CC BY
9
КУЛЬТУРНАЯ СПАДЧЫНА БЕЛАРУС1: М1ЖНАРОДНА-ПРАВАВЫ КАНТЭКСТ ГЛАБАЛ1ЗАЦЫ1
Галiна Дзербiна,
старшы навуковы супрацоушк Цэнтра даследаванняу беларускай культуры, мовы i лiтаратуры НАН Беларуа, кандыдат юрыдычных навук, дацэнт
Сяргей Вщязь,
намеснiк дырэктара па навуковай i iнавацыйнай рабоце Цэнтра даследаванняу беларускай культуры, мовы i лггаратуры НАН Беларусi, доктар гiстарычных навук
Анатацыя. Разглядаецца фактар культурнай спадчыны у працэсах глабалзацы'1 на м1жнародным Iлакальным узроуняхна аснове анал'ву тэарэтычных прагнозау, анал1тычных высноу / акаалаг'чнага зместу канцэпцый м1жнародных дагаворау у сферы культуры. Вылучаецца асобае значэнне айчыннай прававой спадчыны, найперш кн1жных помн1кау эпох/ Рэнесансу, яюя выяуляюць каштоунасц айчыннай прававой традыцын. Абгрунтоуваюцца высновы аб актуал1зацы1 прававога аспекту глабал1зацы1, рол/ прынцыпау вяршынства права як универсальных каштоунасцей айчыннай прававой традыцы/ / сучаснай прававой асновы працэсау /нтэграцы/ / глабалзацы; аб мэтазгоднасц фарм1равання м1жнароднага / нацыянальнага культурнага права для захавання культурнай спадчыны / разв1цця нацыянальнай / сусветнай культуры.
Ключавыя словы: глабал^зацыя, вяршынства права, культурная спадчына, помн1к1 права.
■ I фоне працэсау, уласщвых
I I ^^^ надыходу 4-й 1ндустрыяльнай
^^^^^^ ^ рэвалюцы1, сусветная творчая I I ^^тт навуковая эл1та, што разважае
I ШЖШ над комплексным! канцэпцы-
I I ям1 разв1цця цыв1л1зацы1, пры-
ярытэтнымi лiчыць тэорыi глабалiзацыi [1]. Разам з тым неадназначнасць тэндэнцый, звязаных з гэтым працэсам, актуал1завала неабходнасць фарм1равання глабальнага права для устанаулення ушверсальных правшау у транснацыянальных адносшах, як1я грун-туюцца на адзшых каштоунасцях 1 згодзе у вызначэнш прыярытэтау. Складанасць працэсу вын1кае з адсутна-сц1 наднацыянальнага права 1 1нстытутау, як1я магл1 б абаранщь iнтарэсы удзельшкау, што знаходзяцца у сферы нацыянальнага рэгулявання. Вырашэнне гэтай сусветнай праблемы разглядаецца як неабходная умова стаб1л1зацы1 працэсау глабал1зацы1 пры кну-ючай рознасц1 узроуняу развщця кра1н, 1х прававой
культуры 1 ступеш запатрабаванасц1 удзелу у сучас-ных працэсах трансфармацы1 цыв1л1зацы1. Адным з рэальных варыянтау разв1цця застаецца м1жнарод-нае права, якое фармулюе ушверсальныя правiлы 1 уплывае на нацыянальныя заканадауствы шляхам м1жнародных дагаворау, найперш у прагназуемых сферах найбольшых пагроз: экалоги 1 культуры.
