CC BY
9Ба кавли мухдккик ва адабиётшинос Чдмолиддин Саидзода: «Факат мухдккике пурмояву пурмутолиа ва лоикних,од метавонад, ки ба сарчашмах,ои фикрии шеъру андешаи у рох, ёбад ва бидонад, ки устод Лоик чй гуна шоире таъсирпазир ва дар ин шева нотакрор будааст» [4, с. 102].
Ба ин тарика, тасвири табиат ва зебоих,ои он дар шеъри устод Лоик дар дигар шаклу маънй мунъакис гардидаанд, ки хонандаи нуктасанч ба осонй сарриштаи тафаккури шоирро ба даст оварда метавонад.
Адабиёт:
1. Лоик Шералй. Ману дарё //Лоик Шералй. - Душанбе: Адиб, 1991. - 300 с.
2. Мирзохдсанов С. Хусни табиат дар шеъри сабки хуросонй // Лаълчубаи Мирзохдсан. -Душанбе, 2010. - 164 с.
3. Мухдббатов Х. Инсон ва сарватхои табиат // Х. Мухдббатов. Табиати табиат. - Душанбе, Адиб, 2012. - 342 с.
4. Ч,амолиддин Саидзода. Шеъри Турсунзодаву ин обшорон зинда бод! // Чдмолиддин Саидзода. Турсунзода ва Лоик. - Душанбе: Адиб, 2010. - 160 с.
5. Шарифов Х. Шоир ва шеър // Х. Шарифов. Мазмун ва шакл дар шеъри имрузаи точик. -Душанбе: Адиб,1988. - 216 с.
6. Юсуф Акбарзода. Шеъру шоир аз нигохи Лоик Шералй // Боргохи сухан.-М., 2003. - 203 с.
ОТРАЖЕНИЕ ПРИРОДЫ В ПОЭЗИИ ЛОИКА ШЕРАЛИ
В статье рассматривается проблемы отражения природы и красоты в поэзии Лоика Шерали. Автор, на основе поэзии Л. Шерали и исследование некоторых литературоведов, попытался показывать место отражение природы и красоты в сочинениях Л. Шерали, и приходит к выводу, что поэт имел большой талант в области отражения природы и красоты.
Ключевые слова: стихотворение, отражение природы, родник, гора, эстетика, Лоик Шерали.
THE DESCRIPTION OF NATURE IN THE POEMS OF LAIQ SHERALI
The article deals with the reflection of the nature and its beauties in the poems of Laiq Sherali. The author tried to reveal the meaning of the poems of Laiq in this issue. Seems that the poet had an aesthetic interest and wrote his poems based on this feelings.
Keywords: poem, description of the nature, spring, mountain, aesthetic, Laiq Sherali.
Сведения об авторе: Сулаймонов Мухдддин Рачабович, аспирант Института языка, литературы, востоковедения и письменного наследия имени А. Рудаки Академии наук Республики Таджикистан, e-mail: mr.muintj@mail.ru
About author: Sulaymonov Muhiddin, post-graduate student of the Institute of Language, Literature, Oriental studies and Written heritage named after A. Rudaki of the Academy of Sciences of the Republic of Tajikistan
МАФХУМИ ВАТАН ДАР АШЪОРИ ХАЛИЛУЛЛО^ ХАЛИЛИ
Цаннатмир С.
Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни
Мавзуи ватан ва диёр дар ашъори шоирон мавзуи чадид набуда, онро шоирони зиёде бо эх,соси хеш нисбат ба Ватан дар риштаи тах,рир даровардаанд. Халилй низ дар бораи заррае аз хоки Ватан ва шах,рх,ои Ватан, чун Кобул, Балх, Бадахшон, Хирот, Кдндах,ор ва Панчшер ашъори зиёде сурудааст. Ватан дар ашъори Халилй чойгохи воло ва вижа дошта, ба хусус дар ашъори пас аз хдчрати Халилй сузу созу дигар эх,сосотро мебинем. Халилй вакте пас аз инкилоби хдфти савр кишварро гарки хун мебинад бо шигифтй фарёд мекашад:
Ин хоки тар ба хун шуда мотамсарои кист? В-ин мурги паршикаста дили бенавои кист? Чун аждах,ои гурсуна дажх,ои охднин, Бамб^ои маргбор ба са^ни фазои кист? [4, с. 253]
Дили Халилй он rox ба даpд меояд, ки миллаташ даp хун ва хок метапад ва назоpагаpони хомуш аз гулуи худ садое баp намекашанд. Халилй ватани хешpо бисёp дУст дошт ва ин иш^о даp ашъоpаш ба хубй метавонем даpёбем, вале ватанашpо озод мехост. У намехост ватанаш даp зеpи суми сyтypони бегонагон даpд бикашад ва маpдyмаш даp кафаси истеъмоp даpбанд бошад. Ватани даpбанд, ватани мyстаъмиpа, ватанеpо, ки ба кавли аллома Изболи Лоxypй, ки саpнавишташpо дигаpон pак;ам зананд, дуст надошт.
