Научная статья на тему 'ТЕМИР ЙЎЛ ТРАНСПОРТИНИНГ ЎРНИ, УНДА СОДИР БЎЛАДИГАН ТАБИИЙ ВА ТЕХНОГЕН ТУСДАГИ ФАВҚУЛОДДА ВАЗИЯТЛАР ОҚИБАТЛАРИНИ БАРТАРАФ ҚИЛИНИШИНИНГ АҲАМИЯТИ'

ТЕМИР ЙЎЛ ТРАНСПОРТИНИНГ ЎРНИ, УНДА СОДИР БЎЛАДИГАН ТАБИИЙ ВА ТЕХНОГЕН ТУСДАГИ ФАВҚУЛОДДА ВАЗИЯТЛАР ОҚИБАТЛАРИНИ БАРТАРАФ ҚИЛИНИШИНИНГ АҲАМИЯТИ Текст научной статьи по специальности «Техника и технологии»

CC BY
181
19
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Темир йўллар / бекатлар / темир йўл линиясининг трассаси / темир йўл қурилиши / авария қутқарув ишлар. / Railways / stops / railway line track / railway construction / accident rescue works.

Аннотация научной статьи по технике и технологии, автор научной работы — Шахобидинов, Вохиджон Эркинович

Мамлакатимизда транспортлар ҳаракатланиш ҳудудларида турли табиий ва техноген тусдаги фавқулодда вазиятлардан самарали муҳофаза қилиш, оқибатларни бартараф этишда авария қутқарув ишларини такомиллаштириш долзарб вазифалардан бири ҳисобланади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по технике и технологии , автор научной работы — Шахобидинов, Вохиджон Эркинович

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE ROLE OF RAILWAY TRANSPORT, THE SIGNIFICANCE OF ELIMINATING THE CONSEQUENCES OF NATURAL AND MAN-MADE EMERGENCIES THAT OCCUR IN IT

One of the urgent tasks is the effective protection of transport in our country from emergency situations of various natural and man-made nature in the areas of movement, the improvement of emergency rescue work in eliminating the consequences.

Текст научной работы на тему «ТЕМИР ЙЎЛ ТРАНСПОРТИНИНГ ЎРНИ, УНДА СОДИР БЎЛАДИГАН ТАБИИЙ ВА ТЕХНОГЕН ТУСДАГИ ФАВҚУЛОДДА ВАЗИЯТЛАР ОҚИБАТЛАРИНИ БАРТАРАФ ҚИЛИНИШИНИНГ АҲАМИЯТИ»

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 10 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

ТЕМИР ЙУЛ ТРАНСПОРТИНИНГ УРНИ, УНДА СОДИР БУЛАДИГАН ТАБИИЙ ВА ТЕХНОГЕН ТУСДАГИ ФАВЦУЛОДДА ВАЗИЯТЛАР ОЦИБАТЛАРИНИ БАРТАРАФ ЦИЛИНИШИНИНГ АХДМИЯТИ

Вохиджон Эркинович Шахобидинов

Мамлакатимизда транспортлар уаракатланиш уудудларида турли табиий ва техноген тусдаги фавцулодда вазиятлардан самарали му^офаза цилиш, оцибатларни бартараф этишда авария цутцарув ишларини такомиллаштириш долзарб вазифалардан бири уисобланади.

Калит сузлар: Темир йуллар, бекатлар, темир йул линиясининг трассаси, темир йул цурилиши, авария цутцарув ишлар.

One of the urgent tasks is the effective protection of transport in our country from emergency situations of various natural and man-made nature in the areas of movement, the improvement of emergency rescue work in eliminating the consequences.

Keywords: Railways, stops, railway line track, railway construction, accident rescue works.

Темир йулларнинг мамлакатимизда юк ва йуловчиларни ташишдаги улуши катта булиб, ташиш хажмларининг мунтазам усиши темир йулларнинг техник жихозланиши, технологияларининг, табиий ва техноген тусдаги фавцулодда вазиятлар оцибатларини бартараф этишда авария цутцарув ишларини такомиллашиб боришини тацозо этмоцда.

Темир йул транспортининг таркибий тузилишида темир йуллар, бекатлар ва тугунларнинг тарацциёти алохида ахамиятлидир.