Ключавая вдэя глабальнага права была сфарму-лявана у Дэкларацыi Генеральнай асамблеi ААН аб вяршынстве права на нацыянальным i мiжна-родным узроунях ад 24 верасня 2012 г. Яна абвясцша вяршынства права як ушверсальны прынцып для дасягнення станоучых вышкау глабал1зацы1, м1жна-роднага супрацоунщтва, устойл1вага разв1цця. Вя-домы кпансю юрыст Фр. Лапорта разглядае пнара-ванне гэтага прынцыпа некаторым1 нацыянальным! сiстэмамi прычынай вiдавочнай асiметрыi памiж сацыяльна-эканамiчнай i юрыдычнай глабалiза-цыям1 1 перашкодай для патока прамых замежных
швестыцый, у тым лжу у экалапчныя i культурала-гiчныя праекты. Вучоны спасылаецца на эканамктау i адзначае, што дзеля реалiзацыi, напрыклад, усiх пе-раваг транснацыянальнага гандлю павiнны iснаваць таюя прававая сiстэма i палiтычны лад, адной з га-лоуных каштоунасцей якiх будзе вяршынства права, што забяспечыць роунасць усiх перад законам i судом, уключаючы шстытуты улады, гарантуе абарону асабiстых i маёмасных правоу [2]. Такiм чынам, дзеля эфектыунага функцыянавання рынкавай эканомт i забеспячэння станоучых шматаспектных вышкау глабал1зацы1 кра1нам свету неабходна дасягнуць развщця нацыянальных прававых сiстэм на аснове ушверсальных транснацыянальных каштоунасцей, найперш прынцыпау вяршынства права.
Тэарэтычная база глабалiзацыi грунтуецца на па-пярэдшх навуковых iдэях, тэорыях XX ст. i шматлiкiх сучасных уяуленнях. Адзш з вядучых тэарэтыкау бры-танск даследчык Д. Хэлд, вылучаючы некальк асноу-ных напрамкау развiцця сучасных поглядау на гла-балiзацыю (скептычны, аптымiстычны i трансфар-мацыйны), адзначае, што у шырокiм коле канцэпцый трансфармацыйнага кiрунку важнейшым фактарам глабалiзацыi разглядаецца культура [3]. Духоунасць прызнае адной з галоуных умоу эвалюцьи грамад-ства 1 яго суайчыншк сацыёлаг Э. Пдэнс. Ён вылу-чае дзве асноуныя тэндэнцыi развщця: змену астэ-мы каштоунасцей чалавека з матэрыяльных на не-матэрыяльныя i глабалiзацыю як знiкненне межау нацыянальных дзяржау, шматпалярнасць i узаема-залежнасць на глабальным узроуш [4]. Амерыканск палiтолаг Фр. Фукуяма таксама прыйшоу да высновы, што менавгга духоунасць, iншымi словамi «iдэальны свет», вызначыць свет матэрыяльны i стане будучым тыпам агульначалавечай супольнасцi [5]. М. Олстан, Дж. Буханан, Фр. Лапорта, вядучыя брытансю, аме-рыканск i iспанскi эканамiсты i юрысты, адзначаюць залежнасць поспеху глабалiзацыi ад узроуню развщ-ця культуры удзельшкау супольнасцi, найперш пра-вавой, а таксама значэння для iх базавых каштоунасцей. Да падобных высноу схiляюцца i расiйскiя эка-намкты А. Аузан i В. Палтэровiч, якiя разглядаюць культуру грамадства i пераемнасць традыцый важ-най прадпасылкай эканамiчнага поспеху.
Актуальнасць вызначаных тэарэтыкамi тэндэн-цый канцэптуальна адлюстравана у дакладах Рым-скага клуба, аналiтычнага цэнтра па праблемах гла-балiзацыi i устойлiвага развiцця, на высновы якога элiты розных краiн арыентуюцца у сваёй практыч-най дзейнасщ.
Рымскi клуб прапануе вырашэнне глабальных праблем шляхам даследаванняу, с1стэмнага наву-ковага аналiзу i публiкацый аналiтычных дакладау. Асноуныя iдэi апошнiх: «Соте Оп! Капiталiзм, блi-зарукасць насельнщтва i разбурэнне планеты» (2017), «Пераутварэнне магчымае» (2018) [6]. Яны адлю-строуваюць крызiс каштоунасцей, а таксама прая-вы матэрыялiстычнага эгаiзму, яюм супрацьстаiць культура, духоуны вопыт. Асноунымi прычынамi дэградацыi экасiстэмы планеты i сучасных выклiкау чалавецтву анал1тык1 л1чаць сканцэнтраванасць грамадства на матэрыяльным прагматызме 1 спе-кулятыунай ф1нансавай эканомщы. Прагназуец-ца неабходнасць пераутварэння кнуючай «камер-цыялiзаванай» цывiлiзацыi у цывШзацыю гуманную, чалавечную як новую парадыгму, у якой фак-тар культуры вызначальны.