Вай чавонони ватанpо бо чунин лаъни аммосй нидо мекунад: Ватандоpи далеpи ман, бинозам чашми мастатpо, Ватан даp интизоpи бозуи кишваpкyшои туст. Ба хок афган, ба хун таp кун, ба бодаш деx, даp оташ суз, Аз ин баpтаp чи мебошад, ки душман даp саpои туст [4, с. 457].
Даp чои дигаp Халилй вакте аз ватан сухан мегуяд, мепиндоpй, ки ошики дилбохтае ба маъшукааш шеъp месаpояд: Ай каъбаи ишку хонаи ишк;, Ай маxди чамолу маъбади завк, Ай хоки даpат фypyFи дида, Баp дида чу тутиё кашида, Моxи ману осмони ман ту, Меxpи ману меxpyбони ман ту [4, с. 14].
Даp абёти зеp шоиp панде ба номи ватан ба маpдyмаш медиxад ва аз фочеаи каpибyлвyкyъ огоxашон месозад:
Аммо ту машав ба хеш маFpyp, В-аз мадxади ман мабош масpyp. Аз фитнаи асp бош огоx, К-ин чост xазоp чоx даp pоx. Гиpам, ки xама фаpиштахyй, Аxpимани даxppо чй гуй [4, с. 45].
Ашъоpи шоиp xама сузу даpдy гудоз аст, даp фиpок ва ишк ба ватан, ки xеч хокеpо баpои худ pоxаттаp нисбат ба ватанаш намедонист. У дyp аз OFyши Модаp -Ватанpо бyзypгтаpин фочеа даp зиндагиаш медонист ва хешpо доимо даp ватан будан мехост:
Ман бе Ватан дyp зи OFyши модаpам, Биншастаам баp оташу даp хун шиноваpам. Баpгам, ки тундбод фиканда ба xаp баpам, Гаpдам, ки xодисот нишонда ба xаp даpам. Хypшеди найзадоpи фалак мебаpад фypyд, ^p сyбxдам ба дидаи таp неши ханчаpам, Аз xаp ситоpа баpги Fазаб мечаxад бypyн. Чун шомгоx чашм биафтад баp ахтаpам, Ин кypаи pамодии саpгаштаи сиёx, Ояд ба зеpи пой чу саp зинда мачмаpам, На хок чой медиxадам, на фалак mtox, На мекашад зи лутфу каpам танг даp баpам. Хоке, ки паpваpида маpо, дустон, кучост? Ман хоки дигаpон чи кунам, хок баp саpам [4, с. 169].
Шоиp гоx аз шиддати даpд ватанpо мухотаб каpоp дода, ва бо нигоxи дигаp фазосозй ва тасвиpофаpинй мекунад. Бо xамаи такpоp мазмyнpо pанги тоза мебахшад. Шоиp омадани баxоppо даp кишваp Fypбатзадаи хеш эxсос намекунад, зеpо дашту даманаш на Fаpки гул, балки Fаpки хуни шаxидони чавонмаpг мебинад, чои садои булбулони хyшилxон садои тиpy туфанг меояд, даp наxpxо чои оби чонбахш хун меpавад, паpандагони ин саpзамин чои наFмаxои шодй сypyди мотам месаpоянд, аз паpтави хypшед шоиpи xассос буйи маpгpо эxсос мекунад ва якин менамояд, ки ин хypшед аз шаxpистонxои валангоpи ватани у гyзаp каpдааст. Ба ватан мypочиа каpда мегуяд:
Ватан, омад баxоp, аммо набинам гул ба домонат, Наёяд наFмаи шодй зи мypFOни Fазалхонат... Насим имpyз бо булбул xадиси ишк саp каpда, Магаp вакти саxаp бигзашта аз хоки шаxидонат.
Чи шуд к-аз партави хуршед буи марг меояд,
Якин дорам, ки тобида ба шахристони вайронат [4, с. 65].