Темир йуллар буйлаб ташишларнинг муваффацияти ва харакат хавфсизлиги куп жихатдан йулнинг холатига боFлиц.

Бекатлар ва тугунлар эса ривожланган йул тармоцларига, йуловчи ва юк иншоотларига, локомотив ва вагон хужалиги, энергетика ва сув таъминоти

Мирзо УлуFбек номидаги Узбекистон Миллий университети харбий тайёргарлик уцув маркази доценти, резервдаги подполковник

e-mail: voso uz71@gmail.com

+99897 740-10-57 АННОТАЦИЯ

ABSTRACT

КИРИШ

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 21 ISSUE 10

educational, natural and social sciences -------- JtV ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022:5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

иншоотларига, омборхоналар, маъмурий-техник бинолар ва бошка курилмаларга эга булиб, ахолининг, юк жунатувчилар ва олувчиларнинг темир йул транспорти буйлаб барча алокалари бекатлар оркали олиб борилади.

Бекатлар ва тугунларда поездлар кабул килинади, жунатилади ва утказиб юборилади, уларда юклар ва йуловчиларни ташиш билан боFлик булган барча жараёнлар:

поездларни таркатиб кайта тузиш, харакат таркибларини таъмирлаш;

локомотивларни, йуловчи ва айрим махсус вазифали вагонларни моддий таъминлаш;

корхоналарнинг шохобча йулларига хизмат курсатиш каби ишлар бажарилади.

Бекатлар бошка давлатлар темир йуллари билан вагонлар айирбошлашда туташиш, кайта ортиш пункти вазифасини утайди.

МУ^ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Узбекистон темир йулларидаги бекатлар йулларининг умумий узунлиги магистрал темир йул тармокларининг фойдаланувли узунлигининг учдан бир кисмини ташкил килади.

Темир йулларнинг жорий холатини юкори даражада таъминлаш, уларни уз вактида таъмирлаб техник жихозлаш, йул ишларини бажаришда замонавий техникаларни ва технологияларни куллаш, темир йулларда белгиланган тезликларда харакат хавфсизлигини таъминлаш ута масъулиятли вазифадир. Чунки бекат йуллари бир ёки икки бош йулли участка йулларидан фаркланиши сабабли бекат йулларининг асоси булган ер полотноси катта узунликда кенг майдонларни эгаллайди. Бекат йулларининг жорий холатини талаб даражасида тутиш ер (грунт) тукмасининг ёйилмасига, унинг пухталигига, нишабликларининг лойихавий даражада таъминланишига катта талаблар куяди. Шунинг учун хам бекатлар ва тугунлар йуналиши буйича билим олувчи талабалар темир йулларнинг тузилиши, бекат йулларининг хусусиятлари ва уларга куйиладиган талаблар хакида кенг тасаввурга эга булишлари керак.

Бекатлар ва тугунларнинг ривожланишида мукаммаллик, уларнинг замонавий талаблар даражасида техник жихозланиши хамда бекатлар ишининг аник ва пухта ташкил этилиши юк ва йуловчилар ташишни муваффакиятли бажаришга, вагонлар айланишини тезлатишга ва юкларнинг сакланишига ижобий таъсир этиб, ташиш таннархини камайтиришга йул очади.

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 21 ISSUE 10

educational, natural and social sciences -------- JtV ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022:5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

Темир йулларнинг тоифаланиши

Янги темир йул линиялари асосан янги худудларни ва уларнинг табиий бойликларини узлаштириш, мавжуд ута юкланган линияларни енгиллатиш, йуловчилар ва юкларни ташиш вактини камайтириш максадларида курилади. Янги линиялар мавжудларидан темир йул тармокларининг фаолиятидаги ахамияти, ташишларнинг микдори ва тавсифи билан тубдан фарк килиши мумкин. Шулар сабабли темир йул линияларини лойихалашга куйиладигантехник талаблар ва меъёрлар тегишлича дифференцияланиб тоифалаштирилади.

Лойихалашда асосий дастур булиб хизмат килувчи «Курилиш меъёрлари ва коидалари» (К,М ва К) 1520 мм кенгликдаги янги темир йуллар ва шохобча йулларни даражалашни кузда тутади. Линиянинг синфига караб унинг асосий параметрлари ва лойихалашга техник талаблар, йуловчи ва юк поездларининг тезликлари хамда линиянинг барча иншоотлари куввати белгиланади.