Сучасныя практычныя пытаннi развiцця рэгiя-нальных i сусветных працэсау глабалiзацыi абмяр-коувалiся у 2018-2019 гг. у Давосе, Мюнхене, Маскве, Мшску, на шшых мiжнародных форумах, прадчас яюх знаходзiлася усё больш аргументау у падтрым-ку высноу тэарэтыкау аб непазбежнасщ культурна-га супрацоунiцтва дзяржау у мэтах мiру i бяспекь
У студзенi 2019 г. тэмай Сусветнага эканамiчна-га форуму (СЭФ) у Давосе был1 праблемы супра-цоунiцтва i кiравання у кантэксце глабалiзацыi 4.0. Абмяркоувалася, у прыватнасщ, тое, што мульты-канцэптуальны свет 1 змены у геапал1тыцы 1 м1ж-народных адносiнах дыктуюць новыя правiлы су-працоунiцтва. Разам з тым новыя тэхналогп, у тым лжу штучны iнтэлект, патрабуюць гарантый iх раз-вiцця у адпаведнасщ з этычнымi прынцыпамi, пры-знанымi супольнасцю.
Комплекс найважнейшых глабальных праблем, абмеркаваных на СЭФ-2019, патрабуе умацавання мiжнародных iнстытутау, што непасрэдна звязана з прававой глабалiзацыяй.
Эвалюцыя стаулення сусветнай супольнасц1 да ролi культуры, духоунага i маральнага фактарау у развщщ станоучых працэсау глабалiзацыi адлюстравана у м1жнародных дакументах. Каардына-цыю супрацоунiцтва у сферы культуры на сусвет-ным узроунi ажыццяуляе ЮНЕСКА. У Статуце ААН як шматбаковым унiверсальным дагаворы зацвер-джаны дэмакратычныя прынцыпы мiжнароднага права, на яюх 1 дзеля рэал1зацы1 яюх 1 заснавана гэта м1жнародная установа. У Статуце ЮНЕСКА, у прыватнасщ, падкрэслена неабходнасць шырокага мiжнароднага узаемадзеяння для распаусюджвання
культуры, навукi i адукацыi з мэтай умацавання год-ыасц1 чалавека, м1ру 1 бяспек1. Дэкларацыя прын-цыпау мiжнароднага культурнага супрацоунiцтва ЮНЕСКА 1966 г. зацвердзша культуру як аснову мiру, прызнала каштоунасць кожнай з культур свету i карыснасць iх узаемапраншнення)'. Наступны этап у вызначэнш ролi культуры адлюстраваны ва Усеа-гульнай дэкларацыi ЮНЕСКА аб культурнай разна-стайыасцi 2001 г., у якой культура вызначана як цэн-тральны iыстытут аб'яднання сусветнага грамадства i прагрэсу эканомiкi на базе ведау, узаемаразумен-ня i супрацоунiцтва у мэтах устойлiвага развщця.
Разуменне прыярытэту захавання i аховы культурных каштоунасцей заснавана на канцэпцып агуль-нага здабытку чалавецтва, якая найбольш поуна была адлюстравана у Каывеыцыi аб ахове сусвет-най культурнай i прыроднай спадчыны 1972 г., дзе гэтыя два паняцщ разглядаюцца у адзiнстве i узае-масувязi. Дактрына сусветнай спадчыны увяла i паняцце «ушверсальнасць» як прынцып новай ацэыкi вартасщ аб'екта культурнай спадчыны, яго пазна-вальнасцi на мiжнародным узроунi.
У працэсе развщця канцэпцып выяулены шэраг тэарэтычных праблем, у тым лжу неабходнасць вы-працоукi узгодненых канцэптуальных рашэнняу.
Найбольш важныя агульныя тэрмшы i катэгорыi распрацаваны у даследаванш «Культура ва устойль вым развщщ» па замове Сусветнага банка [8]. Паняцце «культура», згодна з iм, уключае комплекс ду-хоуных, матэрыяльных, iнтэлектуальных i эмацыя-нальных рыс, якiя характарызуюць грамадства або сацыяльную групу, у тым лжу мастацтва i тсьмен-насць, спосабы жыцця, фундаментальныя правы, каштоунасныя сктэмы, традыцыi i вераваннi. Ад-паведна паняцце «культурная спадчына» склада-ецца з тамх аспектау мiнулага, ямя людзi захоува-юць, узнауляюць, вывучаюць i перадаюць наступ-наму пакаленню.
