35Zamonaviy ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologiyalarning dolzarb muammolari va yutuqlari
Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti
TEXNOLOGIK TA'LIM YO'NALISHLARI TALABALARIGA FIZIKA
FANINI O'QITISH METODIKASI
U. M. Farmonov A. I. Xudoyberdiyev
Jizzax Davlat Pedagogika Instituti, Jizzax, Uzbekistan farmonov-81 @mail.ru
Mustaqil O'zbekistonmizda ta'lim soxasida olib borilayotgan ulkan ishlar zamirida ishlab chiqarish, xizmat ko'rsatish va jamiyatimizni barcha sohalariga zamon talablari asosida tayyorlangan, raqobatbardosh kadrlartayyorlab berishdek ulkan vazifalardan biri yotadi. Mamlakatimizda o'quv jarayonini tashkil etishning an'anaviy hamda noan'anaviy usullarni rivojlantirish, o'qituvchilar malakasini oshirish va shu orqali ta'lim sifatini yaxshilash maqsadida bir qator islohatlar olib borilmoqda.
SHunday ekan bugungi ta'limda tizimli, texnologik yondashuv hamda innovatsion pedagogik texnologiyalar keng qo'llash va ular kafolatlangan natija olish bilan xarakterlanadi. SHuning uchun ham har bir pedagog ushbu jarayonning mohiyatini, maqsad vazifalarini yaxshi bilishi, uni odatdagi (traditsion) o'qitishdan farqlangan xolda talabalarga bo'lgan munosabatida individual yondashuv orqali ularda fanga nisbatan motivatsiya hosil qila bilish, faqat bilim berishi bilan chegaralanmasdan ularda mustaqil ta'lim olish, dars jarayonida erkin fikrlay ol ish ko'nikmalarini ham shakllantira olishi kerak. Bu esa ta'lim sohasida ish olib borayotgan professor o'qituvchidan yangi pedagogik texnologiyalarni, zamonaviy axborot kommunikatsiya texnolagiyalarni hamda dars mashg'ulotlarida yangi interfaol usullar bilan o'qitish tajribasidan yaxshi boxabar bo'lishini talab qiladi.
Keyingi yillarda mamlakatimizda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishning ustuvor yo'nalishlariga hamda xalqaro standartlar talablariga mos keladigan oliy ta'lim tizimini yaratish bo'yicha keng ko'lamli ishlar amalga oshirilmoqda. SHu bilan birga oliy ta'lim muassasalarida ta'lim sifatini oshirishda innovatsiya, innovatsion g'oya, innovatsion texnologiya kabi tushunchalar respublikamizda amalga oshirilayotgan keng qamrovli islohotlar, ijtimoiy va iqtisodiy sohalardagi yangilanishlarda o'z so'zini aytmoqda. Zamonaviy sharoitlarda jahon fani va innovatsiya faoliyatining yutuqlaridan keng foydalanish jamiyat va davlat hayotining barcha sohalarini izchil va barqaror rivojlantirishning, mamlakatning munosib kelajagini barpo etishning muhim omili bo'lib bormoqda. Prezidentimiz SH.Mirziyoevning 2017 yil 20 apreldagi "Oliy ta'lim tizimini yanada rivojlantirish chora-tadbirlar to'g'risida"gi[1]
Zamonaviy ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologiyalarning dolzarb muammolari va yutuqlari
Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti
va 2018 yil 5 iyundagi "Oliy ta'lim muassasalarida ta'lim sifatini oshirish va ularning mamlakatda amalga oshirilayotgan keng qamrovli islohotlarda faol ishtirokini ta'minlash bo'yicha qo'shimcha chora-tadbirlar to'g'risida"gi qarorlarida ham ushbu masalaga alohida urg'u berildi [2].
Zamonaviy ta'lim sharoitida oliy o'quv yurtlari talabalarining mustaqil ishlash faoliyatini oshirish, ularning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish ilg'or pedagogik texnologiyalardan hamda yangi avlod o'quv adabiyotlaridan foydalanishni talab etadi. SHu bilan birga bugungi kunda axborot va kommunikatsiya texnologiyalarining kirib kelishi bilim uzatilishining yangi shakllari va vositalarini ishlab chiqishni taqozo etadi.