Шоир ватанро хамчун маъбуд бидуни хеч далел дар сурудаи хеш ситоиш мекунад, баъди Худо ягона парастишаш Ватан аст, зеро заррахои чисми хешро бо он пайванд медонад, шабу руз дасти дуо мебардорад, ки ин ватан обод гардад, гарчи дур аз огуши ин ватан хештанро чун мурги беошён эхсос мекунад, аммо пайваста дар андешаи ободии Ватан аст:
Донад Худо баъди Худо мепарастамат, Он, эй Ватан, мапурс, чаро мепарастамат. Зарроти хастиам зи ту бигрифтааст чон, Чун бартарй зи чон, хамачо мепарастамат. Дар нимашаб ки боз кунад осмон дараш, Бо сад хазор дасти дуо мепарастамат. Чун паршикаста мург, ки аз ошён чудост. Инак зи ошёна чудо мепарастамат [4, с. 256].
Билохира, шоир бо эхсос ва рисолате, ки дорад гарбро падруд мегуяд ва дар канори оворагони кишвараш сангар мегирад ва орзу мекунад, ки дар чавори онон зиндагй кунад ва бимирад:
Чун ба гурбат хохад аз ман пайки чонон накди чон, Чо дихедам дар канори турбати оворагон [4, с. 336].
Шоир кабри хешро дар гуристони гарибон мебинад, зеро каси овора, бесохиб, беватан, бехонумон гариб аст:
Гури ман дар канори оворагон бехтар ки ман, Бе касам, овораам, бе механам, бе хонумон.
Шоир на танхо гури хеш, балки гури хазорон нафаре, ки бо чурми чанг беватан гардидаанд ва дар кишвари бегона гарибхок гардидаанд, тасвир кардааст: Дамчу ман инчо ба гуристони гурбат хуфтааст, Бас чавони беватан, бас пирмарде бетавон.
Иллати ин хама оворагию бечорагй ва гарибхокиро шоири ватандуст дар он мебинад, ки сарзаминаш аз дасти ачнабиён таксим мегардад, ин сарзамин бемор аст, озори зиёде аз худиву бегонахо кашидааст, чисми пора-порааш захмин аст: Кишвари ман сахт бемор аст, озораш надошт. Захмхо дорад, намак ба захми он камтар фишон.
Шоир хамчун як фарзанди ватанхох хатто барои кандани гур ин замини захминро озор додан намехохад ва маркади худро дар гурбат мебинад: Аз барои мадфани ман синаи покаш мадар, Бахри ман бар хотири зораш манех бори гарон.
Орзуи ягонаи шоири ватанхох як каф хок аз диёраш аст: Ракс-раксон аз лахад хезам агар орад касе, Мушти хоке аз диёри ман ба расми армугон.
Ахиран шоир ба мароми хеш расида ва дар диёри гурбат дар канори оворагони афгон вафот намуда ва ба хок супурда мешавад. Вале шеъри ин шоири ватандусту озодихох тули садсолахои дигар барои имрузиёну ояндагон василаи тарбияту хештаншиносй ва ватанхохиву ифтихор аз он аст.
Адабиёт:
1. Абдулкавими ^авим. Муруре ба адабиёти форсй-дарй. Кобул, 1387.
2. Абдулгафур Орзу. Накди Халилй. Техрон, 1385.
3. Асозода Х. Адабиёти садаи ХХ-и форсй-точикй. Душанбе, 1996.
4. Гузидаи ашъори Халилй. Суруди хун. Техрон. Интишороти ^алам, 1368.
5. Мухаммадкозим Козимй. Девони Халилй. Техрон 1385.
ПОНЯТИЕ РОДИНЫ В ПРОИЗВЕДЕНИЕ ХАЛИЛУЛЛОХА ХАЛИЛИ
Автор статьи раскрывает тему родины в произведениях Халилуллоха Халили. В результате анализа произведений, он приходит к выводу, что в газелях Х. Халили тема Родины занимает центральное место. Поэт с болью воспевает падение страны, в котором вместо пения птиц слышен взрыв бом, где весна не приносит людям радости и наслаждение.
Ключевые слова: родина, разрушенная страна, пение птиц, взрыв бомба, свобода, независимость.
CONCEPT OF THE NATIVE LAND IN KHALILULLOH KHALILI'S WORKS
In this article the author specifies native land themes in Khaliluloh Khalili's works. The author of article comes to such conclusion that in Kh.Khalili's works the Native land's theme takes the central place as the poet with bitterness sings about country destruction, where a place singing of birds to mishear explosion where spring not to bring to people kindly and the world.
