Научная статья на тему 'ЙЎЛЛАР АТРОФИДА ГОРИЗОНТАЛ РЕФРАКЦИЯСИ ТАЪСИРИНИ ЎРГАНИШ (ҚАРШИ ШАҲАР ПОЛИГОНОМЕТРИЯСИДА)'

ЙЎЛЛАР АТРОФИДА ГОРИЗОНТАЛ РЕФРАКЦИЯСИ ТАЪСИРИНИ ЎРГАНИШ (ҚАРШИ ШАҲАР ПОЛИГОНОМЕТРИЯСИДА) Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
59
6
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Электрон тахеометр / юқори аниқликдаги геодезик ўлчашлар / метеорологик ўлчашлар / катта йўл / атмосферасининг ўзгариши / горизонтал рефракция / замоновий асбоб / ижобий имкониятлар. / Electronic tacheometer / high-precision geodetic measurements / meteorological measurements / highway / atmospheric change / horizontal refraction / modern instrument / positive capabilities.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Файзиев, Шохрух Шамси Ўғли, Қличев, Зайнобиддин Мирзаевич, Абдирахматов, Нуриддин Абдирахматович

Мақолада рефракциянинг геодезик ўлчаш натижаларига таъсири масаласи катта асфальт ва темир йўллар атрофида тадқиқ қилинган. Ўзбекистоннинг иссиқ ва қуриқ иқлим шароитида, катта асфальт ва темир йўллар атрофида ётқазилган полигонометрия тармоғида, ўтказилган дала тажриба натижаларидан олинган материаллар асосида геодезик ўлчаш натижаларига рефракция таъсирини камайтиришнинг янги вариант ишлаб чиқилган. Усулни қўлланилиши шахар полигонометриясидаги бурчак ва чизиқ узунлигини ўлчаш аниқлигини ошириш имкониятлари топилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам о Земле и смежным экологическим наукам , автор научной работы — Файзиев, Шохрух Шамси Ўғли, Қличев, Зайнобиддин Мирзаевич, Абдирахматов, Нуриддин Абдирахматович

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

STUDY OF THE EFFECT OF HORIZONTAL REFRACTION AROUND ROADS (IN THE OPPOSITE CITY POLYGONOMETRY)

The article explores the effects of refraction on the results of geodetic measurements along the highway and railways. Based on the results of field experimentalmeasurements in and dry climatic in Uzbekistan, polygonometry networks are applied along the highway and tons of railways. A new method has been developed to reduce the effect of refraction on the results of geodetic measurements. The application of the new method found an opportunity to improve the accuracy of measuring angles and lengths of lines in urban polygonometry.

Текст научной работы на тему «ЙЎЛЛАР АТРОФИДА ГОРИЗОНТАЛ РЕФРАКЦИЯСИ ТАЪСИРИНИ ЎРГАНИШ (ҚАРШИ ШАҲАР ПОЛИГОНОМЕТРИЯСИДА)»

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 4

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

ЙУЛЛАР АТРОФИДА ГОРИЗОНТАЛ РЕФРАКЦИЯСИ ТАЪСИРИНИ УРГАНИШ (КАРШИ ШАХДР ПОЛИГОНОМЕТРИЯСИДА)

Файзиев Шохрух Шамси ртли КАРМИИ. t.f.f.d.,(PhD), доцент в.б., Кличев Зайнобиддин Мирзаевич КАРМИИ Ассестенти Абдирахматов Нуриддин Абдирахматович КАРМИИ Ассестенти

АННОТАЦИЯ

Мацолада рефракциянинг геодезик улчаш натижаларига таъсири масаласи катта асфальт ва темир йуллар атрофида тадциц цилинган. Узбекистоннинг иссиц ва цуриц ицлим шароитида, катта асфальт ва темир йуллар атрофида ётцазилган полигонометрия тармогида, утказилган дала тажриба натижаларидан олинган материаллар асосида геодезик улчаш натижаларига рефракция таъсирини камайтиришнинг янги вариант ишлаб чицилган. Усулни цулланилиши шахар полигонометриясидаги бурчак ва чизиц узунлигини улчаш аницлигини ошириш имкониятлари топилган.

Калит сузлар: Электрон тахеометр, юцори аницликдаги геодезик улчашлар, метеорологик улчашлар, катта йул, атмосферасининг узгариши, горизонтал рефракция, замоновий асбоб, ижобий имкониятлар.

