мабнои yнсypxое к;аpоp дода ва тавpи pангомезивy чалолпаpдозй намудааст, ки даp ин зебой ва xyнаpваpзй аз xаp гуна тафаннун, лафзбозй ва дyшвоpфаxмии лафзй ва маънавй ба дyp аст. Ба гунае, ки хонандаи шеъpаш xам даpкy эxсоси зебой ва завк;й менамояд ва xам паёмашpо бо гуши чон мешунавад ва баpангехта мешавад. Усули тасвиpофаpинй даp шеъpи Халилй баp ин поя yстyвоp аст:
Ду абpyи кашида баp чабинаш, Чу моxи нав, ки аз xaM поpа гаpдад. Миёни боpик, аммо на чу мyе, Ки фикp аз чустанаш овоpа гаpдад [7, с. 254].
Дар суннати адабй шоирони форсизабон дар сурудахои ганой барои тасвир ва тачассуми миёни (камари) махбуб ё маъшука ва ё ба таври кул кахрамони онро ба муй монанд карда, онро улгу ва тимсоли зебоии миён карор додаанд, устод Халилй бо баёни интикод гунаи онро музхик вонамуд кардааст. Дамчунон барои намоиши зебоии абрy шоирони кадим онро ба мохи нав ва хилол монанд кардаанд, устод Халилй бо афзудани кайди «пора шудан» ба ин тасвири кухна ва такрориву афсурда ранги тозагй бахшидааст. Тасвирхои аз ин даст чун дахони нукта, гардани оч, нуктаи дил, чохи занахдон ва гайра дар шеъри y накшеву чое надоранд.
Халилй ба хайси як шоири огоху борисолат ва як чомеашиноси ботачриба ва бо дарк ва таваччух ба хостагихо ва ниёзмандихои афроди чомеа ба тарсим, тавсифу тасвири падидахое пардохта, ки бештари афроди чомеаро бар онхо пайванд ва ниёзе будааст. Тасвир дар шеъри y ормонй, зебо ва ангезанда аст, ки хомили паёме бошад. Тасвирхои шеъри устод ба сурати кул армонхо ва паёмхои ахлокй ва ичтимой, дардрхои худ парварида ва ба намоиш гузоштааст. Мухотаби шеъри Халилй гурух, кишри хосе нест, шеъри y барои тамоми табакот ва кишрхои ичтимой (аз шох то гадо) ангезанда, харакатдиханда ва баъзан хам хушдордиханда аст. Шеъри ин шоир огохй аз рамузи хакикат, аз лихози мухтаво ва мафхуми дарбаргирандаи тамоми зебоихо, зиштихо, писандидахо, нописандидахо, пайкорхо ва мехрчуихоест, ки дар чехраи табиат ва пайкори чомеа рунамо гардидааст. У дар омезишу талакии падидахои табий ва мазохири хайати ичтимой тавоноии баланде дорад ва бо чирадастй ва хунарварзии хоссе байни ин фароянд робита эчод намуда ва онхоро ба гунае ба тасвир кашидааст, ки дар канори арзиши ичтимой дорои арзиши хунарй ва баёнй низ мебошанд. Fазали зер баёнгари чунин ормон ва баён аст:
Чашмам зи муаммои чахон духта бехтар, Aркоми бахамхурда наёмухта бехтар. Дар сарв, ки хам гашт, наяфрохта воло, Дар шамъ, ки ларзид, наяфрухта бехтар. Бар пайкари марде, ки на сар дод ба майдон, Aз чодари зан кухнакафан духта бехтар. Мачнун чу сияххайма аз ин дашт фарочид, Гулгун алами лолаи мо сухта бехтар. Aз домани пурашк ба чое нарасидем, Ин гавхари бекадр наяндухта бехтар. Шеър аст матоъе, ки чахонест бахояш, Девони гаронкадри ту наяфрухта бехтар [7, с. 19].
^исме, ки дида мешавад, дар ин газали шоир бо баёни тасвирй ва нумодин мавзуоти ахлокй-ичтимой (матонат, устуворй ва баландхиматй)-ро, ки лозимаи як зиндагии инсонй ва обруманд аст, ба тасвир кашида ва ба намоиш гузоштааст. Дар ин газал шоир бо истифода аз сувари хаёл-«ташбех», «киноя» ва «талмех» ба суханаш гирой ва гармй бахшидааст. Хонанда хам бидуни захмат ва осонй метавонад тасвирхоро бозкушой намояд, ормони шоирро дарёбад ва бо y хамнавову хамсадо гардад.