КМ ва К 32.01-95 буйича МДХ, давлатларидаги янги темир йуллар, корхоналарга борувчи шохобча йуллар, кушимча (иккинчи, учинчи) бош йуллар, кувватлари оширилаётган (реконструкция килинаётган) мавжуд йулларнинг умумий темир йул тармокларидаги урни ва вазифасига караб куйидагича тоифаланади (1-жадвал):

1-жадвал

Темир йулларнинг тоифаланиши

Темир йул тоифаси Темир йулнинг ахамияти Юкли йуналишда йиллик келтирилган юкланиш неттоси, млн ткм/км

Тезюрар Йуловчи поездларининг 160 дан 200 км/соатгача тезликда юриши учун магистрал темир йуллар —

Ута юкланган Катта микдорда юклар ташиш учун магистрал темир йуллар 50 дан ортик

I Магистрал темир йуллар 30 дан 50 гача

II Худди шундай 15 дан 30 гача

III Худди шундай 8 дан 15 гача

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 21 ISSUE 10

educational, natural and social sciences ------- IV ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022:5.947

Advanced Sciences Index Factor " ASI Factor = 1.7

IV Темир йуллар. Бекатлардаги 8 гача

боFловчи ва корхоналарга Юкланганлигидан

бориш шохобча йуллар катъий назар

Темир йул линиясининг трассаси - ер полотноси кош чизоти сатхидаги йул буйлама ук чизиFининг фазовий холатини белгилайди. Трассанинг горизонтал текисликка проекцияси унинг режаси дейилади.

Трасса чизотининг вертикал текисликка ёймаси линиянинг буйлама профили дейилади.

Лойихалаш даврида йулнинг трассасини белгилаш линияни трассалаш дейилади.

Трассанинг энг ижобий ечими линиянинг режада туFри чизик ва юкли харакат йуналишида бир маромдаги нишаблик буйлаб жойлашишидир. Аммо бундай ечим имконияти хар доим хам булавермайди, чунки темир йулнинг ахоли пунктлари оркали утиши, табиий тусикларни (тоFлар, куллар,

боткокликлар ва ш.к.) айланиб утиши, ер устки тузилишининг нотекисликларидан утиши ва нихоят курилиш харажатларини арзонлаштириш максадларида трасса холатини режада ва профилда узгартиришга олиб келади. Шунинг учун хам темир йул линияси режада туFри чизикли участкалар ва эгриликлардан, (1-расм) профилда эса майдонча деб номланувчи горизонтал участкалар ва ^иялик деб номланувчи нишабликлардан ташкил топади.

1-расм.Темир йул линиясининг режаси

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 10 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

Темир йул курилишини ташкил цилиш ва механизациялаш асослари

Темир йул курилиши узаро бир-бири билан боFлик хар хил курилиш ва монтаж ишларини уз ичига олади. Темир йул курилишини ташкил килиш асосида курилиш саноати учун умумий булган куйидаги тамойиллар ётади: режалаштириш, индустриаллаштириш, комплекс механизациялаш ва автоматлаштириш, курилишнинг узлуксизлиги, курилиш-монтаж ташкилотларини ихтисослаштириш ва йил давомида бир меъёрда ишлаш ва ш.к.

^урилишни режалаштириш — бу курилиш ташкилотларининг режага амал килишидир. Режада курилиш ишларининг хажми, муддатлари ва ажратма манбалар белгиланади.

^урилишни индустриаллаштириш — заводларда стандарт курилиш деталларини тайёрлаш ва бу деталлардан курилиш иншоотларини курилиш майдонларининг узида йиFиб тайёрлашдир.

Комплекс механизациялаш — хамма тайёрлов, асосий, безаш, режалаш ва курилиш-монтаж ишларини махсус машиналар ва механизмлар комплектлари, энг яхши техник-иктисодий курсаткичлар билан олиб боришдан иборат.

Автоматлаштириш — кишиларнинг жисмоний мехнатини камайтириш, курилиш жараёнини асбоблар ёрдамида бошкариш ва назорат килишга йуналтиришдан иборат. Бунда ишлаб чикариш самарадорлиги ошади ва курилиш бахоси пасаяди.