SHuni alohida ta'kidlash lozimki, tabiatshunoslik yo'nalishlarida fizika fanini o'qitishning o'ziga xos talablari va shartlari mavjud. Ta'limning Texnologik ta'lim yo'nalishlari guruhlarida fizikani o'qitishda asosiy e'tibor talabalar o'rtasida ilmiy fikrlash tarzini shakllantirishga qaratilishi lozim. Kurs dasturida talabaning ushbu fanga qiziqishini, fizikani mustaqil o'rganish imkoniyatini yaratish uchun zarur bo'lgan nazariy materiallar va vazifalar tizimi bo'lishi kerak[6]. Tabiatshunoslik yo'nalishlarida fizikani o'qitishda rejalashtirilgan natijalarga erishish uchun zarur shart-sharoitlar:
• fizika o 'qituvchisining tabiatshunoslik yo 'nalishlaridagi darslarida fizika bo 'yicha asosiy o 'quv dasturini amalga oshirishga tayyorligi va qobiliyati;
• fizika fanlari mavzularning o 'qiyotgan talabalar tomonidan ongli ravishda tanlanishi;
• fizika mashg 'ulotini o 'tkazishning ta 'lim standartlari talablariga javob beradigan o 'quv-uslubiy to 'plamlarning mavjudligi.
YUqoridagilardan kelib chiqqan holda, ta'limning Texnologik ta'lim yo'nalishlari bo'yicha guruhlar uchun fizika mashg'ulotlari mazmunini tanlash tamoyillari va ulardan kelib chiqadigan mezonlar quyidagilar deb hisoblaymiz:
1. Fizika kursining mazmuni fanning majburiy minimal bilimlari bilan belgilanishi kerak. O'qituvchi eksperimental tajriba va laboratoriya mashg'ulotlarini namoyish qilish orqali talabalar uchun fizikaviy tushunchalarni shakllantira olishi kerak.
2. O'qituvchi materialni o'tayotganda, mavjud eksperimental faktlarni, ushbu faktlarni tushuntirish uchun ilgari surilgan gipotezani, nazariyani, oqibatlarni va eksperimental natijalarni shakllantirishda qo'llaniladigan modellarni taqdim etish imkoniyatiga ega bo 'lishi kerak.
3. Texnologik ta'lim yo'nalishlari bo'yicha guruh talabalari tomonidan laboratoriya ishlarini bajarish universal ta 'lim faoliyatini shakllantirishga yordam
Zamonaviy ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologiyalarning dolzarb muammolari va yutuqlari
Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti
beradigan mustaqil va ijodiy faoliyatni tashkil etishga qaratilgan bo 'lishi muhimdir. Laboratoriyada ishni individualizatsiya qilishning mumkin bo'lgan varianti ijodiy xarakterdagi nostandart vazifalarni tanlash bo 'lib, ularni amalga oshirish esa loyiha faoliyatiyoki axborot texnologiyalaridan foydalanish bilan bog'liq[2].
Texnologik ta'lim yo'nalishlaridagi mutaxassis^ uchun fizika daMarini o'qitishda talabalaming fikriash tarnning o'ziga xos xususiyatlarini hisobga olinishi maqsadga muvofiqdir ko'pgina qonunlar fo^^a^^z o'гganilishi (talabalarga yakuniy formulalar beriladi), murakkab hisoblash muammolari amalga oshirilmasdan berilishi ahamiyatlidir. Makro va mikrojarayonlarning murakkab sxemalarini, texnik qurilmalarning tuzilishi va ishlash prinsipini, videofilmlarning parchalarini, noyob fetosm-atla^ grafika^, foгmulalaг, o'гganilayotgan jaгayonlaг va hodisalaming animatsiyasini namoyish etishni, harakatlanish va rivojlanishdagi ob'ektlami namoyish etish imkonini beradigan axborot texnologiyalaridan foydalanish lozim. Masalan, yadra o'zgaгisЫaгini, magnit maydonidagi elektranlaming haгakatini va boshqalami bevosita kuzatishning imkoni yo'q, shuning uchun, bunday hodisa^ va tajгibalaгni modellashtirish oгqali namoyish qilish mumkin bo'ladi. Talabalaг vizual yordam bilan faol va mazmunli harakat qiladilar, bu esa ularning aqliy rivojlanishiga va o'quv materiallarini o'zlashtiгishga ta'siгining samaradoñigini oshiгadi.