АННОТАЦИЯ

В статье исследованы вопросы о влиянии рефракции на результаты геодезических измерений вдоль шоссе и железных дорог. На основе результатов полевых экспериментальных измерений в жарком исухом климате Узбекистан, в сети полигонометрии, проложенной вдоль шоссе и железных дорог. Разработан новый способ снижения влияния рефракции на результаты геодезических измерений. Применение нового способа нашла возможность повысить точность измерения углов и длин линий в городскую полигонометрии.

Ключевые слова: Электронный тахеометр, высокоточные геодезические измерения, метеорологические измерения, шоссе, атмосферные изменения, горизонтальная рефракция, современная аппаратура, положительные возможности.

ABSTRACT

The article explores the effects of refraction on the results of geodetic measurements along the highway and railways. Based on the results of field

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

О

R

VOLUME 2 | ISSUE 4 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

experimentalmeasurements in and dry climatic in Uzbekistan, polygonometry networks are applied along the highway and tons of railways. A new method has been developed to reduce the effect of refraction on the results of geodetic measurements. The application of the new method found an opportunity to improve the accuracy of measuring angles and lengths of lines in urban polygonometry.

Keywords: Electronic tacheometer, high-precision geodetic measurements, meteorological measurements, highway, atmospheric change, horizontal refraction, modern instrument, positive capabilities.

буйича Хдракатлар стратегиясида, жумладан «...архитектура ва курилиш комплексини инновацион ривожлантириш, янги саноат корхоналарини геодезик назоратда куриш, хизмат курсатиш объектларини ишга тушириш...» вазифалари белгилаб берилган[1]. Ушбу вазифаларни хдётга тадбик этиш учун, барча янгидан бунёд килинадиган ишларга ташки мухитнинг таъсирини аниклаш ва уни хисобга олишнинг янги замоновий ечимини топиш ва уни такомиллаштириш мухдм вазифа хисобланади.

Шу сабаб ушбу маколада катта ва икки каторлама темир йуллар якинида бурчак ва метеорологик дала тажриба майдонидаги тадкикот ишлари Карши шахри худудида Худойзод посёлкасида 2017 йилнинг июнь ва август-сентябр ойларида (Карши шахридан~ 30 км гарбда) олиб борилган.

МУХ,ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Хдроратли майдон тавсифи катта асфальт ва темир йуллар атрофида куйидаги шароитларда тадкик килинди:

а) очиц жойларда;б) автомобил трассаларида;в) пастликда.

Метеорологик кузатувлар йул якинидаги полигонометрия йулининг бешта вактинчалик станцияларда олиб борилди.

Бурчак улчаш ишлари худди шунга ухшаш шароитларда, йул якинидаги учта станцияда амалга оширилди. 3.1, 3.2, 3.3 - расмларда курсатилган 1,2 ва 3 метеорологик станцияларда бурчак улчаш асбоблари ва визирлаш марказларининг жойлашиши курсатилган.

Х,ар бир станция тугрисида кискача маълумотлар берамиз:

Биринчи станция (Ст-1) катта йул укидан 7 метр масофада жойлашган. Станцияда туртта йуналиш танланган. Катта йул участкаси 1-станциядан 3,4-

КИРИШ

2017-2021 йилларда Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 4 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

визирлаш маркасигача (азимут 70o) булган ораликда очик жойда жойлашган булиб, уртача киялиги 0,01га тенг ва 3,4 визирлаш маркаси йуналиши баландлигидан нисбатан баландрокда куринади.3-марка худди электрон тахеометр асбоби сингари, йул укидан 7 м масофада урнатилди, 4- марка эса йул укидан 6 м масофада йул киррасида жойлашган.

1-расм. 1-метеорологик станцияда бурчакулчаш асбоблари ва визирлаш марказлари жойлашган дала тажриба схемаси.

Визирлаш маркаларининг 1 ва 2 си тахминан 3,4 маркалардаги каби мутлок белгилар билан урнатилган.

2- расм. 2-метеорологик станцияда бурчак улчаш асбоблари ва визирлаш марказлари жойлашган дала тажриба схемаси.

2-станция хам катта асфальт йуллар якинида жойлашган булиб унда 8 та йуналиш танланган.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 4 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

Визирлаш маркази учун 36i,3n,4e 4n йуналишлари учун бир километрли устунларда буялган туртта марка ишлатилди: пастда (Зп 4П ) ер садхидан 0,75 м баландликда, ю кори да эса (Зб 40), 1.5 м баландликда. 1,2,3,4 йуналишлар учун визирлаш марказлари электрон тахеометр "Trimble V3dr5" мажмуаси таркибига кирувчи оддий визирлаш маркалари хизмат килади[2,6].