Keywords: the Native land, the destroyed country, singing of birds, explosion a bomb, freedom, independence.
Сведения об авторе: Ч,аннатмир Суфиё, аспирант кафедры таджикской литературы Таджикского государственного педагогического университета имени С. Айни, e-mail: soflya.waziry@yahoo.com
About author: Jannatmir Sufiyo, post-graduate student of the chair of Tajik literature, Tajik State Pedagogical University named after S. Aini
МУЦОИСАИ ЯК ^ИКОЯИ ГУНТЕКИН РАШОТ НУРИ БА ЗАБОНИ ТОНИКИ
Шарифова Г. А.
Донишгоуи технологии Тоцикистон
Осори нависанда, романнавис, драматурги турк Гунтекин Рашот Нурй аз солхои 50-уми карни ХХ ба забони точикй тарчума ва нашр шуда, пешкаши хонандаи точик гардидааст.Дар тарчумаи як роман ва зиёда_аз дах хикояву новеллахои нависандаи турк мутарчимони точик ба монанди Р.Дошим, У.Холиков, С.Х,очимуродова, К.Мусофиров, Ф.Чориев захмати зиёде кашидаанд. Маълум аст, ки тарзи баёни нависанда услуби муфассалу дакик ва чилою тобиши хакикатнигорй дорад. Х,оло ба тахлилу мукоисаи якхикояи нависанда, ки "YoHarda""B пути", "Дар сафар" унвон гирифтааст, барои мукоиса намуна меорем, ки он аз асли туркй ба забони русиву точикй аз чониби тарчумонхои гуногунзабон сурат гирифтааст. Ин хикоя аз китоби аввали нависандаи туркзабон Р.Н.Гунтекин соли 1935 дар ш.Истамбул ба чоп расидааст, ки аз 287 сахифа иборат мебошад. Асли туркии ин хикоя чунин аст:
"Degerli Di§i§leri Bakanimiz gibi ben de 9ok9a dola§irim. Yalniz tabii, yollarimiz ba§kadir. Kendilerinin i§leri daima Avrupa'dadir; itinereri kronometre gibi ayarlidir. Nereye hangi dakikada varacaklari, ne kadar kalacaklari, ne yapacaklariönceden belirlidir.
Halbuki ben daima kendi sinirlarimiz i^nde döner dola§irim. Seyahatlerim biraz geli§igüzeldir; yelken gemisi gibi esecek rüzgara tabidir.
Bazi tenha bir istasyonda saatlerce tren, bazi güne§le beraber uyumu§ bir kü9ük kasabanin otelinde uyku beklerim. Fazla bir yagmur, yahut kar firtinasi beni bir iki gün bir köye hapsederse, arayip soranim bulunmaz. Gün olur ki bombo§ bir ovanin ortasinda otomobil bozulur; §oför, yoldan ge^en kamyonlardan pompa, tel, me§in ve lastik paralan tedarik edip makine veya tekerlegini tamir edinceye kadar etrafta dola§irim; yahut eski ta§basmasi Muhammediyelerdeki Cennet bagi resimlerini andiran ciliz bir agacin altinda otururum.
Bu saatlerde vakit öldürmek i^in icadettigim 9arelerden biri de elime ge9en bir kagit par9asina yollarda gördügüm öteberiyi karmakari§ik not etmektir.
Bunlarin bir kismi kaybolup gitmi§tir. Fakat 9antamin bir kö§esinde birikip kalmi§ olanlar da bir tomar meydana getirecek kadar 9oktur.
Seyahat kitap ve makalesi yazmak, son senelerde bütün dünyada bir moda haline gelmi§tir. Ömrümde bir kere ben de kendimi modaya uydurarak bu notlardan bir yazi serisi 9ikarmayi dü§ündüm.
Bunlarda ne zaman, ne de yer kaydi gözetilmemi§tir. Zaten Anadolu'da zamanlar ve yerler kadar birbirine yakin vebirbirine benzer ne vardir ki? [3, с. 11].
Ба тарчумаи русии хамин хикоя, ки аз чониби А.Ибрагимова сурат гирифтааст, назари тахкик меафканем:
"Как и наш уважаемый министр иностранных дел, я тоже довольно часто бываю в разъездах. Но, пути у нас разные. У уважаемого министра дела постоянно в Европе:
