CC BY
8УДК 37.017.4:001.895
Р. В. Мжсюк, старшы выкладчык (БГТУ) ПАЛ1ЛОГ КУЛЬТУР У СТУДЭНЦК1М АСЯРОДД31
У публжацьп разглядаюцца пытанш пол1культурнага выхавання у студэнцшм асяроддз^ ix актуальнасць, указваюцца важнейшыя нашрунш i разнастайныя формы выхаваучай работы. Зак-рануты пытанш з псторьи развщця пол1культурнага выхавання.
Асабл1вая увага нададзена праблеме фарм1равання полшультурнай асобы, здольнай спалу-чаць у сабе сютэмныя веды у галше нацыянальнай i сусветнай культур, умение i гатоунасць жыць у шматкультурным пол1этн1чным асяроддзг
The article is devoted to some issues in student's polycultural education, actuality of the concerns, major directions and the diversity of forms in educational work. The article also shows the history of polycultural education development.
Moreover, great attention is paid to the problems connected with formation of polycultural personality able to combine system knowledge in national and world culture with skills and readiness to live in polyethnic polycultural surrounding.
Уводзшы. Сённяшшя рэалп айчыннага гра-мадства уключаны у складаны працэс глабат-зацьи, у стварэнне адзшай сютэмы сацыяльных, культурных, эканам1чных, паштычных 1 шшых узаемаадносш. Асабл1вая складанасць глабал1за-цьп праяуляецца у сацыякультурнай сферы. Добра вядома, што адным з паказчыкау прагрэ-аунага грамадскага жыцця з'яуляецца разнастай-насць культур, а сутыкненне розных каштоунас-ных прыярытэтау стварае умовы для ¿х узае-маузбагачэння. Аднак не заусёды культурна-каштоунасныя устаноую супадаюць. Гэта пры-водзщь да шталерантнасщ у адносшах да шша-га I з'яуляецца часам нават крокам да канфлшту.
Асноуная частка. Сучасная трактоука культуры падаецца так: «Культура - гэта спецыф1ч-на чалавечы спосаб дзейнасщ, наюраваны на стварэнне духоуных 1 матэрыяльных каштоу-насцей, вышкам якога з'яуляецца сютэма ¿дэа-лау, каштоунасцей, нормау паводзш, што ува-сабляецца у сацыяльным развщщ чалавека, у яго духоуным свеце» [1].
У любым грамадстве юнуюць свае каштоу-насщ, яюм аддаецца перавага, пры гэтым у кожнай асобы фарм1руецца свая уласная ¿ерар-х1я каштоунасцей.
Да прыярытэтных духоуных каштоунасцей беларусау адносяць беларускую дзяржаунасць, культуру, мову; веданне уласнай псторьи, на-цыянальных традыцый, звычаяу; агульначала-вечыя ¿дэалы дабра, прауды, справядл1васщ.
На працягу свайго развщця тэрмш культура спарадз1у шмат адгалшаванняу, сярод яюх па-няцце «культура асобы». Узровень культуры асобы - гэта «...вышк засваення мовы, далу-чэння да культурных каштоунасцей, звычаяу, традыцый, што юнуюць у грамадстве, авало-данне уласщвым1 для пэунай культуры прыёма-м1 1 навыкам! паводзш 1 дзейнасщ» [2]. Як ба-чым, адным з прыярытэтных месц з'яуляецца веданне мовы. Таму 1 у канцэпцьп камушкатыу-
най прыроды культуры асноуным прадметам даследавання з'яуляецца мова.
1снуе нацыянальная спецыфша светабачання 1 светаразумення, абумоуленая наяунасцю моу-най карщны свету. У носьб1тау розных моу юну-юць розныя канцэпцьп будовы навакольнага свету. Паняцщ, асноуныя для мадэл1 свету аднаго народа, могуць быць неютотным1 або адсутш-чаць у шшых мовах. Так, напрыклад, у сучаснай беларускай мове ужыванне у зваротках суфшса -к- з'яуляецца нарматыуным (дзядзька, цётка), а у рускай ужыванне падобных формау у якасщ звароткау сведчыць не толью пра парушэнне нормы, але 1 пра няветл1васць суразмоуцы.