2-станцияда 40 , 4П тадкикот йуналишлари танланди ва бу 4-йуналиш ёпик; жойда тадкик килиш учун ажратилди, колган йуналишлар эса очик ёки ярим очик жойларда урганилиб чикилди.

3-расм. 3-метеорологик станцияда бурчакулчаш асбоблари ва визирлаш марказлари жойлашган дала тажриба схемаси.

Худди 2- станциядаги каби нукталар километрли устунларда ва 3,4 визирлаш маркалари йул укидан 5 м масофада жойлашган. Тажриба майдони текис жойдан иборат. Барча йуналишлар буйича зенит масофаси киймати 9 0 га якин. Майдонни текис жойлашишининг кисман бузилиши 3, 3n ,36i визирлаш маркаларига йуналтирилган. (Зн маркасидаги зенит масофаси -89 08,г) га, катта йул азимут бурчаги эса га тенг. 1 ва 2станцияларда жойлашган катта йул участкаси утиш жойи кенглиги 8 м ни ташкил этади.

3- станция темир йул якинида дарахтлар орасида жойлашган. Бу

станцияда хам 1- станциядаги каби, 4 та йуналиш танланган. 4- йуналиш

576

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 4

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

чукурлиги 3-4,5 м булган пастликга тугри келади. Йул тахминан Щ^-F йуналиши буйича жойлашган.

Куйида 1- жадвалда визирлаш нури узунликлари ва ернинг садхидан баландликлари келтирилган.

1- жадвал

Визирлаш нури узунликлари ва ернинг садхидан баландликлари келтирилган.

Йуналишлар Чизик Визир нурининг

номи узинлиги,^ уртача баландлиги,^ Изох

1-Станция

1-Йуналиш 712 3.5 Бошлангич

2-Йуналиш 655 2.0 йуналиши Назорат

3-Йуналиш 1107 2.3 йуналиши

4-Йуналиш 1130 2.0 Тадкикот йуналиши Тадкикот йуналиши

2-Станция

1-Йуналиш 590 2,2 Бошлангич

2-Йуналиш 800 2,2 йуналиши

3-Йуналиш 850 1,5 Назорат йуналиши

Зп-Йуналиш 850 1,0 Тадкикот

Зб-Йуналиш 850 1,6 йуналиши

4-Йуналиш 750 1,4 Тадкикот

4п-Йуналиш 750 0,9 йуналиши

4б-Йуналиш 750 1,5 Тадкикот йуналиши Тадкикот йуналиши Тадкикот йуналиши Тадкикот йуналиши

3-Станция

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 4 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

1-Йуналиш 700 3.3 Бошлангич

2-Йуналиш 700 3.3 йуналиши

3-Йуналиш 940 0.8 Назорат йуналиши

4-Йуналиш 970 1.5 Тадкикот

йуналиши

Тадкикот

йуналиши

Жадвалдан куринадики, катта асфальт йул ва темир йулларга якин жойлашган, тадкик килинадиган йуналишларда ернинг усти катламидан уртача баландлик карийб 1,0- 2,0 метрни ташкил этади.

Йуллар киргогига ётказилган полигонометрия йулининг 1 ва 3- станцияда ён таъраф рефракцияни тадкик килишда электрон тахеометр ва везирлаш маркалари бетондан ясалган устунларга мустахкам урнатилиб, ички ва ташки хатоликлардан, харорат таъсиридан куткариш максадида махсус мосламалар билан керагича химоя килинди. Асбоблар куёш радициясини таъсиридан тугридан тугри химояланиш учун махсус тайёрланган павильонлар билан жихозланди.

Бу станцияларда бурчак улчашлар электрон тахеометрлар "Trimble V3dr5"оркали амалга оширилди[5].

2-станцияда эса бурчак улчаш ишлари "Карл Цейсс" фирмасининг Тheо 010B (оптик микрометрда барабанни булиш нархи 1 га тенг) теодалити ва 1,2,3,4 йуналишларда штативларда урнатилган визирлаш маркалари урнатилди ва у хам, топографик зонтлар оркали куёшдан химояланди.