Aсли мухимми дигар дар офариниши тасвири хунари ва баёни мафхумхои ичтимой бармегардад ба мухити чугрофиёй, шароит ва авзоъ ва ахволи ичтимой ва бинишу гароиши фикрии шоир. Чизе, ки хамвора балогинюн ва нокидон таъкид варзида ва онро дар шаклгирии тасвири хунарй ва баёни фикри шоир мухим ва арзанда тавсиф кардаанд, ба бовари шеършиносон шеъри хар шоир баёнгар ва бозтобидихандаи ахволи мухит, ичтимоъ ва мазохири табий аст, ки шоир дар он зист намуда, парварда шуда ва болои равону андухтахои фикрии y, таъсир гузоштааст. Чуноне ки яке аз донишмандон ва адабиётшиносони муосир доктор Aбдулхусайни Заринкуб дар ин замина гуфааст: «Дар вокеъ, хар шоир бар хасби завку фикри хеш манзарахоеро, ки пеши чашм дорад, ба чизе ташбех мекунад ва хамин аст, ки муъчиби ихтилоф мешавад дар дидахо ва дар сабкхо. Ба илова ташбех хоки аст аз мухити зиндагии шоир ва тачрибаи y. Дар баёни маънии вохиде хар гуянда моддаи ташбехро аз мухити хеш мегирад» [2, с. 95].
Донишманди номбурда барои рушании мавзуъ ба ташбехоти ду шоири араб ишора намуда, ихтилоф дар дидгоххояшонро аз чигунагии бархурди онон бо падидахои мухитй ва ичтимой медонад: «Бале хар шоир аз мухити худ илхом мегирад ва ранги махалй хамин аст. Вакте шеъре аз ибни Муътазро барои Ибни Румй хонданд, ки дар таи
он моxи навpо ташбеx каpда буд ба завpаки симин, ки боpи анбоpи онpо сангин каpда бошад ва даp обаш фypy нишонад. Хонанда Ибни Рyмиpо маломат xам каpда буд, ки даp шеъpи ту ингуна ташбеxот нест. Посухи Ибни Румй бисёp чолиб буд ва xокй аз таъсиpи мyxит. Гуфта буд Ибни Мyътаз халифае аст ва халифазода вакте аз завpаки ну^ай ва боpи анбаp сухан мегyяд, даp вокеъ чизxоеpо васф каpда, ки даp саpои y вучуд доштааст. Аммо ман, ки як шоиpи содаи бенаво беш нестам, ин гуна чизxоpо кучо дидаам, ки ёдашон биёваpам? Даp xакикат, ин заминаи идpоки каблй, даp ташбеx ва xатто даp тавсифи сода заpypат доpад» [2, с. 98].
Вокеан мyxити болои шоиp даp офаpиниши тасвиpи xyнаpй накш ва таъсиpи босазое доpад. X,yнаpманд он чиpо мебинад ва аз он тачpиба доpад, бо тасаpyфоти зеxнй ба xадафи зебоиофаpинй ва чалби мухотаб ва, даp мачмyъ, ба хотиpи асаpгyзоpй бозофаpинй менамояд ва бад - он обу тоби xyнаpй мебахшад. Деч шоиp наметавонад бидуни тачpибаxо ва андyхтаxои айнй ба офаpиниши тасвиp асаpгyзоp ва ангезанда даст ёбад.
Бо даp назаpдошти ин асл офаpидаxои xyнаpй ва тасвиpпаpдозй даp шеъpи y pангy pyхи дигаpе xам доpад, ки ба шеъp ва xyнаpаш гано ва азамат бахшидааст ва он таъсиpпазиpй аз мyxитxо ва фаpxангxои гайpи мyxитy чомеае аст, ки шоиp даp он нашъунамо ёфта ва ба боландагй pасидааст. Сафаpxо ва икоматxои шоиp даp кишваpxо ва диёpxои мухталиф сабаб гаpдида, ки боли хаёлаш бо неpyи бештаp ба паpвоз даpояд ва уфуки гyстypдатаpеpо даpнаваpдад. Даp шеъpи устод Халилй фузун баp тасвиp ва бозтоби масъалаxо, pyйдодxо ва падидаxои маxаллй ва мyxитй, pyхдодxои фаpxанги xамагонй ва чаxонй (xам шаpкй ва xам гаpбй) низ бо баёни тасвиpй ва xyнаpй чилвагаp шудааст. Нуктаи мyxим, чолиб ва аpзанда даp иpоаи тасвиpxое аз ин даст даp каноpи аpзиши зебоишинохтй ва танаввуъи мафxyмxо, даp омезиш ва талфики мавзyъот ва мафxyмy ошноии хонанда бо фаpxангxои мутанновеъ нyxyфта аст. Даp ин тасвиpxо омезиши фаpxанги шаpкй (хypосонй) бо фаpxанги гаpбй ва гайpихypосонй ба суханаш тозагй ва гyстypдагй бахшидааст. Сypyдxои «Лубнон» [7, с. 100], «Мучассамаи озодй» [7, с. 424], «Даp бемоpистони Хдкинсек» [7, с. 298], «Боз даp каноpи Мадитаpона» [7, с. 293], «Шабxои Анкаpа» [7, с. 294] ва шyмоpи дигаp даpбаpгиpандаи мафxyмxо ва тасвиpxое аз ин даст аст.