Сютэма нацыянальных каштоунасцей, гра-мадская мараль знаходзяць адб1так у ¿дыяматы-цы, значную частку якой складаюць фразеала-пзмы, сшашм1чныя 1 анташм1чныя рады, пера-носныя значэнш слоу 1 шшае.
Пытанням1 выхавання пол1культурнасщ асобы займаюцца не толью педагоп, але 1 пс1хола-п, фшосафы, этнографы розных краш.
Паняцце «пол1культурнае выхаванне» атры-мала распаусюджанне у сусветнай педагогщы з 1960-х гг. Вучоным разглядаюцца сутнасць, мэты, задачы, асноуныя катэгорьи пол1культурна-га выхавання; тыпы эттчнай щэнтычнасщ, сутнасць эттчнага самаразумення, прычыны м1жна-цыянальных напружанняу, умовы фарм1равання талерантнасщ у сферы м1жэттчных адносш. Вы-вучаны гюторыя разв1цця 1 щэ1 пол1культурнага выхавання у сусветнай 1 айчыннай педагог1ц^1.
Станауленне айчыннага пол1культурнага выхавання прыйшлося на другую палову XX ст. Гэта выклшана ростам глабал1зацы1, узмацнен-нем працэсау узаемапран1кнення, сутыкненнем культур 1 каштоунасных прыярытэтау, тэндэн-цый да збл1жэння 1 стварэння адз1ных прасторау.
Варта падкрэсл1ць, што змест полшультур-нага выхавання мае наступныя арыенщры: са-цыякультурная ¿дэнтыф1кацыя асобы; засваен-
Филология
151
не сютэмы паняццяу 1 уяуленняу пра полшуль-турнае асяроддзе; выхаванне станоучых адно-сш да культурнага акружэння; развщцё навы-кау сацыяльных зносш.
Важнай I ютотнай становщца праблема аргат-зацьп пол1культурнага выхавання. Адным з галоу-ных спосабау такой аргашзацьи з'яуляецца адпа-веднае вывучэнне тых щ шшых вучэбных дыс-цыплш Наяунасць полшультурнага кампанента у вучэбных дысцыплшах дазваляе вырашаць двай-ную зацачу: стымуляваць щкаунасць студэнтау да новых ведау I адначасова прапаноуваць розныя пункты гледжання на навакольны свет.
3 уткам новых сацыякультурных рэалш вучо-ныя распрацоуваюць напрамю далейшага разв1цця ацукацьп. Важна, каб выхаванне 1 навучанне садзей-тчаш адзшай зацачы: асэнсаванню асобай сва!х каранёу 1 прыв1ццю ёй павап да ¿ншых культур.
Полшультурнае выхаванне як адно з шава-цыйных напрамкау выхавання ставщь сваёй мэ-тай далучэнне моладз1 да нацыянальных I су-светных культур. 3 ул1кам штэрнацыянал1зацьп ус1х сфер дзейнасщ актуальнасць полшультур-нага выхавання моладз1 значна узрастае.
На вялш жаль, сучасны малады чалавек часта праяуляе нястрыманасць, ён не пацрыхтаваны да дыялогу з шшай культурай. Часам узшкае неда-вер да людзей з ¿ншай культурай. Вырашыць сь туацыю можна толью тады, каш суб'ект разумее культурныя адрозненш як альтэрнатыву 1 у сва!м асабютым стаулент дасягае пол1культурнасщ.