Для дапамоп дзяржавам па захаваннi i выяулен-нi спадчыны Канвенцыя 1972 г. размежавала нацы-янальную i мiжнародную ахову, у выыiку чаго была створана астэма мiжнароднага супрацоунщтва: Мiжурадавы камiтэт i Фонд па ахове сусветнай культурнай спадчыны. Камиэт складае i абнауляе Спiс сусветнай спадчыны, з якога фармiруецца Стс сусветнай спадчыны пад пагрозай. У 1992 i 1999 гг. у паняцце сусветнай культурнай спадчыны была уключана новая катэгорыя - «культурны ландшафт», што адлюстравала разуменне еднасщ эвалю-цыi чалавечай супольнасщ i натуральных асяродкау
кнавання чалавека. У 2001 г. мiжнародны мехаыiзм аховы быу пашыраны на падставе Канвенцып аб ахове падводнай культурнай спадчыны. Для Рэспу-блШ Беларусь з'яуляецца актуальным далучэнне да дадзенай i iншых канвенцый, звязаных з аховай, захаваннем i забаронай незаконнага перамяшчэння культурных каштоунасцей.
Згодна з прынцыпам уыiверсальыасцi Канвенцы-яй ЮНЕСКА «Аб ахове нематэрыяльнай культурнай спадчыны» 2003 г. у сусветную спадчыну уведзена паняцце «нематэрыяльная культурная спадчына» у адзшстве трох элементау: матэрыялiзаванай форме выяулення культуры або традыцыйнага укладу жыцця канкрэтнага грамадства (фальклор, рэлтй-ныя абрады i г.д.); формах выяулення, якiя не ма-юць фiзiчнага аблiчча (мова, вусныя паданнi i г.д.); нематэрыяльнае значэнне матэрыяльных помнiкау культурнай спадчыны, яюя спрыяюць культурнай самабытыасцi, пераемнасщ i захаванню культурнай разнастайнасцi i творчасцi чалавецтва.
У Спiсых сусветнай спадчыны ЮНЕСКА уключа-ны 4 матэрыяльныя аб'екты Беларусi i 2 нематэры-яльныя: Белавежская пушча, Нясвiжскi замак, Мiр-скi замак, геадэзiчная дуга Струве; калядны абрад «Цары», Будслаускi фэст.
У 2005 г. прынята Канвецыя аб ахове i заахвочван-ыi разыастайыасцi формау самавыяулення на падставе Усеагульнай декларацыи ЮНЕСКА аб культурнай разнастайнасцi 2001 г., што разглядаецца як здабы-так чалавецтва i аснова для устойлiвага развiцця.
Мiжыародыае права дапауняецца рэгiяыальыымi еурапейскiмi мiжыародыымi дакумеытамi Рады Еуро-пы (РЕ), еурапейсюм культурным правам. Беларусь удзельшчае у Еурапейскай культурнай канвенцыi РЕ з 1993 г. У дакументах гэтай аргашзацып акцэнт зроблены на пошук кампрамку памiж захаваннем культурнай спадчыны i экаыамiчыымi, сацыяльыымi патрэбамi уключэння культурных каштоунасцей у агульнае устойлiвае развщцё рэгiёнау, у тым лiку у мэтах развщця турызму.
Беларусь з'яуляецца удзельнщай большасцi мiж-народных канвенцый у сферы культурнай спадчыны. Адпаведнае заканадауства дзяржавы канцэпту-альна развiваецца згодна з азыачаыымi мiжнароднымi тэндэнцыямi. Яго аснову складаюць, у прыватнасщ, Канстытуцыя Рэспублiкi Беларусь, Кодэкс РэспублШ Беларусь аб культуры, мiжнародныя дагаворы i iншыя акты. Дакументы зацвярджаюць прынцыпы прызнан-ня псторыка-культурнай спадчыны фактарам раз-вiцця i бяспекi дзяржавы, якая павiнна яе захоуваць.