Учта станцияда хам 1- йуналиш бошлангич, 2- йуналиш назорат ва 1-2 бурчакларни эса эталон бурчаклар хисобланди. Бурчакларни улчаш ишлари хар соатда, аксарият холларда эса соат 7 дан 21 гача ораликда олиб борилди. Колган барча йуналишларда факатгина бурчаклар улчанди.

Ён таъраф рефракциясини ва бошка турдаги хатоликларни хисобга олиш учун улчашлар давомида хатоликларни бартараф этиш йули ишлаб чикилди. Амалий жихатдан доимий холатда ва алохида улчашларда бурчак улчашларни узгариш сабаблари деярли сезилмайдиган холатга келтирилди.

Асбобларни текшириш ва уни мукаммал урнатилиши хисобига коллимацион хатолик ва куриш трубасини айланишидаги горизонтал укни хатолигини минимумга камайтиришга эришилди[4].

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 4 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

Бундан ташкари, зентли масофани тахлилий тенглигидан хар бир

натижаларидан ук киялиги ва коллимацион хатоликлар "доимий кисми" таъсирлари деярли тулик намоён булди. Юкорида кайд этилган хатоликлардан куринадики алохида улчашлар усулида улчанган натижаларда тасодифий хато факатгина икки маротаба визирлаш вактида коллимацион хатоликни жадал узгаришларини курамиз. Бирок, коллимацион хатоликни жадал узгаришини санокларни таккослаш йули билан уни ишончлилигини киска вактларда булгани сабаб жуда кичик кийматга келтириш мумкин.

Нихоят, замоновий геодезик бурчак улчаш асбоблари ва визир маркаларини узгаришсиз холати хисобига (айникса уларни устунларда урнатилишида), алохида улчашлар усулида санок олиш системасини айланишини, шунингдек редукция ва марказлаштиришдаги хатоликларни ва кузатув натижаларидан олинадиган хатоликларни жуда кичиклиги дала тажриба материаллари билан аникланди.

Бурчак куринишлари чакирадиган асосий хатоликлар учоги бу визирлаш хатолиги, санок хатолиги ва рефракция хатолиги хисобланади[3].

Бунда рефракция хатолиги бошка хатоликлардан карийб 10 карра катта булади. Бу йулларни хароратли майдонлар билан боглик рефракцион хатоликлари, амалда эталон бурчакларда жуда сезиларли булади.

Шунинг учун бизга рефракцион хатоликларни урганиш керакли эканига шубхасиз ишондик ва тажрибада буни курсатиб бердик. Юкорида биз айнан шунака усулда улчашларни[7]да куриб утгандик ва тавсиялар бердик. Шунингдек алохида усулларда бурчак улчашлар тартиби ва уни беш балли тизим буйича бахоладик хамда кайд килиб такидладик.

Бунака холатлар, барча геодезик ва метеорологик кузатувлар муаллиф иштирокида тузилган экспедиция томонидан бажарилди.

Шундай килиб метеорологик кузатувларни ишлаб чикиш ва ташкил этишни куриб чикдик. Метеорологик кузатувлар №1, №2, №3, №4 ва №5 станцияларда бажарилди ва улар 1,2,3- расмларда курсатилди.

№4 метеостанциядан бошка хамма станциялар визирлаш чизигига якинига жойлашган. №4 метеостанция визирлаш чизигидан чикарилди ва текисликда, тулик очик майдонда №3 метеостанциядан 2 км масофада урнатилди. ^ар бир вактинчалик станция асосий кузатув пункти билан жихозланган. Бунака ракамлар билан пунктлар муносиб белгилаб оламиз ва ундаги натижаларни жадвалларда курсатамиз.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

станцияда уларни 90 гача кичик фарки борлиги куринади ва кузатув

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 4 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

Ернинг юзасидан 1,5 м баландликдаги станцияларни асосий пунктида хар соатда куйидагилар улчанди. Замоновий психрометри билан хавонинг харорати ва намлиги, анероид билан атмосфера босими, кул анемометри билан шамол тезлиги ва йуналиши, осмонни булут билан копланиш даражаси аникданди. Кушимча пунктларда эса факатгина хаво харорати улчанди. Хдроратни узгариши асосий ва кушимча станция пунктларида нафакат 1,5 м баландликда, балки бошка баландликларда хам улчанди. №1 ва №5 метеостанцияларда эса хар бир асосий ва кушимча пунктларда хаво харорати 1,5 ва 0,75 м баландликда улчанди. Шундай килиб, №1 станцияда (иккита пунктда) ва №5 станцияда (учта пунктда) 4 ва 6 нукталарда харорат 0,75 м, 1,5 м ва 3 м баландликларда улчанган. Бу станцияларни хар бирида 5 та пункт ва 15 та нукталари буйича хаво хароратлари улчанди. №2 ва №5 метеостанцияларда хароратни улчашлар йул укига нисбатан симметрик колган бошка станцияларда эса асимметрик тарзда жойлашди. Пунктларда хаво хароратини улчашлар схемаси (йул укида) расмларда берилган.