Сёння як школ1 запатрабавана полшультур-ная асоба, таму узрастае сацыяльная роля не толью агульнаадукацыйнай школы, але 1 ВНУ. Сучасная ВНУ павшна ствараць усе умовы для полшультурнага выхавання не толью сва1х студэнтау, але 1 замежных. Выкладчык абавязаны дапамагчы студэнтам усвядомщь, што у свеце юнуе мноства каштоунасцей, што некаторыя з ¿х адрозшваюцца ад ¿х уласных, што любыя каштоунасщ захоуваюцца у традыцыях таго щ шшага народа I з'яуляюцца заканамерным плодам яго вопыту 1 пстарычнага развщця.
Узшкае пытанне: як навучыць пераадоль-ваць цяжкасщ полшультурных зносш, пазбя-гаць канфлштау на гэтай глебе, выходзщь з праблемнай спуацьп, захоуваючы сваё 1 не зш-жаючы годнасць шшага? Таму узшкае неабход-насць у стварэнш метадычных прынцыпау по-лшультурнага выхавання.
Пол1кулыурны прынцып азначае прызнанне ушкальнасщ кожнай культуры 1 адлюстроувае па-трабавант забеспячэння мэтанаюраванай сацыяль зацьп студэнтау на кагттыуным каштоунасна-ма-тывацыйным 1 дзейнасна-паводзшным узроунях.
У адукацыйным працэсе палшог культур спрыяе знаходжанню гармашчнага спалучэння нацыянальнай 1 сусветнай культур.
Палшог культур можна разглядаць як педа-гапчны нарматыу далучэння моладз1 да этшч-най, агульнанацыянальнай 1 сусветнай культуры з мэтай фарм1равання гатоунасщ 1 умення жыць у шматкультурным пол1этшчным асяроддзь
Прынцып полшультурнасщ абгрунтоувае шматграннасць узаемасувяз1 адукацьи 1 выхавання. У вучэбным матэрыяле пав1нны адлюстроу-вацца гумашстычныя щэ1 свабоды 1 ненасшля, ха-рактарыстыка ушкальных этшчных, нацыяналь-ных самабытных рысау у культурах народау свету, раскрыццё у ¿х культурах агульных трацыцый, яюя дазваляюць жыць у м1ры, згодзе, гармони.
Важнейшым1 напрамкам1 выхаваучай работы будуць:
- аргашзацыя пазнавальнай дзейнасщ, наю-раваная на узбагачэнне ¿х ведам1 пра культуру м1жнацыянальных зносш, пра паняцщ «¿нтэр-нац^гянал1зм», «патрыятызм», «нацыянальная са-масвядомасць», «сал1дарнасць», «пол1культур-ны свет», «дыялог культур» 1 шш.;
- выхаванне эмацыянальна-каштоунасных аднос1н да людзей шшай нацыянальнасщ 1 ¿х культуры;
- назапашванне практычнага вопыту зносш у шматнацыянальным калектыве.
Эфектыуным1 будуць у гэтым плане дыяло-г1, дыскус11, мадэляванне, тэсты, яюя тычацца культуры нацыянальнай самабытнасц1, духоу-нага жыцця 1 ¿нш.
Вучэбны матэрыял, м1жпрадметныя сувяз1, педагаг1чныя метады, спецкурсы, даследчая дзейнасць па тэмах пытанняу пол1культурнасц1 даюць добрыя вынш.
У БДТУ накоплены вял1к1 вопыт пол1куль-турнага выхавання. На занятках беларускай мо-вы студэнты працуюць над тэмам1 «Этнаграф1я Беларус1», «Нацыянальная тапашмша», «Бе-ларуск1 фальклор», «Менталгот 1 нацыянальны характар беларусау», «Нацыянальныя суполь-насц1 у Беларус1» I шш. Рэфератыуныя паведам-ленн1 пра сваю культуру даюць рэальнае уяу-ленне пра г1сторыю 1 культурную разнастай-насць свету, пра самабытнасць яго народау.