Ba'zan tajгibani animatsiya yoráamida takroгlash va uning asosida qoida yoki qonunning xulosasini chiqarish kerak bo'ladi. YAngi materialni tushuntirish uchun taqdimot usuli keng qo 'llaniladi, unda siz chizma, grafik, konsepsiya yoki qonunlarni, formulalarni, tematik vazifalarni, xulosalarni ko 'rsatishingiz mumkin. [4] Masalan, Amper kuchining yo'nalishini aniqlash qoidasini olganda, birinchi navbatda parallel o'tkazgichlaming oqim bilan o'zara ta'siri tajribasini namoyish etish kerak. Keyin POWER POINT dasturida ishlab chiqarilgan o'zingizning elektгon o'quv mahsulotlaringizga diqqatni qaratishingiz mumkin: eksperiment diagrammasini tuzing, oqim manbai polaritesini, kontaktlarning zanglashiga olib keladigan oqim yo'nalishini, ikkinchi o'tkazgich tomonidan yaгatilgan maydonning magnit induksion vektorini, haгakatlantiгuvchi kuch yo'nalishini aniqlang, chap qo'lni to'g'ri joylashtirish, shakllantirish uchun qoladi. Qoida va ushbu holatda istisnolar yo'qligiga ishonch hosil qiling. Kichik hajmdagi ma'lum Ыг mavzu bo'yicha talabalaming bilimlarini sinash uchun biz quyidagi shaklda oldingi so'rovni o'tkazishimiz mumkin: taqdimot slaydida jumboqlarni joylashtiramiz, ularning har birida savolning tartibini ko'гsatamiz. Raqamni tanlab, talaba savolga javob beradi, tekshirish amalga oshiriladi. Jumboqni bosish orqali biz uni slayddan chiqarib tashlaymiz. Savollarga javob berib, talabalar mavzuni takrorlaydilar. SHunday qilib,
Zamonaviv ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologivalarning dolzarb muammolari va vutuqlari
Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti
biz asta-sekin talabalar uchun jumboqlar ostida yashirilgan xabarni ochamiz, masalan, bo'limda o'rganilayotgan yangi mavzu nomini va h.k. [5].
Xulosa qilib shuni ta 'kidlash lozimki, talabalar ular uchun fizikaviy bilimlarni muvaffaqiyatli egallashlari uchun elektron o'quv qo'llanmalari va namoyishlar yordam beradigan hodisaning tasvirini yaratish ularning fizikaviy dunyoqarashini shakllantirishda juda muhim bo'lib hisoblanadi. SHunday qilib, axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish bizga o'quv materialini passiv assimilyasiya qilishdan bilimlarni ongli ravishda o 'zlashtirishga o 'tishimizga imkon beradi, bu esa o'quv jarayonini qiziqarli va samaraliroq bo 'lishiga imkon yaratadi.
REFERENCES
1. Prezidentimiz SH.Mirziyoevning 2017 yil 20 apreldagi "Oliy ta'lim tizimini yanada rivojlantirish chora-tadbirlar to'g'risida"gi qarori.
2. Prezidentimiz SH.Mirziyoevning 2018 yil 5 iyundagi "Oliy ta'lim muassasalarida ta'lim sifatini oshirish va ularning mamlakatda amalga oshirilayotgan keng qamrovli islohotlarda faol ishtirokini ta'minlash bo'yicha qo'shimcha chora-tadbirlar to'g'risida"gi qarorlari.