Яке аз мавpидxое, ки шеъpи Халилиpо баpои хонанда ва пазиpандаи xyнаpаш маxбyбy макбул сохта, pиояти асли конунмандии таносуби шакл ва маъност. Асле, ки шоиp xамвоpа онpо даp назаp дошт ва бо чиддият ва котеъият онpо дунбол менамуд, баp мабнои ин асл, ки баp мегаpдад ба оpои бyзypгони адаби фоpсй, ки гуфтаанд: «Мypочеъи илми баён мулозимат аст даp маънй» [5, с. 22]. Даp ин чо ду нуктаи кобили зикp ва ёд кунй аст: Нуктаи аввал: xам аз назаpи пешиниён ва xам аз диди мyосиpин манбаъ ва маpчаи бештаpи тасвиpxои адабй xамон илми баён аст, ки васоили тасвиpи адабй, чун ташбеx, истиоpа, мачоз, киноя ва нумод даp он гунчонда шудааст. Дувум ин, ки даp ин баxс манзyp аз истилоxи «шакл» мафxyми гyстypда ва фаpогиpи он набуда, балки бештаp сyваpи хаёл ва шаклxои гуногуни он даp назаp мебошад. Устод Халилй баpобаp ва мутаносиби андешаxои ичтимой ва ахлокие, ки мехост онpо даp сухан бипаpваpонад, ба гузиниш ва офаpиниши тасвиpи иpояxои адабй мепаpдохтааст. Чуноне ки вакте мехост шучоат, далеpй ва pодмаpдиpо баpои хонандаи шеъpаш ба намоиш бигзоpад ва баpояш ангезаи таxpик ва истикомат бидиxад, бо забони xy^pñ ва тасвиpй месypyд:
Остонpо остон хоxам гиpифт, Боз кyйpо качpавон хоxам гиpифт. Осмони табъpо оpам ба чУш, Доди худ аз осмон хоxам гиpифт. Даp ситезам бо сипеxpи кинатуз, Аз кафаш pангинкамон хоxам гиpифт. Точи паpвинаш зи саp хоxам pабyд, Каxкашонаш аз миён хоxам гиpифт [7, с. 80].
Ва он гоxе, ки мехоxад мухотаб ва мyхотабонашpо даp чиxати мyбоpиза ба хотиpи озодй ва саpфаpозй баpангезад ва онxоpо ба пуиш ва чаxиш фаpо хонад, паёмашpо бо забони xy^pñ ва тасвиpй чунин пешкаш намудааст:
Ватандоpи далеpи ман, бинозам чашми мастатpо,
Ватан даp интизоpи бозуи кишваpкyшои туст.
Ба хок афган, ба хун таp кун, ба бодаш деx, даp оташ суз,
Aз ин бадтар чй мебошад, ки душман дар сарои туст. Нигохи орзуманди ватан суи ту мебинад, Ки рузи имтихони ханчари чангозмои туст. Зи фарёди туфангат чуз садои хак намеояд, Зи Хайбар то Мадина гушхо вакфи садои туст. Чу зеботар аз ин накше, ки бинад дидаи таърих, Ки ту ханчар ба каф, душман фитода зери пои туст. Худочуй, ватанхохй, сарафрозиву озодй, Ба хуни шерамардон накш бар руи ливои туст [7, с.198].