Яшчэ на пачатку 2000-х гг. вядомы беларуск фшо-саф У. Конан прыйшоу да высновы аб нацыяналь-ным адраджэнш як комплекснай духоунай, сацы-яльна-пал1тычнай, эканам1чнай задачы XXI ст. [7]. Даследчык абгрунтавау тэзiс аб значнасщ нацыянальнага у глабальным, што кожная нацыя праз сваю мову 1 культуру з'яуляецца катэгорыяй вечнай, а дзяржава - сродкам яе кансалвдацьн [7]. Адзнача-ючы прыярытэтную ролю духоунасщ, навукоуца сцвярджау, што яна вызначае будучыню. У адпавед-насц1 з сусветным1 тэндэнцыям1 устойл1вае развщ-цё Беларус1 звязана з працэсам1 пераемнасц1 1 эва-люцый духоунасщ, культуры грамадства.
Праблема захавання культурнай спадчыны ак-туалiзавалася у апошнiя 60 гадоу, калi стала пры-ярытэтнай у мiжнародным праве. У прыватнасщ, ва Усеагульнай дэкларацыи правоу чалавека (1948 г.), М1жнародным пакце аб эканам1чных, сацыяльных 1 культурных правах (1966 г.) зацвярджаецца права кожнага шдыввда на сусветную культурную спадчы-ну. Дадзеная канцэпцыя была першапачаткова сфар-мулявана у Гаагскай канвенцы1 1954 г., дзе был1 за-цверджаны узроуш аховы культурных каштоунасцей у выпадку узброеных канфлжтау 1 спецыяльныя органы кантролю за выкананнем гэтых рашэнняу. Беларуск1м бокам Канвенцыя была падтсана 14 мая 1954 г. У мэтах выканання яе палажэнняу у 1997 г. у рэспублщы стварыл1 Кам1с1ю па 1мплементацы1 норм м1жнароднага права. Адказным дзяржауным органам па каардынацыи дзейнасцi у гэтай сферы у 2000 г. прызначыл1 Мшктэрства культуры, у 2004 г. у яго складзе было створана упрауленне па ахове псторыка-культурнай спадчыны 1 рэстаурацыь
У 1970 г. ЮНЕСКА прыняла Канвенцыю аб мерах, наюраваных на забарону 1 папярэджанне неза-коннага увозу, вывазу i перадачы права уласнас-цi на культурныя каштоунасщ. У Беларусi даку-мент устуту у дзеянне у 1988 г. Згодна з 1м у кра1не з 2003 г. вядзецца Дзяржауны сп1с псторыка-куль-турных каштоунасцей (уключае больш за 5,5 тыс. адзшак), як1я неабходна ахоуваць 1 захоуваць, што важна для рэал1зацы1 станоучых вышкау глабал1за-цын, якой уласц1ва паскоранае разв1ццё новых шфар-мацыйна-камун1кацыйных тэхналог1й 1 ушфжацыя.
Даследчыкi адзначаюць моцны шфармацый-ны аспект культурнай спадчыны, якая адначасова з'яуляецца часткай культуры 1 каналам шфармацый, яю забяспечвае узнауленне, назапашванне 1 перада-чу 1нфармацы1, сукупнага духоунага вопыту, культурнай традыцы1 у межах цыв1л1зацы1.
У прыватнасщ, айчынная прававая традыцыя -каштоуны вопыт духоунай культуры, адлюстра-ваны у матэрыальнай 1 нематэрыяльнай спадчыне, у тым л1ку у кшжных помн1ках - прававых актах, навуковых працах, знешнепалiтычных дакумен-тах, яюя спалучаюць дактрынальнае 1 практычнае заканадаучае развiццё права свайго часу. Нацы-янальным навуковым здабыткам прызнаны зна-камiтыя узоры айчыннай прававой спадчыны -Статут Вялжага Княства Лггоускага (ВКЛ) 1588 г., Трыбунал ВКЛ 1581 г. 1х даследаванне дазваляе раз-гледзець эвалюцыю прававой традыцы1 на праця-гу ХУ1-ХУ11 стст. Яны уваходзяць у навуковыя ка-лекцы1 Цэнтра даследаванняу беларускай культуры, мовы 1 лггаратуры НАН Беларусь Рэнесансная канцэпцыя Статута 1588 г., ям на стагоддз1 застау-ся амвалам незалежнасц1 дзяржавы, была каротка выкладзена падканцлерам Л. Сапегам у прадмовах да дакумента. Падкрэ^ваючы пераемнасць прававой традыцы1 грэчаскай 1 рымскай цыв1л1зацый 1 тагачаснай эпох1, спасылаючыся на Арыстоцеля 1 Цыцэрона, аутар вызначыу ролю вяршынства закону як найважнейшую аснову дзяржавы, яю павь нен гарантаваць правы чалавека на жыццё, годна-сць, маёмасць, роунасць перад судом 1, як найважнейшую каштоунасць, - вольнасць асобы. Даследаванне зместу Статута з калекцый Цэнтра (выданне 1699 г., В1льня), дапоуненага сеймавым1 канстыту-цыям1 XVII ст., дазваляе дакладна вызначыць зме-ны заканадауства у працэсе далейшай трансфарма-цы1 грамадства 1 формы дзяржаунасщ.