3. Dyakova K.A. O'quv materialini tanlash va tuzatish muammosi; gumanitar sohadagi darslar uchun fizika kursi. "YOsh olimlarning universitetlararo tadqiqotlar natijalari,1990, S. 56-67.
4. Kapralov A.I., SHefer O.R. Realizatsiya prinsipa istorizma v uchebno-metodicheskix komplektax po fizike osnovnoy shkolbi. Innovatsii v obrazovanii. -2017. - № 4. - S.46-57.
5. Kudryavseva K.D. Analiz usloviy dostijeniya planiruembix rezultatov obucheniya fiziki dlya gumanitarnogo profilya. Nauka, obrazovanie, obщestvo. - 2016. - №4. S-45-48.
6. Usova A.V. Razvitie poznavatelnoy samostoyatelnosti i tvorcheskoy aktivnosti uchaщixsya v protsesse obucheniya fizike. - CHelyabinsk: Fakel, 1996. - 126 s.
7. Фармонов, У. (2020). Преподавание физики для студентов естественного обучения направление инновационными технологиями. Физико-технологический образование, (1).
8. Фармонов, У. М. (2019). Методика преподавания предмета физики студентам направления естествовдения. Образование и наука в России и за рубежом, (16), 314-318.
Zamonaviv ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologivalarning dolzarb muammolari va vutuqlari
Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti
9. А.Ж. Сейтов, Ф.Х. Абдумавлонова. Решение геометрических задач с помощью математического пакета MAPLE. Academic research in educational sciences, 2021. T.2 №6 Pp.933-941.
10. S.Kh.Khasanova A.J.Seytov, A.J. Khurramov, S.N.Azimkulov, M.R.Sherbaev, A.A.Kudaybergenovю. Optimal control of pumping station operation modes by cascades of the Karshi main canal. International Journal of Advanced Research in Science, Engineering and Technology, 2021. Tom 8. №4. Pp. 17177-17185.
11. А. Ж. Сейтов А. Р. Кутлимурадов Р. Н. Тураев Э. М. Махкамов Б. Р. Хонимкулов. Оптимальные управления водных ресурсов крупных магистральных каналов с каскадом насосных станций ирригационных систем. academic research in educational sciences volume 2 | ISSUE 2 | 2021 ISSN: 21811385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24411/2181-13852021- 00193. Стр. 265- 273.
12. А.В. Кабулов, А.Ж. Сейтов, А.А. Кудайбергенов. Критерий управления задач оперативного управления водными ресурсами объектов водохозяйственных систем. ILIM ham JAMIYET. Стр. 6-8
13. АЖ Сейтов, БР Ханимкулов, М Гаипов, О Хамидуллаева, НК Мурадов. Численные алгоритмы решения задач оптимального academic research in educational sciences volume 2 | ISSUE 8 | 2021 ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-8-153-160 Academic Research, Uzbekistan 159 www.ares.uz Управления объектами каршинского магистрального канала. Academic research in educational sciences. T. 2 № 3 pp. 1145- 1145.
14. А.Ж. Сейтов, Б.Р. Ханимкулов, М.А. Гаипов, М.Р. Юсупов. Зарафшон дарёси окимининг хрсил булишига атмосфера ёгинлари ва хдво хдроратининг таъсири. Academic research in educational sciences. T.2 №5. Стр. 156-162.
15. A.A. Kudaybergenov A.J. Seytov, A.R. Kutlimuradov, R.N. Turaev, N.K. Muradov. Mathematical model of optimal control of the supply canal to the first pumping station of the cascade of the Karshi main canal. International Journal of Advanced Research in Science, Engineering and Technology. T. 8 № 3 pp. 16790-16797.
16. A.J.Seytov, A.J. Khurramov, S.N.Azimkulov, M.R.Sherbaev, A.A.Kudaybergenov. S.Kh.Khasanova. International Journal of Advanced Research in Science, Engineering and Technology. T. 8 №2 ISSN: 2350-0328. Pp. 1717717185.