Замежн^гя студэнты таксама прымаюць удзел у культурных мерапрыемствах, у розн^гх акц^гях, у тым л1ку 1 валанцёрск1х; пашыраюцца магчы-масц1 для удзелу студэнтау-замежн1кау у культурных праектах, студэнцк1х канферэнцыях.
Пашырэнню 1 паглыбленню ведау пра культуру м1жнацыянальных знос1н сацзейшчаюць гу-тарк1 пра традыцы1 розных нацыянальнасцей, пра асабл1васц1 нацыянальн^гх сем'яу (беларускай, рускай, татарскай, туркменскай, ¿ранскай 1 ¿нш.) Найперш разглядаюцца трацыцы1 тых студэнтау, яюя вучацца у групе. Напрыклац, у БДТУ на канферэнцьп «Зямля - наш адзшы дом» тур-кменсюя студэнты расказвал1 пра сваю крашу,
пра сва1х паэтау 1 шсьменшкау, паказвал1 слайды, фшьмы, з гонарам дэманстраваш стужю пра свайго лепшага у свеце туркменскага каня 1 цу-доуную сабаку, расказваш пра найпрыгажэйшыя дываны. Адчувалася, што беларусюя студэнты паглядзел1 на туркменау па-новаму, з павагай.
Шмат навуковых 1 творчых студэнцюх прац было нашсана напярэдадш 80-годдзя з Дня Пе-рамоп у Вялшай Айчыннай вайне 1 з дня пачат-ку Вялшай Айчыннай вайны. Моладдзю быу сабраны багаты матэрыял пра сва1х родных I бл1зюх людзей, пра землякоу - удзельшкау Вя-лшай Айчыннай вайны, пра ¿х баявыя подзвш, пра гора I пакуты роднага краю. Адной з щкавых была праца туркменсюх студэнтау «Туркмешс-тан у гады Вялшай Айчыннай вайны», у якой можна даведацца пра туркменсюх салдат I ка-мандз1рау, герояу, яюя змагашся на франтах вайны, пра шсьмы-трохвугольшю, яюя захоуваюц-ца у туркменсюх сем'ях, а таксама пра тых, хто запнуу 1 пахаваны на нашай беларускай зямлг
Судакрананне з жывой псторыяй дазвол1ць па-поунщь веды новым зместам, дасць ¿м магчы-масць ацчуць адказнасць за працяг справы тых ге-рояу-вызвалщеляу, прадстаушкоу розных нацыя-нальнасцей, яюя аддат жыццё у ¿мя м1ру на зямлт
Можна праводзщь дыскусп, прэс-канферэн-цьи, вечарыны пытанняу 1 адказау, завочныя па-дарожжы, круглыя сталы. На таюх мерапрыемс-твах разглядаюцца, як правша, пытанш: 3 чаго пачынаецца дружба м1ж людзьм1 розных нацыя-нальнасцей? У чым праяуляецца культура м1ж-нацыянальных зносш? Як в1таюцца людз1 розных краш? Яюя адносшы пашж бацькам1 1 дзець-м1 у людзей розных нацыянальнасцей? 1 шш.
Умелае выкарыстанне розных форм выхаваучай работы спрыяе развщцю штэрнацыянальных пачуццяу.
Вельм1 эфектыуным1 будуць у гэтым плане трэншп м1жэтшчных зносш, стварэнне клубау штэрнацыянальнай дружбы. Немалую карысць прынясуць фестыващ атмшяды, выставы, прысвечаныя этшчнай культуры, спаборнщтвы па нацыянальных вщах спорту, гульнях, фальк-лорныя канцэрты, вечарыны; конкурсы на леп-шае прыгатаванне нацыянальных страу; сустрэ-чы з этнографам!, прадстаушкам1 розных культур; экскурсп этнакультурнага зместу.