№2, №3 ва №4 станцияларда хароратни улчаш учун бешта аспирацияли Асмон психрометрлари кулланилди. Пастдан-юкорига, юкоридан-пастга, алмашиниб, шунингдек битта физик моментга боглик холда хар хил баландликларда икки маротабадан саноклар олиниб уларни уртачаси олинди.

Бу уртача киймат алохида усулда улчашлар натижасини ифодалади.

№1 ва №5 станцияларда термометрик асбоблар сони хароратни улчашлар нуктаси сонига тенг килиб олинди ва хар бир асбоб уч марта сараланди[8].

Бу ишларнинг барчаси улчашдаги хатоларни минумумга олиб келишини таминлайди.

Метеорологик элементларни кузатишлар соатлаб олиб борилди. Бир канча бошка холатларда эса кун давомида аникланди.

Айрим холларда метеорологик элементлар бурчак улчашл стациясида бир вактда (харорат, шамол йуналиши ва кучи, булутли) улчанди.

Йуллардаги хаво харорати майдони тугрисида энг аник тушунчани бизга №2, №3, ва №4 метеостанциялардаги кузатув натижалари беради. Бунинг учун станциядаги улчанган хароратларини кайта ишлаб чикдик.

Жами у ёки бу кисмларда барчаси у ёки бу кисмларда хар бири ун беш нуктасидаги хароратнинг улчанган кийматлари йигиндиси жамланиб, сунгра олинган натижа берилган кисмлардаги улчаш усуллари сонига булинди. Натижалардан биз берилган кисмлардаги хар бир нукта учун хароратни уртачаланган кийматларини олиб хар бир уртача кийматлар буйича катта йул

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 4

educational, natural and social sciences A ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

йуналишига кундаланг холатда чегараланиб кузатув нукталарининг чегараланган вертикал текисликлардаги изотермалари курилди, шунингдек йул укидан 75 ва 150 см баландликда горизонтал чизик буйича хароратли профил (йуналиш)лар курсатилди. Изотермалар ва хдроратли профиллар оркали куннинг хар хил вактларида, турли хил об-хаво шароитида, шамолнинг тезлиги ва турли йуналиши хамда юкори хароратнинг таркалиш табиатини урганиш мумкинлиги курсатиб берилди.

Х,амма изотермалар ва уларнинг профиллари тасвирланган чизмаларни тахлил килиб, куйидаги хароратли майдонларни тавсифлари келтирилди:

1. Йул уки устидаги хаво харорати одатдаги хаво хароратига караганда йукори. ^аво харорати профиллари буйича аникланган ЛТ хароратининг энг катта фарклари 2 - жадвалда келтирилган. 2- жадвал

Хароратининг энг катта фарклари А Тва кутилаётган рефракция б"кцйматлари

а к ft Иул уцидан визирлар баландлиги , см. Харо-ратлар фарци ЛТ°С да Нуцталар орасидаги масофалар , м. ЛХ 1м бландликда уароратнингго ри-зонтал градиенти, АТ/АХ Рефракциянинг кутилган цийматлари б"

75 01.9 10 0.17 5".8

150 00.9 10 0.11 3".9

75 01.2 20 0.09 3".4

150 00.6 20 0.05 2".0

75 00.9 10 0.10 4".8

150 00.7 10 0.08 2".9

Шунингдек 2 жадвалда кийматлар (1) формула буйича хисобланган 8 йуналишидаги рефракцияларнинг ярим кутилган кийматлари келтирилди [2].

Ушбу формулада in -асбоб урнатилган нуктада рефракциянинг ярим бурчаги; Т - атмосферанинг абсалют харорати (град.Цельция).; В-атмосфера босими (мм. сим.уст.). dT/dX ва dB/dX- шунга мувофик, харорат ва

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

О

R

VOLUME 2 | ISSUE 4 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

босимнинг горизонтал градиентлари; yn ва y\ улчаш асбоби ва визир маркаси урнатилган ординаталар.