Вакте мехохад чехраи маъсуму пажмурда ва дидаи ашкбори кудаки ятимро баробари хонанда мучассам созад, бо тасвирхои адабии мутаносиб ва созгор бо рухия ва мазмуни шеъраш месарояд:
Дар чашми ятим ашки хасрат
Чун ахтари субх тобад аз дур,
Он руи чу навгули бахорй
Бошад ба губори яъсу мастур [7, с. 257].
Тасвирхои «ахтари субх» (ашки аз лихози барчастагй ва барозандагй), гули навбахорй (руи аз лихози зебой ва нозукй), ки бо бахрагирй аз санъати баёни ташбех шакл гирифта, ба сурати комил бо мухтаво ва паёми шеър хамхунй ва созгорй дорад. Кдйдхои «тобидан аз дур» ва «пушида дар губори яъс» паёмро расотар ва гиротар сохта аст.
Барои баёни бедавом будани зиндагй, бесуботии рузгор ва гузашти замон, дар худ нигаристан ва ба хештан омадан «оина»-ро, ки намоди бозчуй, бозгуй ва садокату ростй аст, васила карор дода, паёмашро бо зебой ва самимияти хунарй чунин баён ва бозгу намудааст:
Бас рузхо, ки менигарам камтар ойина, То муи худ сапед набинам дар ойина. Тарсам зи хавли дидан ман дар хаво шавам, Гар хамчу мург дошта бошад пар ойина. Пирон замин ба рузи чавонй чй дидаанд, К-ояд кашад ба пирии ман кайфар ойина. Aз айби хеш мардуми ин аср гофиланд, Гуё касе наменигарад дигар ойина. Дар руз айби мо ба рухи мо аён кунад, Гирем агар ба коб зару гавхар ойина... Бо ошнои маънй ва чамъи кутуб чй шуд, Дайф аст агар ту бор кунй бар хар ойина [7, с. 15] .
Дар сурудаи боло шоир барои баёни андешахо ва андухтахои зехниаш ба афзори тасвирй ва тачассумие чун: ташбех, истиора, намод ва гайра тавассул чуста, ба сухани худ зебой ва гирой бахшидааст.
Унсури дигаре, ки нокидону шеършиносони муосир дар шаклгирии шеър онро мухим хонда ва баъзе аз онхо дар набуди отифа, мавчудияти тасвирро ба танхой гайрихунарй ва орй аз ангезандагй ва зебой донистаанд. Чуноне ки яке аз адабиётшиносони муосир доктор Махмуди Футухй дидгох ва бовари худро дар пайванд ба накшу арзиши отифа дар тасвири хунарй чунин баён намуда ва бад-он таъкид варзидааст: «Тасвири хаёл падидае хаст нисфонисф, нимаи инсонй, нимаи табий боз намудеаст аз як холати равонй. Шайъ дар тасовири хаёлй аз фазои моди махсус берун меояд, хаёти маънавй меёбад. Aз ин ру дигар шайъи табий нест ва отифаву шуур ва хаёли инсонро бар души худ дорад. Рухи зиндае дар тасвири хаёлй дамида шудааст». Aрзиши хаёлй дар бораи отифй он аст тахайюле, ки мавчуд бошад, хар чй зебо бошад, то аз бори отифй бархурдор набошад, абадият намеёбад. «Отифа дар тасвир, яъне тарзики рухи инсонй дар ашёъ, яъне тачассуми олоти рухй ва отифй монанди дилхура, гам, ташвиш, шур ва иштиёк, ишк ва нафрат дар ашёъ ва ачзои тасвир, дар ин сурат аст, ки мегуем шайъи табиъй мутафовит аст. Дунармандон аз он ру, ки отифианд, бо таххаюл робитаи амиктар доранд. Офариниши сурати хаёлй мутааллик ба арсаи хунар аст» [6, с. 54].