Темир йул цурилиши икки - тайёрлов ва асосий даврларга булинади.

Тайёрлов даврида курилиш жараёнига тайёрланиш ва шу даврнинг курилиш ишлари бажарилади. Техник тайёрланиш техник хужжатларни урганиш, курилиш жойларида кушимча геологик, гидрологик ва бошка текширувларни утказиш ва лойиха хужжатларига тегишли узгаришларни киритишни уз ичига олади. Бундан ташкари темир йул учун ер майдони ажратилади, трасса шу ерда белгиланади, базалар ва омборхоналар унга боFланади.

курилишнинг асосий даврида ер полотноси ва сув кочириш иншоотлари, сунъий иншоотлар курилади, ер ёнбаFирлари махкамланади. Йул туширилади ва балластировка килинади, темир йулни бошланFич боскичларда ишлатишда фойдаланиш учун бино ва иншоотлар курилади.

Курилиш ва монтаж ишлари замонавий шароитларда юкори самарали машина ва механизмлар ёрдамида олиб борилади. Ер ишлари катта кувватли экскаватор, булдозер ва грейдерлар ёрдамида бажарилади. Сув хайдаш

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 21 ISSUE 10

educational, natural and social sciences ------- IV ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022:5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

apH^nanapHHH ^a3umga Maxcyc apu»; Ka3HHguraH MamHHanap, Tynpo»; TyKManapHHH 3HH.ramTHpHmga rpyHTHH MycTax,KaM.raHgHraH MamHHanap um.naTH.ragH. Tom rpyHTHH ^oft.rapga nopraaTHm Hm.rapu Ky-MaHHmu MyMKHH. TeMHp-SeTOH Ba MeTan^ KoHcTpy^H^H cyHtHH HHmooraapHH ^ypumga x,ap xhh KyTapMa Kpaarap Ba Som^a Kypu^ManapgaH $onganaHH.ragH. Hm ^onura San.racT Maxcyc y3H aFgapaguraH Baroarap, xonnep-go3aTop.rapga o^uS Sopuragu. O^guHgaH hhfhS Tanep^aHraH ftyn naH^apanapu (2- pacM) Maxcyc ny^ eT^royBHH MamuHa ToMoHHgaH ypHamragu.

2-pacM. Hyn nanmapacunu uyn em^myeuu YR-25 Mamunacu 6urnu nyuurn.

TeMHp ny^HH (onga^aHimra Tonmupum SyTyH ^ypu^um gaBpu gaBoMuga ohhS Sopuragu. Taneprap^HKga yHTa Sockhhhh a^paTuS KypcaTHm MyMKHH: noe3ggapHHHr umnu xapaKaTHH onum, anpuM ynacTKanapHHHr eKH HyrnHHr xaMMacuHH BaKTHHHanHK ^onganaHumra eKH xaMMa HyrnH goHMHH ^onganaHumra Tonmupum.

Hmni ^apaKara MaTepuan^ap Ba ny^ ycTKH Kypu^umu, KynpHKrap, KyByp^ap, CME Ba ano^a, Shho Ba HHmooraap KoHcipy^HflnapuHH Tamum ynyH ftyn naH^apanapu ypHaTH^Hmu Su.raH onuragu. Hmnu xapaKaTHga ny^ x,anu San^acT^aHMaraH eKH San.racTHHHr shphhhh ^yM khcmh ypHamnraH Synumu MyMKHH. Ep no^oTHocu Sy naHTra Ke^uS TynHK TyrarararaH Synumu KepaK. MaTepuan^ap Ba KoHcTpy^H^napHH Som^a nymap SuraH Tamum khhhh Ba KHMMarau KenaguraH ^oarapga noe3g.rapHHHr umnu x,apaKara KaTTa ax,aMHATra эгa. KypunHm noe3g.rapHHHHr Te3^uru umnu xapaKaTH gaBpuga coarara 10 KM/coaTgaH omMac^uru KepaK.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 10 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

Вактинчалик фойдаланиш даврида темир йул курилиши юкларини ташишдан ташкари, халк хужалиги юклари ва йуловчиларни хам кисман ташиш амалга оширилади. Бу даврга келиб ер полотноси, сув кочиргич курилмалари ва сунъий иншоотлар тулик курилган, асосий йул кумли балластга тулик ёткизилган, ажратиш пунктларида етарли йул тармоклари ёткизилган, керакли курилмалар ва бинолар курилган, йуллар буйлаб йул белгилари, керакли сигналлар урнатилган, утиш жой белгилари курилган ва тегишлича жихозланган булади.