Сярод каштоуных прыкладау дактрынальна-га значэння i практычнай рэалiзацыi прынцыпа вяршынства права у гiсторыi нашай дзяржавы -трактат вядомага еурапейскага юрыста, прых1ль-н1ка гуман1стычнай школы права Пятра Ра1з1я «За-ключэнш П. Ра1з1я, каралеускага юрысконсульта па справах Лгтоускага вышэйшага апеляцыйна-га суда» (1563 г.), ушкальная навуковая праца, на-пiсаная на падставе шматгадовай судовай прак-тык1 ВКЛ. Трактат з'яв1уся вын1кам тэарэтычных 1 практычных даследаванняу гарман1зацы1 трады-цыйных вучэнняу для забеспячэння вяршынства права у перыяд трансфармацыi грамадства, за-лажыу фундамент разв1цця новых каштоунасцей прававой традыцы1. Аутар трактата працавау над тэкстам Статута ВКЛ 1566 г., у яюм был1 змешча-ны акс1ялаг1чныя дам1нанты тагачаснага грамадства. Дактрынальныя распрацоукi, якiя былi па-пярэдне сфармуляваны у трактаце, адлюстравал1
штэгратыуныя уласщвасщ права у эпоху транс-фармацы1 грамадства ВКЛ. Увядзенне у навуковы зварот гэтага помшка айчыннай прававой спадчыны, у як1м с1нтэзаваны навуковыя 1дэ1 i айчын-ная судовая практыка эпохi трансфармацыi еура-пейскай супольнасцi, з'яуляецца актуальным для даследаванняу ролi штэгратыуных каштоунасцей права у фармiраваннi практычнага заканадауства, змяшчае айчынны гiстарычны вопыт развiцця прынцыпау вяршынства закона як вызначальных для прававой традыцыi. На жаль, значная коль-касць знешнепалiтычных дакументау беларускай прававой культуры захоуваецца за межамi дзяржавы. Даступнасць яе для беларускай навук звязана з праблемамi пошуку, выкарыстання i перакладу з мэтай увядзення у навуковы зварот.
Мiжнародныя дакументы i iншыя крынiцы мiж-народнага права трансируюць тэзiс аб важнейшай ролi культурнай спадчыны для стабiльнага развщця сусветнага грамадства i кожнай дзяржавы. А мiж ш-шым мiжнароднае права еурапейсюх краiн мае сваю псторыю, яе значнай часткай з'яуляюцца новыя навуковыя звесткi аб развщщ асноу айчыннага дыпла-матычнага i гуманiтарнага права у Сярэднявеччы, якiя сталi важным фактарам сучаснага мiжнарод-нага супрацоунiцтва. Прыкладам развщця мiжна-роднага права ВКЛ як дзяржавы - суб'екта склада-най шматбаковай дыпламатьй у XV ст. разглядаецца комплекс знешнепалiтычных дакументау «Су-довыя працэсы i падзеi памiж палякамi i Ордэнам крыжакоу» па вынiках Грунвальдскай бiтвы 1410 г. i iншыя дакументы, яюя адлюстравалi працэс за-ключэння мiрнай дамовы - Торуньскага мiру 1411 г. i, у прыватнасцi, намагананш удзельшкау з рознымi палiтычнымi iнтарэсамi па яго выкананню. Дакументы як аб'екты культурнай спадчыны сведчаць аб ролi свецкiх i царкоуных iнстытутау у мiратвор-чым працэсе у Еуропе, калi нягледзячы на рознасць лакальных i асабiстых штарэсау удзельшкау кан-флiкту яго удалося пазбегнуць.