Доктор Шафеии Кадканй низ накши ду унсури шеър - «тасвир» ва «отифа»-ро дар шаклгирй ва пойдории шеър мухим ва боарзиш дониста, дар ин хусус менависад: «Бояд ёдоварй кунем, ки «хаёл» ё «тасвир» хосили навъи тачриба хаст, ки аглаб бо заминаи
отифй xамpоx аст. Ва нокидони мyосиp аз пайвастагии «имож» ва отифа ба тафсил сухан гуфтаанд ва мутакиданд, ки xаp иможе бояд отифа ва шypе ба xамpоx дошта бошад ва Маклиш баp он аст, ки: отифа агаp даp шеъp вучуд дошта бошад, даp нафаси хаёл (иможxо) нyxyфта аст. Ва агаp даp нафас иможxо набошад, даp миёни ощо, даp таpкиб ва xосили ощост ва Кypyча низ баp он аст, ки шyxyд аз он ч^ат шyxyд аст, ки отифаеpо мучассам мекyнад...хаёлxо, яъне тачpибаxои x^rä, воситаxои интиколи тачpибаxои отифй аст, зеpо гаму шодй ва xаp гуна отифае даp инсон мyштаpак аст, xама кас шод мешаваду xама кас гамгин. Дайpатy шавк ё нафpатy малолпазиpй нест, ки даp шоиpон ба сypати инxисоpй вучуд дошта бошад, онxо аз чизxое сухан мегуянд, ки дигаpон низ даp он замина бо ощо мyштаpаканд, аммо бедоpии ощо даp баpобаpи pyйдодxо, яъне тачpибаxои зеxнии эшон, xамвоpа бо навъи ташхис ва баpчастагй xамpоx аст, ки мо отифаxои хyдpо даp тачpибаxои шеъpи эшон мебинем» [4, с. 17].
Доктоp Маxмyди Фyтyxй бо чиддияту котеъияти бештаpе накш ва чойгоxи отифаpо даp падидае ба номи шеъp нисбат ба тасвиp баpтаpy баpозандатаp тавсиф менамояд ва тасвиpи бидуни отифаpо оpй аз аpзиши xyнаpй ва холй аз ангезандагй медонанд. У боваpи хyдpо даp ин pосто чунин ибpоз намуда аст: «Тасвиpи заpиф авотиф ва эxсосоти шоиp мебошад. Тасвиp замоне xyнаpй аст, ки шyp ва отифаи инсонй даp он нyxyфта бошад, лаззат биёфаpинад. Тасвиpи бе пушутвонаи отифй, бе pyxy сypyд ва гайpиxyнаpй аст.
Даpyни мо саpшоp аз отифаxои мутанокизе xамчyн ишк, нафpат, гам, шодй, яъс (умед, таpс), диловаpй, хашм (pаxм, нил) малол ва гайpа аст, ин отифаxо абадианд, яъне аз огози хилкат то имpyз даp ниxоди xамаи абнои башаp будаанд. Ин отифа xам фаpй аст, xам инсонй ва ом. ^p чи отифаи инсонш^ бошад, даp гyстypдаи васеътаpе аз мухотибон асаp мегyзоpад» [6, с. 48].
Аз ин лщоз шеъpи Халилй даp миёни мyосиpон баpозандагии хyдpо доpад ва шеъpи у саpшоp аз авотифи фаpдй, инсонй ва xамагонй аст. Ба боваpи ман даp офаpиниши тасвиpе, ки оганда ва саpшоp аз боpи отифй ва инсонианд, гаpоишxои даpyнй, чаxоннигаpй, баpдоштxо ва xассос будани устод Халилй даp баpобаpи падидаxо, pyйдодxо ва мафxyмxои маънавии зиндагии инсонй ва аpзишxои ичтимой таъсиpy накши боpиз доштааст. Бо он ки тамоми сypyдаxои устод саpосаp оганда аз тасвиpи отифй ва инсонй мебошад, яке-ду мавpидpо ба шакли намуна аз байни сypyдаxояш накл менамоем:
Аз даpдy алам бисухт чонам, Эй чаpх, бас аст имтщонам. Охиp на зи оxан аст чисмам, Охиp на зи санг устухонам. Диpyз баxоpи оpзy буд, Даp гулшани тан дили чавонам. Имpyз шуда чу ^6p омол, Ман баp саpи кабp навxа хонам... Он кас, ки ба ачз буса медод Диpyз ба хоки остонам, Имpyз ба таънабозй хонад Баp гиpяи зоpи кудаконам [7, с. 120].
Даp сypyдаи боло ва бисёp сypyдаxои дигаp «ман»-и шоиp «ман»-и фаpдй нест, ин «ман» даpбаpгиpандаи xамаи онxое аст, ки даp xолатy вазъияти шоиp каpоp доpанд. Ин паёми xамагонй аст, ки чун шуълаи pахшанда аз андеша ва калами шоиp мечаxад ва xамчyн озаpахши оташ ба хиpмани тоpикандешонy худкомагон мезанад.