Поездларни белгиланган тезликдаги харакат билан утказиш учун темир йул курилади. Темир йул мураккаб мухандислик иншооти булиб, поездлар харакатининг бетухтовлиги ва хавфсизлиги хамда темир йулларнинг техник воситаларидан фойдаланиш самарадорлиги темир йулнинг холатига бевосита боFлик.

Темир йул мураккаб шароитларда ишлайди, доимо атмосфера ва иклимий шароитлар таъсирида булади, харакатдаги поездлардан катта кучланишлар олади. Шундай шароитларда темир йулнинг барча таркибий кисмлари (ер полотноси, устки курилмалар ва сунъий иншоотлари) узининг мустахкамлиги, чидамлилиги ва холати буйича йуловчи ва юк поездларининг ушбу йул участкаси учун белгиланган юкори тезликда осойишта, майин ва хавфсиз харакатини таъминлаши керак хамда харакат тезликларини ва йулнинг юкланувчанлигини янада ошириш учун етарлича захира кувватларига эга булиши лозим.

Темир йулларнинг сувли тусиклар, бошка темир йул ва автомобил йуллари, tof ораликлари, коялик жойлар, шахар худуди оркали утишида хамда одамларнинг темир йулдан бехавотир утишларини таъминлаш учун мураккаб шароитларда сунъий иншоотлар курилади.

Сунъий иншоотлар куприклар, тоннеллар, кувурлар, тиргак деворлар, йуналтирувчи иншоотлар, дюкерлар, галерея, сел утказгичлари ва бошкалардан иборат.

Юкорида баён килинган талабларни кондириш максадида темир йулнинг кутариш кобилияти ва унинг барча кисмлари мустахкамлигини ошириш устида мунтазам ишлар, илмий изланишлар олиб борилади, термик чидамлаштирилган OFир турдаги релслар, янги конструкциядаги релс бириктиргичлари, бирикмасиз йул, темир-бетон шпаллар, стрелкали утказгичларнинг янги конструкциялари ва бошкалар кулланади.

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 21 ISSUE 10

educational, natural and social sciences -------- JtV ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022:5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

Темир йулларни цор, кум босишларидан ва сув тошцинларидан сацлаш

Темир йул транспортининг кишки ва мураккаб иклим шароитларида мунтазам ва бир текис ишлаши йулнинг кор ва кум уюмларидан, буронлардан ва сув тошкинларидан пухта химояланишига хамда кор ва кум буронларидан уз вактида тозаланишига боFлик. Йулнинг кор билан кумилиб колиши унинг хар бир метрига энг нокулай кишки ёFингарчилик кунларида ёFадиган корнинг м3 даги хажми билан улчанади. Бу асосан, ёFадиган кор хажми ва жадаллигига, шамол тезлиги ва йуналишига, махаллий шароитлар ва бошкаларга боFлик булади. Узбекистоннинг айрим минтакаларида жойлашган темир йуллар камдан-кам булсада, кор ва кум буронларига учраб туради.

Кумлик ва ярим кумлик дашту биёбонлардан утадиган темир йулларни кум буронларида кумилиб колишдан химоялаш зарур. Кум буронларидан химоялаш учун самарали воситалар мавжуд. Бунда кумларни усимликлар устириб махкамлаш ёки битумли эмулция (коришма), кумок тупрок, полимер кушилган тупрокли суспензиялар билан коплаш хамда хар хил сунъий тусиклар куришлар мумкин.