хаво босими В=735 мм.сим.уст. эканлиги куринади (Х уки бу ерда йул укига перпендикуляр йуналтирилган; АТ- келтирилган хаво харорати фарклари билан нукталар орасидаги масофаАХ).

Алохида улчашларда хароратлар фарки янада купрок.

Масалан №2 метеостацияда 10 сентябр, соат 20 да килинган улчашлар буйича АХ=4,30 ва h=75 см, АТ= 1°9 ; h=150-AT=-0 °4 учун АТ=1\ Горизонтал харорат градиентлари AI'АХ 1 метручуи 0°21 ва 0° 18 С га тенг.

Тажриба материаллари шуни курсатадики, куриб чикилаётган усул ахамиятли, бирок ён таъраф рефракцияси таъсири тулик компенсация булмаганини курсатади. Бу камчилик оркали, ярим рефракция S бурчаклари кузатувлардан аникланган рефракцияиииг тулик; а бурчагиии иккига булиниш усуллари юзага чикади.

"¥"/• S-f S-f S-f V> »J 1

Катта йул ва темир йул якинида алохида йуналишлар учун рефракция хатолиги 3-4" га, баъзи холларда эса 7-10" га етиши мумкинлигини курсатади. 2 жадвал, полигонни чекка нукталарини 150 см тенг баландлигини кузатишда хаво хароратининг фарки 75 см га караганда икки маротаба кичик эканлигини курамиз. Куёшли об-хавода харорат майдони кучланиши булутли об-хаводагига караганда анча катта. Куннинг иккинчи ярмида хаво харорати градиентларининг ошганлиги кузатилади.

ХУЛОСА

Хулоса килиб айтганда шахарнинг ёпик жойлардаги йулларда, очигига утиш жойларида, айникса уйилмада, нафакат харорат градиентлари ошади, балки харорат майдони, унинг мустахкамлиги ва баркарорлиги хам купаяди.

Катта автомобил ва темир йуллардаги тор йулаклар устида шамол кучи йуналишида автотранспорт ёки поездларнинг харакатланишидан ва хаво массаларининг енгил аралашмасидан харорат майдонт баркарорлигини бузилиши келиб чикади. Буларнинг барча-барчаси уша жойда бажариладиган геодезик ишларга ён тараф рефракцияси булиб таъсир килади. Уни хисобга олиш, таъсирини пасайтириш, аникликни ошириш эса мана шундай машаккатли ишларни амалга оширишни талаб этади.

Бундан визирлаш иури узуилиги С=500 м, мутлок; харорат 7 313 С, ва

REFERENCES

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

О

R

VOLUME 2 | ISSUE 4 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

1. Узбекистан Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги ПФ-4947-

стратегияси тугрисида"ги Фармони.

2. Суюнов А.С., Суюнов Ш.А. О точности геодезического измерения в условиях Республики Узбекистан // Монография. Узбекское агентство по печати и информации Типографии ООО «ILM NUR - FAYZ». 2019. - 160 с.

3. Абдуллаев Т.М. Исследование закономерностей действий и изыскание методов учета боковой рефракции при измерении горизонтальных углов//Автореф. дисс. на соискание.учен. степ. канд. техн. наук:ТашДТУ.-Ташкент,2005.-16с.

4. Островский А.Л. Достижения и задачи рефрактометрии // Геопрофи. -Москва, 2008. - № 1. - С. 6-15.

5. SuyunovA.S., Salahiddinov А.А., SuyunovSh.A .Analysis of the influence of the atmosphere surface layer on the measurement made by electronic total stations.// International Journal of Advanced Research in Science, Engineering and Technology. Vol. 4, Issue 1, January 2017. Р. 3098-3101.

6. Суюнов Ш.А. Атмосферанинг ерга якин 500 метрлик катламининг геодезик улчаш ишларига таъсири ва уни хисобга олишнинг янги усули.// Техн. Фанл. Буйича фалс. докт. (PhD) дисс. автореф: ТИва^ХМИИ. -Ташкент, 2018. - 44 б.

7. Suyunov A.S., Fayziyev Sh. I.Studying the experience of full breakage on the streets of karshi in kashkadarya region. // International Journal of advanced Research in Science, Engineering and Technology. ISSN (online):2350-0328/ Of ijarset, Volume 6,Issue 11 November 2019. Certificate №: IJA61010040 Date: 30th November 2019. Р. 11873-11875.

сон "Узбекистан Республикасини янада ривожлантириш буйича Харакатлар

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.