Такiм чынам, фактар права прау важнейшую ролю у гiсторыi Еуропы у некалькiх аспектах: як сштэз агульнаеурапейсюх каштоунасцей, наюраваны на па-будову агульнаеурапейскай еднасщ, як вопыт ста-бiльнай дзейнасщ мiжнароднага арбiтражнага суда для урэгулявання спрэчных момантау канфлж-ту пытанняу, як новы этап будаунщтва прававых асноу еурапейскага мiратворчага працэсу i як пад-мурак для развщця асноу мiжнароднага i дыпла-матычнага права.
Навуковая апрацоука i пераклад на беларускую мову комплекса знешнепалiтычных лащнамоуных дакументау, якiя упершыню раскрываюць дзей-насць ВКЛ як суверэннага мiжнароднага суб'екта падчас згаданага маштабнага ваенна-палiтычнага канфлiкту, маюць выключна важнае значэнне для псторын айчыннай дзяржаунасцi, а таксама у аспек-це вывучэння фармiравання мiжнароднага права, традыцый дыпламатый, знешнiх адносiн. Важным вынiкам даследавання дакументау з'яуляецца харак-тарыстыка знешнепалiтычных адносiн пасля Грунвальдскай бивы памiж ВКЛ i замежнымi суб'ектамi для далейшага удзелу дзяржавы у працэсе выпра-цоук мiратворчых працэдур, удзелу у аб'яднаннi Еуропы i падрыхтоуш у гэтых мэтах Фларэнтый-скай Унii, iншых саюзау i пагадненняу, развiццi ш-стытутау мiжнароднага права.
Каштоунасцi айчыннай прававой традыцын уплы-ваюць на фармiраванне новай культуры часоу гла-балiзацыi, выхаванне чалавека новай эпохi, развiццё шстытутау стабiльнага грамадства. А. Пяччэi, пер-шы прэзiдэнт Рымскага клуба, назвау пераход ча-лавецтва да наступнай фазы свайго развщця непаз-бежнай «чалавечай рэвалюцыяй», найбольш склада-най i найбольш неабходнай параунальна с развщцём новых тэхналогiй [9]. Фактар права, прававая тра-дыцыя разглядаюцца як фундаментальная аснова глабальнай трансфармащн чалавека.
СП1САК ВЫКАРЫСТАНЫХ КРЫН1Ц
1. Кирьянова Л. Г., Мазурина О. А. Теории глобализации в контексте постклассической парадигмы // Известия Томского политехнического университета. 2007. Т. 311, №7.
2. Лапорта Фр. Глобализация и верховенство права. Некоторые сомнения вестфальца // Проблеми ф|лософГГ права. 2006-2007. Том IV—V. - Ки(в; Чршф, 2008.
3. Held D., McGrewA., Goldblatt D., Perraton J. Global transformations. — Cambridge, 1999.
4. Гиддэнс Э. Последствия современности. — М., 2011.
5. Фукуяма Фр. Канец псторы!? // Вопросы философии. 1990. №3.
6. Von Weizsaecker E.,Wijkman A. Come On! Capitalism, Short-termism, Population and the Destruction of the Planet. — Berlin, 2018.
7. Конан В. Беларуская альтэрнатыва: глабал!зацыя I нацыянальнае адраджэнне // Бела-русíка=Albaruthnlca. — Кн. 22: Нацыянальныя пытанн!: Матэр. III М1жн. кангрэса беларус!стау «Беларуская культра у дыялоге цыв!л!зацый» (М1нск, 21—25.05, 4—7.12.2000 г.). — М1нск, 2001.
8. Нурмаметов Р. Г. Терминологический круг и эволюция концепций в историческом изучении культурного наследия//Конвенции ЮНЕСКО в области охраны культурного наследия и национальное законодательство госдарств—участников СНГ: Матер. Межд. конф. (г. Минск, 26—28 апреля 2007 г.). — Минск, 2007.
9. Печчеи А. Человеческие качества. — М., 1985.
http://innosfera.by/2019/06/cultural_heritage