Тусиклар сифатида баланд булмаган яхлит ёки панжарали ёFOч деворлар, камиш ва буталардан девор тусиклар йул ёкалаб хар хил бурчаклар остида бир ёки бир неча катор килиб урнатилади. Кум босишидан энг яхши химоя воситаси кумликларни бутазорлар барпо килиб махкамлаш булиб, усимликлар сифатида чул шароитларига яхши мослашадиган дарахтлар (саксовул, черкез, кум акацияси ва ш.к.), буталар (жузFун, целюга, гребеншик) ёки утли усимликлар (селин, кум сулиси, чагер ва ш.к.) экиб устирилади. Йул ёкалаб урнатилган химоя деворлари вактинчалик тусик сифатида кулланилади.

Фавкулодда вазиятлар оцибатларини бартараф этиш

Фавкулодда вазиятларни бартараф этиш учун молиявий ва моддий ресурслар захиралари номенклатураси ва хажмлари уларни ташкил этган орган томонидан белгиланади.

Фавкулодда вазиятлар окибатларини бартараф этишда, агар бу бирлашмаларнинг куткарувчилари аттестатция тартибида тасдикланган тегишли тайёргарликдан утган булса, жамоат бирлашмалари хам иштирок этишлари кузда тутилади.

Фавкулодда вазиятлар окибатларини бартараф этиш авария объектлари, вазирликлар ва идораларнинг, худудида фавкулодда вазиятлар юзага келган хокимликламинг балансида турадиган куч ва воситалиири билан амалга оширилади.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

VOLUME 2 | ISSUE 10 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

Ушбу ишлар объектларинг, вазирликлар (идоралар) ва хокимликларнинг тезкор гурухлари (мутахассислари) рахбарларининг бевосита бошчилигида бажарилади.

Фавкулодда вазиятнинг куламини мавжуд кучлар ва воситалар ёрдамида бартараф этиш мумкин булмаган холда, зарурий ёрдам курсатиш учун Фавкулодда вазиятларда уламинг олдини олиш ва харакат килиш давлат тизимининг юкори рахбар органига ёрдам сураб мурожаат килинади. Шу билан бирга фавкулодда вазиятлар окибатларини бартараф этиш максадида хукумат комиссияси ташкил килиниши мумкин.

Фавкулодда вазиятларни бартараф этиш буйича тадбирларини маблаF билан таъминлаш фавкулодда вазият содир булган худудда жойлашган объектларнинг, вазирликлар ва идораларнинг маблаFлари, тегишли буджетлар, суFурта жамFармалари ва бошка манбалар хисобидан амалга оширилади. Бунда курсатилган маблаFлар етарли ёки мавжуд булмаган такдирда, Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг захира жамFармасидан ажратилиши кузда тутилади.

Транспортнинг хохлаган тури инсон саломатлиги ва хаёти учун хавф туFдиради.

Техник тараккиёт бир вактнинг узида харакатлаиииш кулайлиги ва тезлиги билан бирга анчагина катта даражадаги хавф-хатарни хам юзага келтиради.

Транспорт авариясининг туридан келиб чикиб, ёиовчилар куплаб жарохат ва куйиш, жумладан инсон хаёти учун хавф туFдирадиган шикастлами олиш эхтимоли мавжуд.

Темир йул транспортидаги авариялар

Темир йул транспортидаги авария ва халокатларга асосан йуллар, харакатдаги таркиб, сигнализациянинг носозлиги, диспетчерлар хатоси, машинистларнинг эътиборсизлиги ва локайдлиги сабаб булади.

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 21 ISSUE 10

educational, natural and social sciences -------- JtV ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022:5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

3- расм. Темир йул транспортидаги авариялар.

Хдракатдаги таркибнинг релслардан чикиб кетиши, тукнашувлар, переездлардаги тусикларга бориб урилиш, бевосита вагонларнинг узида ёнFин ва портлашларнинг келиб чикиши купрок содир булади (3-расм).

Шунга карамай, поездда юриш самолётда учишдан тахминан уч марта, автомобилда юришдан 10 марта хавфсизрокдир.

Асосий профилактика кридалари

Хавфсизлик нуктайи назаридан олиб караганда поезддаги энг яхши жойлар марказий вагонлар, авария чикиш жойи - деразаси мавжуд булган ёки чикиш эшигага якин жойлашган купелар, пастки уриндиклардир.

Вагонга чикишингиз биланок, авария чикиш жойлари ва ут учиргичлар каерда жойлашганлигини билиб олинг.

ХУЛОСА

Куйидаги кридаларга риоя килиш лозим:

- поезд харакатда булган вактда ташки эшикларни очманг, зиналарда турманг ва деразадан бошингизни чикарманг;

- юкларингизни юкоридаги юк жойлаштириладиган токчаларга яхшилаб жойлаштиринг;

- зарурат булмаса стоп-кранни ишга туширманг;

- хатто ёнFин чиккан такдирда хам куприк устида, туннелда ва эвакуатсия утказиш кийинлашиб кетадиган бошка жойларда поездни тухтатиш мумкин эмаслигини ёдда тутинг;

- факат белгиланган жойларда чекинг;

- узингиз билан ёнувчи, кимёвий ва портлаш хавфи мавжуд моддаларни олманг;

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 10 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

- вагоннинг электр TapMOFrna маиший уй-pyзFоp асбобларини олманг;

- ёнаётган резина хидини сезсангиз ёки тутун пайдо булса, зудлик билан вагон кузатувчисига мурожаат килинг.

Авария вактида ёнилFи тукилиб кетган булса, поезддан хавфсиз узок масофада туринг, ёетин ёки портлаш ходисаси содир булиши мумкин.

Ток утувчи сим узилиб, ерга осилиб колган булса, ундан сакраб-сакраб киска кадамлар билан узоклашинг. Электр токи ер юзаси буйлаб узатиладиган масофа 2 метрдан (курук ер) 30 метргача (нам ер) булиши мумкин.

REFERENCES

1. O'zbekiston Respublikasining "Aholi va hududlarni texnogen va tabiiy xarakterdagi favqulodda vaziyatlardan muhofaza qilish to'g'risida"gi Qonuni 20.09.1999 y.

2. Узбекистон Республикаси темир йулларидан фойдаланиш коидалари, Тошкент, 1999.

. Темир йул курилиши, йул ва йул хужалиги атамалари ва тушунчаларининг русча-узбекча луFaти, Расулев А. Ф., Фозилова З., Махаматалиев Э. М., Тошкент, 2005.

4. О мерах по предупреждению чрезвычайных ситуаций, связанных с паводковыми, селевыми, снеголавинными и оползневыми явлениями, и ликвидации их последствий:

5. Постановление Президента Республики Узбекистан от 19 февраля 2007 г.№ ПП-585 [Электронный ресурс].-Режим доступa:http://lex.uz/pages/getpage.aspx? lact_id=1132317. - Дата доступа: 01.12.2017 г.

6. Ниязметов С.С.«Методика расчета и проектирования противооползневых сооружений для защиты дорожного земляного полотн»Автореферат диссертационной работыМ.2007 г.

7. ТЕМИР ЙУЛ БЕКАТЛАРИ ВА ТУГУНЛАРИ / А. Ш. Шорустамов, Р. Я. Абдуллаев [ва бошк.]. - Темир йул коллежлари учун дарслик Чулпон номидаги нашриёт-матбаа ижодий уйи, 2007-й.

8. Авария-куткарув ишлари / С. Газиназаров [ва бошк.]. - Узбекистон Республикаси Олий ва урта махсус таълим вазирлиги - Т.: Чулпон номидаги НМИУ, 2014, - 160 б.

9. Дергачева И. Проблемы прогнозирования и предупреждения трансграничных паводков в горных и предгорных районах Узбекистана

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 21 ISSUE 10

educational, natural and social sciences -------- JtV ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022:5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

[Электронный ресурс] / И. Дергачева -НИГМИ, Узгидромет.- Режим доступа:http://skachate.ra/geografiyaЛ48685/mdex.html. -Дата доступа: 01.07.2017.

10. Makkambaev P.A., Raziqov R.S. "Temir yo'l transportida favqulodda vaziyatlar va fuqaro muhofazasi" T. ToshllT 2018 yil

11. Ахмедов М.А., Салямова К.Д. "Селевие явления Узбекистана". Вестник Университета гражданской защиты Белорусии Т2, № 2.2018 г.

12. Shahobiddinov, V. E., Khodjayev, O. S., & Oripov, S. G. (2021). TEMIR YO 'L TRANSPORTIDA SODIR BO 'LGAN TABIIY VA TEXNOGEN TUSDAGI FAVQULODDA VAZIYATLAR OQIBATLARINI BARTARAF ETISHDA AVARIYA QUTQARUV ISHLARINI TAKOMILLASHTIRISH. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 1(9), 987-994.