Ва ё он чо ки аз дypангиxо ва даp pyъёxо, инсонситезиxо, бемypyватиxо дилаш озypда мегаpдад, абpи андyx хypшеди yмедашpо мепушонад. Бо xасpатy андyx фаpёд мезанад ва садои даp гулу хyфтаашpо бо нуги мижа бо хуни чигаp баp pyи баpгаxо тасвиp менамояду накш мебандад ва даp xамин вакт аст, ки мyсофиpи хастадили pоxи зиндагй, хонандаи шеъpаш даст ба дасти у медиxадy вайpо ёpy ёваpи сафаpи зиндагии худ медонад.
Бо он чи гуфта омадем, шеъpи Халилй натанxо аз лщози мазмун ва мyxтаво аpзишмандии хоси хyдpо доpад, балки аз назаpи тасвиpофаpинй, xyнаpваpзию чозиба ва кашиши даpyнй низ бо аpзиш ва даpхypи таваччyx аст.
Адабиёт:
1. Аъзамй Маъзумаи Икбол. Шеър ва шоирй дар осори Хоча Насириддини Тусй. - Техрон: Созмони чоп ва интишороти Вазорати фарханг ва иршоди исломй, 1379.
2. Зарринкуб Абдулхусайн. Шеъри бедуруг, шеъри беникоб.- Техрон: Интишороти илмй, 1371.
3. Зиёдй Азизуллох. Шеър чист?- Техрон: Созмони чоп ва интишороти фарханг ва иршоди исломй, 1380.
4. Кадканй Мухаммадризо Шафеъй. Сувари хаёл дар шеъри форсй.- Техрон: Муассисаи интишороти Огах, 1386.
5. ^авим Абдулкавим, Фунуни адабй. Баён.- Кобул: Интишороти Пухантуни Кобул, бидуни зикри соли нашр.
6. Футухй Махмуд. Балогати тасвир.- Техрон: Интишороти Сухан, 1386.
7. Халилй Халилуллох. Куллиёти ашъор / ба кушиши Абдуллохи Хуросонй.- Техрон: Нашри Балх, 1378.
ПРИНЦИПЫ СОЗДАНИЯ ХУДОЖЕСТВЕННЫХ ОБРАЗОВ В ПОЭЗИИ ХАЛИЛУЛЛОХ
ХАЛИЛИ
Исключительное большинство исследователей, традиционно относят стиль поэзии Халилуллах Халили к хоросанскому. Однако автор, с учетом последних достижений современной литературной критики и литературоведения, доказывает, что у поэта свои принципы создания художественных образов и эстетического видения, которые отличаются от известных традиционных принципов.
Ключевые слова: художественный образ, поэтическая фантазия, форма и содержание, поэтика, художественное мышление, язык, эстетическое видение.
THE PRINCIPLES OF CREATION OF WORD PICTURES IN KHALILULLOH KHALILI
POETRY
Absolute majority of researchers traditionally link the poetry style of Khalilulloh Khalili to Khorosanian. However, the author, based on the latest achievements of modern literary criticism and literature, proves that the poet has its own word picture creation principles and aesthetic vision that is differ from the known traditional principles.
Keywords: word picture, poetic fantasy, form and substance, poetics, artistic ideation, language, aesthetic vision.
Сведения об авторе: Бехруз Назармухаммад, аспирант Таджикского государственного института языков имени С. Улугзода, е-mail: nbehroz-786@gmail.com
About author: Behrouz Nazarmuhammad, post-graduate student of the Tajik State Institute of Languages named after S. Ulugzoda
«КЛЯТВА ДЕМОНА» М. Ю. ЛЕРМОНТОВА В ПЕРЕВОДЕ ХАБИБА ЮСУФИ: ОСОБЕННОСТИ ПЕРЕВОДЧЕСКИХ ИНТЕРПРЕТАЦИЙ
Кувватова С. М.
Таджикский государственный педагогический университет имени С. Айни
Перевод является одним из форм и способов общения народов. Наверное, возникновение перевода связано с появлением потребности общения между людьми, говорящими на разных языках. Переводы всегда налаживали контакты, сближали людей и народы. Общение - одна из самых сильных потребностей человека, и оно не может ограничиваться рамками носителей одного языка. Прогресс общества выражается именно в интенсивности общения между людьми, между культурами. В этом плане актуальной становится проблема соответствия художественных особенностей текста перевода оригиналу. Каждый переводчик, создавая «новый» текст, знает, что основным источником расхождений его перевода и оригинала является иная языковая система, которая по своим объективным данным не в состоянии передать все точности воспринимаемого содержания. В тексте перевода предполагаются некоторые «отступления» (трансформации), интерпретации, без которых невозможен практически