Важнейшым кампанентам полшультурнага выхавання з'яуляецца фарм1раванне у моладз1 культуры м1ру, бо цэнтральнай праблемай, якая стащь перад чалавецтвам, з'яуляецца праблема удасканалення узаемаадносш людзей. Задача ска-савання войн з жыцця грамадства застаецца пры-ярытэтнай для чалавецгва у цэлым. ЮНЕСКА вызначыла неабходнасць прадуманага, сютэмна-га, хутчэйшага пераходу ад культуры вайны да культуры м1ру. Культура м1ру з'яуляецца комп-
лексам каштоунасцей, поглядау, традыцый, узо-рау паводзш, яюя уключаюць павагу да людзей I ¿х правоу, адказ ад любых формау насшля, пры-знанне роуных правоу 1 магчымасцей мужчын 1 жанчын, прызнанне права кожнага на свабоду думю 1 атрыманне шфармацьн, прыхшьнасць прынцыпам дэмакратьи, свабоды, справядшвасщ згоды, сашдарнасщ I плюрашзму у адносшах па-м1ж этшчньгш, рэл1пйным1, культурным! 1 ¿ншы-м1 групам1, а таксама пашж асобным1 людзьмг У 1994 г. ЮНЕСКА распрацавала праграму «Культура м1ру» - дынашчную ¿тцыятыву, наюрава-ную на барацьбу супраць насшля, якое ахапша за апоштя дзесящгоддз1 мнопя крашы. Праграма мяркуе удзел моладз1 у разнастайных мерапрыем-ствах, наюраваных на умацаванне м1ру. Асноу-ным1 напрамкам1 дзейнасщ праграмы з'яуляюц-ца вывучэнне I ахова навакольнага асяроддзя; да-следаванне правоу чалавека, правоу дз1цящ праб-лем дэмакратьи 1 талерантнасц1; вывучэнне сусветнай культурнай спадчыны 1 яе захаванне; ус-танауленне культуры м1ру як арыентацы1 грамадства на пашырэнне 1 паглыбленне ведау пра сябе 1 м1р, адмауленне культу вайны 1 насшля, м1рнае суюнаванне народау, дзяржау, культур, рэл1г1й.
3 улшам новых сацыякультурных рэал1й ву-чоныя распрацоуваюць нак1рунк1 далейшага развщця адукацьп.
Заключэнне. Пол1культурнасць як шгэграцый-ная якасць асобы мяркуе каштоунасны уваход у свет шшай культуры 1 развщцё асобаснай культуры.
Мэта пол1культурнага выхавання дасягаль-ная тольк1 у тым выпадку, каш адначасова удас-канальваюцца тры баю дзейнасщ: пазнавальная, эмацыянальна-каштоунасная 1 паводзшная.
Сучасная адукацыйная установа пав1нна знаёмщь моладзь з агульначалавечым1 каштоу-насцям1, далучаць да культуры ¿ншых краш, захоуваючы шматвяковыя традыцы1, уменне не тольк1 цан1ць родную культуру, але 1 прымаць разнастайнасць шшых культур.
Пол1культурнае в^гхаванне у Беларус1 на су-часным этапе прынята л1чыць важнейшым на-прамкам выхавання, яю садзейн1чае вырашэнню м1жнац^1янальн^1х 1 м1жканфесшных канфл1ктау.
Л1таратура
1. Бабосов, Е. М. Социология: учеб.-метод. комплекс / Е. М. Бабосов, Е. П. Сапелкин. -Минск: УП «Технопринт», 2001. - 408 с.
2. Зубра, А. С. Культура личности как духовная ценность: пособие для педагогов, воспитателей, студентов / А. С. Зубра. - Минск: Университетское, 2001. - 184 с.
3. Сазонова, С. М. Поликультурное воспитание учащихся: метод. аспекты / С. М. Сазонова // Адукацыя 1 выхаванне, 2009. - № 2. - С. 32-38.
Паступша 15.06.2012