13. Kh, A. S., Shahobidinov, V. E., & Sh, K. O. PROTECTION OF TRANSPORT FACILITIES FROM FLOOD AND EARTHQUAKE.

14. Shaxobidinov, V. E. (2022). TEMIR YO 'L TRANSPORTIDA HARBIY TRANSPORT VA YUKLARNI TASHISHGA OID BAJARILADIGAN TADBIRLAR. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2(Special Issue 4-2), 313-319.

15. Khakimovich, A. S., Djabborov, S. X., & Shaxobidinov, V. E. (2022). Impact of Water Resources on Objects and Lines of the Railway in Mountain and Foothill Places of Uzbekistan. European Multidisciplinary Journal of Modern Science, 6, 234-240.

16. Шахобидинов, В. Э., Абдазимов, Ш. Х., Орипов, С. Г. У., & Гофуров, Ё. К. (2022). ПУТИ ОБЕСПЕЧЕНИЯ БЕЗОПАСНОСТИ В ЖЕЛЕЗНОЙ ДОРОГИ И ОБЪЕКТЫ НАРОДНОГО ХОЗАЙСТВА ПРИ ПРИРОДНЫХ ЧРЕЗВЫЧАЙНЫХ СИТУАЦИЯХ В РЕСПУБЛИКЕ УЗБЕКИСТАН. Academic research in educational sciences, 3(5), 807-814.

17. Abdazimov Sh.X., ShaxobidinovV.E., "ВЛИЯНИЕ ЧРЕЗВЫЧАЙНЫХ СИТУАЦИЙ ПРИРОДНОГО ХАРАКТЕРА НА ЖЕЛЕЗНУЮ ДОРОГУ В ГОРНЫХ И ПРЕДГОРНЫХ РАЙОНАХ ПРИ ПЕРЕВОЗКЕ ОПАСНЫХ ГРУЗОВ. АВАРИЙНО-ВОСТОНОВИТЕЛЬ-НЫЕ РАБОТЫ ПРИ ЧС" O'ZBEKISTON RESPUBLIKASI FAVQULODDA VAZIYATLAR VAZIRLIGI AKADEMIYASI "Yong'in-portlash xavfsizligi" ilmiy-amaliy electron jurnal "Пожаро-взрыво безопасность"научно-практический электронный журнал, ISSN 2181-9327, № 1 (8), 2022, 188-195

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 10 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

18. Абдазимов, Ш. Х., Шахобидинов, В. Э., & Орипов, С. Г. У. (2022). ПОСЛЕДСТВИЯ НАВОДНЕНИЯ И НАВОДНЕНИЯ НА ЖЕЛЕЗНОДОРОЖНЫХ СООРУЖЕНИЯХ И НАСЕЛЕННЫХ ПУНКТАХ. ОРГАНИЗАЦИЯ АВАРИЙНО-СПАСАТЕЛЬНЫХ РАБОТ ПРИ СТИХИЙНЫХ БЕДСТВИЯХ. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2(7), 773-780.

19. Шахобидинов, В. Э., & Разиков, Р. С. (2022). ОСОБЕННОСТИ ЛИКВИДАЦИИ ПОСЛЕДСТВИЙ АВАРИЙ НА ЖЕЛЕЗНОДОРОЖНОМ ТРАНСПОРТЕ. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2(8), 343-351.

20. Shaxobidinov, V., & Oripov, S. (2022). TEMIR YO 'L TRANSPORTI ORQALI XAVFLI YUKLARNI TASHISHNI TASHKIL ETISH MASALLARI VA AVARIYA OQIBATLARINI OLDINI OLISH. Eurasian Journal of Academic Research, 2(9), 81-88.

21. Abdazimov, S., Shaxobidinov, V., Nurmamatov, S., & Oripov, S. (2022). XAVFLI YUKLARNI TASHISHDA FAVQULODDA TEXNOGEN HOLATLARNI TEMIR YO 'L TRANSPORTIGA TASIRI. Eurasian Journal of Academic Research, 2(11), 510-516.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.